De transformatie van ‘street canyons’ voor een gezonde luchtkwaliteit

Het enkel toepassen van verkeersmaatregelen blijkt ontoereikend voor het oplossen van de slechte luchtkwaliteit die heerst binnen onze Vlaamse steden. Daarom reikt Laura Adams (25) binnen haar masterproef ruimtelijke tools aan voor de aanpak van sterk vervuilde ‘street canyons’. Via deze maatregelen maken we beter kans op het halen van de leefbaarheids- en gezondheidsdoelstellingen.

De slechte luchtkwaliteit door vervuilende stoffen heeft een sterke impact hebben op onze gezondheid. Ondanks maatregelen op het vlak van ‘groene’ technologie, uitstootnormen en verkeersstrategieën blijft ongeveer 60% van de Vlaamse bevolking blootgesteld aan te hoge concentraties. Zo stelt het Vlaamse Luchtbeleidsplan als doel de geschatte 4.800 vroegtijdige overlijdens door fijn stof van 2018 tegen 2030 te reduceren tot 3.000.

Steden kennen de hoogste concentraties aan vervuilende stoffen, wat in combinatie met een grote dichtheid aan inwoners de blootstelling vergroot. Daarnaast zorgen ruimtelijke kenmerken ervoor dat vervuiling langer blijft hangen. Bijvoorbeeld lange straten met hoge rijhuizen, bekend als ‘street canyons’, beperken de natuurlijke verversing van de lucht. Een soort permanente smogvorming waar we nooit bij stilstaan.

Toolbox voor stedenbouwkundigen

Wetenschappelijke studies stellen al verschillende gunstige ruimtelijke ingrepen voor. De praktische toepassing van deze ingrepen is echter beperkt en nog onbekend bij ruimtelijke planners. Want luchtkwaliteit is niet enkel belangrijk voor een milieuambtenaar, maar ook stedenbouwkundigen moeten naast een goede ruimtelijke ordening een gezonde leefomgeving nastreven. Daarom stelde Adams een compacte toolbox samen met maatregelen voor alle soorten street canyons, bij alle windrichtingen.

Twaalf problematische street canyons binnen de Antwerpse Ring

Dimitri Voordeckers, werkzaam binnen de onderzoeksgroep voor stadsontwikkeling aan de Universiteit van Antwerpen, identificeert momenteel de aanwezige street canyons in de Antwerpse binnenstad. Uit deze lijst selecteerde Adams de twaalf langste, drukste en meest problematische street canyons, waaronder de gekende Nationalestraat, Turnhoutsebaan, Mechelsesteenweg en de Plantin en Moretuslei. Vervolgens koos zij de meest typerende street canyon om de toolbox op uit te testen; de Belgiëlei.

Vier scenario’s voor de Belgiëlei

Adams werkte vier theoretische scenario’s uit voor de Belgiëlei. Binnen het eerste scenario zet zij in op meer groen als natuurlijke luchtfilter binnen de straatinrichting: geveltuintjes, klimplanten, struikgewas enzovoort. Daarbij ruilt ze de huidige platanenrijen in voor beter absorberende paardenkastanjes. Het tweede scenario volgt een meer vernieuwend standpunt, namelijk het verhogen van de ventilatie binnen de straat via het verwijderen van de laanbomen, het aanpassen van de monotone bouwhoogtes en het ‘perforeren’ van gebouwen [FOTO]. Deze aanpassingen verzwakken enigszins het karakter van de 19e eeuwse boulevard, maar bevorderen in extreme mate de luchtverversing. Het derde scenario focust op de blootstelling van de actieve weggebruikers aan luchtvervuiling, via een heroriëntering van de wegindeling. Hier wordt een heuse wandel- en fietspromenade gevormd, gescheiden van het verkeer door de tramberm, hagen en een bomenrij van lijsterbes. Tenslotte vormt het vierde scenario een realistische mix van de voorgaande scenario’s, gekeken naar de ouderdom van de bebouwing, de Antwerpse bouwcode en de weginfrastructuur-reglementering.

Deze masterproef vormt een belangrijke tussenstap tussen de theorie en de praktijk. Adams hoopt dat stedenbouwkundigen de toolbox oppakken om als volgende stap de stedelijke street canyons effectief te gaan aanpakken. Daarbij moeten zij wel rekening houden met de plaatselijke noden van de bewoners en gebruikers om samen een gezonde én gedragen straat te creëren.