Mijn dromende gezichtsuitdrukking, jouw nachtmerrie
Je herkent misschien de situatie waarin je kort gelooft dat een stapel kleren op een stoel een persoon is. Of dat je gemakkelijk in de war geraakt wanneer er te veel tegelijkertijd gebeurt, of niet begrijpt hoe sommige mensen genieten van het proeven van onbekend eten. Misschien heb je wel vaker een drang om iets te breken. Deze kenmerken kunnen onder de noemer ‘schizotypie’ vallen. Dit woord doet je niet voor niets denken aan schizofrenie, maar toch is het niet hetzelfde. Schizotypie wordt beschreven als een verzameling kenmerken die qua inhoud vergelijkbaar zijn met psychotische stoornissen, maar waarvan de aanwezigheid minder uitgesproken is.
Een belangrijke mededeling: geen paniek indien je positief antwoordde op de voorbeelden hierboven. Studies tonen dat deze ‘psychotisch-achtige’ ervaringen, zoals illusies of hallucinaties, maar ook ongeorganiseerde gedachten, gebrek aan plezier of een gebrek aan zelfcontrole, zich voordoen in gradaties. Bij sommige mensen zijn dergelijke zaken niet problematisch terwijl dezelfde zaken bij andere mensen zeer ingrijpend zijn. Het is dus zeker niet zo dat deze ervaringen enkel voorkomen bij individuen met een psychiatrische diagnose. Integendeel, sommige studies suggereren dat ongeveer een vijfde van de populatie ooit al eens iets gelijkaardigs meemaakte. Ook ik kan mijzelf hierbij tellen.
Schizotypische emotieperceptie
Eerder onderzoek suggereert dat personen met schizotypische kenmerken een verschillende emotieverwerking hebben, in de zin dat emotionele uitingen doorgaans negatiever geëvalueerd worden. Zo zouden ze bijvoorbeeld vaker negatieve emoties herkennen in gezichten die een positieve gezichtsuitdrukking vertonen en gezichten met neutrale gezichtsuitdrukkingen vaker interpreteren als walging.
Beeld je het volgende in. Je zit op de trein. De persoon die voor je zit is aan het wegdromen, denkend aan alles en niets, en toont hierbij geen emotie. Indien je neutrale gezichten als negatief zou ervaren, wordt de wereld plots een meer bedreigende plaats. Medepassagiers op de trein, onbekenden die passeren in de winkelstraat, de mensen die bij je in de rij staan te wachten… allemaal lijken ze je af te wijzen.
De gevolgen hiervan op sociaal vlak kun je je waarschijnlijk voorstellen, en worden ook teruggevonden in wetenschappelijke studies. Mensen met meer schizotypische kenmerken zouden meer sociale angst ervaren en moeilijker banden scheppen met anderen – ook hun huwelijkscijfers zijn verlaagd. Bovendien zouden deze moeilijkheden in de herkenning van gezichtsuitdrukkingen misverstanden rond de intenties van anderen kunnen veroorzaken. Sociale situaties worden moeilijker te begrijpen en het gedrag van anderen moeilijker te voorspellen.
Wat maakt het verschil?
We kunnen tot op de dag van vandaag niet met zekerheid zeggen waarom deze ‘psychotisch-achtige’ ervaringen zich voordoen. Eén hypothese is dat dit samenhangt met een chemische stof in de hersenen, namelijk noradrenaline. Een teveel aan deze stof in bepaalde hersendelen zou mogelijks deel van de oorzaak zijn voor deze ervaringen. Bovendien zou noradrenaline ook een rol spelen in het verwerken van emoties. We besloten dus om niet enkel te kijken naar hoe mensen met meer schizotypische kenmerken emotionele gezichten evalueren, maar ook of dit samenhangt met de hoeveelheid noradrenaline in de hersenen. Dit werd nog nooit eerder onderzocht.
Hoe gingen we te werk?
Iedereen tussen de leeftijd van 18 en 35 kon zich vrijwillig inschrijven voor het experiment, op voorwaarde dat ze geen psychoactieve medicatie innamen. Op basis van een vragenlijst (sO-LIFE) konden we de hoeveelheid schizotypische kenmerken schatten. Tijdens het experiment toonden we telkens een gezicht op een computerscherm, waarna we vroegen om op een schaal aan te duiden hoe negatief of positief de deelnemers het gezicht vonden. De gezichten werden opgebouwd uit een samenstelling van een neutraal en een emotioneel gezicht. Door deze op verschillende manieren te combineren kregen we een brede waaier aan gezichtsuitdrukkingen met diverse emotionele intensiteiten. Tegelijkertijd bekeken we de reacties van hun oogpupillen. Dit omdat de grootte van de oogpupillen, en de veranderingen hierin, geassocieerd zijn met de hoeveelheid noradrenaline in de hersenen. Op deze manier konden we recente technologieën en gekende methodes uit de experimentele psychologie combineren om een klinisch relevant thema te onderzoeken.
De verborgen gezichten van neutraliteit
Onze verwachtingen werden deels bevestigd. Vooral hoogscoorders op de dimensie ‘impulsieve nonconformiteit’ neigden tot een meer negatieve beoordeling van gezichtsuitdrukkingen. Deze mensen zouden de meer asociale en bizarre kenmerken van schizotypie vertonen, de kenmerken die vaak te maken hebben met een gebrek aan zelfcontrole. Ook de subdimensies die de illusies en het gebrek aan plezier beschrijven vertoonden een gelijkaardig patroon maar leverden minder eenduidige resultaten. Globaal gezien zou dit kunnen betekenen dat schizotypische emotieperceptie inderdaad een negatievere blik inhoudt.
Niet per se de zuiver neutrale gezichtsuitdrukkingen maar wel de emotionele gezichten van lagere intensiteiten bleken moeilijker te zijn. De toegenomen moeilijkheidsgraad bij meer dubbelzinnigheid zagen we ook terug in de reacties op verraste gezichten, aangezien verrassing zowel positief als negatief geïnterpreteerd kan worden. Hieruit leren we dat we niet enkel behoedzaam moeten zijn voor de negatieve effecten van hevige emotionele situaties maar evenzeer voor die van minder opvallende, meer subtiele emotionele signalen.
Over de noradrenaline-hypothese zijn we helaas niet veel wijzer geworden. De rol van noradrenaline in emotieverwerking konden we ondersteunen, de rol bij het ontstaan van schizotypie minder. Meer concreet verschilden de pupilreacties op basis van de intensiteit van de gezichtsuitdrukkingen maar niet op basis van de hoeveelheid schizotypische kenmerken. Dit verdient een kanttekening, want de oogpupillen meten was niet altijd even evident – als je je bedenkt dat er alleen al bij iedere knipper data verloren gaat, kan je je wel voorstellen dat het analyseren van deze gegevens ingewikkeld wordt. Er valt hier dus nog veel te verkennen.
Stappen voor de toekomst
Met een grotere en meer gevarieerde groep en een bijgewerkte methode voor de pupilmetingen zouden we in toekomstig onderzoek meer concrete conclusies kunnen trekken. Toch geven deze bevindingen ons een indicatie van hoe mensen met schizotypische kenmerken onze emotionele wereld beleven en op welke manier noradrenaline er voor iets tussen zit.
Belangrijk blijft om stil te staan bij de sociale ervaringen van deze groep. Zonder begrip is het onmogelijk om te proberen vermijden dat dromende medepassagiers inspiratie bieden voor nachtmerries bij anderen. Wetenschappelijk begrip is al een eerste stap.
