De Belgische biobrandstofindustrie; De impact van het Europees biobrandstofbeleid op de Belgische biobrandstofindustrie
De Belgische biobrandstofsoep
De olieprijs scheert tegenwoordig weer hoge toppen. In de zomer van 2007 mochten automobilisten niet sneller dan 90 km/u rijden omwille van het smogalarm. Orkanen in Amerika en spanningen in het Midden-Oosten zorgen voor een onzekere olietoevoer. Het wordt steeds meer duidelijk dat ons benzine en diesel verslindend wegtransport aan verandering toe is. Autoproducenten, brandstofleveranciers en overheden zoeken koortsachtig naar alternatieven. Een van de meest belovende technologieën die op korte termijn oplossing kan bieden zijn de biobrandstoffen.
Momenteel is de Europese transportsector nagenoeg volledig afhankelijk van fossiele brandstoffen. Hoewel fossiele brandstoffen bijzonder geschikt zijn als energiebron hebben ze enkele belangrijke nadelen. Ten eerste zal er ooit een einde komen aan de voorraad ruwe aardolie. Ten tweede is Europa voor meer dan 70% afhankelijk van de invoer van ruwe aardolie. Ten slotte zorgt de verbranding van fossiele brandstoffen voor enorme milieuvervuiling.
Al enkele decennia zijn wetenschappers op zoek naar alternatieven voor benzine en diesel. Brandstoffen gewonnen uit biomassa, zogenaamde biobrandstoffen, vormen één van die alternatieven. De eerste generatie biobrandstoffen wordt nu reeds op grote schaal in verschillende delen van de wereld geproduceerd op basis van tarwe, koolzaad, palmolie en andere voedingsgewassen. De twee meest bekende types biobrandstof zijn bio-ethanol (een substituut voor benzine) en biodiesel (een substituut voor diesel).
Bio-ethanol en biodiesel lijken in grote mate op hun fossiele equivalenten qua chemische eigenschappen. Daarom zijn benzine en diesel die beperkte volumes biobrandstof bevatten volkomen compatibel met de huidige benzine- en dieselmotoren. Bijgevolg is het ‘in theorie’ mogelijk om op korte termijn gedeeltelijk over te schakelen op biobrandstoffen.
In Noord- en Zuid-Amerika hebben biobrandstoffen al een groot marktaandeel bereikt. Europa wil niet onderdoen en gaf in 2003 haar lidstaten de opdracht om tegen 2010 een biobrandstofaandeel van 5,75% na te streven. De lidstaten kunnen zelf kiezen hoe ze dit bereiken maar zijn echter niet verplicht om deze streefcijfers daadwerkelijk te halen.
Biobrandstoffen hebben één heel belangrijk nadeel ten opzichte van fossiele brandstoffen. Biobrandstoffen zijn duurder. Daarom staat de Europese Unie haar lidstaten een accijnsvermindering op biobrandstoffen toe opdat deze aan de pomp even veel zouden kosten als fossiele brandstoffen.
Het werd al snel duidelijk dat de streefcijfers van de EU niet volstaan. Slechts twee lidstaten hebben het streefcijfer van 2005 gehaald. Enkel Duitsland en Zweden haalden een biobrandstofaandeel van meer dan 2%. Alle andere lidstaten bleken onvoldoende promotie te hebben gevoerd. Daarop heeft de EU begin 2007 al haar lidstaten verplicht om tegen 2020 een biobrandstofaandeel van 10% te halen.
België heeft gekozen voor een erg overheidsgebonden biobrandstofproductie. De accijnsverlaging die gepaard gaat met de verdeling van biobrandstoffen betekent voor de overheid een aanzienlijk bedrag aan misgelopen accijnzen. Daarom kregen slechts enkele Belgische biobrandstofproducenten een licentie die recht geeft op een accijnsverlaging op biobrandstoffen.
Na langdurige procedures en opeenvolgende vertragingen konden acht geselecteerde biobrandstofproducenten begin 2007 starten met de productie en verkoop van biobrandstoffen in België. Doch al snel bleek dat nagenoeg geen enkele brandstofverdeler in België bereid was om op vrijwillige basis biobrandstoffen te verkopen. Enkel in sommige Total tankstations is het momenteel mogelijk diesel te tanken die ongeveer 3% biodiesel bevat.
Uiteindelijk koos de overheid voor een aanvullende maatregel om het aandeel biobrandstoffen te verhogen. Vanaf 2008 moeten brandstofverdelers 5% biodiesel bij hun diesel mengen en vanaf 2009 zullen ze 7% bio-ethanol bij hun benzine moeten mengen. Deze werkwijze is uiteraard veel effectiever en doorzichtiger.
Ondanks de vele voordelen van biobrandstoffen en de aanmoedigingen van de Europese Unie zullen biobrandstoffen op lange termijn onze fossiele brandstoffen nooit kunnen vervangen. Enkele belangrijke kanttekeningen en recente ontwikkelingen maken duidelijk dat biobrandstoffen een beperkt potentieel hebben.
Momenteel worden biobrandstoffen gewonnen uit voedingsgewassen waardoor dit type brandstof duur is. Bovendien krijgt de voedingssector te maken met een nieuwe concurrent waardoor de vraag samen met de prijs naar voedingsgewassen stijgt. Door de recente groei in biobrandstofverbruik worden nu pas de eerste gevolgen duidelijk zoals bleek uit een recente publicatie van de VN Food&Agriculture Organisation. De studie toonde aan dat de prijzen van voedingsgewassen die ook gebruikt geworden voor de productie van biobrandstoffen in 2007 bijna 13% stegen.
Europa wenst dat biobrandstoffen hoofdzakelijk op basis van lokaal geteelde energiegewassen worden geproduceerd. Op deze manier is Europa minder afhankelijk van andere regio’s voor haar energietoevoer en bovendien is dit beter voor het milieu. Indien België volledig zou willen overschakelen op biobrandstoffen is er ongeveer twee maal de oppervlakte van België nodig om voldoende koolzaad en tarwe te telen. Zelfs indien België slechts 5,75% (streefcijfer van de EU) van haar brandstof zou willen vervangen door biobrandstoffen, zal ons land op korte termijn massaal koolzaad en palmolie moeten invoeren. België zal bijgevolg afhankelijk worden van landen als Maleisië en Indonesië voor de invoer van energiegewassen.
Ten slotte moeten we geen milieuwonderen verwachten van biobrandstoffen. Het voorzetsel ‘bio’ is nogal misleidend omdat de productie van biobrandstoffen nogal energie-intensief is. Algemeen wordt aangenomen dat de huidige biobrandstoffen resulteren in een reductie van CO2-uitstoot van 30%. Stel dat in het beste geval België tegen 2010 het door Europa voorgeschreven biobrandstofaandeel van 5,75% haalt, dan zal deze maatregel een vermindering van 1,7% CO2-uitstoot hebben bereikt. De invoering van biobrandstoffen heeft met andere woorden veel geld en moeite gekost waarvan het milieu hoegenaamd niets zal voelen.
Het grootste voordeel van biobrandstoffen is dat ze op eenvoudige manier en op korte termijn kunnen worden ingevoerd in het huidige wegtransport zoals landen als Duitsland en Zweden hebben bewezen. Toch is ons land er in geslaagd om de invoering van biobrandstoffen nodeloos ingewikkeld te maken waardoor op dit moment het Belgische biobrandstofaandeel nog steeds rond nul zweeft. Bovendien is iedereen het erover eens dat biobrandstoffen slechts een tussentijdse oplossing zijn. Hoewel er regelmatig nieuwe biobrandstoftechnieken opduiken zullen biobrandstoffen nooit de huidige hoeveelheden fossiele brandstoffen kunnen vervangen. Op lange termijn zijn er meer duurzame oplossingen nodig waarin overheden beter zouden investeren.
Bibliografie
Bibliografie
1. Alterra, 16 februari 2005, De kleine vraagbaak van het Kyoto protocol; Vragen en antwoorden over ontstaan, inwerktreding en uitvoering van het Kyoto Protocol, Online beschikbaar op: http://www2.alterra.wur.nl/webdocs/internet/corporate/prodpubl/boekjesb…
2. Anso N., Bugge J., 2001, Pure Plant Oil; Clean engine fuel today & tomorrow, Online beschikbaar op: http://www.folkecenter.dk/plant-oil/publications/article_SEN_no34/sen34…
3. Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers, 18 mei 2005, Wetsontwerp betreffende biobrandstoffen; amendementen voorgesteld na de indiening van het verslag, Online beschikbaar op: http://www.dekamer.be/FLWB/PDF/51/2432/51K2432005.pdf
4. Belgische Overheid, 1 juni 2005, Progress report on the promotion of biofuels in Belgium in 2005, Online beschikbaar op: http://ec.europa.eu/energy/res/legislation/doc/biofuels/member_states/2…
5. Belgische Overheid, 2006, Progress Report on the promotion of biofuels in Belgium 2006, Online beschikbaar op: http://ec.europa.eu/energy/res/legislation/doc/biofuels/member_states/2…
6. Biofuels Observer, Mei 2006, Biofuel Barometer, Online beschikbaar op: http://www.energies-renouvelables.org/observ-er/stat_baro/observ/baro17…
7. Biofuels Research Advisory Council (BRAC), 14 maart 2006, Biofuels in the European Union; a vision for 2030 and beyond, Online beschikbaar op: http://cordis.europa.eu/documents/documentlibrary/2720EN.pdf
8. Borren S., Köhler F., Langeveld S., 25 augustus 2005, Hoe ecologisch is Biobrandstof?, De Standaard
9. Ohno Y., s.d., A new DME production technology and operation results, Online beschikbaar op: http://www.vs.ag/ida/ohno.pdf
10. Cahill B.(PSA Peugeot), 27 februari 2007, European biofuel standards and regulations, Online beschikbaar op: http://ec.europa.eu/energy/res/events/doc/biofuels/presentation_cahill…
11. Celulnol, maart 2007, Celunol; making cellulosic ethanol a commercial reality, online beschikbaar op: http://www.greenpowerconferences.com/wbm/documents/GregoryLuli.pdf
12. Chiarmamonti D. en Tondi G., 2003, Final report; Stationary applications of liquid biofuels, online beschikbaar op: http://ec.europa.eu/energy/res/sectors/doc/bioenergy/pta_biofuels_final…
13. Cuppens J., maart 2006, Dossier: Biobrandstoffen, Europa bericht, nr. 303, p2-9
14. De Lijn, 10 april 2006, Telefonisch gesprek met werkneemster De Lijn
15. De Lijn, 2006, Persmededeling; 70 bijkomende bussen op puur plantaardige olie, Online beschikbaar op: http://www.delijn.be/nieuws/nieuws_ppo-bus.asp
16. De Ruyck e.a., 2006, Liquid biofuels in Belgium in a global bio-energy context, Online beschikbaar op: http://www.belspo.fgov.be/belspo/home/publ/pub_ostc/CPen/rappCP53AnnIJ_…
17. De Sagher (Inspecteur, Centrale Administratie der douane en accijnzen, els.desagher@minfin.fed.be), E., 27 april 2007, Wet betreffende de biobrandstoffen (onze referte : D.A. 237.976)
18. Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN), s.d., Productie van ‘Groene’ diesel uit biomassa en afval me het Fischer-Tropsch proces, online beschikbaar op: http://www.ecn.nl/fileadmin/ecn/units/bio/Overig/pdf/Publ10.pdf
19. Energy and Transport Directorate-General Europese commissie, April 2006, Review of EU biofuels directive; Public consultation exercise, April-July 2006, Online beschikbaar op: http://ec.europa.eu/energy/res/legislation/doc/biofuels/2006_05_05_cons…
20. Environmental Protection Agency, s.d., Clean Alternative Fuels: Fischer-Tropsch, Online beschikbaar op: http://www.naftc.wvu.edu/technical/factsheets/fishfactsheetepa.pdf
21. EurObserv’ER, 2006, 3.9 million tons produced in 2005, Biofuels barometer, EurObserv’ER n° 57, Mai 2006, Online beschikbaar op: http://www.energies-renouvelables.org/observ-er/stat_baro/observ/baro17…
22. European Biodiesel Board (EBB), 9 juli 2006, EBB Comments to the Commission on the revision of the biodiesel directive, Online beschikbaar op: http://www.ebb-eu.org/EBBpressreleases/EBB%20answers%20to%20CM%20questi…
23. European Bio-ethanol Fuel Association (EBIO), 2007, Strong growth in 2006 bio-ethanol fuel production, Online beschikbaar op : http://www.ebio.org/downloads/press/070321_PR_eBIO_on_production_2006.p…
24. European Commision, Richtlijn 98/70/EC, Fuel Quality Directive, Inderecte beperking aanmoediging biobrandstoffen, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31998L0070:…
25. European Union, 8 mei 2003, Directive 2003|30|EC of the European Parliament and the council on the promotion of the use of biofuels or other renewable fuels for transport, Brussel, Europese Unie
26. Europese commissie, 2003a, CAP reform- a long term perspective for sustainable agriculture, Online available on: http://ec.europa.eu/agriculture/capreform/index_en.htm
27. Europese commissie, 2003b, Directive 2003/17/EC amending Directive 98/70EC relating to the quality of petrol and diesel fuel, Online beschikbaar op: http://europa.eu.int/eur-lex/pri/en/oj/dat/2003/l_076/l_07620030322en00…
28. Europese Commissie, 2003c, Richtlijn 2003/96/EC tot herstructurering van de communautaire regeling voor de belasting van energieproducten en elektriciteit, Brussel, Europese Unie
29. Europese commissie, 2005a, Annex to the communication from the Europese commissie; Biomass action plan; Impact Assessment, Brussel, Europese Commissie
30. Europese Commissie, 2005b, Betreft: Steunmaatregel nr. N 334/2005 België; Verlaging van het accijnstarief op biobrandstoffen, Online beschikbaar op: http://ec.europa.eu/community_law/state_aids/comp-2005/n334-05-nl.pdf
31. Europese commissie, 2005c, Cars 21; A competitive automotive regulatory system for the 21st century, Brussel, Online Beschikbaar op: http://www-rocq.inria.fr/imara/rapport/cars21finalreport.pdf
32. Europese Commissie, 2005d, Mededeling van de commissie; Actieplan Biomassa, Brussel, Europese Commissie
33. Europese Commissie, 2006, An EU Strategy for biofuels, Online beschikbaar op: http://ec.europa.eu/agriculture/biomass/biofuel/com2006_34_en.pdf
34. Europese commissie, 2007a, Biofuels Progress Report COM(2006) 845 final, Brussel, Online beschikbaar op: http://ec.europa.eu/energy/energy_policy/doc/07_biofuels_progress_repor…
35. Europese Commissie, 2007b, COM (2007) 18 definitief, bijlage V, online beschikbaar op: http://europapoort.eerstekamer.nl/9345000/1/j9vvgy6i0ydh7th/vgbwr4k8ocw…
36. Eurostat, 7 september 2006, Stock of vehicles by category at regional level, Online beschikbaar op: http://epp.eurostat.ec.europa.eu
37. F.O. Licht, 20 februari 2007, World ethanol & biofuels report, Vol. 5, N° 12
38. Febiac, 2006, Brandstofverbuik in België in 000 liter, online beschikbaar op: http://www.febiac.be/statistiques/Consommations%20de%20carburants%20aut…
39. Federale overheidsdienst Financiën, 10 juni 2006, Wet betreffende biobrandstoffen, Online beschikbaar op: http://mineco.fgov.be/energy/biofuels/pdf/law_biofuels.pdf
40. Federale Overheidsdienst Financiën, 10 maart 2006, Koninklijk Besluit betreffende koolzaadolie gebruikt als motorbrandstof, Online beschikbaar op: http://www.staatsbladclip.be/wetten/2006/03/20/wet-2006003194.html
41. Federale Overheidsdienst Mobiliteit en Vervoer, verschillende statistieken, http://www.mobilit.fgov.be/
42. Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, 4 maart 2005, KB betreffende de benamingen en de kenmerken van de biobrandstoffen en andere hernieuwbare brandstoffen voor motorvoertuigen en voor niet voor de weg bestemde mobiele machines, Online beschikbaar op: http://www.staatsbladclip.be/wetten/2005/03/08/wet-2005022151.html
43. FOD Economie, 2007, Motorvoertuigenpark – indeling volgens brandstof en voertuigtype, Online beschikbaar op: http://www.statbel.fgov.be/figures/d37_nl.asp#1bis
44. FOD Economie, Grootte van het voertuigenpark (1996-2006), Online beschikbaar op: http://www.statbel.fgov.be/figures/d37_nl.asp#1
45. Gabriëls P., oktober 2004, Gevolgen van de hervorming van het EU-suikerbeleid voor de Vlaamse landbouwer, Brussel
46. Gärtner S., e.a., 2006, Final report; An assessment of energy and greenhouse gases of NExBTL, Online beschikbaar op: http://www.nesteoil.com/binary.asp?GUID=75672FE1-6375-424D-B188-1786873…
47. Gramilla S., 2007, DME; The next Gen Fuel, Online beschikbaar op: http://www.enzenglobal.com/whitepapers/DME_nextgenfuel.pdf
48. Greepeace, September 2005, Energy revolution: A sustainable pathway to a clean energy future for Europe; A European energy scenario for EU-25, Online beschikbaar op: http://www.greenpeace.nl/raw/content/reports/energy-revolution-a-sustai…
49. Henniges O. en Zeddies J., 2006, Bioenergy in Europe: Experiences and Prospects, Bioenergy and Agriculture: Promises and Challenges, International Food Policy Research Insitute, December 2006, Online beschikbaar op: http://www.ifpri.org/2020/focus/focus14/focus14_09.pdf
50. Institut français du petrole (IFP), 2007, New improvements for ligno-cellulosic ethanol, Online beschikbaar op: http://www.greenpowerconferences.com/wbm/documents/FredericMonot.pdf
51. Jensen P., 2003, Short note on Pure Plant Oil (PPO) as fuel for modified internal combustion engines, Online beschikbaar op: http://valenergol.free.fr/dossiers/IPTS/Short%20note%20on%20pure%20plan…\
52. Jeuland N. en andere, 2004, Potentiality of ethanol as a fuel for dedicated engine, Oil and Gas Science and Technology, Vol 59(2004) nr.6
53. Kanselarij van de Eerste Minister Persdienst (KEMP), 18 maart 2007, Ministerraad 18 maart 2007; Milieumaatregelen, Online beschikbaar op: http://presscenter.org/modules/pressrelease-ext/library/nl/3ae7e174d09a…
54. Lamont J. en Lambrechts Y., juni 2005, Koolzaad, het nieuwe goud?, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap: Administratie Beheer en Kwaliteit Lanbouwproductie (ABKL); afdeling voorlichting Granen, Eiwitrijke en Oliehoudende Gewassen, Online beschikbaar op: http://www.senternovem.nl/mmfiles/Vlaamse_gemeenschap-Koolzaad_tcm24-15…
55. Marrano J., Ciferno J., 2001, Life-cycle greenhouse-gas emissions inventory for fischer-tropsch fuels, Online beschikbaar op: http://www.netl.doe.gov/technologies/coalpower/gasification/pubs/pdf/GH…
56. McAloon A. e.a., 2000, Determining the cost of producing ethanol from corn starch and lignocellulosic feedstocks, Online beschikbaar op: http://www.ethanol-gec.org/information/briefing/16.pdf
57. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap(MVG), 2006, Koolzaad; van zaad tot olie, 2e druk, Brussel
58. Ministry of Environment and Spatial Planning (MESP)(Slovenië), juni 2006, The use of biofuels in the transport sector in the Republic of Slovenia 2005, online beschikbaar op: http://ec.europa.eu/energy/res/legislation/doc/biofuels/member_states/2…
59. Nakagawa en andere, 2007, Biomethanol production and CO2 emission reduction from forage grasses, trees and crop residues, Online beschikbaar op: http://soilcarboncenter.k-state.edu/conference/carbon2/Nakagawa_Baltimo…
60. National Renewable Energy Laboratory (NREL), jan 2004, Biodiesel production technology, Online beschikbaaar op: http://www.nrel.gov/docs/fy04osti/36244.pdf
61. Nationale Klimaatscommissie (België), 2006, Report on demonstrable progress under the kyoto protocol, Online beschikbaar op: http://unfccc.int/national_reports/annex_i_ghg_inventories/national_inv…
62. Nedalco, 2007, Knowledge is the key for growth in the ethanol industry, Online beschikbaar op: http://www.greenpowerconferences.com/wbm/documents/JanDeBont.pdf
63. Neste Oil, 2005, NExBTL; Renewable Synthetic Diesel, Online beschikbaar op: http://www.climatechange.ca.gov/events/2006-06-27+28_symposium/presenta…
64. Oleon, 2007, Algemene informatie biodiesel
65. Organisation for Economis Co-operation and Development (OECD), September 2004, Biomass and Agriculture: Sustainability, Markets and Policies, OECD Publication Service, Paris, Online beschikbaar op: http://webdomino1.oecd.org/comnet/agr/BiomassAg.nsf/viewHtml/index/$FIL…
66. Petillion F., April 2005, Report on the Legal issues regarding biofuels for transport, Online beschikbaar op: http://ec.europa.eu/energy/res/sectors/doc/bioenergy/legal_issues_biofu…
67. Premia, 26 Mei 2005, Discussion Forum; Measures to implement Biofuels in Europe, http://www.gbev.org/pdf/Biofuels%20discussion%20Forum_Report_final%202%…
68. Premia, 26 mei 2005, Discussion Forum; Measures to implement biofuels in Europe, Brussel, Online beschikbaar op: http://www.gbev.org/pdf/Biofuels%20discussion%20Forum_Report_final%202%…
69. PriceWaterhouseCoopers(PwC), 3 juli 2005, Biofuels and other renewable fuels for transport; Study on the transposition and implementation of Directive 2003/30/EC on the promotion of the use of biofuels or other renewable fuels for transport, http://www.gbev.org/pdf/Biofuels_Summary.pdf
70. PricewaterhouseCoopers, 3 Juli 2005, Biofuels and other renewable fuels for transport; Study on the transposition of directive 2003/30/EC on the promotion of the use of biofuels or other renewable fuels for transport, Online beschikbaar op: http://www.gbev.org/pdf/Biofuels_Summary.pdf
71. Raad van de Europese Unie (RVE), 15 februari 2007, 2782nd Council Meeting; Transport, Telecommunication and Energy, Online beschikbaar op: http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/trans/…
72. Raad van de Europese Unie (Transport, telecommunicatie en energie), 15 februari 2007, Press Release 2782nd Council Meeting; Transport, Telecommunication and Energy, Online beschikbaar op: http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/trans/…
73. Ranatane L. e.a., 2005, NExBTL; Biodiesel fuel of the second generation, Online beschikbaar op: http://www.nesteoil.com/binary.asp?GUID=1A62E801-BD46-4656-856B-17A739F…
74. Schnepf R., 16 maart 2006, European Union Biofuels Policy and agriculture: an overview, Online beschikbaar op: http://italy.usembassy.gov/pdf/other/RS22404.pdf
75. Schoenmaeckers B., van den Brink L., 16 februrai 2005, De kleine vraagbaken van het kyoto protocol; Vragen en antwoorden over ontstaan inwerkingtreding en uitvoering van het Kyoto protoco, Online beschikbaar op: http://www.knmi.nl/kenniscentrum/kyoto.pdf
76. Statbel, verschillende statistieken, http://www.statbel.fgov.be/
77. Supplement op het Publicatieblad Europese Unie (SPEU), 18 januari 2007, B-Brussel: Dieselbrandstof, 2007/S 12-013016, Aankondiging van een gegunde opdracht, Online beschikbaar op: http://ted.europa.eu/Exec?Template=TED/homepage.htm&DataFlow=hRead.dfl&…
78. Supplement op het Publicatieblad Europese Unie (SPEU), 28 november 2006, B-Brussel: Dieselbrandstof, 2006/S 226-241847, Aankondiging van een gegunde opdracht, Online beschikbaar op: http://ted.europa.eu/Exec?Template=TED/homepage.htm&DataFlow=hRead.dfl&…
79. Supplement op het Publicatieblad Europese Unie (SPEU), 29 november 2006, B-Brussel: Dieselbrandstof, 2006/S 227-242918, Aankondiging van een gegunde opdracht, Online beschikbaar op: http://ted.europa.eu/Exec?Template=TED/homepage.htm&DataFlow=hRead.dfl&…
80. Trommelmans J., 2005, De techniek van de auto; constructie en werking, Overberg
81. United Nations, 1998, Kyoto Protocol to the United Nations framework convention on climate change, Online beschikbaar op: http://unfccc.int/resource/docs/convkp/kpeng.pdf
82. Valbiom, s.d., Association de valorisation de la biomasse comme source d'énergie et matière première renouvelable pour produits non alimentaires. Online beschikbaar op : http://www.valbiom.be/
83. Van der Laan G.,1999, Kinetics, selectivity and scale up of the Fischer-Tropsch synthesis, Online beschikbaar op: http://dissertations.ub.rug.nl/faculties/science/1999/g.p.van.der.laan/
84. Verenigde Naties (VN), 1992, United Nations Framework Convention of Climate Change, Online beschikbaar op: http://unfccc.int/resource/docs/convkp/conveng.pdf
85. Verenigde Naties (VN), Offficiële website van het UNFCCC, Online beschikbaar op: http://unfccc.int
86. Verenigde Naties, s.d., United Nations Framework Convention on climate change, Online beschikbaar op: http://unfccc.int
87. Verstraete K., 20 oktober 2006, Regering verdeelt productie biobrandstoffen in België, De Tijd
88. Vlaamse Overheid, 2006, Premie voor energiegewassen, Online beschikbaar op: http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/landbouw/downloads/plant/infobrochu…
89. Vlaamse Overheid, 29 juni 2006, Ministerieel besluit van 25 november 2005 houdende de uitvoeringsbepalingen betreffende de steun voor energiegewassen, Online beschikbaar op: http://www.staatsbladclip.be/wetten/2006/08/24/wet-2006036203.html
90. Vleesschouwers B. en Van Bussel P., februari 2006, Nieuwsbrief Koolzaad nr.7, Innovatiesteunpunt voor Landbouw en Platteland, Online beschikbaar op: http://www.innovatiesteunpunt.be/Hosting/innovatie/site.nsf/0/cabe5d2c0…
91. Waalse Gewest, 2006, Le Point sur les bioccarburants; vers une politique de déplacement durable en région walonne
92. Ysebaert T., 20 maart 2007, Waarom de regeringsmaatregelen nog maar een voorsmaakje zijn, De Standaard
