Dood en tragiek

Dood en Tragiek

Auteur: An Vermeire

Tragiek is voor de cultuur wat de dood is voor het leven.

De dood. Over de dood is alles al gezegd. En niets. Want voor hetgeen aan onze onmiddellijke ervaring en aan ons verstandelijk vermogen voorbijgaat, zijn geen woorden afdoende. En toch kan de mens er niet over zwijgen. Want de dood is net datgene wat ons in ons diepste wezen raakt. Aan de dood kan niemand van ons voorbijgaan. Aan de dood is geen ontsnappen mogelijk. En dat gegeven doet ons huiveren, ze wekt angst en onbehagen op, maar ook ontzag en fascinatie.

De houding van de mens ten opzichte van dood en sterven, en ook tegenover pijn en lijden, heeft de laatste honderdvijftig jaar in West-Europa een enorme omwenteling gekend. Nog nooit is de dood zo ontkend geweest. Nooit eerder was de dood zo’n taboe, wat zich weerspiegelt in een heleboel maatschappelijke tendenzen.  Tal van factoren spelen een rol in deze merkwaardige evolutie, waaronder de tanende invloed van het christendom binnen onze samenleving.

Dood en sterven wekken onder andere gevoelens van pijn en verdriet op. Ze worden ervaren als een tragisch gebeuren, als een breuk in de dagelijkse gang van zaken. Maar is de dood ook werkelijk tragisch? Het antwoord op deze vraag wortelt in een heel vernieuwende visie op tragiek. Het begrip ‘tragiek’ betekent niet meer louter het droevige of het treurige, maar vindt zijn grondslag in het morele.

Om het verband tussen dood en tragiek te kunnen bepalen, wordt een omvangrijk parcours doorlopen. Vòòr alles wordt er nagegaan wat de dood in feite is. Daarna wordt de houding ten opzichte van de dood, doorheen de tijd, vanaf de vroegste samenlevingen tot de huidige Westerse samenleving, onder de loep genomen. Daarbinnen vindt de recente omwenteling in de houding ten opzichte van de dood zijn verklaring. De manier waarop de mens omgaat met de dood kan echter nooit los gezien worden van zijn visie op onsterfelijkheid, en van zijn onoverkomelijke doodsangst. Beiden vinden hier dan ook hun plaats. Na de dood wordt het begrip ‘tragiek’ verduidelijkt en binnen een historische, culturele en morele context geplaatst. Deze visie op tragiek wordt eveneens vergeleken met de pantragische visie en de visie van het christendom op tragiek.

Binnen dit leesbaar en mooi geschreven essay worden twee afzonderlijke invalshoeken samengebracht om een antwoord te bieden op de vraag naar het verband tussen dood en tragiek. De integratie van een filosofische met een geschiedkundige benadering leidt tot een geslaagde en verrassende kijk op dood en tragiek, en daarmee gepaard gaand, ook op het leven.

Vermeire, A. (2003). Dood en Tragiek. Verhandeling ingediend tot het behalen van de graad van Licentiaat in de Wijsbegeerte. Universiteit Gent.