Haider en zijn Kronenzeitung

Katrien
Verreyken

Haider en zijn Kronenzeitung

 



“Wenen terug aan de Wenen!”, “Buitenlanders buiten!”. Met deze en andere provocatieve slogans slaagde de extreemrechtse Vrijheidspartij (FPÖ) van topman Jörg Haider erin om in 1999 de tweede grootste partij van Oostenrijk te worden. Uit empirisch onderzoek blijkt dat deze verpletterende verkiezingsuitslag enkel behaald kon worden door de systematische steun van ’s lands bekendste en grootste tabloid, de Oostenrijkse Kronenzeitung. Zet dit feit de vermeende ontzuiling van het medialandschap terug op losse schroeven?

 

De verkiezingszondag van 3 oktober 1999 was een pekzwarte zondag voor Oostenrijk. Op die dag streefde de charismatische rechtspopulist Jörg Haider met 27,2 procent van de stemmen de conservatieve Volkspartij (ÖVP) voorbij. Hij zorgde daarmee voor een ferme ruk naar rechts in het Oostenrijkse politieke landschap. De Haiderpartij gooide niet enkel de socialisten overboord, maar overschreed met haar regeringsdeelname in 1999 ook een taboegrens: voor de eerste keer erkende een gevestigde Europese conservatieve partij een extremistische concurrent officieel als een bekwame coalitiepartner. Daarmee hebben de “moderne” rechtsen een belangrijk etappedoel bereikt: de systematische grensvervaging tussen democratisch conservatisme en rechtsradicalisme.

 

Sinds de gebeurtenissen in Oostenrijk in februari 2000 stappen overal in Europa de rechtspopulisten uit de oppositiebanken en eisen hun plaats in de regering op. De Oostenrijkse zwart-blauwe regering fungeerde hierbij als trendsetter en politieke avant-garde in Europa. In Oostenrijk, Italië, Zwitserland, Portugal, Noorwegen, Denemarken en Rusland zetelen de rechtspopulisten in de regering. Die opgang ging vooral ten koste van de christen-democraten en in grotere mate van de socialisten. Sinds de wende in Wenen vielen de “rode” premiers als dominostenen. De triomftocht van de rechtspopulisten heeft ook diepe sporen nagelaten op de Europese politieke agenda. Op de EU-top in Sevilla in juni 2002 –nog onder de schok van het succes van Le Pen en Fortuyn - gooide Spaanse gastheer José-Maria Aznar de agenda volledig om. In plaats van de strijd tegen het terrorisme stonden opeens het migratiethema, het illegalenprobleem en het asielmisbruik centraal, toevallig de lijfthema’s van de rechtsextremistische partijen.

 

Nog nooit was het rechtspopulisme zo explosief actueel als de laatste jaren. De mediademocratie die sinds de jaren ’70 in Europa opgang maakt, was een ideale voedingsbodem voor de rechtspopulisten. Rechtspopulistische partijen zijn een typisch product van het mediatijdperk. Ze beheersen meesterlijk de omgang met de pers. In hun retoriek nemen ze zelden een blad voor de mond, ze doen zich voor als man van het volk en proberen  - al dan niet latente – politieke ongenoegens bij de bevolking te mobiliseren. Het zijn politieke kameleons, die alles doen om in de gunst van het volk te staan en de burger naar de mond te praten. De Oostenrijkse FPÖ vormt hierop geen uitzondering. Jörg Haider is immers het prototype van een Europese rechtspopulist: charismatisch, telegeniek, verbaal sterk, machtsgeil en schaamteloos in het afslachten van politieke thema’s en concurrenten.

 

Bij Haiders machtsovername was de FPÖ nog een zwakke, oppositionele partij, die onder het juk van haar nationaal-socialistische verleden probeerde uit te kruipen en op weinig krediet van de bevolking kon rekenen. Haider slaagde erin door strategische agendasetting, symbolisch leiderschap en tele-charisma de media-agenda, en daarmee ook de publieke agenda te bespelen. Vorm werd belangrijker dan inhoud, de FPÖ werd stilaan een succesvolle, zij het nog steeds inhoudsloze protestpartij.

Haiders populistische aanpak bestond uit het stimuleren van negatieve stereotiepen, diffuse angsten en emotionele afweerreacties tegenover allochtone medeburgers en immigranten en het schoppen tegen de schenen van het establishment. Deze populistische nieuwslogica werd op dat moment -toevallig?- ook gehanteerd door het Oostenrijkse massamedium avant la lettre, de succesvolle en machtige tabloid “Neue Kronen Zeitung”. De Krone kent een oplage van ongeveer 1,05 miljoen kranten per dag en bereikt daarmee maar liefst 43% van de Oostenrijkse bevolking. Ook zij probeert negatieve stemmingen bij de bevolking te mobiliseren en de Oostenrijkers op de blokkades te roepen. Als partij en krant opeens beslissen om samen aan hetzelfde zeel te trekken, staan ze meteen heel sterk. De Kronenzeitung blijkt doorheen de jaren een duidelijke voorkeur voor de Oostenrijkse Vrijheidspartij van Jörg Haider ontwikkeld te hebben.

 

Onderzoek toont aan dat de Krone dezelfde populistische strategieën toepast als de FPÖ. Ze zitten beiden op dezelfde lijn wat politieke houding en thema’s betreft en Jörg Haider wordt uitgesproken gefavoriseerd in de politieke berichtgeving. De Neue Kronen Zeitung is als het ware als spreekbuis voor de extreemrechtse partij gaan fungeren en heeft zo een grote invloed op de agendasetting van zowel politiek als publiek gehad.

 

Vanaf haar opgang in 1986 tot de  nationale verkiezingen in 2000, toen de FPÖ een afstraffer van formaat beleefde en 17% van haar kiezers verloor, was de partij  duidelijk oververtegenwoordigd in de Kronenzeitung. Dit ten nadele van de Groenen, die kop van jut zijn in de krant. De FPÖ slaagt erin haar aantal vermeldingen in de Kronenzeitung -grotendeels parallel met het kiesresultaat- op te drijven en te verdubbelen. De FPÖ-politici en dan in het bijzonder de persoon van Jörg Haider worden niet alleen veelvuldig vermeld -ten nadele van de andere politieke partijen- , ze krijgen ook een uitgesproken positieve waardering van de krant. De Kronenzeitung is dus zonder twijfel –indirect- verzuild en moet haar geclaimde onafhankelijkheid opgeven door haar uitgesproken voorkeur voor de Haiderpartij.

 

De Neue Kronen Zeitung blijft tot 2002 volledig achter de FPÖ staan en bedenkt de krant geen enkele keer met een negatieve vermelding. Maar op het moment dat Haider op de politieke bune duidelijk zijn boekje te buiten gaat met Irakreisjes en een dubbelzinnige, huichelachtige regeer-opponeer-strategie is de liefde uit. De partij lijkt het voorgoed verkorven te hebben bij het Oostenrijkse massamedium. De krant bekritiseert haar vroegere favoriete partij openlijk en scherp. De Krone treedt van dan af als een eigenstandige politieke actor op, die in staat is boven de macht van de politieke agenda uit te stijgen. Uit het voorbeeld van de Kronenzeitung blijkt dat de media een machtige, maar helaas ook een wispelturige en eenmalige bondgenoot in de strijd om aandacht en erkenning zijn. De Kronenzeitung moet dringend op zoek naar een nieuwe sterke liefde om haar lezersaantal op te krikken, de FPÖ blijft ondertussen verweesd achter. Met de liefde is ook haar glorietijd voorgoed voorbij.

 


 

KATRIEN VERREYKEN

 

& & & & & &

Download scriptie (699.3 KB)
Universiteit of Hogeschool
Universiteit Antwerpen
Thesis jaar
2003