The Brachial Plexus: illustrating Neurocrytology & Neuroanatomy.
The Brachial Plexus: Illustrating Neurocytology and Neuroanatomy
Over “wetenschappelijke illustratie” en neurologie
Traditie
De tijd dat men ’s nachts heimelijk lijken ging opgraven en opensneed om anatomische kennis te verwerven, ligt inmiddels achter ons. Maar net als in het verleden zit de drang om op zoek te gaan naar
kennis, en die met anderen te delen, nog steeds stevig verankerd in de moderne wetenschappelijke
geest.
Onze kennis over de wereld wordt steeds omvangrijker. In Vesalius’ tijd zag men reeds het belang in
van visuele hulpmiddelen. Om nieuwe kennis effi cient te verspreiden, maar ook in het voordeel van
toekomstige generaties, worden ook vandaag nieuwe inzichten verduidelijkt en aangevuld met originele
en kwaliteitsvolle illustraties.
De geschiedenis leert ons dat Vesalius er belang aan hechtte een goed artiest in dienst te hebben.
Wat wilde hij hiermee bereiken? Hij had als doel zijn publiek een zo duidelijk en correct mogelijk
beeld van zijn revolutionaire bevindingen aan te reiken. Hij was er zich van bewust dat één treffend
beeld meer zegt dan duizend woorden en dat hij best zijn wetenschappelijke bevindingen bundelde in
woord én beeld. Er was dus nood aan geschikt visueel materiaal van afdoende kwaliteit en aan iemand
die over de nodige vaardigheden beschikte om de technische middelen maximaal te laten renderen.
Deze kwaliteiten heeft hij in de persoon van J. S. van Kalkar gevonden, en mede door hem is de Brusselse
anatoom zo bekend geworden.
Gezien de huidige moderne beeldvormende technieken lijkt de wetenschappelijke illustratie tot het
antieke beroepsgilde te behoren. Is het niet eenvoudiger om, zeker met de komst van de digitale fotogra
fi e, het onderwerp te fotograferen of een computer gegenereerd beeld tussen de tekst te deponeren?
Het tegendeel blijkt echter waar.
Wetenschappelijke illustratie ?
Bij deze vorm van illustreren gaat het erom tekeningen te maken met een gemeten precisie en
grafi sche kwaliteit die de wetenschapper in staat moeten stellen effi ciënt te communiceren. Het accent
ligt daarbij op de verduidelijking en het benadrukken van de belangrijkste details. Het is daarbij
cruciaal dat de tekening een objectieve weergave is van het onderzoek zelf. Voor vrije interpretatie is
hier geen plaats!
In de afstudeerpublicatie wordt uit de doeken gedaan hoe de illustrator tot zijn verfi jnde beelden
komt, wat de vereisten zijn en welke materialen en technieken hij hiervoor kan aanwenden.
Anderzijds kan men in de publicatie een toegankelijke theoretische tekst vinden. De aangereikte
informatie biedt een overzicht van de basisbeginselen van de neurologie.
Beginnende met de cytologie (celleer) van de zenuwcel volgen we van daaruit de neuronale pulsgeleiding
tot aan de plexus brachialis (zenuwbundel in de schouder). Als lezer krijg je een globaal inzicht
aangereikt van zowel (sub)microscopische als anatomische aspecten van dit deel van het zenuwstelsel.
Neurocytologie
De uiteindelijke illustraties dienen niet louter als mooie plaatjes, het zijn in de eerste plaats didactisch
verantwoorde tekeningen waaruit veel oog voor realisme spreekt. De illustraties dienen immers ter
ondersteuning van de wetenschap: er wordt mee gewerkt, er wordt les mee gegeven of ze dienen als
basis voor verder onderzoek. Hier is dus geen plaats voor onnauwkeurigheid en fantasie.
Ons nog steeds mysterieus en fascinerend zenuwstelsel is een boeiend onderwerp waarmee we nut
en verfi jning van de wetenschappelijke illustratie kunnen aantonen.
In het eerste hoofdstukje beginnen we bij het begin en duiken de wereld van het microscopisch kleine
in. Hoe zit een zenuwcel in elkaar en hoe is het mogelijk dat zo’n klein organisme een signaal of
impuls kan genereren? Dit zijn enkele van de vragen die we hierbij beantwoorden. Het chemische verhaal
dat aan de basis ligt van een impuls, leren we kennen aan de hand van schema’s en diagrammen.
Ons zenuwstelsel bestaat natuurlijk niet uit afzonderlijke zenuwcellen, maar uit een complex netwerk
met wissels en kruispunten. Eén ervan is de plexus brachialis, de zenuwbundel in de schouder.
Neuroanatomie
Laten we de microscopische wereld achter ons en kijken we naar de neuroanatomie van de plexus
brachialis, dan zien we hoe in dit vlechtwerk (plexus) de verschillende zenuwcellen zich ter hoogte
van de schouder tot zenuwbanen verwoven hebben.
Om het ingewikkeld verloop goed in beeld te krijgen, hebben we gebruik gemaakt van een aparte manier
van werken: de driedimensionale reconstructie. Het is een bijzondere werkwijze die de illustrator
in staat stelt om, met behulp van computertechnologie, tot een resultaat te komen die men op de
klassieke wijze niet kan verkrijgen.
Van de nodige structuren, waaronder de plexus zelf en enkele botstructuren, is op basis van MRI’s
(Magnetic Resonance Imaging) een computerreconstructie gemaakt. De computerreconstructie is
op zich niet als illustratie bruikbaar. Het computerbeeld kan enkel dienen als basis voor een accurate
tekening. Die tekening geeft ons simpelweg meer mogelijkheden om de essentie naar voor te brengen.
De waarheid wordt geen geweld aangedaan en toch kunnen er voldoende aanpassingen doorgevoerd
worden om de boodschap duidelijk te laten overkomen. Overbodige en storende details zijn er dus
niet meer.
Doordat het computermodel roteerbaar is, laat het de illustrator toe de optimale hoek van het model
te kiezen waarop hij zijn tekeningen zal baseren. Verschillende anatomische preparaten en delen
van het menselijke skelet dienen als referentie om de ruwe schetsen verder uit te werken tot een
begrijpelijk, helder beeld. Bij de verdere afwerking van de illustratie kan dit referentiemateriaal terug
van pas komen bij o.a. oppervlaktestructuren en eventueel kleur.
Het revolutionaire aan deze manier van werken is het behoud van de oorspronkelijke ligging van de
anatomische structuren. Bij de klassieke werkwijze wordt het te illustreren onderwerp eerst vrij geprepareerd.
Dit betekent onvermijdelijk het vervormen en het uit zijn context halen van het onderwerp,
soms treedt er zelfs beschadiging op. Bij driedimensionale reconstructies wordt niets vervormd
of beschadigd doordat dissecties hier overbodig zijn. We krijgen accurater beeldmateriaal want we
baseren onze illustraties tegenwoordig op de anatomie van levende personen. Vervormde kennis
opdoen aan de hand van dood materiaal is verleden tijd, we gaan een stapje verder. Dit zal op termijn
leiden tot een zuiverder anatomisch beeld van zowel mens als dier. Onze gezondheid en dat van onze
huisdieren kan er alleen maar voordeel bij hebben.
Eigenlijk is de essentie van het beroep nog hetzelfde als in de periode van Vesalius: verhelderen wat
moeilijk met woorden duidelijk te maken is. De evolutie van houtskool en perkament naar 3D grafi -
sche software biedt het artistiek kunnen van de illustrator meer mogelijkheden naar accuraatheid en
didactisch resultaat toe.
