De Belgische kansspelenmarkt.
Wedden dat het monopolie verdwijnt?
De evolutie op de Belgische kansspelenmarkt
Iedereen kent wel de Nationale Loterij van België, maar steeds vaker wordt men geconfronteerd met andere kansspelen: (sport)weddenschappen, casino’s, televisiespelletjes,… En de manieren om deel te nemen zijn al bijna even talrijk als de soorten kansspelen: papieren biljetten, telefoon, SMS, internet,… De laatste jaren is de variëteit op deze markt enorm toegenomen en beperken spelers zich niet alleen meer tot producten van een staatsloterij. Nochtans zijn kansspelen niet altijd onschuldig; denk maar aan overmatig speelgedrag, geldverlies en verslaving. De overheden zijn niet altijd even blij met deze veranderingen, maar vaak holt de wet achter de feiten aan of nodigt ze zelfs uit tot meer concurrentie. Het is dus interessant om na te gaan hoe de toekomstige kansspelenmarkt er zal uitzien.
Overheden hebben er in het verleden voor geopteerd het aanbod van kansspelen strikt te beperken. Door een monopolie te creëren, werd overmatig spelgedrag tegengegaan en kwamen de opbrengsten van de spelen rechtstreeks in de staatskas terecht. In België werd daarom in 1934 de Koloniale Loterij opgericht, die later de Nationale Loterij van België zou worden.
Vooraleer over te gaan tot de kern van de zaak, dient eerst de vraag te worden gesteld: “waarom nemen mensen deel aan een kansspel?”
Er wordt aangenomen dat mensen risico-avers zijn: dit wil zeggen dat ze, over het algemeen, alleen geld uitgeven als ze zeker zijn dat ze een bepaalde waarde terugkrijgen. Nochtans is dit niet van toepassing bij een kansspel, daar bestaat geen zekerheid; en toch wordt er met veel plezier deelgenomen. Deze contradictie werd door verschillende psychologen onderzocht en de algemene conclusie is dat de risico-aversie afneemt, naarmate de mogelijke beloning toeneemt. Als de kans bestaat om miljonair te worden door maar 3€ in te zetten, zullen velen niet aan de verleiding weerstaan.
Maar ! Het is net deze verleiding die samenhangt met de negatieve kant van kansspelen. Als de speler verliest, is de verleiding groot om te proberen zijn verlies goed te maken door nog een keer te proberen, en daarna nog een keer,… Dit leidt tot een eerste onderverdeling van kansspelen. Bij een spel waarbij het resultaat pas enige tijd na het deelnemen wordt bekend gemaakt, is er minder risico dat de speler snel achter elkaar blijft inzetten en verslaafd raakt. Hoewel dit niet de enige eigenschap is om een kansspel als risicovol te bestempelen – andere aspecten zoals de omgeving waarin de speler zich bevindt, de toegankelijkheid van een spel en de houding van de speler zelf spelen ook een rol – is het toch een zeer belangrijk kenmerk.
In het verleden was er dus een duidelijk onderscheid tussen enerzijds spelen van de staatsloterij (een tombola of Lotto) waar het resultaat pas na enige tijd bekend werd, en anderzijds de casinospelen. In de huidige markt is dit onderscheid echter aan het verdwijnen: krasbiljetten vertellen heel snel of de speler wint of verliest, maar ook de opkomst van moderne communicatietechnologie draagt bij aan de verandering op de markt. Een duidelijk voorbeeld is het internet waar men virtueel kan deelnemen aan casinospelen; men moet zich zelfs niet meer verplaatsen om aan risicovolle spelen deel te nemen.
Ook telefoon- en SMS-spelletjes zijn een moderne rage. Hoewel deze spelletjes algemeen als onschuldig worden beschouwd, valt het niet te ontkennen dat mensen steeds vaker worden geconfronteerd met dergelijke kansspelen. Daar waar de speler vroeger zelf de locaties moest opzoeken, gaan de aanbieders nu rechtstreeks de interactie aan met de potentiële klanten. De kans is reëel dat de drempel om aan risicovollere spelen deel te nemen hierdoor zal verlagen.
De opkomst van moderne communicatietechnologieën verhoogt niet alleen het risico; daar waar vroeger de markt werd gedomineerd door een monopoliesituatie, bieden deze technologieën nu ook de mogelijkheid aan privé-ondernemingen om kansspelen aan te bieden. Soms verbiedt de wet dit aanbod, maar kan de aanbieder niet gestraft worden omdat hij zich in het buitenland bevindt, zoals bij internetspelen. Soms is de wet op zich al ontoereikend om een duidelijk juridisch kader te creëren, zoals in het geval van SMS-spelletjes.
De Europese overheden zijn druk in de weer om de wetten aan te passen om de bevolking te blijven beschermen tegen kansspelen, doch ook om te voorkomen dat zij de opbrengsten die de monopoliehouder int, niet hoeft te delen met nieuwe aanbieders. Maar zoals wel vaker het geval, moet een EU-lidstaat rekening houden met de voorschriften van de Europese Unie, en deze luiden dat een kansspel aanbieden wordt beschouwd als het verlenen van een dienst en bijgevolg zou deze markt volledig vrij moeten zijn. Nochtans kunnen uitzonderingen voorkomen.
Algemeen geldt de volgende hiërarchie. Als de EU regels uitvaardigt die specifiek van toepassing zijn op een bepaalde markt of product, moeten deze regels door de lidstaten nageleefd worden, dit is de zogenaamde ‘geharmoniseerde regelgeving’. Voor producten waar geen geharmoniseerde regelgeving bestaat, dient toch vrije concurrentie te bestaan, behalve indien beperkingen door de lidstaten in het algemeen belang worden genomen.
Op het vlak van kansspelen bestaat er alleen een geharmoniseerde regelgeving voor promotionele spelen; dit zijn kansspelen die als reclame-actie worden gebruikt (bijvoorbeeld een tombola bij aankoop van een frisdrank). Voor andere kansspelen bestaan er geen geharmoniseerde regels en vele lidstaten stellen dat het aanbod van kansspelen beperkt moet worden in het algemeen belang, om overmatig speelgedrag tegen te gaan. Zodoende trachten ze hun monopoliesituatie te behouden. Deze manier van werken heeft reeds tot meerdere klachten bij het Europees Hof van Justitie geleid, en hoewel er geen duidelijke uitspraak is die de handelswijze van de lidstaten veroordeelt, valt het toch op dat het Hof steeds meer de kant van de vrije concurrentie kiest.
Algemeen kan gesteld worden dat het juridisch kader voor kansspelen sterk te wensen overlaat. Sommige producten hebben een duidelijke wetgeving, andere niet, en voor nog andere is er helemaal nog niets bepaald.
De belangrijkste conclusies die getrokken worden, zijn de volgende:
Ten eerste zorgt de huidige technologische vooruitgang voor een enorme dynamiek op de kansspelenmark; daar waar de consument vroeger alleen terecht kon bij de Nationale Loterij of op een zeer beperkt aantal plaatsten, wordt hij nu overstelpt met een enorm gevarieerd aanbod. Ten tweede, en deels het gevolg van het voorgaande, bestaat er voor deze markt totaal geen duidelijke wetgeving, waardoor niet alleen verwarring ontstaat, maar ook opportuniteiten voor malafide praktijken.
Maar het belangrijkste besluit is dat er geen sprake meer is van een monopoliesituatie. Indien de rechtspraak al niet zorgt voor een concurrentieomgeving, dan zeker toch de illegale praktijken van grensoverschrijdend, virtueel gokplezier.
Bibliografie
Bibliografie van boeken, opzichzelf uitgegeven studies en wetenschappelijke artikels
Atkinson, Glen. Nichols, Mark. Oleson, Ted. 2000. ''The menace of competition and gambling deregulation''. Journal of economic issues: 34(3): 621 - 634.
Ben-Haim, Y. 2000. ''Robust rationality and decisions under severe uncertainty''. Journal of the Franklin institute-engineering and applied mathematics: 337(2-3): 171 - 199.
Breen, R.B. Zuckerman, M. 1999. ''`Chasing' in gambling behavior: personality and cognitive determinants''. Personality and individual differences: 27(6): 1097 - 1111.
Clotfelter, Charles T. Cook, Phillip J. 1989. ''Selling Hope. State Lotteries in America''. Cambridge: Harvard University Press.
De Donder, E. 2002. ''Alcohol, illegale drugs, medicatie en gokken. Recente ontwikkelingen in Vlaanderen. 2001''. Brussel: Vereniging voor alcohol- en drugproblemen.
De Preter, C. Dumortier, J. 2002. ''De hervorming van de Belgische Nationale Loterij: gevolgen voor 'online' gokken''. Computerrecht: 4(/): 216 - 224.
DeFuentes-Merillas, Laura. Koeter, Maarten W.J. Bethlehem, Jelke. Schippers, Gerard M. VanDenBrink, Wim. 2003. ''Are scratchcards addictive? The prevalence of pathological scratchcard gambling among adult scratchcard buyers in the Netherlands''. Addiction: 98(6): 725 - 731.
European lotteries. 2004. ''European affairs''. Elegal: /(18): 2 - 7.
European lotteries. 2004. ''Lottery law''. Elegal: /(18): 8 - 16.
Forrest, David. Gulley, David O. Simmons, Robert. 2000. ''Testing for rational expectations in the UK National Lottery''. Applied economics: 32(3): 315 - 326.
Fullenkamp, C. Tenorio, R. Battalio, R. 2003. ''Assessing individual risk attitudes using field data from lottery games''. Review of economics and statistics: 85(1): 218 - 226.
Garrett, Thomas A. Marsh, Thomas L. 2002. ''The revenue impacts of cross-border lottery shopping in the presence of spatial autocorrelation''. Regional science and urban economics: 32(4): 501 - 519.
Hendriks, Vincent M. Meerkerk, Gert-Jan. Van Oers, Hans A. M. Garretsen, Henk F. L. 1997. ''The Dutch instant lottery: Prevalence and correlates of at-risk playing''. Addiction: 92(3): 335 - 346.
Houtman-De Smedt, Helma. 1994. "Noordwest-Europa in de ban van het loterij- en lottospel tijdens de 18de en de 19de eeuw." In: Bernard Bruno, e.a. Loterijen in Europa. 5 eeuwen geschiedenis. Brussel: Nationale loterij.
Mikesell, John L. Zorn, Kurt C. 1987. ''State lottery sales: seperating the influence of markets and game structure''. Growth & change: 18(4): 10 - 19.
Muchembled, Robert. 1994. "Het rad van fortuin. Loterijen en moderniteit in Europa van de 15de tot de 17de eeuw." In: Bernard Bruno, e.a. Loterijen in Europa. 5 eeuwen geschiedenis. Brussel: Nationale loterij.
Pablo, A. L. 1997. ''Reconciling predictions of decision making under risk: Insights from a reconceptualized model of risk behaviour''. Journal of managerial psychology: 12(12): 4 - 20.
Paton, David. Siegel, Donald S. Williams, Leighton Vaughan. 2002. ''A policy response to the E-commerce revolution: the case of betting taxation in the UK''. The economic journal: 112(480): 296 - 314.
Petry, Nancy M. Ladd, George T. 2002. ''Disordered Gambling Among University-Based Medical and Dental Patients: A Focus on Internet Gambling''. Psychology of addictive behaviors: 16(1): 76 - 79.
Purfield, Catriona. Waldron, Patrick. 1999. ''Gambling on lotto numbers: Testing for substitutability or complementarity using semi-weekly turnover data''. Oxford bulletin of economics and statistics: 61(4): 527 - 544.
s.n. 2004. ''All bets are on''. The economist: 372(8395): 67 - 69.
s.n. 2003. ''Offshore gaming haven challenges United States at WTO''. WLA magazine: /(/): 7 - 7.
Shapira, NA. Lessig, MC. Goldsmith, TD. ea. 2003. ''Problematic Internet use: Proposed classification and diagnostic criteria''. Depression and anxiety: 17(4): 207 - 216.
Sigmund, Karl. Fehr, Ernst. Nowak, Martin A. 2002. ''The economics of fair play''. Scientific american: 286(1): 82 - 87
Silber, Debra J. 2000. ''Millionaire fever''. Internet world: 6(12): 40 - 42.
Sitkin, S. B. Pablo, A. L. 1992. ''Reconceptualizing the determinants of risk behavior''. Academy of management review: 17(1): 9 - 38.
Stitt, BG. Giacopassi, D. Nichols, Mark. 2003. ''Gambling among older adults: A comparative analysis''. Experimental aging research: 29(2): 189 - 203.
Timmons, Heather. 2002. ''Can slot machines rescue racing?''. Business week: /(3810): 76 - 78.
Tversky, Amos. Kahneman, Daniel. 1986. ''Rational choice and the framing of decisions''. Journal of business: 59(4): 251 - 278.
Van Eenoo, Romain. 1994. "Van Koloniale Loterij naar Nationale Loterij." In: Bernard Bruno, e.a. Loterijen in Europa. 5 eeuwen geschiedenis. Brussel: Nationale loterij.
Walker, Ian. 1998. ''The economic analysis of lotteries''. Economic policy: 13(27): 357 - 401.
Walker, Ian. Young, Juliet. 2001. ''An economist's guide to lottery design''. The economic journal: 111(475): 700 - 722
Wärneryd, Karl-Erik. 1996. ''Risk attitudes and risky behavior''. Journal of economic psychology: 17(6): 749 - 770.
Willemen, R. 2001. ''Gokken. Dossier over kansspelen: wetgeving, hulpverlening en preventie. Stand van zaken''. Brussel: Vereniging voor alcohol- en drugproblemen.
Zuckerman, M. McDaniel, Stephen R. 2002. ''The relationship of impulsive sensation seeking and gender to interest and participation in gambling activities''. Personality and individual differences: 35(/): 1385 - 1400.
Bibliografie van niet-wetenschappelijke bronnen
Blok, A. Schiere, M. M. Waart, P. Piters, R. 2002. ''Kansspelen via internet 2002. Onderzoek naar de aard en omvang van interactieve kansspelen in Nederland''. Gevonden in/op/bij: http://www.toezichtkansspelen.nl/verslagen.html (Gepubliceerd: oktober 2002)
Brepoels, Frieda. 2000. ''Nationale Loterij: te kras voor woorden''. Gevonden in/op/bij: De Financieel Economische Tijd (Gepubliceerd: 6 december 2000).
Censydiam. 2004. ''Kwantitatief Onderzoek. Betalende Spelen''. Gevonden in/op/bij: CD-ROM gekregen van Nationale Loterij (Verkregen: 20 februari 2004).
Culang, Brian. Neveloff, David. Tingue, John. [s.d.]. ''Online Gambling''. Gevonden in/op/bij: http://www.pubpol.duke.edu/centers/dewitt/course/internetandsociety/gam… (Site geraadpleegd: 3 september 2003).
De Clerck, Jean-Paul. Kok, Pierre-Michel. 2004. ''On line marketingbestedingen in België''. Gevonden in/op/bij: Inside (Gepubliceerd: 10 november 2004).
Europe Economics. 2004. ''The case for a Single European Gambling Market''. Gevonden in/op/bij: Didier Dewyn (CEO MrBookmaker.com) (Gepubliceerd: 24 maart 2004)
Griffiths, Mark. 2002. ''The marketing of Internet lottery gambling''. Gevonden in/op/bij: Panorama (magazine van European Lotteries) (Gepubliceerd: 1 september 2002).
Hand, John. 2004. ''Schoolgirl tests online gambling''. Gevonden in/op/bij: http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/3928261.stm (Site geraadpleegd: 19 september 2004).
Lampert, Martijn. van der Lelij, Bram. van der Horn, Maaike. 2003. ''Internetkansspelen 2003. Monitor betaalde interactieve internetkansspelen''. Gevonden in/op/bij: http://www.toezichtkansspelen.nl/verslagen.html (Gepubliceerd: december 2003)
Minet, S. ea. 2004(1). ''Gokken: ontspanning of verslaving? Enquête gokken en gokverslaving''. Gevonden in/op/bij: http://www.rodin-foundation.org/PDF//publications/33_nl.pdf (Gepubliceerd: 17 november 2005).
Minet, S. ea. 2004(2). ''Gokken, een stand van zaken. Een overzicht van gokken en gokverslaving in België''. Gevonden in/op/bij: http://www.rodin-foundation.org/PDF//publications/32_nl.pdf (Gepubliceerd: 16 november 2004).
Nationale Loterij. 2004. ''Iedereen wint. 70 jaar Nationale Loterij''. Gevonden in/op/bij: Bijlage bij Knack (datum onbekend).
Nationale Loterij. 2003. ''Ontstaan van een nieuw krasbiljet''. Gevonden in/op/bij: Dhr. Jacxsens (Senior manager Strategy & Business Development bij de Nationale Loterij van België)
Netvalue. 2002. ''NetValue: Europeans take a gamble online''. Gevonden in/op/bij: http://www.nua.com/surveys/index.cgi?f=VS&art_id=905358207&rel=true (Gepubliceerd: 25 juli 2002).
Nielsen-NetRatings. 2003. ''Nielsen NetRatings: Online gaming surge in Europe''. Gevonden in/op/bij: http://www.nua.com/surveys/index.cgi?f=VS&art_id=905358727&rel=true (Gepubliceerd: 24 februari 2004).
s.n. 2002. ''The Norwegian National Lottery Launches Gaming on the Internet''. Gevonden in/op/bij: http://www.european-lotteries.org/en/pdf/2002/Norsk_tipping_Internetlau… (Site geraadpleegd: 16 april 2003).
s.n. 2002. ''Veikkaus and Nordea Bank announced a partnership''. Gevonden in/op/bij: http://www.european-lotteries.org/en/pdf/2002/OyVeikkaus_270902_A.pdf (Site geraadpleegd: 16 april 2003).
s.n. 2002. ''Veikkaus introduced a new way of playing the Lotto via digital television''. Gevonden in/op/bij: http://www.european-lotteries.org/en/pdf/2002/Veikkaus_digitalTV_A.pdf (Site geraadpleegd: 16 april 2003).
s.n. 2002. ''Veikkaus launches new generation internet gaming system''. Gevonden in/op/bij: http://www.european-lotteries.org/en/pdf/2002/OyVeikkaus_150202.pdf (Site geraadpleegd: 16 april 2003).
s.n. 2005. ''Kansspelcommissie wil gokken op internet aan banden leggen''. Gevonden in/op/bij: Metro (Gepubliceerd: 4/01/2005).
s.n. 2004. ''<<SMS Premium>>: Base se sucre davantage que Proximus et Mobistar''. Gevonden in/op/bij: L'Echo de la Bourse (Gepubliceerd: 25/10/2004).
van Ringelestijn, Tonie. 2003. ''Gokken op de uitkomst van het Europese gokvonnis''. Gevonden in/op/bij: Netkwesties (13 november 2003).
Europese richtlijnen en voorstellen tot richtlijnen, Belgische wetten en rechtspraak
Richtlijnen
Europese Commissie. 2000. ''Richtlijn 2000/31/EG van het Europees Parlement en de Raad van 8 juni 2000 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, met name de elektronische handel, in de interne markt ("richtlijn inzake elektronische hande''. Gevonden in/op/bij: http://europa.eu.int/eur-lex/pri/nl/oj/dat/2000/l_178/l_17820000717nl00… (17 juli 2000).
Voorstellen tot richtlijnen
Europese Commissie. 2004. ''Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende diensten op de interne markt [SEC(2004) 21]''. Gevonden in/op/bij: http://europa.eu.int/celex/cgi/sga_rqst?SESS=12891!CTXT=4!UNIQ=3!APPLIC… (25 februari 2004).
Europese Commissie. 2002. ''Voorstel voor een VERORDENING VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD betreffende de verkoopbevordering in de interne markt''. Gevonden in/op/bij: http://europa.eu.int/eur-lex/nl/com/pdf/2001/nl_501PC0546.pdf (23 maart 2002).
Europese Commissie. 2002. ''Amended proposal for a European Parliament and Council regulation concerning sales promotions in the Internal market''. Gevonden in/op/bij: http://europa.eu.int/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexapi!prod!CELEXn…; (Nederlandse versie) (25 oktober 2002).
Belgische wetten
Belgische wetgever. 1965. ''Het Wetboek van de met de inkomstenbelastingen gelijkgestelde belastingen''. Gevonden in/op/bij: www.fisconet.be (23 november 1965).
Belgische wetgever. 1963. ''Wet betreffende de aanmoediging van de lichamelijke opvoeding, de sport en het openluchtleven en het toezicht op de ondernemingen die wedstrijden van weddenschappen op sportuitslagen inrichten''. Gevonden in/op/bij: Belgisch Staatsblad (26 juni 1963).
Belgische wetgever. 2002. ''19 APRIL 2002. - Wet tot rationalisering van de werking en het beheer van de Nationale Loterij (1)''. Gevonden in/op/bij: Belgisch Staatsblad (4 mei 2002).
Belgische wetgever. 2003. ''4 APRIL 2003. - Koninklijk besluit houdende goedkeuring van het beheerscontract tussen de Belgische Staat en de Nationale Loterij, naamloze vennootschap van publiek recht ''. Gevonden in/op/bij: Belgisch Staatsblad (21 mei 2003).
Belgische wetgever. 1999. ''7 MEI 1999. - Wet op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers (1)''. Gevonden in/op/bij: Belgisch Staatsblad (30 december 1999).
Rechtspraak
Europese Commissie. 2003. ''Staatsmonopolie op kansspelen in Denemarken''. Gevonden in/op/bij: http://europa.eu.int/eur-lex/pri/nl/oj/dat/2003/ce155/ce15520030703nl02… (21 januari 2003).
Europees Hof van Justitie. 2003. “Right of establishment - Freedom to provide services - Collection of bets on sporting events in one Member State and transmission by internet to another Member State - Prohibition enforced by criminal penalties - Legislation in a Member State which reserves the right to collect bets to certain bodies”. Gevonden in/op/bij: http://europa.eu.int/eur-lex/pri/nl/oj/dat/2004/c_007/c_00720040110nl00… (6 november 2003)
Panorama (Magazine van European Lotteries)
In de verhandeling werd soms verwezen naar Panorama in het algemeen. Hieronder volgen de belangrijkste artikels:
European lotteries. 2001. ''New Media & Internet Working Group''. Gevonden in/op/bij: Panorama (1 september 2001).
European lotteries. 2001. ''The Lotteries and the conversion to the Euro''. Gevonden in/op/bij: Panorama (1 september 2001).
Lobjois, Bernadette. 2002. ''What is the future for on line gaming?''. Gevonden in/op/bij: Panorama (1 april 2002).
Vernat, Marie-José. 2001. ''The gray market: a degree of tolerance of illegal gaming''. Gevonden in/op/bij: Panorama (1 september 2001).
Websites
Nationale Loterij van België
Uitleg over de verschillende spelen:
Trekkingsspelen
http://www.nationale-loterij.be/pages/show.aspx?Culture=nl&pageid=drawg…
lotto/gp&cache=6b62aff30
Krasbiljetten
http://www.nationale-loterij.be/pages/show.aspx?Culture=nl&pageid=scrat…
/7/gp&cache=6b62aff30
European Lotteries
Uitleg sportweddenschappen
https://www.european-lotteries.org/sports_betting/sports_betting_whatis…
https://www.european-lotteries.org/sports_betting/sports_betting_termin…
Documentatie over gokken
https://www.european-lotteries.org/communication/history.php
https://www.european-lotteries.org/communication/social_role.php
https://www.european-lotteries.org/communication/pathology.php
https://www.european-lotteries.org/communication/games_brief_history.php
https://www.european-lotteries.org/communication/games_what_makes.php
https://www.european-lotteries.org/communication/games_different_forms…
https://www.european-lotteries.org/communication/games_frequency.php
https://www.european-lotteries.org/communication/games_prizes.php
https://www.european-lotteries.org/communication/games_retailers_networ…
https://www.european-lotteries.org/communication/games_where.php
https://www.european-lotteries.org/communication/games_different_games…
https://www.european-lotteries.org/communication/legal_news.php
Bezochte kansspelsites
http://letsplay.hollandcasino.nl/
Andere bezochte sites
http://www.mitsue.co.jp/english/case/concept/02.html
http://www.telenet.be/nl/producten/internet/telenet_internet/expressnet…
http://www.belgacom.be/private/hbsres/jsp/dynamic/product.jsp?dcrName=h…
Interviews
Callu Marc. Belgische Kansspelcommissie. Deskundige. (1 april 2005).
Frederix Marc. Nationale Loterij van België. Marketing director. (3 november 2004).
Gruloos Marthe. Nationale Loterij van België. Market research specialist. (3 november 2004).
Hermesse Arnaud. Nationale Loterij van België. Senior manager Strategy and Business development. (6 april 2005).
Jacxsens Guido. Nationale Loterij van België. Senior manager strategy and business development. (15 september 2003).
Lammens An. Nationale Loterij van België. Communicatiespecialst. (3 november 2004).
Swolfs Christophe. Belgische Kansspelcommissie. Adjunct-Adviseur. (1 april 2005).
Vandekerckhove Nicolas. Nationale Loterij van België. Jurist. (17 februari 2004)
Vanvaerenberg William. Nationale Loterij van België. Adviseur generaal, lid van het directiecomité. (3 maart 2003).
Informatie verkregen door middel van mail
PR dienst van Proximus.
Storms Chris. Telenet. Product Marketing Manager Internet.
Vagnhammar Erik Bertil. Europese Commissie. Desk policy advisor in verband met kansspelen.
Andere bronnen
Reportage van ‘Terzake’. 2005. Canvas. (23 maart 2005).
IAB Congres. 2004. Internet, the transactional media. (28 oktober 2004).
