De Europese Unie en de media: een kwalitatief onderzoek naar de professionele praktijken van Vlaamse en Nederlandse journalisten in de Europese instellingen.
De Europese Unie en de media: een kwalitatief onderzoek naar de professionele praktijken van Vlaamse en Nederlandse journalisten in de Europese instellingen.
Berichtgeving uit ‘Europa’
Onderzoek naar professionele praktijken van journalisten in de Europese instellingen
In de Europese wijk van Brussel stromen dagelijks honderden journalisten uit alle windstreken samen. Een bijzonder opmerkelijke, aparte tak binnen de journalistiek in een wereld waar men technische, abstracte wetgeving verwekt. Het vergt enorme inspanningen om de veelzijdige en vaak ingewikkelde thema’s onder de knie te krijgen en vervolgens op een interessante en begrijpelijke manier aan de lezer uit te leggen. Tot deze conclusie kwam HHHhMartijn Wouters die voor zijn VUB-eindverhandeling EU-journalisten van Vlaamse en Nederlandse kranten en persagentschappen interviewde.
Terwijl Europese wetgeving een enorme impact heeft op het leven van de gewone burger, blijft de EU in de media vaak onderbelicht. Het feit dat er bij de Vlaamse dagbladpers maar drie mensen voltijds over de EU schrijven, is op zich al veelzeggend: de belangstelling voor dit soort nieuws is klein. Journalisten weten dat mensen niet graag over Europa lezen, omdat het vaak om ingewikkelde, technische onderwerpen gaat. Desondanks doen ze hun uiterste best om het belangrijke nieuws over te brengen aan de mensen. Een eenvoudige opdracht is het in geen geval. Het zou ongeveer een jaar duren alvorens journalisten ‘thuis zijn in Europa’, vertrouwd raken met de besluitvorming en inzicht hebben in een groot deel van de dossiers.
Op zoek naar iets wat de term ‘nieuws’ waardig is, hossen journalisten in Brussel druk heen en weer tussen de drie belangrijkste Europese instellingen. Het Berlaymontgebouw, hoofdzetel van de Europese Commissie, het Justus Lipsiusgebouw, waar de ministers uit de lidstaten samenkomen, en het Europees Parlement liggen op een steenworp van elkaar verwijderd. Maar ondanks het feit dat journalisten dit hele Europese gebeuren van zo dichtbij volgen, hebben ze het vaak moeilijk om de complexe thema’s te vertalen in een helder en vlot lezend krantenartikel. Vergaderingen van de Commissie en de Raad van de EU vinden plaats achter gesloten deuren, wat betekent dat journalisten via persoonlijke netwerken en allerlei achterpoortjes informatie gaan vergaren. Zo is het absoluut geen fluitje van een cent om te achterhalen welk standpunt een eurocommissaris heeft ingenomen in de onderhandelingen. De Commissie dient nu eenmaal te beantwoorden aan het gemeenschapsbelang, wat betekent dat deze instelling ook als een collectief college naar de buitenwereld communiceert. Daarnaast blijft het natuurlijk een politieke instelling. De verstrekte informatie kan bijgevolg wel wat gekleurd zijn. Interne twisten, die mogelijk het imago kunnen schaden, tracht men natuurlijk te verzwijgen. Tegelijkertijd is het vanzelfsprekend dat, in een wereld die zo op de voet wordt gevolgd door parlementsleden, lobbygroepen, media, ngo’s, werknemers- en werkgeversorganisaties, niets lang geheim blijft.
Ook bij vergaderingen van de Raad wordt over de meerderheid van de thema’s beslist in gesloten overleg. Permanente vertegenwoordigers, in feite ambassadeurs van de lidstaten, bereiden het werk van de ministers tot in de puntjes voor. Deze permanente vertegenwoordigers zijn dan ook niet voor niets geliefkoosde bronnen voor alle zaken die de Raad aanbelangen. Wanneer ministers samenkomen, wordt nog maar een klein deel van de wetgevingsteksten besproken, met als gevolg dat sommige zaken aan het oor van de journalist ontsnappen.
Europese Grondwet: meer openheid?
Laat het duidelijk zijn dat de Raad voor journalisten een vrij gesloten instelling is. Nochtans stelt het ontwerpverdrag tot vaststelling van een Europese Grondwet dat wetgevingsvergaderingen van de Raad openbaar worden. Indien de nieuwe Grondwet er al zou komen, vrezen journalisten ervoor dat belangrijke en gevoelige discussiepunten meer dan ooit besproken zullen worden in de wandelgangen, tijdens de lunch, over de telefoon... Kortom, overal waar de pers niet aanwezig is. Wel is het zo dat informatie in de Raad sneller lekt dan in de Commissie, simpelweg omdat de Raad bestaat uit 25 partijen. Er is altijd wel iemand in de Raad die er baat bij heeft om off the record te lekken.
Ongetwijfeld het belangrijkste trefpunt is de perszaal in het Berlaymontgebouw, de mastodont aan de Schumanrotonde die onlangs heropend werd na een veertien jaar durende sanering en renovatie. Iedere dag omstreeks het middaguur is het tijd voor het dagelijkse ritueel: de persbriefing van de Commissie. Het woordvoerdersteam ontvangt er mensen van de pers, spreekt over de agendapunten van de dag en tracht de vele vragen te beantwoorden.
Het Europees Parlement geniet gevoelig minder mediabelangstelling dan de Commissie. Hoewel het Parlement met haar openbare debatten een bijzonder toegankelijke indruk wekt, is er geenszins sprake van een mediaoverrompeling. De beperkte inspraak van het Parlement, maar ook de onoverzichtelijkheid van debatten spelen deze instelling parten. Afgevaardigden uit verschillende landen buigen er zich over technische kwesties. Op de koop toe is het vaak moeilijk uit te maken of een europarlementslid handelt uit nationaal belang of op basis van partijaffiliatie. Het hoeft ook niet gezegd dat journalisten een hekel hebben aan de maandelijkse verplaatsingen naar Straatsburg, waar de plenaire vergaderingen plaatsvinden. Afwezige media in Straatsburg kunnen wel nog terugvallen op de persagentschappen, die altijd wel een vertegenwoordiger naar het Franse stadje sturen.
Strijd om primeurs
Als gevolg van het groot aantal journalisten, de complexiteit van de onderwerpen en de geslotenheid van vergaderingen, zijn journalisten heel sterk op elkaar aangewezen. Dat fenomeen is het best zichtbaar bij de alom bekende Europese toppen. Na afloop van de toponderhandelingen, die niet openbaar zijn, geeft elk land op hetzelfde moment een persconferentie. Op de eerste plaats willen Vlaamse en Nederlandse journalisten uiteraard weten wat hun Verhofstadt of hun Balkenende te vertellen heeft. Achteraf gaan ze dan bij journalisten uit een ander land hun oor te luister leggen om te weten wat Schröder of Chirac verder nog te melden had. De gemiddelde EU-journalist houdt zelden informatie voor zichzelf. Maar wanneer men iets deelt, is dat wel met de verwachting er later iets voor terug te krijgen.
De strijd om de grote Europese primeurs is jammer genoeg niet weggelegd voor Vlaamse en Nederlandse journalisten. Als je met zovelen op hetzelfde uit bent, is het aartsmoeilijk om een primeur in de wacht te slepen. Grote, internationale media, zoals Financial Times of Reuters, zijn er keer op keer als eerste bij. Een krant die een grote reputatie heeft in België of Nederland, moet op Europees niveau met de ellebogen werken om iets gedaan te krijgen.
BIBLIOGRAFIE
Monografieën en verzamelwerken
ABBOTT (D.) The media’s contribution to transparency. In: DECKMIJN (V.) (ed.). Increasing transparency in the European Union? Maastricht: European Institute of Public Administration, 2002, pp. 243-247
ALGER (D.E.) The media and politics. New Jersey: Prentice Hall, 1989, 304 pp.
BAARDA (D.B.), DE GOEDE (M.P.M.) & VAN DER MEER-MIDDELBURG (A.G.E.). Basisboek open interviewen: praktische handleiding voor het voorbereiden en afnemen van open interviews, Houten: Stenfert-Kroese, 1996, 165 pp.
BAISNÉE (O.) The (non-)coverage of the European Parliament. In: BOND (M.) (ed.). Europe, Parliament and the media. Londen: Kogan Page, 2003a, pp. 77-104.
BAISNÉE (O.) Une actualité “invendable”: les redactions francaises et brittaniques face à l’actualité communautaire. In: GARCIA (G.) & LE TORREC (V.) (eds.). L’Union Européenne et les médias: Regards croisés sur l’ information Européenne. Parijs: L’Harmattan, 2003b, p. 43-66
BAISNÉE (O.) Can political journalism exist at EU level? In: KUHN (R.) & NEVEU (E.) (eds.). Political journalism: new challenges, new practices. Londen: Routledge, 2004, pp. 108-128.
BASTIN (G.) L’Europe saisie par l’information (1952-2001): des professionels du journalisme engagé aux content coordinators. Sociologie du monde de production de l’information européenne a Bruxelles. In: GARCIA (G.) & LE TORREC (V.) (eds.). L’Union Européenne et les médias: Regards croisés sur l’ information Européenne. Parijs: L’Harmattan, 2003, pp. 19-41.
BROMLEY (M.) The end of journalism? Changes in workplace practices in the press and broadcasting in the 1990’s. In: BROMLEY (M.) & O’MALLEY (T.) (eds.) A journalism reader. Londen en New York: Routledge, 1997, pp. 330-350.
BRUNMAYR (H.) Do we really need a European information policy? In: BAERNS (B.) & RAUPP (J.) (eds.) Information und Kommunikation in Europa: Forschung und Praxis / Information and transnational communication in Europe: practice and research. Berlijn: Vistas, 2000, pp. 21-24
CHRISTIANSEN (T.) A maturing bureaucracy? The role of the Commission in the policy process. In: RICHARDSON (J.) (ed.). European Union: power and policy-making. Londen/New York: Routledge,1996, pp. 77-95.
COHEN (A.A.), LEVY (M.R.), ROEH (I.) & GUREVITCH (M.) Global newsrooms, local audiences: a study of the Eurovision news exchange. Londen: Libbey, 1996, 178 pp.
DE BACKER (W.) How information technology can further transparency: Euractiv.com. In: DECKMIJN (V.) (ed.). Increasing transparency in the European Union? Maastricht: European Institute of Public Administration, 2002, pp. 241-242.
DE BENS (E.) & PAULUSSEN (S.). De impact van het internet op de journalistiek. In: BILTEREYST (D.) & PEEREN (Y.) (eds.). Nieuws, democratie en burgerschap: onderzoek over hedendaagse nieuwsmedia. Academia Press, Gent, 2003, 223 pp.
DE SCHOUTHEETE (P.) & DEHAENE (J.-L.) Bezield Europa. Tielt: Lannoo, 1998, 192 pp.
DE VREESE (C.H.). Communicating Europe. In: ARBUTHNOTT (T.) & LEONARD (M.) (eds.). European democracy: a manifesto. Londen: The Foreign Policy Centre, 2003, 228 pp. (Online beschikbaar via http://fpc.org.uk/publications/119)
DEVUYST (Y.) The European Union at the crossroads: the EU’s institutional evolution from the Schuman Plan to the European Convention. Brussel: Presses Interuniversitaires Européennes (PIE), 2003 (tweede druk), 199 pp.
DOHMEN (J.) Europese idealisten. Een chronique scandaleuse van het Europees Parlement. Nijmegen: Sun, 1999, 251 pp.
DOIG (A.) The decline of investigatory journalism. In: BROMLEY (M.) & O’MALLEY (T.) (eds.) A journalism reader. Londen en New York: Routledge, 1997, pp. 189- 213
ERICSON (R.V.), BARANEK (P.M.) & CHAN (J.B.). Negotiating control: a study of news sources. Milton Keynes: Open university press, 1989, 428 pp.
FONTANA (A.) & FREY (J.H.). Interviewing: the art of science. In: DENZIN (N.K.) & LINCOLN (Y.S.) (eds.). Collecting and interpreting qualitative materials. Californië: Sage, 1998, pp. 47-78.
GAFFNEY (J.) Political rhetoric and the legitimation of the European Union. In: BANCHOFF (T.) & SMITH (M.P.) (eds.) Legitimacy and the European Union: the contested polity. Londen: Routledge, 1999, 226 pp.
GANS (H.) Deciding what's news: a study of CBS evening news, NBC nightly news, Newsweek and Time, Londen: Constable, 1980, 393 pp.
HESTER (A ). The collection and flow of world news. In: MERRILL (J.C.) (ed.). Global Journalism: survey of international communication. Londen: Longman, 1991 (tweede druk), 401 pp.
HUBÉ (N.) l’Union Européenne a la “Une”: un cadrage difficile d’une actualité peu visible. Regard comparé sur la presse française et allemande. In: GARCIA (G.) & LE TORREC (V.) (eds.). L’Union Européenne et les médias: Regards croisés sur l’ information Européenne. Parijs: L’Harmattan, 2003, p. 67-90
JANSSENS (G.) In de schaduw van Schuman: België in de greep van Europa. Tielt: Lannoo, 2001, 225 pp.
MAES (M.) The “new” regulation on access to documents. In: DECKMIJN (V.) (ed.). Increasing transparency in the European Union? Maastricht: European Institute of Public Administration, 2002, pp. 199-207.
McCORMICK (J.) Understanding the European Union: a concise introduction. Hampshire: Palgrave, 2002, 237 pp.
McNAIR (B.). The sociology of journalism. Londen: Arnold, 1998, 184 pp.
MEYER (C.O.) Towards an European public sphere? Transnational investigative journalism and the European Commission’s resignation. In: BAERNS (B.) & RAUPP (J.) (eds.) Information und Kommunikation in Europe: Forschung und Praxis / Information and Transnational Communication in Europe: Practice and Research. Berlijn: Vistas, 2000, pp. 107-127.
NEWCOMB (H.M.). The creation of television drama. In: JENSEN (K.B.) & JANKOWSKI (N.W.) (eds.). A handbook of qualitative methodologies for mass communication research. Londen/New York: Routledge, 1995, pp. 108-119.
PEERS (S.) From Maastricht to Laeken: the political agenda of openness and transparency in the European Union. In: DECKMIJN (V.) (ed.). Increasing transparency in the European Union? Maastricht: European Institute of Public Administration, 2002a, pp 7-32.
PIJPERS (A.) Kanonnen en boter: beschouwingen over oorlog en integratie in Europa. Amsterdam: Mets, 1996, 175 pp.
ROBINSON (T.) Challenge or crisis? Europe, its institutions and the media. Brussel: Bergoje Academic Publishing, 1997, 53 pp.
RUBIN (H.J.) & RUBIN (I.S.). Qualitative Interviewing: the art of hearing data. Londen: Sage, 1995, 302 pp.
RUß-MOHL (S.) Grenzen des europäischen Journalismus. In: BAERNS (B.) & RAUPP (J.) (eds.). Information und Kommunikation in Europe: Forschung und Praxis /Information and Transnational Communication in Europe: practice and research. Berlin: Vistas, 2000, pp. 128-137.
SCHLESINGER (P.) No guide for the perplexed: collective identities in a changing Europe. (hoofdstuk) In: SCHLESINGER (P.) Media, state and nation: political violence and collective identities. Londen: Sage, 1991, pp. 176-192.
SCHWAIGER (N.) The Council, the media and the public at large. In: BOND (M.) (ed.). Europe, Parliament and the media. Londen: Kogan Page, 2003, pp. 133-155.
SEMETKO (H.A.), DE VREESE (C.) & PETER (J.) Europeanised politics – Europeanised media? European integration and political communication. In: GOETZ (K.H.) & HIX (S.) (eds.) European politics? European integration and national political systems. Londen: Cass, 2001, 248 pp.
SERVAES (J.) & TONNAER (C.). De nieuwsmarkt: vorm en inhoud van internationale berichtgeving. Groningen: Wolters-Noordhof, 1992, 146 pp.
WITTE (E.). Media en politiek: een inleiding tot de literatuur. Brussel: VUBpress, 2002, 247 pp.
Wetenschappelijke tijdschriftartikels
ANDERSON (P.J.) & McLEOD (A.) (2004). The great non-communicator? The mass communication deficit of the European Parliament and its Press Directorate. In: Journal of Common Market Studies, vol. 42, nr. 5, pp. 897-917.
BAISNÉE (O.) (2000). Les journalistes, seul public de l’Union européenne? In: Critique Internationale, vol. ?, nr. 9, pp. 30-35.
BAISNÉE (O.) & MARCHETTI (D.) (2000). Euronews, un laboratoire de la production de l’information “européenne”. In: Cultures et conflits, vol. ?, nr. 38-39, pp. 121-152.
BENZ (M.) & STUTZER (A.). Are voters better informed when they have a larger say in politics ? Evidence for the European Union and Switzerland. In: Public Choice, Vol. 119, nr. 1, pp. 31-59.
BJURULF (B.) & ELGSTRÖM (O.) (2004). Negotiating transparency: the role of tnstitutions. In: Journal of Common Market Studies, vol. 42, nr. 2, pp. 249-269
BUNYAN (T.), CURTIN (D.) & WHITE (A.) (2001). Essays for an open Europe. In: Transnational Associations, vol. ?, nr. 1, pp. 10-16.
DE LEEUW (E.) (2003). The regulation on public access to European Parliament, Council and Commission documents in the European Union: are citizens better off ? In: European Law Review, vol. 28, nr. 3, pp. 324-348.
DE SÉLYS (G.) (1996). La machine de propagande de la Commission. In: Le Monde Diplomatique. vol. 43., nr. 507, pp. 8-9
GAVIN (N.T.) (2001). British journalists in the spotlight: Europe and media research. In: Journalism, vol. 2, nr. 3, pp. 299-314.
HOETJES (B.J.S.) (2000). Het Europees Parlement moet terug naar de burgers. Naar een nieuw mandaat voor de Nederlandse europarlementariërs. In: Internationale Spectator, vol. ?, nr. 6, pp. 301-304
MAYER (F.C.) & PALMOWSKI (J.) (2004). European identities and the EU: The ties that bind the peoples of Europe. In: Journal of Common Market Studies, vol. 42, nr. 3, pp. 576-598.
MEYER (C.O.) (1999). Political legitimacy and the invisibility of politics: Exploring the European Union’s communication deficit. In: Journal of Common Market Studies, vol. 37, nr. 4, pp. 617-639.
MEYER (C.O.) (2003). Exploring the European Union’s communication deficit: Old problems and new departures. In: Central European Political Science Review, vol. 4, nr. 11, pp. 35-43
MEYER (C.O.) (2005). The Europeanization of media discourse: a study of quality press coverage of economic policy co-ordination since Amsterdam. In: Journal of Common Market Studies, vol. 43, nr. 1, pp. 121-148.
MOUSSIS (N.) (2004). Politique d’ information de l’union: pour rapprocher les citoyens de l’Union: une politique commune de la communication. In: Revue du Marché Commun et de l’Union européenne, vol. ?, nr. 481, pp. 500-508.
PEERS (S.) (2002b). The new regulation on access to documents: a critical analysis. In: Yearbook of European Law, 2001-2002, nr. 21, pp. 385-442.
PETER (J.), SEMETKO (H.A.) & DE VREESE (C.H.) (2003). EU politics on television news: a cross-national comparative study. In: European Union Politics, vol. 4, nr. 3, pp. 305-327.
RUß-MOHL (S.) (2003). Towards a European journalism? Limits, opportunities, challenges. In: Studies in Communication Sciences, vol. 3, nr. 2, pp. 203-216.
SCHLESINGER (P.) (1997) From cultural defence to political culture: media, politics and collective identity in the European Union. In: Media, Culture & Society, vol. 19, nr. 3, pp. 369-391.
SCHLESINGER (P.) (1999) Changing spaces of political communication: the case of the European Union. In: Political Communication, vol 16, nr. ?, pp. 263-279.
TRENZ (H.J.) (2004) Media coverage on European governance: exploring the European public sphere in national quality newspapers. In: European Journal of Communication, vol. 19, nr. 3, pp. 291-319.
TUMBER (H.) (1995). Marketing Maastricht: the EU and news management. In: Media, Culture and Society, vol. 17, nr. 3, pp. 511-519.
Officiële documenten van de Europese Unie (zie ook bijlage)
Europese Commissie (2001). Mededeling van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s betreffende een nieuw kader voor praktische samenwerking in verband met het voorlichtings- en communicatiebeleid van de Europese Unie. COM(2001) 354 definitief.
Europese Commissie (2004). Mededeling van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s betreffende de tenuitvoerlegging van de voorlichtings- en communicatiestrategie van de Europese Unie. COM(2004) 196 definitief.
Europese Commissie (2005). Standard Eurobarometer 62, full report, mei 2005. (online beschikbaar via http://europa.eu.int/comm/public_opinion/archives/eb/eb62/eb62_en.htm)
Europees Parlement (2005). Draft report on the implementation of the European Union’s information and communication strategy. Commissie Cultuur en Onderwijs. 2004/2238(INI) voorlopig.
Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa. In: Publicatieblad van de Europese Unie, vol. 47, 16 december 2004. C 310 (online beschikbaar via http://europa.eu.int/constitution/index_nl.htm)
Verordening (EG) nr. 1049/2001 van het Europees Parlement en de Raad van 30 mei 2001 inzake de toegang van het publiek tot documenten van het Europees Parlement, de Raad en de Commissie. In: Publicatieblad, nr. L 145, 31 mei 2001, pp. 43-48.
Kranten- en tijdschriftartikels
N.N. Barroso mag niet op tv. In: De Standaard, 30 maart 2005, p. 20.
BRILL (P.). “De term Grondwet creëert soms misverstanden.” (interview met Jean-Luc Dehaene) In: De Volkskrant, 3 mei 2005
BORRELL FONTENELLES (J.) Het werd eens tijd voor een crisis. In: De Standaard, 22 november 2004, pp. 46-47.
BOSTEELS (J.). Het ligt aan de slechte communicatie. In: De Standaard Trottoir, 4 en 5 juni 2005, p. 5.
N.N. Frattini vervangt Buttiglioni in nieuwe EU-Commissie. In: De Standaard Online, 4 november 2004
BULCKE (B.). Berlusconi stuurt Frattini naar Commissie-Barroso II. In: De Standaard, 5 november 2004, p. 11
BANKS (M.) Parliament hopes to tune into public consciousness with own TV channel. In: European Voice, vol. 11, nr. 11 (24-30 maart), 2005, p. 6
DECKX (A.). Europeanen in beeld: Stefaan De Rynck. In: Europa-bericht, mei 2004, nr. 285, p. 20
GOOSSENS (P.). De pleinvrees van de Europese Kanunniken. In: De Standaard, 20 december 2004, p. 47.
KOTTMAN (P.J.M.). Barroso geweerd van tv in Frankrijk. In: NRC Handelsblad, 31 maart 2005, p. 5.
LANNOO (J.). EU-Commissie neemt weer intrek in Berlaymont. In: De Tijd, 3 september 2004, p. 4.
MEYER (C.O.) (2002). Wie vernetzte Recherchen 1999 zum Rücktritt der EU-Kommission führten. Das Brüssler Zweckbündnis. In: Message: Internationale Fachzeitschrift für Journalismus, vol. 3, nr. 4 (online beschikbaar via: http://www.message-online.de/set_arch.html)
QUATREMER (J.). Eine Art Europäisches Watergate. In: Message: Internationale Fachzeitschrift für Journalismus, vol. 3, nr. 4 (online beschikbaar via: http://www.message-online.de/set_arch.html)
N.N. “Ik kom enkel nog op tv na middernacht.” (interview met voormalig Europees commissievoorzitter Romano Prodi.) In: De Morgen, 02 oktober 2004, p. ?
SPEZIALI (B.). Paul Magnette: de afgevaardigden besteden meer tijd aan wetgevend werk dan aan het publieke debat. In: Europa-bericht, juni 2004 (nr. 286), pp. 8-9.
THEYS (M.). Meer duidelijkheid, betere informatie (interview met Margot Wallström, eurocommissaris voor communicatie en interinstitutionele relaties). In: Europa-bericht, maart 2005, nr. 293, pp. 6-7.
VAN DER VELDEN (B.) Spanning over lot EU-Commissie. In: NRC Handelsblad, 15 maart 1999, p. ?
N.N. Geen moeilijk taalgebruik meer voor Commissie. In: Elsevier, 14 februari 2005, p. ?
Andere bronnen (zie ook bijlage)
BANDUCCI (S.A.), KARP (J.A.) & LAUF (E.) (2004). Framing European institutions: Elite leadership, media coverage and support for European integration. Paper gepresenteerd op de IGC (Institute for Governance Studies) lenteconferentie, 21 pp.
BERGANZA (R.) (2000). Can public opinion exist at European level? Media framing of European elections 1999 in Spain. Paper gepresenteerd op een conferentie in Kopenhagen (Denemarken), georganiseerd door het European Consortium of Political Communication (ECPC) op 14-18 april 2000. (online beschikbaar via: http://www.essex.ac.uk/ecpr/events/jointsessions/paperarchive/copenhage…)
BUNYAN (T.) (2002). Secrecy and openness in the European Union: the ongoing struggle for freedom of information. Hoofdstuk 6. On line beschikbaar via http://www.freedominfo.org/case/eustudy.htm)
DAVIES (D.K.) & READHEAD (P.) (2004). Can EU hear me ? How to get the EU’s message out. (rapport online beschikbaar via http://www.gallup-europe.be/canEUhearme/Can_EU_Hear_Me-FINAL-Report.pdf)
KURPAS (S.), MEYER (C.O.) & GIALOGLOU (K.) (2004) After European Elections, Before the Constitution Referenda: Can the EU Communicate Better ? CEPS Policy Brief, nr 55, juli 2004. (online beschikbaar op de website van the Centre for European Policy Studies, http://shop.ceps.be/BookDetail.php?item_id=1140)
SCHLESINGER (P.) (2004) The Babel of Europe? An Essay on Networks and Communicative Spaces. Arena (Advanced Research on the Europeanisation of the Nation-state) Working Paper. (online beschikbaar via http://www.arena.uio.no/publications/papers/wp03_22.pdf)
STATHAM (P.) (2004) Pressing Europe? Journalists and the ‘Europeanisation’ of the Public Sphere. Rapport op basis van interviews met journalisten, in het kader van het project ‘Transformation of Political Mobilisation and Communication in European Public Spheres’, gefinancierd door het ‘5th Framework Programme’ van de Europese Commissie. (online beschikbaar via http://europub.wz-berlin.de/Data/reports/WP6/D6-2%20WP6%20Integrated%20…)
EU for journalists. Tips for journalists. “Rework the quote” (www.eu4journalists.com)