De rol van water in het Israëlisch-Palestijns/Arabisch conflict.
De rol van water in het Israëlisch-Palestijns/Arabisch conflict
Water is een schaars goed, dat vitaal is voor ieder aspect van het overleven van een natie, van haar inwoners tot haar economie. Dit leidt soms tot intense politieke druk, die ook wel eens “waterstress” genoemd wordt.
Bovenstaande eigenschappen zorgen ervoor dat de beschikbaarheid van water doorheen de geschiedenis steeds een rol speelde in de relaties tussen mensen. Het bestuderen van deze verbanden is niet altijd even makkelijk maar kan wel interessant en fascinerend zijn. Zeker indien men deze waterproblematiek toespitst op het Israëlisch-Palestijns/Arabisch conflict.
Met betrekking tot dit conflict werden ongetwijfeld reeds bibliotheken vol geschreven. Zelden wordt de rol die water erin speelt echter op een adequate manier weergegeven. Vele auteurs bespreken ofwel het conflict in algemene zin en onderschatten het wateraspect, ofwel komen ze op de proppen met de hydraulische imperatief theorie, die water ziet als één van de hoofdoorzaken van de gewapende conflicten tussen Israël en buurlanden.
Met dit eindwerk wordt aangetoond dat de extremen die men in de literatuur terugvindt genuanceerd moeten worden. Doorheen het onderzoek blijkt dat water bij de Onafhankelijkheidsoorlog evenals bij andere militaire acties geen oorzaak van formaat was. Gedurende de verschillende oorlogen was water wel een nevenmotivator om extra inspanningen te leveren bij de verovering van bepaalde stukken grondgebied. Water speelt trouwens ook ongetwijfeld een belangrijke rol bij Israël’s afwijzende houding ten opzichte van de teruggave van de Golanhoogte. Hierdoor zou Syrië namelijk grote invloed krijgen op de daar aanwezige waterbronnen die de Jordaan voeden. Verder grenst dit bergmassief aan het meer van Galilea dat heel belangrijk is voor de Israëlische watervoorziening.
Verschillende gebeurtenissen en aspecten met betrekking tot het Israëlisch-Palestijns/Arabisch conflict worden aangehaald, van de bouw van de muur tot de vredesonderhandelingen en de verschillende oorlogen tussen Israël en buurlanden. Telkens wordt het belang van water onderzocht aan de hand van een uitgebreide literatuurstudie, documentenanalyse en empirisch onderzoek in Israël en de Bezette Gebieden.
In een eerste hoofdstuk wordt aangetoond dat water oorzaak van conflict kan zijn. Deze vaststelling is, zoals gezegd, niet toepasbaar op de gewapende conflicten tussen Israël en buurlanden. De hydraulische imperatief theorie, met betrekking tot de Onafhankelijkheidsoorlog, de Zesdaagse Oorlog, Operatie Litani en Operatie Vrede voor Galilea, wordt in een vierde hoofdstuk dan ook uitvoerig weerlegd. In datzelfde hoofdstuk komt ook de theorie over de Israëlische afleiding van water van de Litani rivier aan bod. Noch de studies die aantonen dat Israël water aftapt, noch deze, die het tegenovergestelde beweren, berusten op betrouwbaar bewijsmateriaal. Sinds Israël zich echter teruggetrokken heeft uit Libanon, kunnen de Libanese autoriteiten het bestaan van een afleidingstunnel in het gebied normaalgezien zonder problemen onderzoeken. Toch blijft het plots opmerkelijk stil rond deze theorie, wat volgens mij wijst op de onwaarschijnlijkheid van het bestaan van een dergelijke tunnel.
Het tweede hoofdstuk behandelt enkele belangrijke struikelblokken op weg naar vrede. Het gaat om: het vastleggen van de grenzen, Jeruzalem, de nederzettingen en de vluchtelingenproblematiek. Indien water onlosmakelijk vasthangt met één van deze pijnpunten – wat het geval is bij de nederzettingen en het vastleggen van de grenzen – wordt dit duidelijk aangehaald in de eindverhandeling.
Een derde hoofdstuk verschaft de lezer een noodzakelijk technisch inzicht in de aanwezige watervoorraden die door de Israëli’s en de Palestijnen gedeeld worden. Deze behoren tot twee bassins: dat van de Jordaan en dat van de Middellandse Zee. Omwille van technische en hydro-politieke redenen is het echter duidelijker de indeling grond-en oppervlaktewater te hanteren.
Bij het lijmen van de brokken die tijdens de gewapende conflicten gemaakt werden, is water belangrijker dan aanvankelijk werd gedacht. Dit zien we aan het steeds terugkerende wateraspect tijdens de verschillende vredesonderhandelingen. Deze worden besproken in het zesde hoofdstuk. Een analyse van het vredesakkoord tussen Jordanië en Israël toont bijvoorbeeld duidelijk aan dat water van groot belang is. Israël is soms tot terugtrekking bereid, zolang het land zich van de toegang tot water van het teruggegeven gebied kan verzekeren.
Het zevende hoofdstuk, waarin een overzicht van de militaire besluiten en gebeurtenissen met betrekking tot water aan bod komt, maakt duidelijk dat water als drukkingsmiddel gebruikt wordt. Ook in het vijfde hoofdstuk over de bouw van de “veiligheidsmuur” komt dit gegeven naar voor. Eerst wordt aangetoond dat het veiligheidsaspect niet het enige ware motief voor de bouw van de muur is. Waarna een schets gegeven wordt van de Israëlische controle over water in het gebied waar de eerste fase van de muur zich voltrekt. We zien dat water heel belangrijk is bij het vastleggen van het traject dat door de muur gevolgd wordt. Verder veroorzaakt de bouw van de muur schade aan heel wat waterbronnen.
Aan de ene kant telt water dus steeds heviger mee als struikelblok. Aan de andere kant wordt ook het besef alsmaar groter dat deze struikelblok door middel van samenwerking omgevormd kan worden tot een bouwsteen op weg naar vrede. Toch leeft dit besef nog niet bij de Israëlische regering. In tegenstelling tot verschillende coöperatieve Israëlische waterspecialisten, zoals onder andere Hillel Shuval, is het officiële standpunt van Israël onvermurwbaar. Spreken over toegevingen aan de Palestijnen met betrekking tot water is en blijft voor het ogenblik taboe.
Om vooruit te raken, moet de Israëlische zijde beseffen hoe belangrijk het voor de Palestijnen is om als gelijke partners te onderhandelen. Dit brengt ons tot de psychologische dimensie van het conflict. Deze wordt nauwelijks opgemerkt, maar is van ontzettend groot belang. Zolang de hiërarchie immers bestaat waarin de Israëli’s de Palestijnen louter als consumenten zien, zullen de onderhandelingen met betrekking tot water blijven vastlopen. Voor de Palestijnen is de erkenning en het respecteren van hun waterrechten heel belangrijk, misschien zelfs belangrijker dan de uitvoering van het oppompwerk. Eens de gegronde angst, dat Israël geen rekening zal houden met de Palestijnse waterrechten, verdwenen is, bestaat er namelijk een grote kans dat de Palestijnse Waterautoriteit een deel van het oppompen terug aan Israël zal overlaten. Dan krijgen we een vorm van uitbesteding die het oppompen efficiënter zou maken, aangezien binnen Israëlisch grondgebied minder diep geboord moet worden dan in de West Bank. Tot dan viert inefficiëntie echter zege.
Tineke Louagie, 20 september 2005
Bibliografie
Bibliografie Wetenschappelijke werken
Boeken
Abicht, L., (2002), Eén maat en één gewicht, een kritisch essay over Israël-Palestina, Kapellen, Kampen: Pelckmans-Klement, 157 p.
Allan, T., (2000), The Middle East water question, Hydropolitics and global economy, New York: I.B. Tauris Publishers, 382 p.
Armstrong, K., (1996), Jeruzalem, een Geschiedenis van de Heilige Stad, Amsterdam: Anthos 523 p.
Brooks, B.D., e.a., (2000), Water Balances in the Eastern Mediterranean, Ottawa: International Development Research Centre, 162 p.
Bouman, S., (1998), Israël contra Zion, Gent: Scoop, 399 p.
Catherine, L., (1978), Honderd jaar kolonisatie in Palestina, Berchem: Epo, 185 p.
Catherine, L., (1988), De Palestijnen, een volk teveel?, Berchem: Epo, 189 p.
Catherine, L., (2002), Palestina, de laatste kolonie?, Berchem: Epo, 309 p.
Clarke, A., R., (2004), Tegen alle vijanden, Amsterdam: Bert Bakker, 350 p.
Clinton, B., (2004), Mijn Leven, Amsterdam: Balans, 1097 p.
Corluy, L., (2003), De strijd om het geheugen van Israël. De New Historians en het Israëlisch-Palestijnse conflict, Leuven: Acco, 221 p.
Daibes, F., e.a., (2003), Water in Palestine, problems, politics, prospects, Jeruzalem: Passia, 308 p.
De Meulemeester, K., (1997), Het Midden-Oosten en het monotheïsme, Kapellen: Pelckmans, 173 p.
Elmusa, S., S., (1997), Water Conflict, Economics, Politics, Law and the Palestinian-Israeli Water Resources, Washington DC: Institute for Palestine Studies, 408 p.
Evers, L., (1999), Jodendom voor beginners, Amsterdam: Forum, 189 p.
Grossman, D., (2003), Angst vreet de ziel op, berichten uit een oorlog die niemand winnen kan, Amsterdam: Uitgeverij Cossee BV, 189 p.
Hala, J., (1997), Hezbollah, London: Fourth Estate Limited, 240 p.
Homer-Dixon, T.F., (1999), Environment, scarcity and violence, New Jersey: Princeton University Press, 253 p.
Hussein, A., Wolf, A., (2000), Water in the Middle East, a geography of peace, Austin: University of Texas Press, 293 p.
Laqueur, W., (1968), The Road to Jerusalem, New York: Macmillan, 363 p.
Laqueur, W., Rubin, B., (2001), The Israel-Arab reader, a documentary history of the Middle East conflict, U.S.A: Penguin Books, 580 p.
Lonergan, S.C., Brooks, D.B., (1994), Watershed: the role of fresh water in the Israeli-Palestinian conflict, Ottawa: International Development Research Centre, 310 p.
Meyer, H., (2004), Het einde van het jodendom, Amsterdam: Vassallucci, 310 p.
Petrella, R., (1999), Water als bron van macht, Leuven: Van Halewyck, 158 p.
Prevenier, W., e.a., (2000), Uit goede bron, introductie tot de historische kritiek, Leuven: Garant, 208 p.
Rosenthal, U., A. Ringeling (red.) (1996), Openbaar bestuur. Beleid, organisatie en politiek, Alphen aan de Rijn: Samsom, Tjeenk Willink, 338 p.
Sacco, J., (2001), Palestine, Londen: Jonathan Cape, 285 p.
Said, Edward, W., (1986), After the Last Sky, New York: Pantheon, 174 p.
Sybesma-Knol, N., Fayat, H., (1993), Op zoek naar vrede, de structuren van internationale samenwerking, Brussel: VUBpress 383 p.
Trottier, J., (1999), Hydropolitics in the West Bank and Gaza Strip, Jerusalem: Passia Publication, 249 p.
van Bommel, H., (2003) De muur in Palestina, Breda: Papieren Tijger, 126 p.
Artikelen uit boeken
Bruyneel, M. en K. De Brabander, (1998), “De Europeaan en wereldburger.” in: Water nr.100, pp. 228-35.
Wolf, A.T., (1995) “Hysh2olitics along the Jordan River: Scarce.” in: Water and it’s impact on the Arab-Israeli Conflict. Tokyo: United Nations University press, 1995, pp. 76-78
Slater, R., (1991) “Warrior Statesman: The life of Moshe Dayan”, New York: St. Martins Press, pp. 276-278
Wetenschappelijke artikelen
Dillman, J., (1989), “Water Rights in the Occupied Territories”, in Journal of Palestine Studies, vol. XIX, nr.1, herfst, p. 59
Dombrowsky, I., e. a. (1996), "Recht auf Wasser? Verteilungskonflikte im Jordanbecken.“, in Pokla, Zeitschrift für kritische Sozialwissenschaft, jrg.26, nr. 102, pp.63-64
Donkers, H., (1992), “Water: tijdbom onder dorstig Midden-Oosten”, in onzeWereld-Spiegel, pp.34-37
Donkers, H., (1994), “Water in Israël: Top Secret”, in onzeWereld, april, pp.11-13
El-Hindi, J., (1990), “Note: The West Bank Aquifer and Conventions Regarding Laws of Belligerent Occupation”, in Michigan Journal of International Law, nr. 2, zomer, pp. 1400-1423
Ellemers, J.E., (2001), “Politieke ontwikkelingen in Israël”, in Internationale Spectator, jrg.55, nr 11, pp.545-552
Goldberger, S., (1992) The potential of natural water sources in Israel-quantities, quality and reliability, in Proceedings of the Continuing Workshop on Israels Water Resources. The Center for Research in Agricultural Economics Rehovot, pp. 4-7
(Hebreeuws, hulp bij vertaling naar Nederlands/Engels door Dhr. Joachim Yeshaya)
Hernalsteen, H., (1997), “Kostbaar als edelstenen”, in De wereld morgen, nr. 2, p 66
Hussein.A., A., (1993), “The Litani River of Libanon“, in Geographical Review, Vol.83, Nr.3, pp.229-238
Isaac, J., (1999), “The Palestinian Water Crisis”, in Information Brief Center for Policy Analysis on Palestine, nr 4., 18 augustus
Medzini, A., en A. T. Wolf, (2004), “Towards a Middle East at Peace : Hidden issues in Arab-Israeli Hydropolitics, in: Water Resources Development, Vol. 20, Nr. 2, pp.193-204
Pijpers, A., (2001), “Een Europese rol in het Midden-Oosten?”, in Internationale Spectator, jrg.55, nr 6, pp.285-286
Raphaeli, N., (2001), “The Peaceful Development of the Golan Heights”, in Middle East Economic News Report, nr 4. http://memri.org, geconsulteerd op 13 september 2004
Rozemond, S., (2001), “Israël en Palestijnen: de repeterende breuk”, in Internationale Spectator, jrg.55, nr 4, pp.169-170
Schippers, H., (2001), “De tweede intifada en het Palestijnse politieke spectrum”, in Internationale Spectator, jrg.55, nr 7/8, pp.388-394
Soetendorp, B., (2001), “Is het Israëlisch-Palestijns conflict oplosbaar?”, in Internationale Spectator, jrg.55, nr 11, pp.541-545
Papers en rapporten
Bromberg, G., e.a. (2001), “Middle East Environmental Security: The Jordan River Basin Area Case Study”, September
Bromberg, G. “Water, a missed opportunity to rebuild trust in people and peace”, 3 p, verkregen door persoonlijke correspondentie met dhr. Bromberg
Doroquez, David, B. (2003), The Israeli-Libanese Conflict : past and present, 6 p
EXACT, (1998), “Overview of Middle East Water Resources”, 44 p
Friends of the Earth Middle East, (2004), “A Sleeping Time Bomb: Pollution of the Mountain Aquifer by Sewage”, 24 p
Frumkin, R., Achiron, T., (2004) “Water allocation for nature and the ‘end of the conflict’ era”, 10 p
Green Cross international, (2000) Water for peace in the Middle East and Southern Afrika, den Haag: Green Cross International, 147 p
Jerusalem Media and Communication Centre, (1994), “water, the red line”, 56 p
Lein, Y., (2001), “Not even a drop, the water crisis in Palestinian villages without a water network”, B’Tselem, The Israeli Information Center for Human Rights in the Occupied Territories, 15 p
Passia, (2002), “Water, the blue gold of the Middle East”, 12 p
Palestinian Economic Council for Development and Reconstruction, (2001), “Palestinian Water Strategic Planning Study”, 142 p
Palestinian Environmental NGOs Network, (2003), “The Wall in Palestine, Facts, Testimonies, Analysis and Call to Action”, 199 p
Palestinian Hydrology Group, (2004), WaSH Monitoring Report, “Water for Life”, 97 p
Shuval, H., “Approaches to finding an equitable solution to the water resources problems shared by Israel and the Palestinians over the use of the Mountain Aquifer”, 22 p
Wolf, A.T., (1996), “Hydrostrategic Territory in the Jordan Bassin: Water, War and Arab-Israeli Peace Negotiations”, University of Alabama, gebruikt voor een conferentie: Water, a trigger for conflict, a reason for cooperation
World Watch magazine, (2004), “Water and Peace”, for clues to resolving the Middle East conflict, consider the case of the embattled Dead Sea, juli-augustus, G. Bromberg 24-30
Bronnen
Wetten, verdragen en overeenkomsten
The Declaration of Principles (DoP), Washington DC, 13 september 1993
The Cairo Agreement van 4 mei 1994 (ook wel Gaza-Jericho Agreement genoemd of kortweg Oslo I)
The Interim Agreement on the West Bank and Gaza Strip van 28 september 1995 (ook wel Taba Agreement genoemd of kortweg Oslo II)
The Treaty of Peace between the State of Israel and the Hashemite Kingdom of Jordan van 26 oktober 1994 (of kortweg: Israeli-Jordanian Peace Treaty
Palestinian Water Authority, Water Law No. 3/ 2002, werd goedgekeurd door the Palestinian Legislative Council op 18 februari 2002
Legal consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, International Court of Justice, 9 General List No. 131. para. 140 (july 2004)
The Hague Regulations, 1907
Vierde conventie van Genève
Krantenartikelen
De Financieel Economische Tijd, (1995), “Palestijnen eisen hun deel van de ondergrondse watervoorraden”, 11 augustus
De Morgen, (1999), “Vrede in tijden van droogte”, 19 maart
De Morgen, (2000), “De sleutel voor vrede in het Midden-Oosten”, 18 maart
De Morgen, (2002), “De economische oorlog in Palestina”, 29 april
De Standaard, gratis bijvoegsel, (2002), “’s Werelds zwartboek (8) water”, vrijdag 26 april, p.6.
De Standaard, (2003), “Tweestromenland lijdt onder dam-spel”, zaterdag 15, zondag 16 maart, p.10.
De Standaard, (2003), “Vechten voor blauw goud, internationale conflictzones aangaande water”, zaterdag 15, zondag 16 maart, p.10
De Standaard, (2004), “Eigenbelang, onvermogen, onverschilligheid”, zaterdag 16, zondag 17 oktober, pp. 26-27
De Standaard, (2004), “Interview van Prof Jan Wouters met Catherine Baele”, 10-11 juli
De Tijd, (2005), “Maar dit is mijn land!”, woensdag, 6 april, p.11
Jerusalem Post, (1990), “The Israel ministry of Agriculture presents: Israel – the land and its significance”, vrijdag 10 augustus, p. 9
The Christian Science Monitor, (2002), “Avoiding a Water War”, woensdag 3 juli
The Independent, (1993), “Robert fisks in Damascus hears George Habash, orator, fighter and refugee”, 9 oktober, p. 25
USA Today, (2000), “The looming water wars: FARMS vs CITIES”, maart.
NRC Handelsblad, (2000), “Natuurlijke bron van conflicten”, 9 maart
NRC Handelsblad, (2000), “Royaal verbruik”, 9 maart
Washington Times, (2005), “New Israeli settlements could threaten roadmap”, 21 maart
Brochures, documenten en tijdschriften
Lernoudt, E., (2003), “Israëli’s en Palestijnen over het conflict in het Midden-Oosten, driemaandelijks tijdschrift over mondiale verhoudingen, wereldmediahuis vzw, jaargang 28, nr. 2, juni
Projectgroep voor Technische Ontwikkelingssamenwerking, (2000), “Slagen in het water? Schets van de waterproblematiek in de wereldcontext”
Van Amerongen, A., (2000), “Israëls Hydronationalisme”, in De Groene Amsterdammer, 19 april
Van Elzen, S., (2003), “Van Oslo naar Genève?”, in Knack, 5 november
Van Humbeeck, H., (2004), “Waar ligt de grens?”, in Knack, 14 juli
Vlaamse Overheid, (2003), “Werken aan water, voor vandaag en morgen”, (2003), brochure naar aanleiding van Wereldwaterdag 2003
International Rivers and Lakes, Nieuwsbrief door het departement voor economische en sociale zaken van de United Nations, New York en de economische commissie voor Latijns Amerika en de Caraïben, Santiago, Chili, December 2000, p 7-9
Verslag van United Nations Security Council, 4685ste bijeenkomst, dinsdag 16 januari 2003, New York
United Nations, (2000), “Water resources of the Occupied Palestinian Territory”, New York: UN
UN/Natural Resources/Water Series No. 1, (1975), “Management of International Water Resources: Institutional and Legal Aspects”, New York: UN
Internet
Middle East Report
The Jerusalem Post
NRC Handelsblad
Ha’aretz
Artikel: “Water and the Wall”
Website van het “Negotiations Affairs Department” van de PLO
Online Encyclopedie
Artikel: “History of Palestine and Green Line Israel”, auteur: S. Brian Willson
Website met verhalen hoe zowel de Israëlische als Palestijnse burgerbevolking hinder ondervindt van de bezetting. Het verhaal van David Fingrut, dat gebruikt werd in 2.4, is hier terug te vinden.
The new water politics of the Middle East, Ilan Berman and Michal Wihbey
Artikel: Deconinck S., Israeli water policy in a regional context of conflict: prospectus for sustainable development for Israelis and Palestionians?’, December 2002
http://www.palestinecenter.org
“The Palestinian water crisis” by Jad Isaac
American Taskforce on Palestine (ATFP) is een not-for-profit organisatie, die de nationale veiligheidsinteresses van de VS linkt met de oprichting van een Palestijnse staat. Ze leggen de nadruk op de voordelen die een Palestijnse staat zou meebrengen voor de Palestijnse bevolking en de Verenigde staten.
http://research.haifa.ac.il, laatst geconsulteerd op 29 mei 2005, de tekst op de website “The National Water Carrier”, werd geschreven door Shmuel Kanter, de vroegere hoofdingenieur en hoofd van het Planningsdepartement van Mekorot Water Company
artikel: “Water is the root of Israeli-Palestinian Evil”
website over de oorlog in Libanon vanaf 1975
B’tselem is het Israëlisch centrum voor de rechten van de mens in de Bezette Gebieden. Het is een onafhankelijke organisatie die gefinanierd wordt door verschillende stichtingen die mensenrechtenactiviteiten steunen. Deze bevinden zich in Israël, Europa en Noord-Amerika. B’tselem werd in 1989 opgericht door een groep prominente academici, advocaten, journalisten en leden van het Israëlische parlement. Met hun activiteiten willen ze de gewone bevolking en beleidsmakers op de hoogte brengen van de schendingen van de mensenrechten in de Bezette Gebieden. Men wil het fenomeen van de “ontkenning” bij de Israëlische bevolking tegengaan, zodat deze mensen later niet kunnen zeggen “We didn’t know”. De betrouwbaarheid van hun informatie wordt verzekerd doordat de rapporten die door B’tselem uitgegeven worden, gebaseerd zijn op eigen veldwerk en onderzoek. De resultaten die men hieruit haalt worden vergeleken met relevante documenten, officiële overheidsbronnen en informatie van andere mensenrechtenorganisaties.
Website Internationaal Gerechtshof
www.al-bab.com/arab/maps/palestine.htm
Kaart bij punt 2.4
Website van House of Water and Environment, een Palestijnse not-for-profit ngo, die onderzoek promoot met betrekking tot de huidige en toekomstige waterbronnenin de regio. HWE wil een Middle East Water Centre oprichten om onderzoek en activiteiten uit te voeren.
http://student.cs.ucc.ie/cs1064/jabowen/IPSC/php/authors.php?auid=253
Informatie over Erskine Childers, de Ier die de stelling die beweert dat de Arabische radio’s opriepen tot vluchten, nuanceerde
website die de gebeurtenissen in Deir Yassin herdenkt en beschrijft
Deze link bestaat ondertussen niet meer, maar bij het intikken, wordt u automatisch doorverwezen naar de website van de Israëlische Ambassade in Den Haag
Website van het Centrum Informatie en Documentatie over Israël. CIDI werd in 1974 opgericht door de joodse gemeenschap in Nederland. Het is een onafhankelijke Nederlandse stichting die onlosmakelijk verbonden is met Israël. De organisatie komt op voor het recht en de veiligheid van het Joodse volk, waar ook ter wereld.
Website van Friends Of the Earth, Middle East
Website van Oxfam wereldwinkels
http://www.geoscience-online.de
„Das Magazin für Goe- und Naturwissenschaften“, waar online artikelen te raadplegen zijn, die me veel achtergrondinformatie verschaften. De titels van enkele van deze artikelen worden op de volgende bladzijde vermeld.
Krieg um Wasser, Die neue Gefahr für den Weltfrieden?
Drei Länder, drei Quellen. Das "geographische" Konfliktpotential im Jordanbecken
Der Konflikt ist so alt wie das Land Israel Die besondere Brisanz der Ressource Wasser in der Region
Wie wahrscheinlich sind Kriege um Wasser? Von Wassermangel, Wasserknappheit und Nutzungskonflikten
Wasser ist wichtiger als Öl, Globale Wasserpolitik
Die strategische Kontrolle über das Wasser
Wasser als Machtfaktor
Wasser für alle, Der Friedenprozeß im Nahen Osten und seine Folgen
Wasserknappheit im Vergleich, eine Ressource und ihre Verfügbarkeit
Interviews
Aachen, juni 2004, Bahnhofpark, Kamal Ramahi, Privat dozent uni München die tot voor enkele jaren in Jeruzalem woonde
Mannheim, 26 augustus 2004, Seckenheimer straBe, dhr. Habibi, Libanees restauranthouder die sterk begaan is met de gebeurtenissen in zijn land (soeniet geen sjiiet)
Kaiserslautern, 26 augustus 2004, dhr. Britton Lee Armstrong (Piloot USAF)
Landstuhl, 4 september 2004, cockpit lounge, Mercure Hotel , dhr. Thomas Klusek, (Piloot USAF)
Ramallah, 10 januari 2005, dhr. Yusef Awayes van de Palestinian Water Authority
Ramallah, 10 januari 2005, dhr. Tamimi, directeur Palestinian Hydrology Group
Al-Bireh, 10 januari 2005, dhr. Shaddad Attili, policy advisor, water and environment, Negotiation support Unit, Palestinian Liberation Organisation
Jeruzalem, 11 januari 2005, centraal busstation, dhr. Yakov Livschitz, Hydrological Service of Israel, department water resources
Jeruzalem, 12 januari 2005, Ally Benin, dhr. Hillel Shuval, D.Sc. Kunen-Lunenfeld Emeritus Professor of Environmental Sciences,The Hebrew University of Jerusalem
Persoonlijke correspondentie
Dr. Abu-Arabi Musa, Middle East Desalination Research Centre, Jordanië
Dr. Aliewi Amjad Sami, Directeur House Of Water and Environment, West Bank
Hassan Arafat, assistent aan de An-Najah Universiteit van Nablus, West Bank
Dr. Attili Shaddad, policy advisor, water and environment, Negotiation Support Unit, Palestinian Liberation Organisation, West Bank
Ayyash Rami Musa Aba, industrieel ingenieur, Jordanië/Cyprus
Boretzki Nadav Dov, soldaat IDF, Israël
Bromberg Gidon, Israelische directeur van Friends of The Earth, Middle-East, Israël
Catherine Lucas, auteur, België
Comair Fadi George, Directeur van Hydraulische en Electrische Grondstoffen, Ministerie van Energie en Water, Libanon
Donkers Henk, waterspecialist, Nederland
Dr. Shuval Hillel, D.Sc. Kunen-Lunenfeld Emeritus Professor of Environmental Sciences,The Hebrew University of Jerusalem, Israël
Dr. Frumkin Ron, milieuadviseur, Israël
Isaac, J., Directeur Applied Research Institute in Jeruzalem, West Bank/Israël
Livschitz Yakov, Hydrological Service of Israel, Department Water Resources, Israël
Metzger Roland, inwoner Jeruzalem, heeft nog voor het Israëlische Channel One gewerkt
Offenberger Ella, Blumenstein Family – Water Information Centre Technion, Israël
Rumman Nancy, Palestinian Economic Council for Development and Reconstruction, West Bank
Dr. Tamimi, Directeur Palestinian Hydrology Group, West Bank
Vranckx Rudi, journalist VRT, België
Dr. Wolf Aaron T., waterspecialist, USA
Yeshaya Joachim, assistent Hebreeuws RUG, vakgroep Talen en Culturen van het Nabije- Oosten en Noord-Afrika, België
Andere
Brief van Israeli Bureau Chief Dov Weisglas naar NSA Condoleeza Rice, April 14 2004
Documentatiemap verkregen bij een bezoek aan the Negotiations Affairs Department, PLO Negotiations Support Unit, Al-Bireh, 10 januari 2005
Eigen nota’s bij de les Internationale Politiek, keuzevak in 1ste licentie Bestuurskunde, gedoceerd door Prof. Dr. H. Van Velthoven
Illustration Report: “Technical Background on Water Issues for The Final Status Negotiations”, verkregen bij een bezoek aan de Palestijnse Waterautoriteit, Ramallah, 10 januari 2005
Lezing ter gelegenheid van de Palestijnse Dag van het Land, met Christopher Parker, politiek socioloog van de Vakgroep Studie van de derde wereld, 30 maart 2005, 20u
Materiaal voor workshop “Water, vrede en ontwikkeling in het Midden-Oosten”, samengesteld door Henk Donkers naar aanleiding van een conferentie “Het Midden-Oosten: vijf jaar na de Golfoorlog”.
Palestina Nieuwsbrief nr. 16, oktober 1993, uitgegeven door Wim de Neuter, Brussel
Poster met overzicht van de aanwezige waterbronnen die zowel voor Israël als voor Jordanië en de Palestijnen van belang zijn. Deze poster werd uitgegeven door “EXACT” (Executive Action Team), een multilateraal team met Israëlische, Palestijnse en Jordaanse waterdeskundigen. EXACT wordt technisch en financieel gesteund door de Verenigde Staten, de Europese Unie, Canada, Frankrijk, Noorwegen en Australië
Green Cross International is als het ware het Rode Kruis voor het milieu. Deze organisatie werkt rechtstreeks samen met de UNEP/OCHA Environmental Emergencies Section, UN-HABITAT en andere internationale organisaties. Verder heeft ze een raadgevende functie bij UNESCO en de Economische en Sociale Raad van de Verenigde Naties verworven
JMCC, Jerusalem Media and Communication Centre, werd in 1988 opgericht door een groep Palestijnse journalisten en onderzoekers, om informatie over de gebeurtenissen in de West Bank (inclusief Oost-Jeruzalem) en Gaza Strook te verschaffen.
PENGON, The Palestinian Environmental NGOs Network, is een non-profit, niet gouvernementele organisatie, die optreedt als een coördinerend orgaan voor 21 verschillende milieuorganisaties die in de Bezette Gebieden actief zijn. PENGON werd na de start van de tweede intifada opgericht, omdat er toen een groeiende vraag uitging van Palestijnse organisaties om de krachten te bundelen ter bescherming van het milieu
