De Westelijke gebiedsdelen: een brug tussen Servië en Bulgarije.
De Westelijke Gebiedsdelen: een brug tussen Servië en Bulgarije?
Vrijdag 31 juli 2004. 10.22u. Ik bevind me op een van de gammele bussen die het Bulgaarse openbaar vervoer rijk is. Mijn roodgeverfde en met gele letters beschilderde bus is nu al even uit Sofia vertrokken en begeeft zich al schokkend naar de westelijke grens van het land. Een dik uur na mijn vertrek kom ik samen met een handvol passagiers, veelal Bulgaren en ook een aantal Serven bij de grens aan. Bulgaarse en Servische douaniers wachten ons op. Mijn paspoort en dat van een Australische toerist worden het langst ingehouden. Uiteindelijk raak ik toch vlot de grens over. Naar de reden van mijn verblijf wordt niet gevraagd. Gelukkig maar, want daarmee gaat een onaangenaam stukje geschiedenis gemoeid. Ik ben op weg naar de steden Dimitrovgrad en Bosilegrad en de omliggende dorpen, aan de oostelijke grens van Servië. Het geheel wordt ook wel ‘Westelijke Gebiedsdelen’ genoemd, of Zapadni Pokrajnini, in het Bulgaars. Men vindt er het grootste deel van de Bulgaarse minderheid in Servië terug, althans zo was dat in 1919. Hoewel ik uit voorafgaande studie al weet wat te verwachten, wil ik graag eens met eigen ogen zien hoe het er vandaag aan toegaat en welke Bulgaarse sporen de 20ste eeuw heeft overgelaten.
De Balkan wordt wel eens een ‘mengelkroes’ of ‘salad bowl’ genoemd, duidend op de veelheid aan volkeren die er leven. Toch is het verschil tussen die volkeren vaak niet zo groot, of zeker veel minder groot dan de betrokken populaties en etnische activisten zouden willen. Dat is zo voor de Serven en Kroaten onderling, voor de Kroaten en de Bosniërs, voor de Bosniërs en de Serven, voor de Macedoniërs en de Bulgaren, maar ook voor de Serven en de Bulgaren onderling. Veelal zijn taal en religie onderscheidende factoren, maar voor de zogenaamde ‘Bulgaarse Serven’, of ietwat meer political correct: de ‘Bulgaarse minderheid in Servië’, zijn die factoren minder of niet van toepassing en is de identiteitsbeleving sterk een gevolg van constructie van identiteit, vooral op basis van historische perceptie.
De historische wortels van de Westelijke Gebiedsdelen reiken terug tot de vredesverdragen na 1919. Door het Verdrag van Neuilly van 27 november werd Bulgarije onder andere verplicht een deel van het staatsgrondgebied af te staan aan wat wij vandaag Servië noemen, maar wat toen nog het Koninkrijk der Serven, Kroaten en Slovenen was en later Joegoslavië zou worden. Het interbellum was een zware periode voor de ontheemde Bulgaarse bevolking die zich op het afgestane grondgebied bevond en kenmerkt zich door geweld, onderdrukking en assimilatie. Deze politiek werd theoretisch ondersteund door de wet van 1921 die bepaalde dat in Joegoslavië slechts één volk leefde. Nationale minderheden werden dus niet erkend. Tijdens WOII werden de Westelijke Gebiedsdelen door Bulgarije heroverd op Joegoslavië, maar na de wapenstilstand werd die annexatie ongedaan gemaakt. Onder Tito werden nationale minderheden wel erkend in theorie, maar in de praktijk was daar weinig van te merken. In die periode, tot 1980, is het aantal Bulgaren in Servië gedaald van 55 894 tot 30 769 en dit door spontane en gedwongen assimilatie, emigratie en een daling van het geboortecijfer. Onder Milošević werd de situatie er niet beter op en daalde het aantal Bulgaren in Servië tot nog 18 839. Dat is dus een duik van 66%. Het precieze aantal Bulgaren in de Westelijke Gebiedsdelen zelf, dus in het gebied dat in 1919 afgestaan werd, is niet bekend, maar een duik in de plaatselijke administratieve archieven tijdens mijn bezoek aan de streek leverde een schatting van nog 15 348 Bulgaren op. Het dient evenwel onderstreept te worden achter deze pijlsnelle daling geen grootschalige etnische zuiveringen zaten. Bulgaren die om etnische redenen in een van Tito’s werkkampen verdwenen vormden eerder uitzondering dan regel.
Belangrijk voor de verklaring van deze demografische evolutie is het concept identiteit en de afbakening tussen twee culturen. Wat religie betreft, zijn er weinig verschillen tussen de Servische en de Bulgaarse orthodoxie. Ook de talen liggen dicht bij elkaar, en zeker voor de Bulgaren uit de Westelijke Gebiedsdelen, want die spreken een grensdialect dat zich tussen het Bulgaars en het Servisch bevindt. Voor orthodoxe diensten wordt overigens niet de volkstaal gebruikt, maar het Oud-Kerkslavisch, het Latijn van de orthodoxe kerk zeg maar. Het gaat hier dus om een grensvolk, een grensenclave, die in principe zou kunnen fungeren als een brug tussen Servië en Bulgarije. Maar dat is het voorlopig nog niet geworden. Er trad een beweging op van constructie van identiteit, gebaseerd op historische perceptie. Om het abstract te stellen: de bevolking kon als het ware kiezen tussen de Servische en de Bulgaarse identiteit. Vanaf het prille begin zien we dat er ‘geopteerd’ is voor lidmaatschap van de Bulgaarse cultuur: historische gebeurtenissen werden in een bepaald perspectief geplaatst en andere gebeurtenissen werden dan weer absoluut niet belicht, als standaardtaal zag men het Bulgaars, het orthodoxe erfgoed beschouwde men als onderworpen aan het Bulgaarse Exarchaat en niet aan het Servische Patriarchaat,…
Deze beschreven vorm van constructie komt eigenlijk pas de laatste jaren tot uiting en is ook het erfgoed van maar een deel van de bevolking, die we misschien het best kunnen aanduiden met de term ‘culturele elite’. Voor het overgrote deel van de bevolking komt op dit moment economische welvaart op de eerste plaats en niet culturele betrokkenheid en identiteitsbeleving. Verschillende factoren wijzen daarop: de politieke partij van de Bulgaren in Servië kan op weinig steun rekenen, de plaatselijke bibliothecaresse spreekt mij spontaan aan in het Servisch, de lokale taal is een zwaar dialect dat nog weinig heeft van het Bulgaars, niet iedereen kent er nog Bulgaars, …
De Bulgaarse minderheid in Servië, geconcentreerd in de Westelijke Gebiedsdelen heeft nooit veel aandacht gekregen, noch van de pers, noch van internationale organisaties. Het is triest te stellen dat een minderheid die zich een weg probeert te banen doorheen de probleem zonder het gebruik van geweld buiten de schijnwerpers valt. Pas op het einde van de 20ste eeuw bereikte een beperkte vorm van humanitaire hulp de streek. De 21ste eeuw lijkt voorlopig een ontpopping van het cultureel bewustzijn met zich mee te brengen, al blijft de vraag economische vooruitgang primeren.
Het is geen understatement te stellen dat de Westelijke Gebiedsdelen een vergeten gebied, een vergeten bevolking en een vergeten geschiedenis zijn. In de wervelingen van de Balkandraaikolk zijn ze niet meer dan een plooi, een zoveelste etnische minderheid die buiten de grenzen van het moederland gesukkeld is. Maar de demografische evolutie verraadt dat ook daar de tijd niet is blijven stilstaan en dat zich interessante ontwikkelingen hebben voorgedaan, die de moeite waard zijn zich in te verdiepen.
Anneleen Mestdag
Bibliografie
Bibliografie
Baumont, Maurice (1967-1968). La faillite de la paix. Paris: PUF. Vol I en II.
Benson, Marton (1971). Serbocroation-English Dictionary. Beograd: Prosveta.
Bojadžiev, Stojan (1994). Za revizija na Njojskija dogovor za vrăštane na Zapadnite pokrajnini. Sofia: VMRO.
Božkova, Margarita (1996). Bălgarite ot Zapadnite pokrajnini. Sofia: Zlaten Zmej.
Briza, Jan (2000). Minority Rights in Yugoslavia. Londen: Minority Rights Group. Geraadpleegd op 16.02.2005:
http://www.southeasteurope.org/documents/Yugo_minorities.pdf.
Brubaker, Rogers (1996). Nationalism reframed: nationhood and the national question in the New Europe. Cambridge: Cambridge University Press.
Desbons, Georges (1930). La Bulgarie après le Traité de Neuilly. Paris: Rivière.
Detrez, Raymond (1993). De Balkan: van burenruzie tot burgeroorlog. Antwerpen: Hadewijch.
Detrez, Raymond (1997). Historical dictionary of Bulgaria. Lanham (Md.): Scarecrow.
Detrez, Raymond (2003). Geschiedenis van de Balkan (Syllabus voor Slavistiek en Oriëntalistiek). Leuven.
Dimitrov, Todor (1996). Bosilegradskijat kraj v sărbskata ekspanzija kăm bălgarskite zemi do 1920 g. Kjustendil: Pečatnica ‘Jakov Krajkov’: EOOD.
Dimitrov, Todor (2000). Bosilegradskijat kraj – bălgarski učreždenija i ličnosti (1878-1912). Sofia: Makedonski Naučen Institut.
Džonev, Anel (red.) (2001). Njojskijat dogovor i sădbata na jugozapadnite bălgarski zemi. Sbornik ot naučna konferencija. Kjustendil: RIM-SUB.
Helzinski komitet za zaštita pravata i svobodite na bălgarite v Jugoslavija (2001). Cărkvi, manastiri, religiozni prava i svobodi. Zaličenata Identičnost. Sofia: EOOD.
Hupchick, Dennis en Cox Harold (2001). The Palgrave Concise Historical Atlas of The Balkans. USA: Pagrave.
Malešević, Siniša (2002). Ideology, Legitimacy and the New State. Yugoslavia, Serbia and Croatia. Londen – Portland: Frank Cass.
Malfliet, Katlijn (2004). Oost-Europees Recht (Hoorcollege). Leuven.
Milanov, Milan (1994). Zabraveni bălgarski zemi. Zapadnite pokrajnini v perioda meždu dvete svetovni vojni. Sofia.
Mišev, Todor (2003). Pokrajnini v centăra na Balkanite. Sofia: Sv. Kliment Ohridski.
Nikolov, Bogdan (1963). Hronologija. Niš: Bratstvo.
Nikolov, Ivan (2002). Bălgarite v Jugoslavija – Poslednite versajski zatočenici. Sofia: Institut “Bălgarija-Makedonija”.
Regionalen Istoričeski Muzej ‘Akad. Jordan Ivanov’ (2001). Njojskijat dogovor i sădbata na jugozapadnite bălgarski zemi. Sbornik ot naučna konferencija. Kjustendil: RIM-SUB.
Petrov, Metodi (1995). Nacionalno-osvoboditelnoto dviženie v Zapadnite pokrajnini (1919-1934). Sofia, Akademično Izdatelstvo.
Pons (2004). Pons. Universalen rečnik. Universal Dictionary. Sofia: Ernst Klett Sprachen.
Ramet, Sabrina (1997). Whose Democracy? Nationalism, Religion, and the doctrine of Collective Rights in Post-1989 Eastern Europe. Lanham – Boulder – New York – Oxford: Rowman & Littlefield Publishers, INC.
Solidarnost (1998). Socialna harta na bălgarskoto nacionalno malcinstvo v Sărbija. Caribrod. Pirot: COMgraph.
Stearn, Peter N. (2001). The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern. Boston: Houghton Mifflin Company. Geraadpleegd op 18.09.2004:
http://www.bartleby.com/br/67.html.
Šuster, Zeljan E. (1999). Historical dictionary of the Federal Republic of Yugoslavia. Lanham (Md.): Scarecrow.
Todorova, Zdenka (1994), Prikrivaštoto pijanstvo v Njoj. Geraadpleegd op 17.08.2004:
http://knigite.abv.bg/zt/index.html.
Todorova, Zdenka (2004), Vzrivenata Pamet. Sofia: Balkani.
Traité de paix (1919). Traité de paix entre les puissances alliées et associées et la Bulgarie et protocole, signés à Neuilly-sur-Seine le 27 novembre 1919. S.l., s.n.
Zahariev Jordan (2001). Kjustendilskoto kraište. Kjustendil: EOOD.
Zanetov G., Zapadni bălgarski zemi i Sărbija. Istorija i etnografija. Sofia, 1917.
Zlatkovič, Srbislav, Vasev, Cvetan en Vidaković, Gavrilo (1989). Dimitrovgrad 1877-1945. Beograd: Institut za Sovremenu Istoriju.
2.1. Artikels in tijdschriften
Democratic Union (1995). ‘Calling on foreign envoys.’ In: Bulletin. Geraadpleegd op 20.04.2004:
www.users.skynet.be/suffrage-universel/yupamibg.htm.
Dimitrov, Aleksandăr (2004a). ‘Krizata na DSBJu.’ In: Bjuletin. 6, nr. 34: 10.
Dimitrov, Aleksandăr (2004b). ‘Za da može mnozinstvo da izbere novo răkovodstvo na DSBJu to trjabva da se svika.’ In: Bjuletin. 6: 34, 11.
Dimitrov, Pene (2002a). ‘Bălgarski govori v bosilegradskoto kraište.’ In: Izvestija na Istoričeski Muzej Kjustendil. VI: 387-390.
Dimitrov, Pene (2002b). ‘Učebnite programi po bălgarski ezik v republika Sărbija.’ In: Bălgarski ezik i literatura. 1. Geraadpleegd op 20.04.2004:
http://liternet.bg/publish8/pidimitrov/syrbia.htm.
Godišen Doklad (2004). ‘Godišen Doklad za Položenieto na băgarskoto nacionalno malcinstvo v sărbija prez 2003 g.’ In: Bjuletin, 6, nr.36: 5-9.
Hrisimova, Ognjana (1994). ‘Nacionalnite težnenija na Bălgarite ot Zapadnite pokrajnini pred Obštestvoto na Narodite.’ In: Izvestija na dăržavnite arhivi. 68: 169-182.
Hrisimova, Ognjana (1996). ‘Der Völkerbund, der Minderheitenschutz und das Schicksal der Bulgaren in den Westlichen Randgebiete und der Süddobrudža (1919-1939).’ In: Bulgarian Historical Review. 24, 3-4: 166-178.
Ivanov, Anton (1991). ‘Bălgarite v Sărbija sled Vtorata svetovna vojna.’ In: Zora. 2, 27. Geraadpleegd op 16.03.2005:
http://balder.prohosting.com/asen/Sarbia.htm.
Janev, Valentin (2000). ‘V kakvo e problemăt?’ In: Istina. 1: 5-7.
Kolev, Dragan (1999). ‘The report for the 4th international conference of Junir at the topic: “Ethnic, religious and confessional relations in the Balkans” Shopluk, Shopluk among the other things (The possibilities of Shopluk as a factor of regional cooperation and connection in the Balkan peninsula).’ In: Philosophy and Sociology. 2, 6: 3-14. Geraadpleegd op 21.02.2005:
http://facta.junis.ni.ac.yu/facta/pas/pas99/pas99-02.pdf.
Kostov, Jovica (2004). ‘Novo răkovodstvo na OS na DSBJu može da izbere samo mnozinstvo.’ In: Bjuletin. 6, 36: 10-11.
Kumanov, Milen (1972). ‘Niškata spogodba ot 1923 godina.’ In: Vekove. 5: 34-42.
Mančev, Krăsto en Gudeva, Mariana (1990). ‘Zapadnite pokrajnini v Bălgaro-jugoslavskite otnošenija (1919-1920).’ In: Istoričeski pregled. 46, 7: 3-15.
Nikolov, Ivan (2003). ‘Ne e važno kakvo govorite v Belgrad i Sofija, a kakvo pravite v Bosilegrad i Caribrod!’ In: Bjuletin. 6, December. Geraadpleegd op 21.03.2005:
http://pokraynini.cjb.net/buletin34/prezident.htm.
Nikolov-Prisojski, Mile (1990), ‘Mjastoto na bălgarski ezik v obučenieto.’ In: Most. Niš: Bratstvo, 24: 88-95.
Pavlov, Plamen en Temelski, Hristo (2001). ‘Bălgarski Kalendar. Bălgarskite Svetci.’ In: Bălgarija Dnes. 5, 20. Geraadpleegd op 26.03.2005:
http://www.aba.government.bg/bg/Bd/Archive/Fabrik20/Kalendar20.html.
Radovanović, Svetlana (1995). ‘Ethnodemographic Changes in the Republic of Serbia.’ In: The Serbian Questions in The Balkans. Belgrado: University of Belgrado – Faculty of geography. Geraadpleegd op 10.03.2005:
http://www.rastko.org.yu/istorija/srbi-balkan/sradovanovic-demography.h….
Relations (1967). ‘Relations between Yugoslavia and Bulgaria.’ In: Yugoslav Survey: A record of facts and informations. Belgrado: Yugoslavija publishing house, vol. VIII, 3: 129-144.
Stojanova, Vanja (1997). ‘Bulgarian Orthodox Church and Bulgarian National Question (1941-1944).’ In: Bulgarian Historical Review. 25, 2-3: 96-107.
Todorova, Zdenka (1998). ‘Hajtov ohuli predi vsičko sebe si v Caribrod’. In: Bălgarija dnes. 15, 1-15 februari. Geraadpleegd op 24.03.2005:
http://www.bulgaria.com/aba/izdanie/980215/3.html.
Todorova, Zdenka (2002). ‘Bălgarskata ezikova sistema i caribrodskijat govor.’ In: Izvestija na Istoričeski Muzej Kjustendil. VI: 379-384.
Todorova, Zdenka (2003a). ‘Bălgarite v Zapadnite pokrajnini i cărkovnijat problem.’ In: Văzraždane. 3, 1: 17-26.
Todorova, Zdenka (2003b). ‘Zapadnite pokrajnini – 84 godini po-kăsno.’ In: Edin Zavet. XII, 1: 7-11.
Todorova, Zdenka (2003c). ‘Po povod edno ministersko poseštenie v Caribrod.’ In: Detonacija. 7, maart 2003. Geraadpleegd op 25.03.2005:
http://oshte.info/01/detonacia/07%20deto/zdenka.htm.
Velev, Vencislav (1999). ‘Vătrešnata Zapadnopokrainska revoljucionna organizacija “Vărtop”. In: Istoričeski Pregled. LV, 3-4: 51-69.
Vladimirov, Mladen (1999). ‘Văzmožnosti i perspektivi za razvitie na turizma na teritorijata na Dimitrovgradska obština.’ In: Most. 154: 89-94.
2.2. Artikels in bundels
Detrez, Raymond (2002). ‘The Collapse of Tito’s Yugoslavia.’ In: Van Tongeren, Paul ea. Searching for Peace in Europe and Eurasia. Boulder: Lynne Rienner Publ., 195–208.
Dimitrov, Todor (2001). ‘Srăbskijat teror i săprotivata sreštu nego sled okupacijata na Bosilegradsko do 1934 g.’ In: Njojskijat dogovor i sădbata na jugozapadnite bălgarski zemi. Sbornik ot naučna konferencija. Kjustendil: EOOD 44-57.
Keremidarska, Ekaterina (2001). ‘Bosilegradskijat kraj i njojski dogovor.’ In: Njojskijat dogovor i sădbata na jugozapadnite bălgarski zemi. Sbornik ot naučna konferencija. Kjustendil: EOOD, 97-105.
Stojneva, Vasilka en Jančeva, Jordanka (2002). ‘Bosilegradskata inteligencija i Kjustendil.’ In: Izvestija na Istoričeski Muzej Kjustendil. VI: 299-307.
2.3. Artikels in kranten
B-Info: 24.05.1999. ‘Bulgaria – Western Outlands.’ Geraadpleegd op 07.02.2005:
http://www.b-info.com/tools/miva/newsview.mv?url=places/Bulgaria/news/9….
Bratstvo: 02.07.2002. Bogoev, Vančev (2002). ‘Formirana Matica na Bălgarite v Sărbija garancija za zapazvane na nacionalnata identičnost na malcinstvoto.’ Geraadpleegd op 26.03.2005:
http://www.aba.government.bg/bg/Bd/Archive/16172002/eidSarbiya.htm.
Danas: 20.04.2004. ‘Caribrod se vraći ?’ geraadpleegd op 07.02.2005:
http://www.danas.co.yu/20040420/hronika4.html#1.
Demokracija: 21.02.2000. Milena, Bojadžieva (2000). ‘Nad 2000 posreštat Stojanov v Caribrod.’ Geraadpleegd op 25.03.2005:
http://www.digsys.bg/bgnews/show_story.html?issue=226986176&media=15237….
Demokracija: 31.05.1999. ‘NATO udari kraj Caribrod, žertvi i postradali njama. Geraadpleegd op 25.02.2005:
http://www.digsys.bg/bgnews/show_story.html?issue=90957783&media=152377….
Demokracija: 04.04.2002. Jurikova, Ela (2002). ‘Zdenka Todorova svidetelstva sreštu Slobodan Milošević v Haga.’ Geraadpleegd op 23.09.2004:
http://www.digsys.bg/bgnews/show_story.html?issue=255146624&media=15237….
Dnes: 03.03.2005. ‘Otkrivat pametnik na Vasil Levski v Bosilegrad.’ Geraadpleegd op 18.04.2005: http://dnes.bg/article.php?cat=58&id=2778.
Mediapool: 15.02.2004. ‘Bălgarskoto malcinstvo s deputat v srăbskija parlament.’ Geraadpleegd op 22.05.04:
http://www.mediapool.bg/site/balkans/2004/01/15/01_150104ba.shtml.
Mediapool: 16.02.2005. ‘Nebojša Ivanov: Srăbskijat prezident pokaza, če uvažava bălgarskoto malcinstvo.’ Geraadpleegd op 25.03.2005:
http://www.mediapool.bg/site/balkans/2005/02/16/02_160205ba.shtml.
Réseau Voltaire: 13.06.1999. ‘La Bulgarie demande la libération de Marko Šukarev.’ Geraadpleegd op 07.02.2005:
http://www.reseauvoltaire.net/article6636.html.
Sega: 06.11.2001. ‘Našite v Caribrod zagubiha.’ 6. Geraadpleegd op 15.02.2005:
http://www.segabg.com/06112001/p0040012.asp.
Sega: 18.06.2004. ‘Pustite dimitrovgradčani ne štat da stavat caribrodčani.’ Geraadpleegd op 07.02.2005:
http://www.segabg.com/18062004/p0050003.asp.
Standart news: 10.04.2002. Veleva, Mirela (2002). ‘Policija zavze tv centăr na bălgarite v Caribrod.’ Geraadpleegd op 22.05.2004:
http://www.standartnews.com/archive/2002/04/10/world/index.htm.
Standart news: 14.02.2005. Stojanova, Viržinija (2005). ‘V Caribrod upravljavat šturmovacite na Milošević.’ Geraadpleegd op 24.03.2005:
http://www.standartnews.com/archive/2005/02/14/interview/s4350_3.htm.
Caribrod (s.d.). Caribrod. Problemi. Geraadpleegd op 22.08.2004:
http://www.caribrod.org.yu/caribrod1-bg/problemi.html.
Cesid (2004). ‘CeSID. Centăr za slobodne izbore i demokratiju.’ Geraadpleegd op 07.02.2005:
Constitution (1931). The Constitution of the Kingdom of Yugoslavia. Belgrado. Geraadpleegd op 28.10.2004:
http://www.royalfamily.org/exhibits/hist-doc/constitution.html.
Dimitrovgrad (s.d.). Dimitrovgrad. Zvanićna prezentacija opštine Dimitrovgrad. Geraadpleegd op 10.02.2005:
http://www.dimitrovgrad.org.yu.
Filipovic, Marijana (s.d.). ‘Face to Face with Misery’ project: supporting the Bulgarian population in Dimitrovgrad. Geraadpleegd op 07.02.2005:
http://lgi.osi.hu/ethnic/csdb/results.asp?idx=no&id=164.
Hejmer Željko (2003). Bulgarian minority in south-eastern Serbia and eastern Macedonia. Geraadpleegd op 21.02.2005:
http://www.flag.de/FOTW/flags/yu_fy-nm.html.
Helsinki Committee for Protecting the Rights and Freedoms of the Ethnic Bulgarians in Yugoslavia (s.d.). The Western Territories. Geraadpleegd op 15.02.2004:
http://www.omda.bg/engl/narod/westpart_engl.htm.
Karta (s.d.). Karta na rajonite v Jugoslavija, naseleni s bălgari. Geraadpleegd op 22.08.2004:
http://caribrod.abv.bg/yugomap.htm.
Leiden University (2003): Schaeken, Jos. Transliteratie van het Cyrillisch alfabet. Leiden. Geraadpleegd op 20.03.2005:
http://www.schaeken.nl/lu/onderwijs/extra/cyrtrans.pdf.
Ministarstvo za državnu uprava i lokalnu samouprava (2003-2004). Savez Građana ‘Caribrod’. Geraadpleegd op 10.02.2005:
http://www.mpalsg.sr.gov.yu/sr/content.asp?c=organizacija&k=512.
Ministarstvo za državnu uprava i lokalnu samouprava (2003-2004). Demokratski savez Bugara u Jugoslaviji. Geraadpleegd op 10.02.2005:
http://www.mpalsg.sr.gov.yu/sr/content.asp?c=organizacija&k=337.
Ministry of Foreign Affairs about Serbia and Montenegro (2003a). Constitutional Charter of the State Union of Serbia and Montenegro. Geraadpleegd op 07.02.2005:
http://www.mfa.gov.yu/YugFrameset.htm.
Ministry of Foreign Affairs about Serbia and Montenegro (2003b). Charter on Human and Minority Rights and Civil Liberties. Geraadpleegd op 07.02.2005:
http://www.mfa.gov.yu/YugFrameset.htm.
Părvanov (2004). Preskonferencija na prezidenta na Republika Bălgarija Georgi Părvanov i prezidenta na Sărbija i Černa gora Svetozar Marović. Geraadpleegd op 25.03.2005:
http://www.president.bg/news.php?id=1690.
Population Census (2001). Final Results. Population by national or ethnic groups, gender and age groups in the Republic of Serbia, by municipalities. Geraadpleegd op 22.02.2004:
http://www.statserb.sr.gov.yu/Ter/epop.htm.
Sarakt (2003), Memorandum. Geraadpleegd op 12.12.2004:
http://dolev.hit.bg/memorandum.htm.
Shopp s.d. The chitinous cuticula of the Shopp. Geraadpleegd op 18.09.2004:
http://www.omda.bg/engl/narod/shop.html.
VN (24.08.1994). Letter dated 94/08/24 from the Chargé d’Affaires a.i. of the Permanent Mission of Yugoslavia to the United Nations addressed to the Secretary-General. Geraadpleegd op 10.02.2005:
http://documents.un.org/simple.asp (Document A/49/337).
VN (29.09.1994). Letter Dated 94/09/29 from the Permanent Representative of Bulgaria to the United Nations addressed to the Secretary-General. Geraadpleegd op 10.02.2005:
http://documents.un.org/simple.asp (Document A/49/455).
VN (21.11.1994). Note verbale dated 94/09/21 from the Permanent Mission of the Federal Republic of Yugoslavia to the United Nations Office at Geneva addressed to the Director-General of the United Nations Office at Geneva. Geraadpleegd op 10.02.2005:
http://documents.un.org/simple.asp (Document E/CN.4/1995/103).
VN (16.01.1995). Situation of Human Rights in the territory of the former Yugoslavia: 10th periodic report on the situation of human rights in the territory of the former Yugoslavia / Submitted by Tadeusz Mazowiecki, Special Rapporteur of the Commission on Human Rights, pursuant to paragraph 37 of Commission Resolution 1994/72 of 9 March 1994. Geraadpleegd op 10.02.2005:
http://documents.un.org/simple.asp (Document E/CN.4/1995/57).
VN (13.02.1995). Letter dated 25/02/1995 from the Ambassador of the Federal Republic of Yugoslavia to the United Nations Office at Geneva addressed to the Chairman of the Commission on Human Rights. Geraadpleegd op 10.02.2005:
http://documents.un.org/simple.asp (Document E/CN.4/1995/152).
VN (07.03.1995). Letter dated 95/03/06 from the permanent representative of the federal republic of Yugoslavia to the United Nations Office at Geneva addressed to the Chairman of the Commission on Human Rights. Geraadpleegd op 10.02.2005:
http://documents.un.org/simple.asp (Document E/CN.4/1995/162).
VN (15.03.1995). Letter dated 95/03/09 from the Ambassador of the Federal Republic of Yugoslavia tot the United Nations Office at Geneva addressed to the Chairman of the Commission on Human Rights. Geraadpleegd op 10.02.2005:
http://documents.un.org/simple.asp (Document E/CN.4/1995/172).
VN (22.08.1995). Situation of Human Rights in the territory of the former Yugoslavia: Final periodic report on the situation of Human Rights in the territory of the Former Yugoslavia / Submitted by Tadeusz Mazowiecki, Special Rapporteur of the Commission on Human Rights, pursuant to paragraph 42 of Commission Resolution 1995/89. Geraadpleegd op 10.02.2005:
http://documents.un.org/simple.asp (Document E/CN.4/1996/9).
VN (25.10.1996). Situation of Human Rights in the territory of the former Yugoslavia: Special Report on Minorities: periodic report / submitted by Elisabeth Rehn, Special Rapporteur of the Commission on Human Rights, pursuant to paragraph 45 of Commission Resolution 1996/71. Geraadpleegd op 10.02.2005:
http://documents.un.org/simple.asp (Document E/CN.4/1997/8).
VN (07.03.1997). Situation of human rights in the Republic of Bosnia and Herzegovina, the Republic of Croatia and the Federal Republic of Yugoslavia (Serbia and Montenegro): Resolution / Adopted by the General Assembly. Geraadpleegd op 10.02.2005:
http://documents.un.org/simple.asp (Document A/RES/51/116).
Western Outlands (s.d.). ‘Western Outlands – Biography.’ Geraadpleegd op 05.05.2005:
http://western-outlands.biography.ms.
Zakon (2002). Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina. Geraadpleegd op 21.02.2005:
http://www.humanrights.gov.yu/files/doc/Zakon_Srpski_cir.doc.
Zapadnite Pokrajnini (2004). Zapadnite Pokrajnini. Geraadpleegd op 12.02.2004:
