Humanitaire interventie: het achterhaalde debat over soevereiniteit versus mensenrechten.
De valkuilen van R2P
V.N.-secretaris-generaal Kofi Annan beschouwde het midden september als een van de spaarzame lichtpuntjes van de jaarlijkse opening van de Algemene Vergadering van de VN: de vermelding van het ‘responsibility to protect’-principe. ‘R2P’ in de letterwoordengekke VN-ambtenarij. Na vier jaar het buzzword geweest te zijn van politieke denktanks en academische conferenties, was het de eerste keer dat de term in een resolutie te vinden was van de hoogmis van staats- en regeringsleiders.
R2P gaat uit van twee basisprincipes. Ten eerste impliceert soevereiniteit – simpel uitgelegd het feit dat je als land erkend wordt door andere landen – verantwoordelijkheid. De primaire verantwoordelijkheid voor het beschermen van zijn inwoners ligt bij de staat zelf. Het soevereiniteitsprincipe betekent dus niet dat een staat de ongelimiteerde macht heeft om te doen wat het wil met zijn inwoners. Maar, ten tweede, waar een bevolking ernstig lijdt door burgeroorlog, oproer, repressie of het falen van de staat, en de staat in kwestie wil of kan deze situatie niet tegenhouden of afwenden, dan wordt het non-interventieprincipe ondergeschikt aan de internationale ‘verantwoordelijkheid tot bescherming’. De grootste verdienste van de ICISS-commissie, de geestelijke vader van het R2P-idee, was dat ze definitief de criteria vastlegde waaraan een situatie moest voldoen om in aanmerking te komen voor deze ‘internationale verantwoordelijkheid tot bescherming’. Geef toe, wie kan daar in principe tegen zijn? Niemand toch?
Iedereen spreekt dan ook over R2P: het bekt goed, klinkt sexy, en je bewijst er je bezorgdheid voor wereldproblemen mee. Tegelijkertijd geeft iedereen zijn eigen invulling aan het begrip, bestaat het concept momenteel vooral op papier en is de praktische uitwerking van het idee onbestaande. Klinkt bekend? R2P is inderdaad steeds meer en meer de ‘duurzame ontwikkeling’ van het veiligheidsdenken aan het worden: perfect om lippendienst aan te bewijzen, zolang het maar bij abstracte principes blijft. Het zou wakker worden zijn in een heerlijk nieuwe wereld als vanaf nu soevereiniteit definitief ondergeschikt zou worden aan het respect voor de mensenrechten. Utopia is echter nog veraf. En Darfour ligt nog verder.
Degenen die denken dat een aparte R2P-resolutie van de Algemene Vergadering een wereld van verschil maakt, kunnen we doorverwijzen naar de Genocidenconventie. Heeft die het ‘nooit meer’ vermeden? Heeft die ervoor gezorgd dat er geen genocides meer plaatsvonden? In de jaren negentig hebben we gezien dat het bestaan van een genocidenconventie alleen tot semantische discussies heeft geleid, die erop gericht waren het gebruik van het ‘g-woord’ te vermijden. Zo zouden regeringen immers niet verplicht geweest zijn om te op te treden, want gewapende troepen inzetten om genocides te stoppen is niet populair – er kunnen immers doden vallen bij ‘onze jongens’ – en niet winstgevend. Wat hebben we daar dus te verliezen?
Met de eventuele codificatie van de principes de ICISS-commissie dreigen we hetzelfde mee te maken. De wereld zou verlost zijn van de vraag: “Aan welke criteria moet er voldaan zijn opdat de internationale gemeenschap moet optreden in een humanitaire noodsituatie?” Maar in de plaats daarvan zouden we de omgekeerde vraag krijgen: “Is deze situatie ‘ernstig’ genoeg om te interveniëren?” En dan staat de wereld terug bij af.
Meer nog: een codificatie van de ICISS-principes zou een extra rationalisatie kunnen bieden om net níet op te treden tegen genocides. Neem bijvoorbeeld dé situatie die voldeed aan alle criteria van het ICISS-rapport: de genocide in Rwanda.
Op 21 april 1994, toen de Rwandese genocide op ‘kruissnelheid’ was gekomen, schreef Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken Christopher in een vertrouwelijk telegram aan V.N.-ambassadrice Madeleine Albright dat er ‘onvoldoende rechtvaardiging’ was om een V.N.-aanwezigheid te handhaven in het land. “Ons verzet is gebaseerd op onze overtuiging dat de Veiligheidsraad een verplichting heeft te garanderen dat vredesafdwingende operaties uitvoerbaar zijn.” Deze redenering kan makkelijk toegepast worden op een van de ICISS-criteria, namelijk de voorwaarde dat er een ‘redelijke kans op succes moet bestaan’ om op te treden in een crisissituatie. Wie garandeert dat Amerika – of elk willekeurig ander land – niet dezelfde redenering opbouwt in de toekomst in de Veiligheidsraad? Het land zou zelfs sterker in haar schoenen staan omdat het zou steunen op de gecodificeerde ICISS-criteria.
Maar niet alleen in een enge interpretatie van het R2P-concept schuilt gevaar. Nog groter is het risico van een te brede interpretatie van het concept. Vooral in Amerika en Groot-Brittannië is dit een reëel gevaar. Redeneer met hen mee. “De NAVO-interventie in Kosovo in 1999 was een antwoord op een humanitaire noodtoestand. Men vreesde namelijk een etnische zuivering op de etnische Albanezen. In 1999 dreigden Rusland en China hun veto te gebruiken in de Veiligheidsraad, waardoor we nooit een legitimatie van de Veiligheidsraad konden krijgen. De urgentie van de situatie vereiste echter dringend militaire actie. Om de waarden van de V.N. – met name respect voor de mensenrechten – te vrijwaren, moesten we wel optreden.” Een grote meerderheid van de V.N.-leden ging akkoord met deze redenering.
Fast forward naar Irak, vier jaar later. “De interventie in Irak was het antwoord op een humanitaire noodtoestand. Men vreesde namelijk een massamoord op Amerikaanse, Engelse en andere burgers door de inzet van massavernietigingswapens door Saddam. Rusland, China en Frankrijk dreigden met hun veto, maar de urgentie van de situatie vereiste dringend militaire actie. De V.S. en Engeland namen de ‘verantwoordelijkheid tot beschermen’ op zich. Niet alleen voor hun eigen inwoners, maar ook voor de rest van de wereld.” Er was heel wat minder animo voor deze redenering, maar sommigen twijfelden toch. Was door de oorlog in Irak het Irakese volk immers niet verlost van een gewelddadige dictator, die zowel voor de wereld als voor zijn eigen volk een groot gevaar betekende? En verdedigden in Kosovo de geallieerden – tegen beter weten in – hun actie ook niet op basis van betwistbare V.N.-resoluties?
R2P is an sich een waardevol principe, maar dan mag er niet selectief mee omgesprongen worden. De R2P-principes en criteria kunnen daarbovenop ook makkelijk misbruikt worden en dat is een reden te meer om goed na te denken over hun toekomst en over hun precieze mogelijkheden. Een ding is zeker: beslissingen om al dan niet te interveniëren in een situatie hebben nooit rekening gehouden met een formeel kader. Beslissingen om te interveniëren zijn louter en alleen afhankelijk van de wil van de staten van de internationale gemeenschap om op te treden. Niet meer, niet minder. Want R2P zal – net als de V.N. zelf – zijn wat de lidstaten van haar zullen maken. Laat men dit in de eerbetonen aan R2P niet uit het oog verliezen.
Mathias Vermeulen
Bibliografie
1. Artikels
ACHARYA, Amitav, Human Security: East versus West. In: International Journal, 56, 2001, 3, pp. 442-460.
ACHARYA, Amitav, Redefining the Dilemmas of Humanitarian Intervention. In: The Australian Journal of International Affairs, 56, 2002, 3, pp. 373–381.
AXWORTHY, Lloyd, NATO’s New Security Vocation. In: NATO Review, 47, 1999, 4, pp. 8-11.
AYOOB, Mohammed, Humanitarian Intervention and International Society. In: Global Governance, 7, 2001, 3, pp. 225-230.
AYOOB, Mohammed, Third World Perspectives on Humanitarian Intervention and International Administration. In: Global Governance, 10, 2004, 1, pp. 99-118.
BELLAMY, Alex J., Power, Rules and Argument: New Approaches to Humanitarian Intervention. In: Australian Journal of International Affairs, 57, 2003, 3, pp. 499-512.
BELLAMY, Alex J., Ethics and Intervention: The ‘Humanitarian Exception’ and the Problem of Abuse in the Case of Iraq. In: Journal of Peace Research, 41, 2004, pp. 131-147.
BOULDEN, Jane, Introduction. In: Boulden, Jane, (ed.), Dealing with conflict in Africa. New York, Palgrave, 2003, 325 p.
BURTON, Michael L., Legalizing the Sub-Legal: A Proposal for Codifying a Doctrine of Unilateral Humanitarian Intervention. In: Georgetown Law Journal, 85, 1996, 2, pp. 417–454.
CASSESE, Antonio, Ex iniura ius oritur: Are We Moving Towards International Legitimation of Forcible Humanitarian Countermeasures in the World Community? In: The European Journal of International Law, 10, 1999, 1, pp. 23-30.
CASSESE, Antonio, A Follow-Up: Forcible Humanitarian Countermeasures and Opinio Necessitatis. In: The European Journal of International Law, 10, 1999, 4, 791-800.
CHEGE, Michael, Sierra Leone: The State that Came Back from the Dead. In: Washington Quarterly, 25, 2002, pp. 147-160.
CHIMNI, B.S., A New Humanitarian Council for Humanitarian Interventions? International Journal of Human Rights, 6, 2002, 1, pp. 103-112.
CHINKIN, Christine, Kosovo: A “good” or “bad” war? In: American Journal of International Law, 93, 1999, 4, pp. 841-847.
CHOMSKY, Noam, The Crimes of Intcom. In: Foreign Policy, 2002, 132, pp. 34-35
CHOPRA, Jarat, The UN’s Kingdom of East Timor. In: Survival, 42, 2000, 3, pp. 27-39.
CHOPRA, Jarat, EKNES Áge, NORDBÓ, Toralv, Fighting for Hope in Somalia. In: Journal of Humanitarian Assistance, 3 juni 2000. Gevonden op http://www.jha.ac/articles/a007.htm
CLARKE, Walter, HERBST, Jeffrey, Somalia and the Future of Humanitarian Intervention. In: Foreign Affairs, 75, 1996, 2, pp. 70-85.
COTTON, James, Against the Grain: The East-Timor Intervention. In: Survival, 43, 2001, 1, pp.127-141.
DAGI, Ihsan, Human Rights, Foreign Policy and the Question of Intervention. In: Perceptions, 6, 2001, 2, pp. 120-137.
DE ALMEIDA, Marques João, Pluralists, Solidarists and the Issues of Diversity, Justice and Humanitarianism in World Politics. In: International Journal of Human Rights, 7, 2003, 2, pp. 144-163.
DENG, Francis M., Reconciling Sovereignty with Responsibility: A Basis for International Humanitarian Action, pp. 295–310. In: HARBESON, John, ROTHCHILD, Donald (eds.), Africa in World Politics: Post-Cold War Challenges. Boulder, Westview Press, 1995.
DENG, Francis, M., Frontiers of Sovereignty. In: Leiden Journal of International Law, 8, 1995, 2, pp. 249-286.
DENG, Yong, Hegemon on the Offensive: Chinese Perspectives on U.S. Global Strategy. In: Political Science Quarterly, 116, 2001, 3, pp. 343-365.
DOMENACH, Jean-Luc, Pékin et l’Irak. In : Politique Internationale, 25, 2003, 100, pp. 305 – 320.
DONNELLY, Jack, Genocide and Humanitarian Intervention. In: Journal of Human Rights, 1, 2002, 1, pp. 93-109.
DOWNER, Alexander, East Timor: looking back on 1999. In: Australian Journal of International Affairs, 54, 2000, pp. 5-10.
ELLIOTT, Michael, Following Familiar Footsteps. In: Time, 162, 2003, 2, p. 36.
EMMERSON, Donald K., Moralpolitik : The Timor Test. In: The National Interest, 58, 1999, 4, pp. 63-68
ERO, Comfort, LONG, Suzanne, Humanitarian Intervention: A New Role for the United Nations? In: International Peacekeeping, 2, 1995, 2, pp. 140-156.
EVANS, Gareth, SAHNOUN, Mohamed, Revisiting Humanitarian Intervention. In: Foreign Affairs, 81, 2002, 6, pp. 99-110.
EVANS, Gareth, When Is It Right to Fight? In: Survival, 46, 2004, 3, pp. 59-82.
FALK, Richard, Kosovo, World Order, and the Future of International Law. In: American Journal of International Law, 93, 2000, 4, pp. 847-857.
FALK, Richard, ‘Humanitarian Wars’, Realist Geopolitics and Genocidal Practices: ‘Saving the Kosovars’. In: International Journal of Human Rights, 4, 2000, 3, pp. 325-334.
FALK, R., KALDOR, M., THAM, C., POWER, S. ea., Humanitarian Intervention: A Forum. In: Nation, 277, 2003, 2, pp. 11-20.
FARER, Tom J., Collectively Defending Democracy in a World of Sovereign States: The Western Hemisphere’s Prospect. In: Human Rights Quarterly, 15, 1993, pp. 716–750.
FEINSTEIN, Lee, SLAUGHTER, Ann-Marie, The Duty to Prevent. In: Foreign Affairs, 83, 2004, 1, pp. 136-150.
FLINT, Colin, FALAH, Ghazi-Walid, How the United States Justified It’s War on Terrorism: Prime Morality and the Construction of a ‘Just War’. In: Third World Quarterly, 25, 2004, 8, pp. 1379-1399.
GARFINKLE, Adam, Strategy and Preventive Diplomacy. In: Orbis, 45, 2001, 4, pp. 503 – 518.
GARFINKLE, Adam, Humanitarian Intervention and State Sovereignty: A Realist View. In: The National Interest, 60, 2002, 2, pp. 1-16.
GELB, Leslie, ROSENTHAL, Justine A., The Rise of Ethics in Foreign Policy. In: Foreign Affairs, 82, 2003, 3, pp. 2-7.
GILL, Bates, REILLY, James, Sovereignty, Intervention and Peacekeeping: The View from Beijing. In: Survival, 42, 2000, 2, pp. 41-59.
GLENNON, Michael J., Why the Security Council Failed. In: Foreign Affairs, 82, 2003, 3, pp. 16-35.
GLENNON, Michael J., Idealism at the U.N. In: Policy Review, 2, 2005, 129, pp. 3-14.
GORDON, Philip H., Bush’s Middle East Vision. In: Survival, 45, 2003, 1, pp. 155-165.
GOULDING, Marrack, Deliverance from Evil. In: Global Governance, 9, 2003, 2, pp. 147-152.
GOWLAND-DEBBAS, Vera, The Limits of Unilateral Enforcement of Community Objectives in the Framework of U.N Peace Maintenance. In: European Journal of International Law, 11, 2000, 2, pp. 385-392.
GRAY, Christopher M., Humanitarian Intervention. In: Orbis, 42, 1998, 1, pp. 143-155.
GUICHERD, Catherine. International Law and the War in Kosovo. In: Survival, 41, 1999, 2, pp. 19-33.
HAAS, Richard, Military Force: A User’s Guide. In: Foreign Policy, 95, 1994, pp. 19-34
HALL, Ian, Still the English Patient? Closures and Inventions in the English School. In: International Affairs, 77, 2001, 4, pp. 931-942.
HALL, S., Natural Law and Positivism. In: European Journal of International Law, 12, 2001, 2, pp. 269-307.
HIRSCH, John L., War in Sierra Leone. In: Survival, 43, 2001, 3, pp.145-162.
HIRSH, Michael, Calling All Regio-Cops: Peacekeeping’s Hybrid Future. In: Foreign Affairs, 79, 2000, 6, pp. 2-8.
HENKIN, Louis, Editorial Comments: Nato’s Kosovo Intervention. In: American Journal of International Law, 93, 4, 1999, pp. 824-828.
IGNATIEFF, Michael, Intervention and State Failure. In: Dissent, winter 2002, pp. 115-123.
IGNATIEFF, Michael, The Burden. In: The New York Times Magazine, 5 januari 2003, p. 162.
IKENBERRY, G. John, The End of the Neo-Conservative Moment. In: Survival, 46, 1, 2004, pp. 7-22.
JACKSON, Robert, Armed Humanitarianism. In: International Journal, 48, 1993, 4, pp. 579-606.
JOFFE, George, Sovereignty and Intervention: The Perspective From the Developing World, pp. 62-96. In: HEIBERG, Marianne (ed.), Subduing Sovereignty: Sovereignty and the Right to Intervene. London, Pinter, 1994.
JUDAH, Tim, A History of The Kosovo Liberation Army, pp. 108-115. In: BUCKLEY, William Joseph (ed.), Kosovo: Contending Voices on Balkan Interventions. Michigan, William B. Eerdmans, 2000.
KAPLAN, Robert, Slave State – Why Saddam is Worse than Slobo. In: The New Republic, 227, 2002, 17, pp. 10-11.
KAUFMANN, Chaim, See No Evil. In: Foreign Affairs, 81, 2002, 4, pp. 142-150.
KAY, Sean, NATO, the Kosovo War and Neoliberal Theory. In: Contemporary Security Policy, 25, 2004, 2, pp. 252-279.
KEGLEY, Charles, RAYMOND, Gregory, Preventive War and Permissive Normative Order. In: International Studies Perspective, 4, 2003, 4, pp. 385-394.
KIM, Sung-han, The End of Humanitarian Intervention. In: Orbis, 47, 2003, 4, pp. 721-736.
KRAUTHAMMER, Charles, The Unipolar Moment. In: Foreign Affairs, 70, 1990, 4, pp. 23-33.
KRAUTHAMMER, Charles, The Short, Unhappy Life of Humanitarian War. In: The National Interest, 57, 1999, pp. 5-8.
KRAUTHAMMER, Charles, The Unipolar Moment Reconsidered. In: The National Interest, 70, 2002, pp. 5-27.
KRITSIOTIS, D. Reappraising Policy Objections To Humanitarian Intervention. In: Michigan Journal of International Law, 1998, 19, pp. 1005-1050.
KUPERMAN, Alan J. Rwanda in Retrospect. In: Foreign Affairs, 79, 2000, 1, pp. 94–118.
KUPERMAN, Alan J., Humanitarian Hazard – Revisiting Doctrines of Intervention. In: Harvard International Review, spring 2004, pp. 64-68.
LANXADE, Jacques, L’Opération Turquoise. In : Défense Nationale, 51, 1995, 2, pp. 7-15
LEVITT, Jeremy, African Interventionist States and International Law. In: Furley, Oliver, May, Roy, (eds.), African Interventionist States. Aldershot, Ashgate, 2003, pp. 286.
LOCK-PULLAN, Richard, Learning the Limits of Virtue: Clinton, the Army and the Criteria for the Use of Military Force. In: Contemporary Security Policy, 24, 2003, 2, pp. 133-156.
LÖWENHEIM, Oded, “Do Ourselves Credit and Render a Lasting Service to Mankind”: British Moral Prestige, Humanitarian Intervention, and the Barbary Pirates. In: International Studies Quarterly, 47, 2003, pp. 23-48.
MacKINLAY, John, CHOPRA, Jarat, Second Generation Multinational Operations. In: The Washington Quarterly, 15, 1992, 3, pp. 113–131.
MacFARLANE, Neil, WEISS, Thomas G., Political Interest and Humanitarian Action. In: Security Studies, 10, 2000, 1, pp. 120–152.
MAKINDA, Samuel M., The Global Covenant as an Evolving Institution. In: International Journal of Human Rights, 6, 2002, 1, pp. 113-126.
MANDELBAUM, Michael, A Perfect Failure: NATO’s War Against Yugoslavia. In: Foreign Affairs, 78, 1998, 5, pp. 2-8.
MAYALL, James, Non-intervention, Self-Determination and the ‘New World Order’. In: International Affairs, 67, 1991, 3, pp. 421-429.
MERTUS, Julie, The New U.S. Human Rights Policy: A Radical Departure. In: International Studies Perspective, 4, 2003, 4, pp. 371-384.
NATHAN, Laurie, Consistency and Inconsistency in South African Foreign Policy. In: International Affairs, 81, 2005, 2, pp. 361-373.
NEWMAN, Edward, Humanitarian Intervention, Legality and Legitimacy. In: International Journal of Human Rights, 6, 2002, 4, pp. 102-120.
NOWROT, K., SCHABACKER, W., The Use of Force to Restore Democracy: International Legal Implications of the ECOWAS Intervention in Sierra Leone. In: American University International Law Review, 14, 1998, 2, pp. 321–412.
NYE, Joseph S., Redefining the National Interest. In: Foreign Affairs, 78, 1999, 4, pp. 22-35.
O’CONNEL, Mary Ellen, The UN, NATO, and International Law After Kosovo. In: Human Rights Quarterly, 22, 2000, 1, pp. 57-89.
POSEN, Barry R., ROSS, Andrew L., Competing Visions for U.S Grand Strategy. In: International Security, 21, 1996, 3, p. 5.
POWELL, Colin, Understanding & Strategy. In: SAIS Review, 25, 2005, 1, pp. 167-173.
RAMBSBOTHAM, Oliver P, Islam, Christianity, and Forcible Intervention. In: Ethics and International Affairs, 12, 1998, 1, pp. 81–102.
REISMAN, W. Michael. Coercion and Self-Determination: Construing Charter Article 2 (4). In: American Journal of International Law, 78, 1984, 3, pp. 642–645.
REISMAN, W. Michael, Sovereignty and Human Rights in Contemporary International Law. In: American Journal of International Law, 84, 1990, pp. 866-876.
REISMANN, Michael, Unilateral Action and the Transformations of the World Constitutive Process: The Special Problem of Humanitarian Intervention. In: European Journal of International Law, 11, 2000, 1, pp. 3-18.
REISMAN, Michael, Assessing Claims to Revise The Laws of War. In: American Journal of International Law, 97, 2003, 1, pp. 82-90.
RIDDELL, Peter, Tony Blair Needs a Hug. In: Foreign Policy, 2003, 139, p. 90.
RIEFF, David, A Symposium on Kosovo - On the wishful thinking of eminent persons: the Independent Commission’s Kosovo Report. In: Journal of Human Rights, 1, 2002, 1, pp. 111-119.
ROBERTS, Adam, Humanitarian War: Military Intervention and Human Rights. In: International Affairs, 69, 1993, 3, 429-449.
ROBERTS, Adam, NATO’s ‘Humanitarian War’ over Kosovo. In: Survival, 41, 1999, 3, pp. 102-123.
ROBERTS, Adam, Intervention: One Step Forward in the Search for the Impossible. In: International Journal of Human Rights, 7, 2003, 3, pp. 142-153.
ROBERTS, Adam, Law and the Use of Force After Iraq. In: Survival, 45, 2003, 2, pp. 31-56.
ROSS, Jennifer, Is Canada’s Human Security Policy Really the ‘Axworthy’ Doctrine? In: Canadian Foreign Policy, 8, 2001, 2, pp. 75–93.
SAHNOUN, Mohammed, Prevention in Conflict Resolution: The Case of Somalia. In: Irish Studies in International Affairs, 5, 1994, pp. 5-13.
SAMKANGE, Stanlake JTM, African Perspectives on Intervention and State Sovereignty. In: African Security Review, 11, 2002, 1, pp. 73-84.
SANDERSON, John. The Changing Face of Peace Operations: A View from the Field. In: Journal of International Affairs, 55, 2002, 2, pp. 277–288.
SARKESIAN, Sam C., The Price Paid By The Military. In: Orbis, 45, 2001, 4, pp. 557-569.
SHLAPENTOKH, Dmitry, The Russian Approach to Human Rights Intervention. In: Contemporary Review, 278, 2001, 1622, pp. 156-158.
SIMMA, Bruno, NATO, the UN and the Use of Force: Legal Aspects. In: The European Journal of International Law, 10, 1999, 1, pp. 1-22.
SKRPEC, Dagmar, European and American Reactions to Kosovo: The Policy Divid Revisited in the Iraq War. In: SAIS Review, 23, 2003, 2, pp. 93-111.
SLOCOMBE, Walter B., Force, Pre-emption & Legitimacy. In: Survival, 45, 2003, 1, pp. 117-131.
SOFAER, Abraham D., On the Necessity of Pre-Emption. In: European Journal of International Law, 14, 2003, 2, pp. 209-226.
SOLARZ, Stephen J., O’HANLON, Michael E., Humanitarian Intervention: When is Force Justified? In: Washington Quarterly, 20, 1997, 4, pp. 3–14.
SPIRO, Peter, The New Sovereigntists: American Exceptionalism and Its False Prophets. In: Foreign Affairs, 81, 2002, 6, pp. 9-15.
STEMMET, André, From Rights to Responsibilities: The International Community’s Responsibility to Protect Vulnerable Populations. In: African Security Review, 12, 2003, 4, pp. 117-124.
STUART, Douglas T., Reconciling Non-intervention and Human Rights. In: UN Chronicle, 38, 2001, 2, pp. 32-33.
TAHERI, Amir, Islam et Démocratie: Un Pari Impossible? In : Politique Internationale, 25, 2003, 100, pp. 69-98.
TALENTINO, Andrea Kathryn, US Intervention in Iraq and the Future of Normative Order. In: Contemporary Security Policy, 25, 2004, 2, pp. 312-338.
THAKUR, Ramesh, Global Norms and International Humanitarian Law: An Asian Perspective. In: International Review of the Red Cross, 83, 2001, 841, pp. 19-43.
THAROOR, Shashi, Humanitarian Intervention. In: World Policy Journal, 18, 2001, 2, pp. 21-31.
TRAUB, James, Making Sense of the Mission. In: The New York Times Magazine, 11 april 2004, pp. 1-13.
URQUHART, Brian, For a UN Volunteer Military Force. In: The New York Review of Books, 40, 1992, 11, pp. 3–4.
VALES, Hernan, The Latin American View on the Doctrine of Humanitarian Intervention. In: Journal of Humanitarian Assistance, februari 2001, 4. Gevonden op: http://www.jha.ac/articles/a064.htm.
VERWEY, Wil D., Humanitarian Intervention in the 1990’s and Beyond: an International Law Perspective, pp. 180-210. In: Pieterse, Jan Nederveen (ed.), World Orders in the Making: Humanitarian Intervention and Beyond. Houndmills, Macmillan, 1998, 276 p.
VESEL, David, The Lonely Pragmatist: Humanitarian Intervention in an Imperfect World. In: BYU Journal of public law, 18, 2003, 1, pp. 1-58.
WALZER, Michael, The Argument about Humanitarian Intervention. In: Dissent, winter 2002, pp. 29-37.
WARNER, Daniel, Responsibility to Protect and the Limits of Imagination. In: International Journal of Human Rights, 7, 2003, 3, pp. 154-159.
WEDGWOOD, Ruth, Unilateral Action in the U.N System. In: European Journal of International Law, 11, 2000, 2, pp. 352-359.
WEISS, Thomas, Researching Humanitarian Intervention: Some Lessons. In: Journal Of Peace Research, 38, 2001, 4, p. 419-428.
WEISS, Thomas G., A Symposium on Kosovo: Instrumental Humanitarianism and the Kosovo Report. In: Journal of Human Rights, 1, 2002, 1, pp. 121–127.
WELSH, Jennifer, From Right to Responsibility: Humanitarian Intervention and International Society. In: Global Governance, 8, 2002, 4, pp. 503-521.
WHITMAN, Jim, After Kosovo: The Risks and Deficiencies of Unsanctioned Humanitarian Intervention. In: Journal of Humanitarian Assistance, 28 september 2000. Gevonden op: http://www.jha.ac/articles/a062.htm.
WHEELER, Nicolas J., Decision-making Rules and Procedures for Humanitarian Intervention. In: International Journal of Human Rights, 6, 2002, 4, pp. 127-138.
ABIEW, Francis Kofi, The Evolution of the Doctrine and Practice of Humanitarian Intervention. Den Haag, Kluwer Law International, 1999, 325 p.
BARBER, Benjamin, Het Rijk van de Angst. Antwerpen, Manteau, 2003, 256 p.
BETTATI, Mario, KOUCHNER, Bernard, Le Devoir d’Ingérence. Parijs, Denoël, 1987, 300 p.
BETTATI, Mario, Le Droit d’Ingérence: Mutation de l’Ordre International. Parijs, Odile Jacob, 1996, 382 p.
BOULDING, Jane (ed.), Dealing with Conflict in Africa : the United Nations and regional organizations. New York, Macmillan, 2003, 325 p.
BOUTALEB, Abdelhadi (ed.), Le droit d'Ingérence est-il une nouvelle légalisation du colonialisme? Rabat, Académie du Royaume du Maroc, 1992, 229 p.
BULL, Hedley (ed.), Intervention in World Politics. Oxford, Oxford University Press, 1984, 197 p.
BULL, Hedley, The Anarchical Society: A Study of Order in World Politics. London, Macmillan, 1995, 368 p.
CHESTERMAN, Simon, Just war or just peace? Humanitarian Intervention and International Law. Oxford, Oxford University Press, 2001, 295 p.
CHOMSKY, Noam, The New Military Humanism: Lessons from Kosovo. Monroe, Common Courage Press, 1999, 199 p.
CLARKE, Walter, HERBST, Jeffrey, (eds.), Learning From Somalia: The Lessons of Armed Humanitarian Intervention. Boulder, Westview, 1997, 264 p.
CLARKE, Wesley, K., Winning Modern Wars (vertaald in het Nederlands door Tinke Davids: Moderne Oorlogen Winnen: Een Analyse van de Amerikaanse Geopolitiek). Amsterdam, De Arbeiderspers, 2004, 224 p.
COGEN, Mark, Handboek Internationaal Recht. Mechelen, Kluwer, 2003, 490 p.
COOPER, Robert, The Breaking of Nations. Order and Chaos in the Twenty-First Century (Nederlandse vertaling door Guus Houtzager. Oorlog en vrede in de 21e eeuw. Europa en de nieuwe wereldorde). Amsterdam, Meulenhoff, 2004, 223 p.
DAMROSCH, Lori Fisler, SCHEFFER, David J., Law & force in the New International Order. San Francisco, Westview press, 1991, 326 p.
DE ROOS, David, Civil and Military Humanitarianism In Complex Political Emergencies, Desirability And Possibilities Of A Cooperation. Brussel, ABOS, 2003, 109 p.
FURLEY, Oliver, MAY, Roy, (eds.) African Interventionist States. Aldershot, Ashgate, 2001, 286 p.
FRYE, Alton, Humanitarian Intervention: Crafting a Workable Doctrine. New York, Council on foreign relations, 2000. 94 p.
FUKUYAMA, Francis, State Building. Governance and World Order in the twenty-first century.(Nederlandse vertaling door Peter van Huizen: FUKUYAMA, Francis, Het bouwen van een staat. De wereldorde in de 21e eeuw.) Contact, Amsterdam, 2005, 175 p.
GLENNON, Michael J., Limits of law, prerogatives of power: interventionism after Kosovo. Houndmills, Palgrave, 2001, 250 p.
GOUREVITCH, Philip, We Wish To Inform You That Tomorrow We Will Be Killed With Our Families. Stories From Rwanda. (Nederlandse vertaling door Tinke Davids: ‘Ze maken ons allemaal dood…’). Amsterdam, Atlas, 352 p.
HILAIRE, Max, International Law and the United States Military Intervention in the Western Hemisphere. Den Haag, Kluwer Law International, 1997, 148 p.
HOLZGREFE, J.L., KEOHANE, Robert O., (eds.), Humanitarian Intervention: Ethical, Legal, And Political Dilemmas.Cambridge, Cambridge university press, 2003, 350 p.
HUNTINGTON, Samuel P., The Clash of Civilisations and the Remaking of World Order. (Nederlandse vertaling door Jan Bos: Botsende Beschavingen: Cultuur en Conflict in de 21e eeuw.) De Standaard, Antwerpen, 1997, 412 p.
IGNATIEFF, Michael, Virtual War: Kosovo and Beyond. London, Vintage, 2001, 256 p.
IGNATIEFF, Michael, Empire Lite (Nederlandse vertaling door Froukje Slofstra. Afgedwongen vrijheid.) Amsterdam, Cossee, 2003, 141 p.
JACKSON, Robert, The Global Covenant: Human Conduct in a World of States. Oxford, Oxford University Press, 2000, 480 p.
JUDAH, Tim, Kosovo: War and Revenge. New Haven, Yale University Press, 2000, 300 p.
MacFARLANE, Neil S., Intervention in contemporary world politics. Oxford, Oxford university press, 2002, 96 p.
MOORE, Jonathan (ed.), Hard Choices: Moral Dilemmas in Humanitarian Intervention. Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, 322 p.
MURPHY, Sean D., Humanitarian Intervention: the United Nations in an Evolving World Order. Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 1996, 427 p.
POWER, Samantha, A Problem from Hell: America and the Age of Genocide. (Vertaald door Joke Traats als: Een probleem uit de hel.) Antwerpen, Contact, 2003, 701 p.
RAMSBOTHAM, Oliver, Woodhouse, Tom, Humanitarian Intervention in Contemporary Conflict: a Reconceptualization. Cambridge, Polity press, 1996, 264 p.
SAROOSHI, Danesh, The United Nations and the Development Of Collective Security: The
Delegation by the UN Security Council of its Chapter VII powers. Oxford, Clarendon Press, 1999, 311 p.
SHAWCROSS, William, Deliver Us from Evil: Warlords and Peacekeepers in a World of Endless Conflict. London, Bloomsbury, 2000, 419 p.
SHAWCROSS, William, Allies. The U.S., Britain, Europe and the War in Iraq. (Vertaald door Walter van der Star als: Bondgenoten. De V.S., Engeland en Europa en de oorlog in Irak) Amsterdam, Van Gennep, 2004, 183 p.
TESÓN, F, Humanitarian Intervention: An Inquiry Into Law & Morality (2nd edition). New York, Transnational, 1997, 338 p.
THOMASHAUSEN, Sofie, Humanitarian Intervention in An Evolving World Order: The Cases of Iraq, Somalia, Kosovo and East Timor. Pretoria, Africa Institute of South Africa, 2002, 151 p.
TRIPP, Charles, A History of Iraq. Cambridge, Cambridge University Press, 2002, 384 p.
VAN DEN BOSSCHE, Geert, De Spiegel van de Macht: Politiek-Theoretische visies op de Staat. Gent, Academia Press, 2002, 284p.
VINCENT, R.J, Human Rights in International Relations. Cambridge, Cambridge University Press, 1986, 185 p.
WALZER, Michael, Just and Unjust Wars: A Philosophical Discussion with Historical Illustrations. New York, Basic, 1977, 361 p.
WEISS, Thomas G., CRAHAN, Margaret E., GOERING, John (eds.), Wars on Terrorism and Iraq: Human Rights, Unilateralism and US Foreign Policy. London, Routledge, 2004, 247 p.
WHEELER, Nicolas J., Saving strangers: Humanitarian Intervention in International Society. Oxford, Oxford University Press, 2000, 336 p.
(anon.) ‘Paris Troops’ Mission “to Last Two Months”. In: The Independent, 24 juni 1994.
(anon.), The logic of Sierra Leone. In: The Economist, 20 mei 2000, pp. 68-69.
(anon.), Coping With Conflict. In: The Economist, 17 januari 2004, p. 10.
(anon.), UN Council Bars Sale of Arms to Yugoslavia. In: The New York Times, 1 april 1998.
ANNAN, Kofi, Two Concepts of Sovereignty. In: The Economist, 18 September 1999, pp. 49-50.
BASSIR POUR, Afsané, “Un Excercice de Prise de Conscience”, Selon Mohammed Sahnoun. In : Le Monde, 3 juni 2002.
BASSIR POUR, Afsané, TRÉAN, Claire, Les Experts de l’ONU Tentent de Renforcer le « Droit d’Ingérence ». In : Le Monde, 3 juni 2002.
BLAIR, Tony, Prime Minister Tony Blair’s Statement on Kosovo Bombing. In: The New York Times, 24 maart 1999.
BROWN, Colin, Blair’s Vision of Global Police. In: The Independent, 23 april 1999.
BISHARA, Marwan, With its New Muslim Alliance, U.S. Risks Further Instability. In: International Herald Tribune, 24 november 2001.
CHRISTERN, Max, Uitstel, geen afstel voor ASEAN. In: NRC Handelsblad, 30 mei 1997.
CLARK, David, Iraq Has Wrecked Our Case for Humanitarian Wars: The US Neo-Cons Have Broken the Kosovo Liberal Intervention Consensus. In: The Guardian, 12 augustus 2003.
COTTRELL, Robert, Crisis in the Gulf: Paris Calls for New UN Laws to Help Kurds. In: The Independent, 5 april 1991, p.10.
CROSSETTE, Barbara, Security Council Tells Serbs to Stop Kosovo Offensive. In: The New York Times, 24 oktober 1998.
DE BORCHGRAVE, Arnaud, We Are Neither Angels Nor Devils: An Interview with Slobodan Milosevic. In: United Press International, 3 april 1999.
DOLE, Bob, Peacekeeping and Politics. In: The New York Times, 24 januari 1994, p. A15.
DONNAN, Shawn, Evidence Grows over Jakarta Hand in Violence. In: Financial Times, 25 november 1999.
ENGELBERG, Stephen, Weighing Strikes in Bosnia, US Warns of Wider War. In: The New York Times, 25 april 1993, p. A20.
ERLANGER, Steven, French Premier says West Faces Quandary on Kosovo. In: The New York Times, 20 juni 1998, p.5.
ERLANGER, Steven, NATO Was Closer to Ground War in Kosovo Than Is Widely Realized. In: The New York Times, 22 november 1999, p. A1.
EVANS, Michael, WALKER, Tom, NATO Bombers on Alert for Order to Hit Serbs. In: The Times, 12 oktober 1998.
EVANS, Gareth, Humanity Did Not Justify This War. In: The Economist, 14 mei 2003.
GEE, Marcus, Captured UN Troops Pose Conundrum. In: The Globe and Mail, 8 mei 2000, p. 5.
GLOSSERMAN, Brad, Intervention Norm Emerging. In: The Japan Times, 18 augustus 2003.
IBRAHIM, Youssef M., UN Measure Skirts Outright Threat of Force against Milosevic. In: The New York Times, 25 oktober 1998.
IGNATIEFF, Michael, A Bungling U.N. Undermines Itself. In: The New York Times, 15 mei 2000, p. A l9
IGNATIEFF, Michael, Will the Quest for Security Kill the Human Rights Era? In: International Herald Tribune, 6 februari 2002.
KRAUTHAMER, Charles, Somalia, Yes, Bosnia, No: The Crucial Distinction. In: International Herald Tribune, 12 December, 1992, p. 4.
LIEVEN, Anatol, Chechnya: History as Nightmare. In: The New York Times, 3 november 2002.
RUPERT, James, Nigerians Drive Junta from Sierra Leone. In: The Washington Post, 14 februari 1998, p. A23.
SLAUGHTER, Anne-Marie, Good Reasons for Going Around the U.N. In: The New York Times, 18 maart 2003, p. A33.
SWARNS, Rachel L., African Leaders Drop Old Group For One That Has Power. In: The New York Times, 9 juli 2002.
TEMPEST, Rone, Iran Asks Help to Cope with Fleeing Kurds. In: The L.A Times, 5 april 1991, p. A1
THAKUR, Ramesh, Chrétien Was Right: It's Time to Redefine a 'Just War'. In The Globe & Mail, 22 juli 2003, p A13
TRÉAN, Claire, La Russie s’oppose à un “usage raisonné” du droit de veto. In : Le Monde, 3 juni 2002.
TRÉAN, Claire, Paris et Berlin Privilégient La Concertation Avec Moscou. In : Le Monde, 22 maart 2005.
WINTOUR, Patrick, Government Resists Calls to Help Kurds. In: The Guardian, 2 april 1991.
(Alle websites waren nog te consulteren op 5 augustus 2005 tenzij waar anders aangegeven.)
BBC
BLAIR, Tony, ‘Blair Puts “Moral” Case for War. BBC News, 13 februari 2003. Gevonden op: http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/2752163.stm??
Reynolds, Paul, Blair’s ‘International Community’ doctrine. Gevonden op http://news.bbc.co.uk op 6 maart 2004.
Brookings
O’HANLON, Michael E. Saving Lives with Force: An Agenda for Expanding the ACRI. In: Subcommittee on Africa of the House International Relations Committee, July 12, 2001. Te vinden op: http://www.brook.edu/views/testimony/ohanlon/ 20010712.htm
RATHBUN, Brian C., French Party Positions on Humanitarian Intervention. In: Brookings Institute, U.S-France Analysis Series, May 2003, 5p. Gevonden op: http://www.brookings.edu/fp/cusf/analysis/index.htm
Het CIIS onderzoekt internationale vraagstukken om “China’s diplomatie te dienen.” Het instituut is gelieerd aan het Chinese Ministerie van Buitenlandse Zaken.
CHUANG, Yang, On the Contrast between the Five Principles of Peaceful Coexistence and the Principle of Humanitarian Intervention, 28 maart 2005. Gevonden op: http://www.ciis.org.cn/item/2005-03-28/50899.html
CIA, Sierra Leone factbook. Gevonden op : http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/sl.html.
CIA, India Factbook, Gevonden op
http://www.cia.gov/cia/publications/factboork/geos/in.html
FPIF is de Amerikaanse denktank Foreign Policy in Focus, een gezamenlijjk project van het Interhemispheric Resource Center (IRC) and het Institute for Policy Studies, die eerder links van het politieke spectrum kan gesitueerd worden.
HALLINAN, Conn, Foreign Policy Paper: Haiti: Dangerous Muddle. Silver City, NM: Interhemispheric Resource Center, maart 2004, 4 p. Gevonden op http://www.fpif.org/papers/2004haiti.html op 11/10/2004.
Global policy
BURKHALTER, Holly, Humanitarian Intervention: A Forum. In: Nation, 8 mei 2000, p.2. Gevonden op:http://www.globalpolicy.org/security/issues/general/interven.htm op 11/10/2004.
MAMDANI, Mahmood, Humanitarian Intervention: A Forum. In: Nation, 8 mei 2000, pp.3-4. Gevonden op:http://www.globalpolicy.org/security/issues/general/interven.htm op 11/10/2004.
McSMITH, Andy, Dillon, Jo, Blair Seeks New Powers to Attack Rogue States. In: The Independent, 13 july 2003. Gevonden op 15/02/04 op http://www.globalpolicy.org/security/issues/iraq/justify/2003/0713human…
ROTH, Ken, War in Iraq: Not a Humanitarian Intervention, 10 p. Gevonden op http://www.globalpolicy.org/empire/humanint/2004/01nothuman.htm
WARD, Kevin, Process Needed So Countries Know When to Intervene to Protect Human Rights. In: CBC News (Canada) op 13 juli 2003. Gevonden op 15/02/04 op http://www.globalpolicy.org/empire/humanint/2003/0713canada.htm
Human Rights Watch, Russian Troops Rampage in Chechnya Village: Scores Killes, Homes Looted and Burned in Alkhan-Yurt, 11 december 1999. Gevonden op: http://www.hrw.org/englisch/docs/1999/12/11/russia8913.htm
MALINOWSKI, Tom, U.S. State Departement 2004 Human Rights Reports, Testimony to U.S. House of Representatives, 18 maart 2005. Gevonden op http://www.hrw.org/english/docs/2005/03/18/usint10347.htm .
The Responsibility to Protect:A Special Panel at the Asia-Pacific Roundtable on 5 June 2002. Report Prepared by David Capie, Post-doctoral Fellow Institute of International Relations, UBC, p. 2 Gevonden op 15/02/04 op
http://www.humansecuritybulletin.info/archive/en_v2i2/_media/APRT_R2P_2…
(anon.), “The Responsibility to Protect: Reactions from Southeast Asia. Asia-Pacific Roundtable, Kuala Lumpur, Malaysia, 7-9 August 2003 p. 2. Gevonden op 15/02/04 op http://www.humansecuritybulletin.info/archive/ en_v2i2/_media/APRT_R2P_2003.pdf
Autonome researchgroep van de Nayang Technological University, Singapore.
KUHA, Adrian, War in Iraq: Implications for Sovereignty. Gevonden op: http://www.idss.edu.sg/Perspective/research_050315.htm op 11/10/04.
JCIE is een onafhankelijke denktank die er op gericht is “Japan’s rol in de internationale netwerken van dialoog en samenwerking” te bevorderen.
WATANABE, Koji, Humantiarian Intervention: The Evolving Asian Debate, 2003, 7 p. Gevonden op http://www.jcie.or.jp/thinknet/pdfs/human_watanabe.pdf
McNULTY, M., France’s Rwanda Débâcle: The First Failure of Military Intervention in France’s African Domain, 6 augustus 1998. Gevonden op: http://www.kcl.ac.uk/kis/schools/hums/war/Wsjournal/rwanda.htm.
Liu-institute
Canadees onderzoeksinstituut dat interdisciplinair onderzoek verricht naar onderwerpen die met menselijke veiligheid te maken hebben.
Evans, Paul, “Asian Perspectives on Human Security: A Responsibility to Protect?”. Paper voorbereid voor de conferentie over “Human Security in East Asia” op 16 en 17 juni 2003 in Seoul, georganiseerd door UNESCO, de Korean National Commission for UNESCO, en Korea University’s Ilmin International Relations Institute, 16p. Gevonden op http://www.ligi.ubc.ca/_courses/humansecurity/_documents/Sept%2023-EVAN…
PBS
CHIRAC, Jacques, Transcript of ‘News Hour with Jim Lehrer’, 8 juni 1998. Gevonden op http://www.pbs.org/newshour/bb/europe//jan-june1998/chirac_6-8.html
DOLAN, Chris J., The Bush Doctrine and U.S. Interventionism, 17p. Gevonden ophttp://www.unc.edu/depts/diplomat/archives_roll/2004_04-06/dolan_bush/d… op 31/10/04
KURTH, James, Models of Humanitarian Intervention: Assessing the Past and Discerning the future. Verslag van de conferentie van het FPRI op 12 en 13 februari 2001 over het debat over de humanitaire interventie. Gevonden op: http://www.unc.edu/depts/diplomat/archives_roll/2001_07_09/hum_interven… op 11/10/2004.
WHEELER, Nicholas J., The Legality of Allied Force, 5p. Gevonden op: http://www.unc.edu/depts/diplomat/archives_roll/2001_07-09/hum_interven… op 31/10/04
Untited States Institute of Peace, Would an Invasion of Iraq be a ‘Just War’, USIP Special Report, January 2003, 16p. Gevonden op http://www.usip.org/pubs/specialreports/sr98.pdf.
Weergave van een bijeenkomst van Amerikaanse universiteiten en Amerikaanse NGO’s zoals het Woodrow Wilson Center en Refugees International om het ICISS-rapport te bespreken.
Uiterst links Amerikaans tijdschrift.
ALBRIGHT, Madeleine, Press conference on Kosovo. Brussel, 8 oktober 1998. Gevonden op: http://secretary.state.gov/www/statements/1998/981008.html
ALBRIGHT, Madeleine, Press conference with Russian Foreign Minister Igor Ivanov, Singapore, 26 juli 1999. Gevonden op http://secretary.state.gov/www/statements/1999/990726b.html.
ASEAN, ASEAN: Peace & Stability – Overview, http://www.Aseansec.org/328.htm op 06/11/2002
BLAIR, Tony, Doctrine of the International Community. Speech gegeven voor de Chicago Economic Club op 23 april 1999, 15 p. Gevonden op: http://www.pbs.org/newshour/bb/international/jan-june99/blair_doctrine4… op 11/02/2004.
BLAIR, Tony, Speech on the Threat of Global Terrorism, 5 maart 2004. Gevonden op http://www.number-10.gov.uk/output/page5461.asp
BOUTEFLIKA, Abdelaziz, Statement by President Abdelaziz Bouteflika of Algeria to the 54th General Assembly, 20 september, 1999. Gevonden op http://www.arabicnews.com/ansub/Weekly/Algeria/19990920.html
BOUTROS-GHALI, Boutros, An Agenda for Peace: Preventive Diplomacy, Peacemaking and Peace-keeping. UN DOC A/47/277 van 17 juni 1992.
BUSH, George W., ‘State of the Union Address, 29 januari 2002. Gevonden op: http://www.whitehouse.gov/news/print/releases/2002/01/20020129-html.
BUSH, George W., Address to the Nation, 17 maart 2003. Gevonden op http://www.whitehouse.gov/news/releases/20030317-7.html
BUSH, George W., ‘State of the Union Address’, 29 juni 2003. Gevonden op : http://www.whitehouse.gov/news/releases/2003/01/20030128-19.html
DENISOV, Andrey, Statement by H.E. Ambassador Andrey Denisov, Permanent Representative of the Russian Federation to the United Nations at the informal meeting of the plenary of UN General Assembly on the report of the High-Level Panel on Threats, Challenges and Change, 31 januari 2005, 5 p. Gevonden op http://www.un.int/russia/other/050131pe.pdf op 25/04/05.
Geneva Conventions, 12 augustus 1949. Gevonden op http://www.icrc.org/ihl.nsf/WebCONVFULL?OpenView
Group of 77, Declaration of the Group of 77 South Summit held in Havana from 10 to 14 april 2000.Gevonden op: http://www.nam.gov.za/documentation/southdecl.htm
GUANGYA, Wang, Statement by ambassador Wang Guangya on the Report of the High-Level Panel, 27 januari 2005. Gevonden op http://www.china-un.org/eng/xw/t181639.htm op 25/04/05.
GUANGYA, Wang, Statement by Permanent Representative Wang Guangya on the Report of the High-Level Panel on Threats, Challenges and Change and the Millennium Project Report at the Informal Consultations of UNGA 59th Session, 22 februari 2005. Gevonden op http://www.china-un.org/eng/xw/t184368.htm op 25/04/05.
HOLBROOKE, Richard C., Remarks on the Situation in Sierra Leone, 27 juli 2000. Gevonden op: http://www.un.int/usa/00_100.htm.
Interim Agreement for Peace and Self-Government in Kosovo, 23 februari 1999. Gevonden op: http://jurist.law.pitt.edu/ramb.htm.
International Court of Justice, Case Concerning Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua (Nicaragua vs. U.S) (Merits), 27 juni 1986. Gevonden op http://www.icjcij.org/icjwww/Idecisions/isummaries/inussummary860627.htm.
International Court of Justice, Corfu Channel Case (Merits), 9 april, 1949. Gevonden op: http://www.icj-cij.org/icjwww/idecisions/isummaries/Iccsummary490409.htm
JETLEY, Vijay, Report on the Crisis in Sierra Leone. Mei 2000. Gevonden op http://www.sierra-leone.org/jetley0500.html
KUMALO, DS, Statement by H.E. ambassador DS Kumalo, Permanent Representative of South Africa, at the 4th Informal Meeting of the Plenary to Continue an Exchange of Views on the Recommendations Contained in the Report of the High-Level Panel on Threats, Challenges and Changes, 27 januari 2005. Gevonden op http://www.southafrica-newyork.net/pmun
Ministère des Affaires étrangères, Base Juridique de l’action Enterprise par l’OTAN, 25 maart 1999. Gevonden op : http://www.diplomatie.fr/actual/dossiers/kossovo/kossovo13.html
Operation Iraqi Freedom: Liberation Update, 28 oktober 2003. Gevonden op http://www.whitehouse.gov/news/releases/2003/10/20031028-2.html op 28/10/2003
Operation Iraqi Freedom: Liberation Update, 22 oktober 2003, gevonden op http://www.whitehouse.gov/news/releases/2003/10/20031022-9.html op 22/10/2003.
Organization of African Unity (OAU), ‘International Panel of Eminent Personalities to Investigate the 1994 Genocide and the Surrounding Events: Rwanda : The Preventable Genocide. OAU, 2000. Gevonden op: http://www.oau-oua.org/Document/ipep/ipep.htm op 11/10/04.
Permanent Mission of the Russian Federation to the United Nations, Russian Federation: Concept of the World in the 21st Century. Gevonden op http://www.un.int/russia/other/concpt21.htm#english op 11/10/04.
POWELL, Colin, Remarks to the United Nations Security Council, 5 februari 2003. Gevonden op http://www.state.gov/secretary/rm/2003/17300.htm op 7 februari 2003.
PUTIN, Vladimir, Statement of Russian President Vladimir Putin concerning the military action in Iraq, 20 maart 2003. Gevonden op http://oag.ru/views/iraq2003_putin.html.
SEN, Nirupam, Statement by Mr. Nirupam Sen, Permanent Representative, on informal consultations on the report of the High-Level Panel on Threats, Challenges and Change and on the United Nations Millennium Project 2005 Report at the informal meeting of the 59th Session of the UN General Assembly on February 23, 2005, 5p. Gevonden op http://www.un.int/india/ind1075.pdf op 25/04/05.
SEN, Nirupam, Statement by Mr. Nirupam Sen, Permanent Representative, at the informal thematic consultations of the General Assembly on Report of the Secretary-General entitled “In larger freedom: towards development, security and human rights for all”[A/59/2005] [on Cluster II: Freedom from fear], 22 april 2005, 5 p. Gevonden op http://www.un.int/india/ind1088.pdf
SOLANA, Javier, press conference at NATO Headquarters in Brussels, 13 oktober 1998. Gevonden op http://www.nato.int/docu/speech/1998/s981013b.htm
SOLANA, Javier,Press Statement by Secretary General of NATO. NATO Press Release Gevonden op: http://www.nato.int/docu/pr/1999/p99-040e.htm
STEPHANOPOULOS, George, Interview on ‘This Week’ with Colin Powell, 20 oktober 2002. Gevonden op: http://usinfo.state.gov/regional/nea/sasia/text/1020pwlabc.htm
United Kingdom House of Commons – Select Committee on Foreign Affairs, Fourth Report, 23 mei 2000. Gevonden op http://www.publications.parliament.uk/pa/cm199900/cmselect/cmfaff/28/28… op 10 oktober 2004.
United Kingdom House of Commons – Foreign Affairs Committee, Foreign Policy Aspects of the War against Terrorism: Seventh Report of Session 2003-2004, 29 juli 2004, 181 p. Gevonden op http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200304/cmselect/cmfaff/441/4…
US and NATO objectives and Interest in Kosovo, Fact Sheet, 26 maart 1999. Gevonden op: http://www.state.gov/www/regions/eur/fs_990326_ksvobjectives.htm
White House, Clinton Administration Policy on Reforming Multilateral Peace Operations (PDD 25), 5 mei 1994. Gevonden op: http://www.fas.org/irp/offdocs/pdd25.htm
YISHAN, Zhang, Statement by Ambassador Zhang Yishan on Cluster II (Freedom from fear) of the SG Report “In larger freedom: towards development, security and human rights for all” at informal thematic consultations of GA 59th Session, 22 april 2005. Gevonden op http://www.china-un.org/eng/xw/t192893.htm
VN-Documenten
ANNAN, Kofi, We the Peoples: The Role of the United Nations in the 21st Century - Millennium Report of the Secretary-General of the United Nation. Gevonden op http://www.un.org/millennium/sg/report/.
A/RES/217, Universal Declaration of Human Rights, 10 december 1948.
A/RES/377 (V), Uniting For Peace, 3 november 1950.
A/RES/43/131, Humanitarian Assistance to Victimis of Natural Disasters and Similar Emergency Situations, 8 december 1988.
A/RES/46/182, Strengthening of the Coordination of Humanitarian Emergency Assistance of the United Nations, 19 december 1991.
UN S/RES 678, 29 november 1991.
UN S/RES 687, 3 april 1991.
UN S/RES 688, 5 april 1991.
UN S/RES 713, 25 september 1991
UN S/RES 733, 23 januari 1992.
UN S/RES 743, 21 februari 1992.
UN S/RES 746, 17 maart 1992.
UN S/RES 757, 30 mei 1992.
UN S/RES 787, 16 november 1992.
UN S/RES 794, 3 december 1992.
UN S/RES 814, 26 maart 1993.
UN S/RES 820, 17 april 1993.
UN S/RES 827, 25 mei 1993.
UN S/RES 841, 16 juni 1993.
UN S/RES 873, 13 oktober 1993.
UN S/RES 875, 16 oktober 1993.
UN S/RES 912, 21 april 1994, on adjustment of the mandate of the UN Assistance Mission for Rwanda due to the current situation in Rwanda and settlement of the Rwandan conflict.
UN S/RES 925, 8 juni 1994, on extension of the mandate and deployment of the 2 additional battalions of the UN Assistance Mission for Rwanda and settlement of the conflict in Rwanda.
UN S/RES 929, 22 juni 1994, on establishment of a temporary multinational operation for humanitarian purposes in Rwanda until the deployment of the expanded UN Assistance Mission for Rwanda.
UN S/RES 1132, 8 oktober 1997, The situation in Sierra Leone.
UN S/RES/1160, 31 maart 1998, on the letters from the United Kingdom (S/1998/223) and the United States (S/1998/272).
UN S/RES/1199, 23 september 1998, on the situation in Kosovo (FRY).
UN S/RES/1246, 11 juni 1999, on the situation in Timor.
UN S/RES/1264, 15 september 1999, on the situation in East Timor.
UN S/RES/1270, on Establishment of the UN Mission in Sierra Leone (UNAMSIL), 22 oktober 1999.
UN S/RES/1299, 19 mei 2000,on Sierra Leone,
UN S/RES/1441, 8 november 2002.
UN S/1999/1257, Report of the Independent Inquiry into the Actions of the United Nations During the 1994 Genocide in Rwanda. 15 December 1999.Gevonden op
http://www.ess.uwe.ac.uk/documents/rwandareport1a.htm.
UN, Report of the Secretary General Pursuant to General Assembly Resolution 53/35, The Fall of Srebrenica, 15 november.
UN SG/SM/6613.ANNAN, Kofi, Intervention, Ditchley Foundation Lecture. Ditchley Park England, 26 juni 1998.
UN SG/SM/6938. ANNAN, Kofi, Secretary General’s Statement on NATO Military Action Against Yugoslavia, 24 maart 1999.
UN SG/SM 6997. ANNAN, Kofi, The Effectiveness of the International Rule of Law in Maintaining International Peace and Security. Toespraak in Den Haag op 18 mei 1999.
UN SG/SM 7136, ANNAN, Kofi, Secretary General’s Annual Report to the General Assembly, 20 september 1999.
UN SG/SM/7316. ANNAN, Kofi, Annual Report to the UN General Assembly, 20 september 1999.
UN SG/SM/8125, ANNAN, Kofi, Secretary-General Addresses International Peace Academy Seminar on ‘The Responsibility to Protect. 15 februari 2002.
UN SG/SM/9126, ANNAN, Kofi, Genocide is Threat to Peace Requiring Strong, United Action, Secretary-General Tells Stockholm International Forum, 26 januari 2004.
6) Papers & Speeches
Advisory Council on International Affairs and Advisory Committee on Issues of Public International Law, Humanitarian Intervention. Den Haag, Advisory Council on International Affairs, 2000, 37p.
Danish Institute of International Affairs, Humanitarian Intervention: Legal and Political Aspects. Kopenhagen, Danish Institute of International Affairs, 1999, 135 p.
DE JONGE OUDRAAT, Chantal, Intervention in Internal Conflicts: Legal and Political Conundrums. Carnegie Endowment for International Peace Working Paper, Global Policy Program n° 15, augustus 2000, 23 p.
DRASCOVIC, Vuk, The European Potentials of Serbia and Montenegro. Lezing gegeven in het Egmontpaleis, Brussel op 15 maart 1999.
DUMAIT-HARPER, Catherine, Regarding “The Responsibility to Protect”. Lezing door Catherine Dumait-Harper op 15 februari 2002 aan de Internatonal Peace Academy, 5 p.
DU PLESSIS, Max, Africa and the Internationa Criminal Court. Paper prepared for the Criminal Justice Conference in Durban, South Africa, 7-8 februari 2005, 20 p.
HERRERA, Luis, LASSO, M., Democratic Governance and External Intervention, 2004, 7 p.
http://www.un-globalsecurity.org/pdf/herrera_lasso.pdf
Independent International Commission on Kosovo, The Kosovo Report: Conflict, International Response, Lessons Learned. Te vinden op: http://www.reliefweb.int/library.documetns/thekosovoreport.htm.
International Commission on Intervention and State Sovereignty (ICISS), The Responsibility to Protect. Ottawa, International Development Research Centre, 2001, pp. 91. Online-versie beschikbaar op http://www.iciss.ca.
International Commission on Intervention and State Sovereignty (ICISS), The Responsibility to Protect - Supplementary Volumes. Ottawa, International Development Research Centre, 2001, pp. 222. Online-versie beschikbaar op http://www.iciss.ca.
KALDOR, Mary, Shifting Paradigms in Human Security. Openingsspeech op de conferentie ‘Safety Without Borders’ op 13 april 2005 aan de Vrije Universiteit van Amsterdam.
KENNEDY, Graham, FELICIO, Tânia, Regional Security and Global Governance: A Proposal for a Regional-Global Security Mechanism in Light of the UN High Level Panel’s report. In: Egmont Paper 4, onuitgegeven versie uit November 2004.
MALAZOGU, Leon, When Doves Support War And Hawks Oppose It: An Analysis Of Humanitarian Intervention In Kosova. Leuven, KUL-Centrum voor Vredesonderzoek en Strategische Studies, 2000, 37 p.
NARDIN, Terry, The Moral Basis of Humanitarian Intervention. Paper presented at the Symposium on the Norms and Ethics of Humanitarian Intervention. Center for Global Peace and Conflict Studies, University of California, Irvine, 26 mei 2000, 22 p.
SCHNABEL, Albrecht, THAKUR, Ramesh (eds.), Kosovo and the Challenge of Humanitarian Intervention: Selective Indignation, Collective Intervention and International Citizenship. Tokyo, United Nations University, Peace and Governance Programme Paper, 2000, 54p.
TESÓN, Fernando, The Liberal Case for Humanitarian Intervention. Florida, FSU College of Law, Public Law and Legal Theory Working Paper No. 39, November 2001, 45 p.
WEISS, Thomas G., Contemporary Views on Humanitarian Intervention in China: "The Responsibility to Protect," International Intervention and State Sovereignty Workshop, National Committee on US-China relations, China, January 4 to 16, 2002, 10 p.
