Neoklassieke economie versus ecologische economie: verschillen in visies, waarden en waardering.

Bjorn

Gelders

Overgang naar een ruimteschip economie

Begin april 2005 publiceerde de Verenigde Naties de Millennium Ecosystem Assessment (MA), het meest omvangrijke rapport ooit over de complexe interactie tussen de mens en de ecosystemen op aarde. Meer dan dertienhonderd wetenschappers uit 95 landen werkten gedurende vier jaar samen aan deze analyse van het mondiale milieu. Zij waarschuwen dat ongeveer 60 procent van de ecosysteemfuncties die essentieel zijn voor het leven op aarde ernstig worden vervuild of uitgeput door overmatig gebruik. Bovendien zal de druk op ecosystemen de komende vijftig jaar nog fors toenemen door bevolkingsgroei (met een factor 1,5) en economische ontwikkeling (met een factor 2 à 4). Een drastische ommekeer in de wereldpolitiek is daarom nodig om de degradatie van de ecologische rijkdommen te stoppen, aldus het MA rapport. Huidige beleidsaanbevelingen worden evenwel gedomineerd door het groeigerichte economisch paradigma. Weinig economen houden in hun modellen echter rekening met de draagkracht van het milieu. Grote uitzondering hierop is de veelbelovende jonge discipline ‘ecologische economie’. Deze benadrukt dat de menselijke economie een subsysteem is van het biofysisch begrensde en niet-groeiende ecosysteem Aarde.

Milieuproblemen zijn steeds vaker onderwerp van economische analyse. Men probeert dan ‘correcte prijzen’ te berekenen via de internalisering van externe ecologische kosten of een pseudo-markt te simuleren voor niet-verhandelbare milieugoederen. Denk bijvoorbeeld aan een milieuheffing op vervuilende producten of verhandelbare CO2-emissierechten. Op die manier hopen economen via het marktmechanisme een nieuw, ecologisch verantwoord evenwicht te bereiken.

Vele critici menen evenwel dat de standaard economische benadering ontoereikend is voor een zinvolle bestudering van milieuvraagstukken. Zij pleiten voor vernieuwing of verbreding van de huidige, neoklassieke economie. Deze zou losgekoppeld zijn van de werkelijkheid en te veel gericht op zichzelf en de financiële dimensie van het economisch proces. In reactie hierop ontstond aan het einde van de jaren 1980 de ecologische economie. Het kernprobleem van deze nieuwe school is de duurzaamheid van interacties tussen economische en ecologische systemen. Daartoe wordt een expliciete poging gedaan om over de disciplinaire grenzen heen te kijken en wetenschappers uit verschillende domeinen samen te brengen. ‘Thinking outside the box’ heet dat wel eens. Het marktmechanisme alleen biedt namelijk geen enkele garantie dat we een duurzaam evenwicht bereiken, aldus de ecologische economie. Er bestaat immers niet zoiets als een ingebouwd controlemechanisme dat er voor zorgt dat de draagkracht van het ecosysteem niet overschreden wordt. Daarom probeert de ecologische economie drie hiërarchische problemen onafhankelijk van elkaar op te lossen: de bepaling van a) optimale schaal van de wereldeconomie; b) rechtvaardige verdeling van hulpbronnen en eigendomsrechten; en c) efficiënte allocatie van productiefactoren d.m.v. het marktprincipe.

Aan de basis van de ecologische economie ligt het gedachtegoed van de economen Kenneth Boulding en Herman Daly. Boulding waarschuwde reeds in 1968 dat we ons gedragen als cowboys in een land zonder grenzen, terwijl de aarde in realiteit een gigantisch ruimteschip is waarvan de bemanning zuinig en voorzichtig moet omgaan met de voorraad levensmiddelen. Succes in de ruimteschip-economie betekent dat we met zo weinig mogelijk middelen een zeker welvaartsniveau handhaven binnen de grenzen opgelegd door het milieu, de beschikbare hoeveelheid energie en de voorraden minerale grondstoffen. Maximalisatie van het nationaal product kan hier dus niet langer centraal staan.

Daly gaf een meer concrete invulling van dit idee met de beschrijving van een ‘steady-state’ economie. Hij werkte in het begin van de jaren 1990 als hoofdeconoom voor het departement milieu van de Wereldbank, maar nam ontslag uit onvrede met het gevoerde beleid. Volgens Daly leidt de neoklassieke economische benadering tot steeds meer groei van de productie zonder zich druk te maken over de gevolgen voor het milieu. We zouden evenwel een soort evenwichtstoestand (‘steady state’) moeten nastreven waarin de belasting door economische productie de natuurlijke draagkracht van het milieu niet te boven gaat. Het gaat daarbij niet om een maatschappij die stagneert, maar die, zoals Daly benadrukt, zich kwalitatief in plaats van kwantitatief verder ontwikkelt (bijvoorbeeld op vlak van inkomensverdeling, kennis, technologische ontwikkeling).

Huidige beleidsaanbevelingen van (supra)nationale regeringen zijn er voornamelijk op gericht om een zo groot mogelijke economische productie te realiseren. Daly staat echter zeer kritisch ten aanzien van de gangbare benadering die groei van het bruto nationaal product (BNP) gelijkstelt met stijgende welvaart. Deze maatstaf is volgens ecologische economisten verouderd en gaat gepaard met ernstige tekortkomingen. Zo negeert het BNP een heleboel activiteiten die welvaart wel stimuleren maar die niet behoren tot de formele economie. Denk bijvoorbeeld aan de bijdrage van huishoudelijke arbeid, vrijwilligerswerk, en (gratis) ecosysteemdiensten zoals zuiver drinkwater, propere lucht, en een stabiel klimaat. Bovendien zijn ecologische catastrofen, zoals de Exxon Valdez olieramp, zelfs goed voor het BNP omdat ze leiden tot grote economische activiteit om de schade te herstellen. Verder houdt het BNP geen rekening met de verdeling van de nationale inkomens. Zo is het goed mogelijk dat een land hoge groeicijfers kan voorleggen, terwijl de sociale ongelijkheid en armoede toenemen.

Een alternatieve welvaartsbarometer, ontworpen door Daly en Cobb, is de zogenaamde Index of Sustainable Economic Welfare (ISEW). Deze indicator probeert tegemoet te komen aan de vermelde tekortkomingen en vertrekt van een ruimere, ook sociaal-ecologische visie. Wat duidelijk opvalt is dat het BNP van de meeste Westerse landen in de afgelopen decennia bleef stijgen, terwijl de ISEW vanaf de jaren 1970 stagneert en in de meeste gevallen zelfs afneemt. Blijkbaar bestaat er voor iedere maatschappij een ‘threshold point’: eenmaal voorbij dit punt zal de levenskwaliteit verslechteren bij meer economische groei. Indien deze hypothese correct is, moet men zich dus ernstige vragen stellen bij de zin van het stimuleren van economische groei om welvaart te verhogen.

Het is de hoogste tijd om een ander ontwikkelingsmodel te volgen en rekening te houden met biofysische grenzen, aldus de ecologische economie. Deze noodzaakt wordt bevestigt door de bevindingen van de Millennium Ecosystem Assessment. Economische modellen zijn immers veel meer dan slechts onschuldige academische oefeningen. Ze worden wereldwijd gebruikt door beleidsmakers om een economische strategie te formuleren. Sociale en ecologische duurzaamheid worden daarbij vaak uit het oog verloren. Er lijkt dan ook een belangrijke rol weggelegd voor de ecologische economie, die deze aspecten expliciet in de analyse poogt op te nemen.

Bibliografie

Alchian, A. A. (1950). Uncertainty, evolution, and economics theory. The Journal of Political Economy, 58(3), pp 211–221.

Arrow, K. & Debreu, G. (1954). Existence of an equilibrium for a competitive economy. Econometrica, 22, pp 265–290.

Ayres, R. U. (1998). Eco-thermodynamics: economics and the second law. Ecological Economics, 26, pp 198–209.

Ayres, R. U. (2002a). Industrial metabolism and the grand nutrient cycles. in J. C. J. M. van den Bergh (ed.), Handbook of environmental and resource economics. Elgar Northampton (Mass.). hoofdstuk 62. pp 867–894.

Ayres, R. U. (2002b). Materials, economics and the environment. in J. C. J. M. van den Bergh (ed.), Handbook of environmental and resource economics. Elgar Northampton (Mass.). hoofdstuk 60. pp 867–894.

Ayres, R. U. & Kneese, A. (1969). Production, consumption, and externalities. American Economic Review, 59, pp 282–297.

Ayres, R. U., van den Bergh, J. C. & Gowdy, J. M. (1998). Viewpoint: Weak versus strong sustainability. Onderzoeksrapport 98-103/3. Tinbergen Institute. URL:

http://ideas.repec.org/p/dgr/uvatin/19980103.html.

Baumg¨artner, S. (2002). Thermodynamics of waste generation. in K. Bisson & J. Proops (eds), Waste in Ecological Economics. Edward Elgar, Cheltenham, UK, and Nothampton, MA, USA.

Baumg¨artner, S., Dyckhoff, H., Faber, M., Proops, J. & Schiller, J. (2001). The concept of joint production and ecological economics. Ecological Economics, 36, pp 365–372.

Baumg¨artner, S., Dyckhoff, H., Faber, M., Proops, J. & Schiller, J. (2003). Joint production. International Society of Ecological Economics. In: Internet Encyclopedia of Ecological Economics.

Becker, C., Faber, M., Hertel, K. & Manstetten, R. (2005). Malthus vs. wordsworth: Perspectives on humankind, nature and economy. a contribution to the history and the foundations of ecological economics. Ecological Economics, 53(3), pp 299–310.

Bhaskar, R. (1994). Plato Etc. The Problems of Philosophy and Their Resolution. London: Verso.

Boschma, R. A., Frenken, K. & Lambooy, J. G. (2002). Evolutionaire economie: een inleiding. Uitgeverij Coutinho, Bussum.

Boulding, K. E. (1966). The economics of the coming spaceship earth. in H. Jarrett (ed.), Environmental Quality in a Growing Economy. Johns Hopkins University Press, Baltimore, MD. pp 3–14.

Boulding, K. E. (1970). Fun and games with the gross national product: The role of misleading indicators in social policy. in H. W. Helfrich (ed.), The Environmental Crisis. Yale University Press. pp 157–170.

Boumans, R., Costanza, R., Farley, J., Wilson, M. A., Portela, R., Rotmans, J., Villa, F. & Grasso, M. (2002). Modeling the dynamics of the integrated earth system and the value of global ecosystem services using the gumbo model. Ecological Economics, 41(3), pp 529–560.

Brekke, K. (1997). Economic Growth and the Environment: On the Measurement of Income and Welfare. Edward Elgar, Cheltenham.

Bullard, C. W. & Herendeen, R. A. (1975). Energy costs of goods and services. Energy Policy, 3, pp 263–278.

Clarke, M. & Islam, S. M. (2005). Diminishing and negative welfare returns of economic growth: an index of sustainable economic welfare (isew) for thailand. Ecological Economics, 54(1), pp 81–93.

Cleveland, C. J. (1999). Biophysical economics: From physiocracy to ecological economics and industrial ecology. in J. Gowdy & K. Mayumi (eds), Bioeconomics and Sustainability: Essays in Honor of Nicholas Georgescu-Roegen. Edward Elgar Publishing, Cheltenham, England. pp 125–154.

Cleveland, C. J. (2003). Biophysical constraints to economic growth. in D. A. Gobaisi (ed.), Encyclopedia of Life Support Systems. EOLSS Publishers Co., Oxford, UK.

Cleveland, C. J. & Ruth, M. (1997). When, where, and by how much do biophysical limits constrain the economic process? a survey of nicholas georgescu-roegen’s contribution to ecological economics. Ecological Economics, 22, pp 203–223.

Coase, R. (1960). The problem of social cost. Journal of Law and Economics, 3, pp 1–44.

Cobb, C., Glickman, M. & Cheslog, C. (2001). Genuine progress

indicator, 2000 update. Redefining Progress Issue Brief. URL:

http://www.rprogress.org/publications/2000 gpi update.pdf [05/06/2005].

Common, M. & Perrings, C. (1992). Towards an ecological economics of sustainability. Ecological Economics, 6, pp 7–34.

Costanza, R. (1996). Ecological economics: Reintegrating the study of humans and nature. Ecological Applications, 6(4), pp 978–990.

Costanza, R. (2001). Visions, values, valuation, and the need for an ecological economics. Bioscience, 51(6), pp 459–468.

Costanza, R., Cumberland, J. H., Daly, H. E., Goodland, R. & Norgaard, R. B. (1997). An Introduction to Ecological Economics. CRC Press - St. Lucie Press.

Costanza, R., Erickson, J., Fligger, K., Adams, A., Adams, C., Altschuler, B., Balter, S., Fisher, B., Hike, J., Kelly, J., Kerr, T., McCauley, M., Montone, K., Rauch, M., Schmiedeskamp, K., Saxton, D., Sparacino, L., Tusinski, W. & Williams, L. (2004). Estimates of the genuine progress indicator (gpi) for vermont, chittenden county and burlington, from 1950 to 2000. Ecological Economics, 51(1), pp 139–155.

Costanza, R., Perrings, C. & Cleveland, C. (1997). The development of ecological economics. The international library of critical writings in economics 75, an Elgar reference collection. Elgar Cheltenham.

Crocker, T. D. & Tschirhart, J. (1992). Ecosystems, externalities and economics. Environmental and Resource Economics, 2, pp 551–567.

Daly, H. E. (1968). On economics as a life science. The Journal of Political Economy, 76(3), pp 392–406.

Daly, H. E. (1974). The economics of the steady state. American Economic Review, 64(2), pp 15–21.

Daly, H. E. (1992). Steady-state economics: Concepts, questions, policies. Bristol (UK) Schumacher Lectures on Re-Visioning Society — Linking Economics, Ecology and Spiritual Values. URL: http://www.schumacher.org.uk/transcrips/

schumlec92 Bri SteadyStateEconomics HermanEDaly.pdf [24/03/2005].

Daly, H. E. (1996). Beyond growth: The economics of sustainable development. Boston: Beacon.

Daly, H. E. (1997). Forum: Georgescu-roegen versus solow/stiglitz. Ecological Economics, 22, pp 261–266.

Daly, H. E. (2002). Steady-state economics: avoiding uneconomic growth. in J. C. J. M. van den Bergh (ed.), Handbook of environmental and resource economics. Elgar Northampton (Mass.). hoofdstuk 44. pp 635–641.

Daly, H. E. & Cobb, J. B. (1989). For the Common Good: Redirecting the Economy towards Community, the Environment and Sustainable Development. Beacon Press, Boston.

Daly, H. E. & Farley, J. (2003). Ecological Economics: Principles and Applications. Island Press.

David, P. A. (2000). Path dependence, its critics and the quest for ‘historical economics’. Working paper, All Souls College, Oxford & Stanford University.

de Bruyn, S. M. & Heintz, R. J. (2002). The environmental kuznets curve hypothesis. in J. C. J. M. van den Bergh (ed.), Handbook of environmental and resource economics. Elgar Northampton (Mass.). hoofdstuk 46. pp 656–677.

De Groot, R. (1992). Functions of Nature. Wolters-Noordhoff, Groningen, Nederland.

De Montis, A., De Toro, P., Droste-Franke, B., Omann, I. & Stagl, S. (2000). Criteria for quality assessment of mcda-methods. Third Biennial Conference of the European Society for Ecological Economics, Vienna, May 3-6.

Debreu, G. (1959). Theory of Value. An Axiomatic Analysis of Economic Equilibrium. John Wiley & Sons, New York.

Dinda, S. (2004). Environmental kuznets curve hypothesis: A survey. Ecological Economics, 4(1), pp 431–455.

Duchin, F. & Hertwich, E. (2003). Industrial ecology. International Society of Ecological Economics. In: Internet Encyclopedia of Ecological Economics.

Duchin, F. & Steege, A. E. (2002). Input-output analysis, technology and the environment. in J. C. J. M. van den Bergh (ed.), Handbook of environmental and resource economics. Elgar Northampton (Mass.). hoofdstuk 68. pp 1037– 1059.

Edelenbos, J. (2005). Kennisontwikkeling als co-evolutionair proces. Erasmus Universiteit Rotterdam. URL: www.eur.nl/fsw/english/research/cpm/cbpm/ Kennisontwikkeling

als co-evolution proces Jurian Edelenbos.pdf [01/07/2005].

Ehrlich, P. R. & Raven, P. H. (1964). Butterflies and plants: a study in coevolution. Evolution, 18, pp 568–608.

Ekins, P. (1994). A four-capital model of wealth creation. in P. Ekins & M. Max-Neef (eds), Real-Life Economics: Understanding Wealth Creation. London: Routledge. pp 147–155.

Ekins, P., Simon, S., Deutsch, L., Folke, C. & Groot, R. D. (2003). A framework for the practical application of the concepts of critical natural capital and strong sustainability. Ecological Economics, 44, pp 165–185.

Erreygers, G. (2004). Ontwikkeling van het economisch denken. Syllabus van het vak B-KUL-D0011A.

F¨are, R., Grosskopf, S. & Lovell, C. A. K. (1994). Production Frontiers. Cambridge: Cambridge University Press.

Faucheux, S. & Froger, G. (1995). Methodological and ideological options. Decisionmaking under environmental uncertainty. Ecological Economics, 15, pp 29–42.

Frenken, K. & Jager, W. (2002). Begrensde rationaliteit in model. Economisch Statistische Berichten, 87(4362), pp 412–414.

Friedman, M. (1953). Essays in positive economics. Phoenix books. University of Chicago press Chicago (Ill.).

Funtowicz, S. O. & Ravetz, J. R. (1994). The worth of a songbird: ecological economics as a post-normal science. Ecological Economics, 10(3), pp 197–207.

Funtowicz, S. O. & Ravetz, J. R. (2003). Post-normal science. International Society of Ecological Economics. In: Internet Encyclopedia of Ecological Economics.

Georgescu-Roegen, N. (1971). The entropy law and the economic process. Harvard university Cambridge (Mass.).

Georgescu-Roegen, N. (1973). The entropy law and the economic problem. in H. E. Daly (ed.), Toward a Steady-State economy. San Francisco: W.H. Freeman and Company. pp 37–49.

Georgescu-Roegen, N. (1979). Energy analysis and economic valuation. Southern Economic Journal, 45, pp 1023–1058.

Gibbons, M., Limonges, C., Nowotny, H., Scott, S. & Trow, M. (1994). The New Production of Knowledge. The Dynamics of Science and Research in Contemporary Societies. London: Macmillan.

Gintis, H. (2000). Beyond homo economicus: evidence from experimental economics. Ecological Economics, 35, pp 311–322.

Gowdy, J. M. (1994). Coevolutionary Economics: The Economy, Society and the Environment. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht.

Gowdy, J. M. (2000). Terms and concepts in ecological economics. Wildlife Society Bulletin, 28, pp 26–33.

Gowdy, J. M. (2002). Evolution, environment and economics. in J. C. J. M. van den Bergh (ed.), Handbook of environmental and resource economics. Elgar Northampton (Mass.). hoofdstuk 65. pp 965–980.

Gowdy, J. M. & Erickson, J. D. (2005). The approach of ecological economics. Cambridge Journal of Economics, 29, pp 207–222.

Hannon, B. (1973). The structure of ecosystems. Journal of Theoretical Biology, 41, pp 535–546.

Hannon, B. (1975). Energy conservation and the consumer. Science, 189, pp 95–100.

Hanson, J. (2001). Five fundamental errors. URL: http://www.dieoff.org/page 241.htm [30/03/2005].

Harris, J. M. (2003). Sustainability and sustainable development. International Society of Ecological Economics. In: Internet Encyclopedia of Ecological Economics.

Hediger, W. (1999). Reconciling “weak and “strong” sustainability. International Journal of Social Economics, 26, pp 1120–1143.

Herendeen, R. A. (2002). Emergy, value, ecology and economics. in J. C. J. M. van den Bergh (ed.), Handbook of environmental and resource economics. Elgar Northampton (Mass.). hoofdstuk 64. pp 954–964.

Hotelling, H. (1931). The economics of exhaustible resources. The Journal of Political Economy, 39(2), pp 137–175.

Janssen, M. A. (2005). Agent-based modeling. in J. Proops & P. Safonov (eds), Modeling in Ecological Economics. Edward Elgar Publishing, Cheltenham, England. pp 155–172.

Jevons, W. (1924). The Theory of Political Economy. London.

K°aberger, T. & M°ansson, B. (2001). Entropy and economic process — physics perspectives. Ecological Economics, 36, pp 165–179.

Kay, J. J., Regier, A. H., Boyle, M. & Francis, G. (1999). An ecosystem approach for sustainability: addressing the challenge for complexity. Futures, 31, pp 721–742.

Kneese, A. V. & d’Arge, R. C. (1969). Pervasive external costs and the response of society. In: The Analysis and Evaluation of Public Expenditures: The PPB System, A compendium of Papers submitted to the Subcommittee on Economy in Government of the Joint Economic Committee, Congress of the United States. Volume 1, 91st Congress, 1st Session.

Kuhn, T. S. (1972). De structuur van wetenschappelijke revoluties. Teksten wetenschapsfilosofie. Boom Meppel.

Kuznets, S. (1955). Economic growth and income inequality. American Economic Review, 45, pp 1–28.

Lawn, P. A. (2003). A theoretical foundation to support the index of sustainable economic welfare (isew), genuine progress indicator (gpi), and other related indexes. Ecological Economics, 44(1), pp 105–118.

Lawson, T. (2001). Two responses to the failings of modern economics: the instrumentalist and the realist. Review of Population and Social Policy, 10, pp 155–181.

Leontief, W. (1982). Letter in Science, 217, pp 104–107.

Liebowitz, S. J. & Margolis, S. E. (1995). Path dependence, lock-in, and history. Journal of Law, Economics, and Organization, 11, pp 205–226.

Lotka, A. J. (1924). Elements of Physical Biology. Williams and Wilkins, Baltimore.

M¨aler, K.-G. (1985). Welfare economics and the environment. in A. V. Kneese & F. L. Sweeney (eds), Handbook of natural resource and energy economics. Vol. I. Amsterdam (North Holland). pp 3–60.

Marshall, A. (1920). Principles of Economics. London: Macmillan & Co.

Martinez-Alier, J. (1987). Ecological Economics: Energy, Environment and Society. Basil Blackwell, Oxford, UK.

Martinez-Alier, J., Munda, G. & O’Neill, J. (1998). Weak comparability of values as a foundation for ecological economics. Ecological Economics, 26, pp 277–286.

Martinez-Alier, J., Munda, G. & O’Neill, J. (1999). Commensurability and compensability in ecological economics. in M. O’Conner & C. Spash (eds), Valuation and the Environment. Advances in Ecological Economics. Edward Elgar, Cheltenham, UK. hoofdstuk 2. pp 37–57.

Millennium Ecosystem Assessment Synthesis Report (2005). Pre-publication Final Draft Approved by MA Board on March 23, 2005. URL: http://

www.rivm.nl/bibliotheek/digitaaldepot/MAboardstatement.pdf [31/03/2005].

Mirowski, P. (1989). More Heat than Light. Economics as social physics, physics as nature’s economics. Cambridge: Cambridge University Press.

Mishra, S. K. (2004). On the leading approaches to valuation of environmental goods and services. North-Eastern Hill University. URL:

http://ssrn.com/abstract=594424 [01/08/2005].

Mulder, P. & van den Bergh, J. C. J. M. (2001). Evolutionary economic theories of sustainable development. Growth and Change, 32(4), pp 110–134.

M¨uller, A. (2003). A flower in full blossom? ecological economics at the crossroads between normal and post-normal science. Ecological Economics, 45(1), pp 19– 27.

Munda, G. (2003). Multicriteria assessment. International Society of Ecological Economics. In: Internet Encyclopedia of Ecological Economics.

Nelson, R. R. & Winter, S. G. (1982). An Evolutionary Theory of Economic Change. The Belknap Press of Harvard University Press.

Nelson, R. R. & Winter, S. G. (2002). Evolutionary theorizing in economics. Journal of Economic Perspectives, 16(2), pp 23–46.

Neumayer, E. (2000). On the methodology of isew, gpi and related measures: some constructive suggestions and some doubt on the threshold hypothesis. Ecological Economics, 34(3), pp 347–361.

Nordhaus, W. (1994). Managing the Global Commons: The Economics of Climate Change. Cambridge-MA.

Norgaard, R. B. (1984). Coevolutionary development potential. Land Economics, 60, pp 160–173.

Norgaard, R. B. (1989). The case for methodological pluralism. Ecological Economics, 1, pp 37–57.

Norton, B., Costanza, R. & Bishop, R. C. (1998). The evolution of preferences: Why ‘sovereign’ preferences may not lead to sustainable policies and what to do about it. Ecological Economics, 24, pp 193–211.

O’Conner, M., Faucheux, S., Froger, G., Funtowicz, S. & Munda, G. (1996). Emergent complexity and procedural rationality: post-normal science for sustainability. in R. Costanza, O. Segura & J. Martinez-Alier (eds), Getting down to earth : practical applications to ecological economics. International society for

ecological economics. Island Press. hoofdstuk 12. pp 223–248.

Odum, H. T. (1971). Environment, Power and Society. Wiley New York (N.Y.).

Odum, H. T. (2000). Emergy accounting. Environmental Engineering

Sciences. University of Florida, Gainesville, Florida, USA. URL:

http://dieoff.org/page232.pdf [30/03/2005].

Ostrom, E. (1990). Governing the Commons. The Evolution of Institutions for Collective Action. Cambridge University Press.

¨ Ozel, H. (2000). The explanatory role of the general equilibrium theory: An outline onto a critique of neoclassical economics. Hacettepe ¨ Universitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Fak¨ultesi Dergisi, 18(1), pp 257–285. URL:

http://yunus.hacettepe.edu.tr/ ozel/PHILofECON.pdf.

¨Ozkaynak, B., Devine, P. & Rigby, D. (2001). Is ecological economics an alternative to neoclassical environmental economics. Paper presented at Frontiers I, European Society for Ecological Economics Conference,

Pearce, D. (1993). Economic values and the natural world. London: Earthscan.

Pearce, D. (1998). Economics and Environment: Essays on Ecological Economics and Sustainable Development. Edward Elgar Publishing.

Pearce, D., Markandya, A. & Barbier, E. (1989). Blueprint for a Green Economy. Earthscan, London.

Perkins, R. (2003). Technological “lock-in”. International Society of Ecological Economics. In: Internet Encyclopedia of Ecological Economics.

Pezzey, J. C. & Toman, M. A. (2002). Progress and problems in the economics of sustainability. in T. Tietenberg & H. Folmer (eds), International Yearbook of Environmental and Resource Economics 2002/3. Cheltenham: Edward Elgar. pp 165–232.

Philibert, C. (2003). Discounting the future. International Society of Ecological Economics. In: Internet Encyclopedia of Ecological Economics.

Podolinsky, S. (1883). Menschliche arbeit und einheit der kraft. Die Neue Zeit, 1(9), pp 413–424.

Popper, K. (1978). Natural selection and the emergence of mind. Dialectica, 32(3– 4), pp 339–355.

Røpke, I. (2004). The early history of modern ecological economics. Ecological Economics, 50, pp 293–314.

Rosenberg, A. (1994). Does evolutionary theory give comfort or inspiration to economics?. in P. Mirowski (ed.), Natural Images in Economic Thought. Cambridge: Cambridge University Press. pp 384–407.

Rothschild, M. (1995). Bionomics: Economy As Ecosystem. Henry Holt & Company. Citaat op URL: http://www.logan.com/afi/mar98.html [16/05/2005].

Schumpeter, J. A. (1950). Capitalism, Socialism and Democracy. New York: Harper.

Schumpeter, J. A. (1954). History of Economic Analysis. Allen and Unwin London. Ed. from manuscript by Elizabeth Boody Schumpeter.

Screpanti, E. & Zamagni, S. (1993). An Outline of the History of Economic Thought. Oxford, Clarendon.

Sebba, G. (1953). The development of the concepts of mechanism and model in physical science and economic thought. American Economic Review, Papers and Proceedings, 43, pp 259–268.

Simon, H. A. (1957). Models of Man. Wiley, New York.

Soddy, F. (1926). Wealth, Virtual Wealth, and Debt. E.P. Dutton, New York.

S¨oderbaum, P. (2004). Politics and ideology in ecological economics. International Society of Ecological Economics. In: Internet Encyclopedia of Ecological Economics.

Solow, R. M. (1956). A contribution to the theory of economic growth. Quarterly Journal of Economics, 70, pp 65–94.

Solow, R. M. (1974). Richard t. ely lecture: The economics of resources or the resources of economics. The American Economic Review, 64(2), pp 1–14.

Solow, R. M. (1992). An almost practical step toward sustainability. Resources for the Future, Washington, D.C. USA.

Solow, R. M. (1993). Sustainability: An economist’s perspective. in R. Dorfman & N. S. Dorfman (eds), Economics of the Environment: Selected Readings. New York: W. W. Norton & Company. pp 179–

193

Solow, R. M. (1997). Georgescu-roegen versus solow/stiglitz: reply. Ecological Economics, 22, pp 267–268.

Spash, C. (1999). The development of environmental thinking in economics. Environmental Values, 8, pp 413–435.

Spash, C. (2002). Greenhouse Economics: Values and Ethics. London, Routledge.

Spash, C. L. (2000). Hd research i: Ecological economics. newsletter

of the international human dimensions programme on global

environmental change nr. 3/2000. URL: http://www.ihdp.unibonn.

de/html/publications/update/update00 03/IHDPUpdate00 03 research I. html [08/10/2004].

Stern, D. I. (2004). The rise and fall of the environmental kuznets curve. World Development, 32(8), pp 1419–1439.

Thoben, H. (1982). Mechanistic and organistic analogies in economics reconsidered. Kyklos, 35, pp 292–306.

Turner, K., Perrings, C. & Folke, C. (1995). Ecological economics: Paradigm of perspective. CSERGE Working Papers, GEC-1995-17. University of East Anglia.

Turner, K. R. (2002). Environmental and ecological economics perspectives. in J. C. J. M. van den Bergh (ed.), Handbook of environmental and resource economics. Elgar Northampton (Mass.). hoofdstuk 67. pp 1001–1033.

van den Bergh, J. C. J. M. (2000). Ecological economics: Themes, approaches, and differences with environmental economics. Regional Environmental Change, 2, pp 13–23.

van den Bergh, J. C. J. M. (2002). Handbook of environmental and resource economics. Elgar Northampton (Mass.).

van den Bergh, J. C. J. M. (2003). Bounded rationality and environmental policy. International Society of Ecological Economics. In: Internet Encyclopedia of Ecological Economics.

van den Bergh, J. C. J. M., Faber, A., Idenburg, A. & Oosterhuis, F. (2005). Survival of the greenest - evolutionaire economie als inspiratie voor energie- en transitiebeleid. RIVM, Rapport 550006002.

van den Bergh, J. C. J. M., Ferrer-i Carbonell, A. & Munda, G. (2000). Alternative models of individual behaviour and implications for environmental policy. Ecological Economics, 32, pp 43–61.

Vandevelde, T. (1993). Levenswijzer: introductie tot de filosofie. Garant.

Vatn, A. & Bromley, D. (1994). Choices without prices without apologies. Journal of Environmental Economics and Management, 26, pp 129–148.

Veblen, T. (1898). Why is economics not an evolutionary science. Quarterly Journal of Economics, 12(4), pp 373–397.

Vollebergh, H. R. J. (1999). Milieu en schaarste: over draagwijdte en toepassingsmogelijkheden van milieu-economische analyse. Studies in economic policy. Onderzoekcentrum financieel economisch beleid Rotterdam.

Walras, L. (1977). Elements of pure economics. Fairfield. Eerste editie 1874.

Wereldbank (1992). World Development Report. New York: Oxford University Press.

Wilson, E. O. (1998). Consilience. Alfred Knopf, New York.

Young, J. T. (1994). Entropy and natural resource scarcity: A reply to the critics. Journal of Environmental Economics and Management, 26, pp 210–213.