Publieksdiplomatie@heruitgave.com
Hanne Hautekiet
Creativiteit en verbeelding zijn essentiële troefkaarten om het te overleven op de internationale scène. De veranderende internationaal-politieke context zit in een versnellingsfase door de revolutie in de technologie en de communicatie en vraagt landen én hun diplomatie om een aanpassing. Traditionele diplomatie zoals regeringsonderhandelingen via diplomaten zal altijd blijven bestaan maar speelt niet langer cavalier seule. Vanuit de marge is publieksdiplomatie opgeschoven naar het diplomatieke centrum. Ze is een snel groeiende sector met veel potentieel. Het gaat hier over een communicatieproces van een regering naar een buitenlands publiek met als doel het te informeren, begrip te laten opbrengen, te engageren en te beïnvloeden. Het hoogste doel is het opbouwen en onderhouden van relaties met als eindproduct een context van wederzijds vertrouwen waarin de nationale belangen in het buitenland verzekerd zijn. Een soort post-Palmerston met ‘eternal allies’. Publieksdiplomatie vervangt de traditionele diplomatie niet. Ze werkt aanvullend en ondersteunend met enkele kenmerkende ingrediënten. Deze zijn tweerichtingscommunicatie, vertrouwen op lange termijn, een breed doelpubliek, een grote instrumentenbox, een focus op waarden in plaats van op bepaalde issues én geloofwaardigheid.
Propaganda, branding en culturele relaties hebben banden met publieksdiplomatie maar deze overstijgt hun beperkingen. Propaganda heeft een labiele waarheidsfactor, communiceert unilateraal en verloopt op korte termijn. Branding ziet de wereld als een marktplaats en heeft de marketing als meester. Publieksdiplomatie erkent de beperkingen van marketing en ziet een land als een merk profileren als een illusie. Culturele relaties kennen veel overlappingen met publieksdiplomatie maar culturele instellingen reserveren deze term liever voor zichzelf uit vrees om als front voor politieke belangen te dienen. Tenslotte wil publieksdiplomatie nog altijd bepaalde beleidsdoelstellingen bereiken.
Publieksdiplomatie heeft een eeuwenlange voorgeschiedenis maar kent in de nasleep van 9/11 een nieuwe opstoot. Onder president Reagan kende de Amerikaanse publieksdiplomatie haar gouden jaren (’81-’86). Ze kreeg een strategische rol in het nationale veiligheidsbeleid én werd geïnstitutionaliseerd. De val van de Berlijnse muur (1989) diende haar een mokerslag toe. De projectie van de Amerikaanse cultuur tegen het boze sovjetrijk werd opgeborgen. Alles wijst er nu op dat de axis of evil-retoriek na 9/11 terug uit de kast werd gehaald. Jammer genoeg bleef de Amerikaanse publieksdiplomatie in de vergeethoek achter en dreigt ze een Koude Oorlog-relikwie te worden. Vandaag hebben de Verenigde Staten meer dan ooit nood aan een effectieve publieksdiplomatie - vooral in het Midden-Oosten. Maar hoe efficiënt publieksdiplomatie ook wordt ingezet, ze kan nooit de publieke opinie voor zich winnen als het Amerikaanse beleid zélf veracht wordt. Een goed beleid wordt verzwakt door slechte communicatie maar een pover beleid zal er door goede communicatie niet beter op worden. Publieksdiplomatie speelt duidelijk niet mee bij de Amerikaanse beleidsformulering. Om succes te hebben moet ze al aanwezig zijn bij het opstijgen en niet enkel bij de crash. Dé grote fout is dat de Amerikaanse publieksdiplomatie niet meer omvat dan een kortzichtig crisismanagement. Maar op korte termijn kan publieksdiplomatie geen afdoende probleemoplosser zijn. Pas op lange termijn kunnen de sporen zichtbaar worden.
De publieksdiplomatieke campagnes na 9/11 in het Midden-Oosten kregen veel kritiek te verduren. Daarbij moeten de pijlen vooral gericht worden op de Bush-administratie die de verkeerde boodschap meegaf. Er was informatie over de Amerikaanse waarden maar geen context om het Amerikaanse beleid te duiden. De boodschap - de opbouw van globale democratie - strookte niet met de ervaring in de regio. Het leger werd het nieuwe gezicht van de Amerikaanse publieksdiplomatie en werd zowel medium áls boodschap. Hoe langer deze beelden zich in het geheugen verankeren, hoe moeilijker het wordt deze nog te verwijderen.
Alhoewel de Amerikaanse publieksdiplomatie sterk ideologisch gekleurd is, kunnen andere landen er iets van opsteken. Vooral dan hoe het niét moet. Ook voor kleine landen is publieksdiplomatie nuttig. Zij moeten zich daarbij toespitsen op niche-gebieden en moeten de aandacht naar zich toe kunnen trekken. Nederland focust zich op de EU-(kandidaat)lidstaten, de Verenigde Staten, China en Rusland. Ook de Nederlandse culturele instellingen volgen grotendeels de geselecteerde weg. De vraag rest nog of het beleid bij hen aansluit of zij bij het beleid aansluiten. De Nederlandse ambassades krijgen een beperkte geldsom om kleine culturele projecten in het buitenland op te zetten en dertien onder hen hebben een versterkte culturele post met een eigen budget. Typische Nederlandse publieksdiplomatie is de correctie van stereotype beeldvorming over het liberaal drugsbeleid of de euthanasiepraktijk, het Institut Néerlandais (Parijs) en de vernieuwende architectuur van de ambassade in Berlijn.
De Belgische publieksdiplomatie staat nog in haar kinderschoenen. Ze omvat het uitdragen van de EU- en VN-waarden en het engagement naar de burger in binnen- en buitenland toe. De versnippering van (culturele) bevoegdheden maakt het er niet gemakkelijker op. Vaak stuit een cultureel projectvoorstel van een ambassade op een njet bij de gemeenschappen of gewesten. Bovendien omvat het publieksdiplomatiek/cultureel budget slechts € 42 000.
De paars-groene regering maakte er in 1999 een prioriteit van om het negatieve Belgische imago in het buitenland terug op te krikken. België zou gebruik maken van de Virgin-strategie: niet-groot-maar-je-ziet-het-overal. Een klein land als België kon groot zijn in het verdedigen van waarden. Het voorzitterschap van de OVSE (2006) en de kandidatuur voor niet-permanent lid van de VN-Veiligheidsraad (2007-2008) bieden goede kansen om België als een geloofwaardige speler op de kaart te plaatsen.
De verschuiving van publieksdiplomatie naar het centrum toe vraagt een diplomatieke cultuuromslag. De diplomatische zekerheid brokkelt af en diplomaten worden het publieke veld ingestuurd. Risico’s worden groter en complete controle over de situatie wordt onmogelijk. Diplomaten moeten hun toegevoegde waarde aantonen en publieksdiplomatie moet volwaardig worden heruitgegeven.
Bibliografie
AMISO, G.M., ‘Teaching culture: the challenges and opportunities of international public relations. Focus on Intercultural Communication’, in: Business Communication Quarterly, 66(2), juni 2003, pp. 97-110
ANGAD-GAUR, E. ; SMIT, R., ‘Nederland : drugsland of kunstland’, in: NRC Handelsblad, 29-30 november 2004
ANHOLT, S., ‘Theory and practice of place branding’, in : Public diplomacy and the media: diplomatic academy proceedings, (Zagreb, Diplomatic Academy of the Republic of Croatia, 6(1), 2004)
‘Architectuurprijs voor Nederlandse ambassade in Berlijn’, in: De Standaard, 8 april 2005
ARQUILLA, J. ; RONFELDT, D., The emergence of noopolitik : toward an American information strategy, (The RAND Corporation, mei 1999), http://www.rand.org/publications/MR/MR1033/ , 17 mei 2005
BÁTORA, J., ‘Public diplomacy in small and medium-sized states : Norway and Canada’, Clingendael Discussion Papers in Diplomacy, (The Hague, Netherlands Institute of International Relations ‘Clingendael’, nr. 97, March 2005), pp. 26
BEIRLANT, B., ‘Wapenexport naar Tanzania naar Congo gaat voort’, in: De Standaard, 6 mei 2005
BEKKUM, VAN T. ; KRALINGEN, VAN R., ‘Nation branding: illusie of realiteit?’, in: Brand NL. Nederland als merk, (Den Haag, Stichting Maatschappij en Onderneming, november 2004), pp. 51-56
Beleidsnota’s van de Vlaamse regering 2004-2009. Beleidsnota Buitenlands Beleid en Internationale Samenwerking, http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/regering/beleidsnotas2004/index.htm , 16 mei 2005
‘België doet met Magritte zaken op wereldexpo Japan 2005’, in: De Standaard, 24 februari 2005
‘Belgisch frietfeest met Hollandse friet’, in: De Standaard, 12 april 2005
‘Belgisch Voorzitterschap van de Europese Unie – Logo en Huisstijl’, http://www.eu2001.be/Main/Frameset.asp?reference=12-01.04-01.05-01&lang… , 8 mei 2005
Bijeenkomst Publieksdiplomatie. Ervaringen van de post Berlijn, Berlijn, 30-31 augustus 2004, verkregen via Jan Melissen
BLACK, J., ‘Semantics and ethics of propaganda’, in: Journal of Mass Media Ethics, 16(2-3), 2001), pp. 121-137
BOELES, J.E. (ed.), Beeldvorming Nederland in Duitsland. Z.H.K. Prins Claus der Nederlanden, (Nederlandse Ambassade Berlijn, Afdeling Pers, Voorlichting en Onderwijs, oktober 2002), verkregen via Jan Melissen
BOELES, J.E., Memorandum. Public Diplomacy : Italië-Nederland. Kleurenbijlage ‘Corriere dela Sera’, 25 november 2002 , correspondentie tussen Jan E. Boeles en Jan Melissen, verkregen via Jan Melissen
BRUSSE, P., ‘Zuinig zijn op Hiddink : Hoe Nederland zich moet verkopen’, in: Vrij Nederland, 20 september 2003
BRUSSE, P., ‘Bij de Belgen in de leer. Hoe Vlaanderen de wereld verovert’, in: Vrij Nederland, 29 november 2003
BUCKLEY, N., ‘België spiegelt zich aan Brandson’, in: The Financial Times en in: De Standaard, 26 augustus 2000
BULCKE, B., ‘Onder de bolhoed van Magritte en Hergé’, in: De Standaard, 6 april 2001
BUSH, G.W. President, State of the Union 2004, http://www.whitehouse.gov/news/releases/2004/01/20040120-7.html , 24 april 2005
CAUBO, A., Public diplomacy policies. Differences and their explanations, MA Thesis Political Science, supervisors Prof. Dr. H. Dekker ; Prof. Dr. A. Van Staden, (Leiden, 16 oktober 2003), pp. 120
COOLSAET, R., The transformation of diplomacy at the threshold of the new milennium, DSP Discussion Papers, No. 48, (Leicester, Centre for the study of Diplomacy, 1998)
COOLSAET, R., ‘Belgische en Nederlandse diplomatie in een spiegel. Ministeries van Buitenlandse Zaken als permanente draaischijf’, in: Internationale Spectator, 57(10), oktober 2003, pp. 459-465
COOLSAET, R., België en zijn buitenlandse politiek 1830-2000, (Leuven, Van Halewyck, 2003), pp. 725
COOLSAET, R., ‘Perspectieven op het Belgisch buitenlands beleid anno 2004’, in: Studia Diplomatica, 26(3), 2004, pp. 9-60, http://www.psw.rug.ac.be/rc/Nederlands/Artikels/BBB/Watzwaarder/WZB17.h… , 18 mei 2005
CORNELISSEN, J.A.T., voorzitter Werkgroep Holland Imago, Holland als merk. Advies van de Werkgroep Holland Imago, Den Haag, mei 2003, verkregen via Jan Melissen, samenvatting op http://216.239.59.104/search?q=cache:cU8W2jnMI88J:www.smo.nl/html/pdf/2… , 17 mei 2005
CRIEKEMANS, D. ; SALOMONSON, T.B., ‘Presentatie en buitenlands beleid op Belgisch (federaal) en Vlaams (regionaal) beleidsniveau’, in: Internationale Spectator, 56(10), oktober 2000, pp. 504-507
CRITCHLOW, J., ‘The power of public diplomacy’, in: The New Leader, 86(5), september-oktober 2003, pp. 12-14
‘De geëngageerde waarnemer : “Het kunstendecreet is knip- en plakwerk” ’, in: De Standaard, 28 mei 2004
‘De Gucht vraagt intrekking Waals besluit : Geen wapens voor Afrika’, in: De Standaard, 8 maart 2005
DEIBEL,T.L. ; ROBERTS, W., Culture and information : two foreign policy functions, (Washington D.C., 1976)
DENIG, I.E., Ambities van een eigenzinnig land. Ambitiecode van Nederland, Platform Beeldvorming Nederland, verkregen via Jan Melissen, verkorte versie in: ‘Nationale identiteit – van Nederlands probleem tot Nederlandse uitdaging’, (Damon, Civis Mundi jaarboek 2001)
DENIG, I.E., ‘Kiezen voor ambities : Nederland als merk’, in: STRIJP, P. ; WITTE, DE V. (et al.), Public branding. Over zin en onzin van merkenbeleid bij de overheid, (Mechelen, Kluwer/Alphen aan den Rijn, 2003)
DIJKINK, G. ; BRUNN, S., ‘De paradox van de postmoderne staat. Gemerkt en gebrandmerkt door beelden’, in: Internationale Spectator, juli-augustus 2002, 57(7-8), pp. 352-356
Diplomacy for the ‘70’s. A program of management reform for the Department of State, (Washington, Department of State publications, 1970), geciteerd in STANDAERT, F., (1976), op. cit. ,ibid.
DOORNAERT, M. ; LESAFFER, P., ‘FAQ : Kan een klein land zijn stem laten horen in de wereld?’, in: België blootgelegd : België in de wereld, bijlage (16) bij De Standaard, 28 februari 2003
DOORNAERT, M. ; LESAFFER, P., ‘Klein, maar niet bescheiden’, in: België blootgelegd : België in de wereld, bijlage (16) bij De Standaard, vrijdag 28 februari 2003
DUIJVESTIJN, H.H., ‘Nation branding, imago en identiteit’, in: Branding NL. Nederland als merk’, (Den Haag, Stichting Maatschappij en Ondernemen, november 2004), pp. 11-18
EECKHAUT, M., ‘Kim Clijsters. Tennisster’, in: De Standaard, 15 april 2005
EIZENSTAT, S.E., ‘Debating U.S. Diplomacy’, in: Foreign Policy, 138, september-oktober 2003, pp. 20-331
EKELEN, VAN Y., ‘Door de ogen van een ander kijk je beter naar jezelf’, in: Uitleg 17, 11 december 2002, verkregen via Jan Melissen
ELLUL, J., Propaganda. The formation of men’s attitudes, (New York, Vintage Books, 1965)
EPPINK, D., ‘Een Nederlander ontdekt België’, in: De Standaard, 22 mei 2004
Evaluation of the Think Canada 2001 Festival in Japan. Final Report, Evaluation Division DFAIT, juni 2002
‘Expo. Jérome Szeeman, zoon van Harald, over zijn vader, België en l’esprit belge’, De Morgen, 8 maart 2005
FERRER, I., ‘Democratie in de war’, in: Internationale Spectator, 59(4), april 2005, pp. 189-191
FLENTGE, G. ; BOOGAARTS, I., ‘Internationalisering voorlopig in de koelkast’, in: SICAmag. Plannen, plannenmakers en geld, (Amsterdam, SICA/CCP, 23, 2004)
FRANDSEN, J. ; WEISER, C., ‘America’s mixed image abroad. A Gannet news service special report. U.S. battling image as arrogant superpower’, gepubliceerd 14 juli 2002, http://www.gannettonline.com/gns/mideast/index.htm , 17 mei 2005
GEDMIN, J. ; KENNEDY, C., ‘Selling America – Short’, in: The National Interest, 74, Winter 2003-2004), pp. 71-75
‘Geheime diplomatie tegenover ‘public diplomacy?’, in: Internationale Spectator, 26 (1), januari 1972, verkregen via Jan Melissen
GRAAF, VAN DER C., ‘Gemengde gevoelens over EU-logo’, in: NRC Handelsblad, 23 januari 2004
GRAULS, J., voorzitter van het directiecomité FOD Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, Onze wereld in verandering. Managementplan, (Brussel, 2002)
GRUYTER, C., ‘Een vijgenboom als obstakel. Vlaams-Nederlands Huis in Brussel eindelijk geopend’, in: NRC Handelsblad, 25 juni 2004
HAM, VAN P., ‘Merk toch hoe sterk: hoe branding het politiek toneel verandert’, in: Internationale Spectator, 57(7-8), juli-augustus 2002, pp. 347-351
VAN HAM, P., ‘Nederland worstelt met zichzelf’, in: Openbaar Bestuur: Tijdschrift voor beleid, organisatie en politiek, jrg. 11, november2002, pp. 21-24
HAM, VAN P., ‘Publieksdiplomatie en Amerika’s oorlog tegen internationaal terrorisme’, in: Internationale Spectator, 57(4), april 2003, pp. 167-172
HAM, VAN P., ‘War, lies and videotape: public diplomacy and the USA’s war on terrorism’, in: Security Dialogue, 34(4), december 2003, pp. 427-444
HARRISON, P.E., Assistant Secretary of State for Educational and Cultural Affairs, http://exchanges.state.gov/culprop/afcp/ , 27 april 2005
HEIBERT, R.E., ‘Public relations and propaganda in framing the Iraq war : a preliminary view’, in: Public Relations Review, 29 (3), zomer 2003, pp. 243-255
HELMKE, M., ‘The mess of American public diplomacy’, in: American Diplomacy, 15 Oktober 2003, http://www.unc.edu/depts/diplomat/archives_roll/2003_10-12/helmke_pubdi… , 17 mei 2005
HETZEL, H., ‘Terrorisme in plaats van kaas : van Frau Antje naar Mohammed B.’, in: Internationale Spectator, 59(4), april 2005, pp. 187-188
HOLBROOKE, R., ‘Get the message out’, in: The Washington Post, 28 oktober 2001
‘Hot Dam designers. Holland’s top architects and designers are going global’, in: Red Hot Virgin Express. Features, http://ontoeurope.com/features/index.html , 24 januari 2005 (niet langer beschikbaar)
HOVE, VAN J., ‘Waarom België zo bijzonder is. Harald Szeeman neemt afscheid met overweldigende tentoonstelling’, in: De Standaard, 4 maart 2005
HUGHES, J., ‘Bring back USIA, and let America tell its story’, in: Christian Science Monitor, 19 december 2001), http://www.csmonitor.com/2001/1219/p9s2-coop.html , 17 mei 2005
‘Interview. “België is een sterk product met een zwakke merknaam.” Belgische topman van Citigroup houdt sterke band met thuisland’, in: De Standaard, 3-4 juli 2004
Interview met Peter Saverys, Dienst Pers & Communicatie FOD Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, Brussel, 18 mei 2005
JAZAIRY, I., ‘Public diplomacy at a crossroads’, in: The Washington Times, 19 augustus 2002
JEROENSE, P., DVL/IC, ‘Interview met Joris Vos : Ik denk dat ik met mijn opleiding nu niet meer aangenomen zou zijn’, in: blad BZ, 03, 14 februari 2003, verkregen via Jan Melissen
‘Journalistenuitwisseling België-Nederland 2002’, verkregen via Jan Melissen
KERREMANS, B., ‘Voluntarisme versus Unilateralisme? België en de Transatlantische betrekkingen tijdens de regeerperiode van George W. Bush, La Belgique et sa politique étrangère/België en zijn buitenlands beleid’, Louvain-la-Neuve, 23 maart 2004
KEULEN, VAN M. ; ROOD, J.Q.Th., ‘Nederland op de voorzitterstoel van de Europese Unie’, in: Internationale Spectator, 58(6), juni 2004
KIBBELAAR, A., DVL public diplomacy programma 2004. Strategisch werk- en actieplan ‘Nederland in Europa’, slides, verkregen via Jan Melissen
KLEIN, N., ‘America is not a burger : President Bush’s attempt to rebrand the United States are doomed’, in: The Guardian, donderdag 14 maart 2002
KOTLER, P. ; ROBERTS, E.L. (eds)., ‘Promoting through personal communication’, in: Developing social marketing programs, (New York, The Free Press, 1989)
KRANENBURG, M., ‘Wereldtentoonstelling vooral een Japans feestje. Vrijdag begint Expo 2005 in Aichi’, in: De Standaard, 22 maart 2005
LAAN, VAN DER M. ; NICOLAÏ, A., Internationaal cultuurbeleid. Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal, (Den Haag : Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), 21 september 2004), http://www.minocw.nl/brief2k/2004/doc/44308.pdf , 8 mei 2005
LAQUEUR, W., ‘Save public diplomacy : broadcasting America’s message matters’, in: Foreign Affairs, 73(5), september-oktober 1994, pp. 19-24
LEONARD, Mark, Public diplomacy, (London: The Foreign Policy Centre, 2002)
LEONARD, M. ; SMALL, D., ROSE, M., British public diplomacy in the age of schisms, (Londen, The Foreign Policy Centre, februari 2005), www.fpc.org.uk/fsblob/407.pdf , 17 mei 2005
LEONARD, M. ; STEAD, C. ; SMEWING, C., Public diplomacy and the Middle East, (London, The Foreign Policy Centre, 2003)
LITVER, E., ‘Voorzitterschap OVSE met cultuur’, in: blad BZ, 02, 31 januari 2003, verkregen via Jan Melissen
LORD, C., ‘The past and future of public diplomacy’, in: Orbis, 42(1), winter 1998, pp. 49-73
MAJOOR, F., ‘Vijf lessen voor de Nederlandse diplomatie’, in: NRC Handelsblad, 5 december 2002
MAJOOR, F., ‘Succesvolle diplomatie loopt altijd via publiek’, in: Het Financiële Dagblad, 12 maart 2003
McCLELLAN, M., ‘Public diplomacy in the context of traditional diplomacy’, (U.S. Embassy Dublin, counselor for Public Diplomacy, Vienna Diplomatic Academy, 14 oktober 2004), http://www.publicdiplomacy.org/45.htm, 14 april 2005
MELISSEN, J., ‘Nederlandse publieksdiplomatie verdient modernisering’, Ambassadeursconferentie, Ministerie van Buitenlandse Zaken, 22 januari 2003
MELISSEN, J., ‘Nederlandse publieksdiplomatie op weg naar een nieuw beleid’, in: Internationale Spectator, 57(4), april 2003, pp. 173-178
MELISSEN, J., ‘Public diplomacy : engaging foreign societies’, in: Clingendael Newsletter, 20, herfst 2004, pp. 1-2
MELISSEN, J., ‘Publieksdiplomatie. Een goede tandem met branding’, in: Branding NL. Nederland als merk, (Den Haag, Stichting Maatschappij en Onderneming, november 2004), pp. 39-50
MELISSEN, J., hoorcollege Publieksdiplomatie, (Universiteit Antwerpen, Campus Drie Eiken, 14 maart 2005)
MELISSEN, J., ‘Wielding soft power : the new public diplomacy’, Clingendael Discussion Papers in Diplomacy, nr. 2, (The Hague, Netherlands Institute of International Relations ‘Clingendael’, 2005), pp. 24
MICHEL, L., Toespraak Minister van Buitenlandse Zaken Minister Michel, Congres ‘Buitenlandse politiek in België’, Gent, 27 maart 2002.
MOOIJMAN, R., ‘Reportage. Op het snijpunt van marketing en design. Minale design strategy visualiseert de identiteit van bedrijven’, in: De Standaard, 25 april 2003
MUCHA, T., ‘Selling Uncle Sam to the Mideast : One brand builder says Bush’s pro-America campaign could backfire’, in: Business 2.0, 10 oktober 2002, http://www.business2.com/b2/web/articles/0,17863,515096,00.html , 17 mei 2005
MULDER, H., ‘Imago in de achteruitkijkspiegel’, in: Internationale Spectator, 59(4), april 2005, pp. 185-186 ; 191
Nederlands Ministerie van Buitenlandse Zaken, Rapport kwalitatief onderzoek. De beeldvorming van Nederland onder buitenlandse influentials in België, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten, (Rotterdam : Research International, november 2000)
NEEFS, E., ‘Belgisch blazoen behoeft poetsbeurt. Overheid hoopt op medewerking Bekende Belgen’, in: De Standaard, 11 september 1999
NET 3, ‘Wie denken we wel dat we zijn? Re-branding Holland’, zondag 14 maart 2004, 22:43, http://www.vpro.nl/programma/geluk/afleveringen/16641183 , 9 mei 2005
NYE, J.S. JR., Soft power: the means to success in world politics, (New York: Public Affairs, 2004)
NYE, J.S. JR., ‘Propaganda isn’t the way : soft power is’, in: The International Herald Tribune, 10 januari 2003), www.ksg.harvard.edu/news/opeds/2003/nye_soft_power_iht_011003.htm , 17 mei 2005
NYE, J.S. JR. ; OWENS, W.A., America’s information edge : the nature of power, (New York, Council of Foreign Relations, Foreign Affairs, maart-april 1996), http://usinfo.state.gov/journals/itgic/0996/ijge/gjcom6.htm , 30 april 2005
OKIGBO, C. ; NELSON, S., ‘Precision public relations : facing the demographic challenge’, in: Public Realtions Quarterly, 48(2), juni 2003), pp. 7
OLLINS, W., ‘Hoe je van een land een merk maakt’, in: Branding NL. Nederland als merk, (Den Haag, Stichting Maatschappij en Onderneming, november 2004), pp. 27-38
Office of the Under Secretary of Defense for Acquisition, Technologyg and Logistics, Report of the Defense Science Board Task Force on Strategic Communication, (Washington D.C., september 2004), http://www.publicdiplomacy.org/37.htm , 17 mei 2005
OSTICK, A. W., ‘Public relations, U.S. public diplomay and foreign policy public affairs’, in: The International Commerce and Policy Program, (George Mason University, 6 December, 2002)
PAPPAS, C., ‘The selling of America’, in: Advertising Age, 72(51), 17 december 2001
PASCHKE, K.T., ambassadeur, Report on the special inspection of 14 German embassies in the countries of the European Union, (Berlin, Federal Foreign Office, September 2000), http://www.grberridge.co.uk/Paschke.htm, 29 maart 2005
PIROUZ, R.; NAUTRÉ, Z., An action plan for Iraq : the perspective of Iraqi civil society, (London, The Foreign Policy Centre, februari 2005), pp. 41
POTTER, E. H., Canada and the new public diplomacy, Clingendael Discussion Papers in Diplomacy, nr. 81, (The Hague, Netherlands Institute of International Relations ‘Clingendael’, July 2002), pp. 23
‘Prijs voor Koolhaas’ glazen ambassade’, in: De Standaard, 12 april 2005
PRÖPPER, H., ‘Hoe balsemt men een ledenpop? Over nationale identiteit’, in: Internationalisering. Jaarverslag 2002 FBKVB, (Amsterdam, Fonds BKVB, 2002)
‘Public diplomacy strategies at post’, ontwerp 25 april 2003, materiaal verkregen via Jan Melissen, bron onbekend
RENNER, H., ‘Het Nederlandse beeld in Tsjechië : traditie en nieuwigheid’, in: Internationale Spectator, 59(4), april 2005, pp. 192-194
REYNEBEAU, M., ‘Kuifje als Belgisch cultureel icoon. Een pijp is een pijp’, in: De Standaard, 13 december 2003
REYNEBEAU, M., ‘Made in Belgium is meer propaganda dan informatie. België op zijn zondags’, in: De Standaard, 8 maart 2005
RICHARDSON, P., ‘A Short History of Russian Life magazine’, http://www.rispubs.com/rlhist.cfm , 24 april 2005
RIORDAN, S., ‘Dialogue-based public diplomacy : a new foreign policy paradigm?’, Clingendael Discussion Papers in Diplomacy (The Hague, Netherlands Institute of International Relations ‘Clingendael’, nr. 95, November 2004), pp. 17
ROSS, C., ‘Public diplomacy comes of age’, in: The Washington Quarterly, 25(2), maart 2002, pp. 75-83
ROSS, C., ‘Pillars of public diplomacy’, in: Harvard International Review, 25(2), juli 2003, http://usembassy-australia.state.gov/hyper/2003/0821/epf410.htm , 16 april 2005
SCHEFFER, DE HOOP J., ‘Meer oog voor bilateraal contact’, in: NRC Handelsblad, 2 april 2003
SCHEFFER, DE HOOP J., minister van Buitenlandse Zaken, speech Ambassadeursconferentie, Den Haag, 20 januari 2003, persexemplaar, http://www.minbuza.nl/default.asp?CMS_ITEM=BD859F05A4CE4C3F9C66B9955BB8… , 6 mei 2005
SCHNEIDER, C.P., ‘Culture communicates : U.S. diplomacy that works’, Clingendael Discussion Papers in Diplomacy (The Hague, Netherlands Institute of International Relations ‘Clingendael’, nr. 94, September 2004), pp. 22
SCHRAMME, A., ‘Internationaal cultureel beleid en Vlaamse natievorming’, in: Internationale Spectator, 56(10), oktober 2000, pp. 508-514
SCHURING, J., ‘Scheidend directeur Inez Boogaarts : SICA moet in de toekomst meer de agenda kunnen bepalen’, in : SICAMag. Plannen, plannenmakers en geld, (Amsterdam : SICA/CCP, 23, 2004)
SELS, G., ‘Vlaanderen sluit cultureel verdrag met Noord-Franse regio’s’, in: De Standaard, 9 april 2004
SELS, G., ‘Vlaams-Nederlands huis met bekwame spoed geopend’, in: De Standaard, 25 juni 2004
SIGNITZER, B.H., COOMBS, T., ‘Public relations and public diplomacy : conceptual divergences’, in: Public Relations Review, 18(2), Zomer 1992), pp. 137-147
‘ ’s Lands glorie’, in: De Standaard, 24 februari 2005
SOBEL, R. , The impact of public opinion on U.S. foreign policy since Vietnam : constraining the colossus, (New York, Oxford University Press, 2001)
SONCK, K., ‘Belgisch bier verovert de wereld. Onze bieren smaken overal hetzelfde’, in: De Standaard, 13 september 2003
SPEETEN, VAN DER G., ‘Nieuwe strategieën voor internationaal cultuurbeleid. Reizen om te overleven’, in: De Standaard, 19 januari 2001
SPEETEN, VAN DER G., ‘België is absurd. Vlaams-Nederlands project over de erfenis van 1830’, in: De Standaard, 28 januari 2005
SPEETEN, VAN DER G., ‘Cultuurlabel’, in: De Standaard, 26 februari 1999
STADEN, VAN A. ; ROOD, J.Q.Th., ‘Nederlandse diplomatie mist helder doel’, in: NRC Handelsblad, 5 april 2003
STANDAERT, F., Is het beroep van diplomaat nog actueel?, (Brussel, Ministerie van Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, 1976), pp. 320
STENGERS, J., ‘Léopold Ier et le catholicisme en Belgique : documents inédits de 1859’,in : BRAIVE, G. ; LORY, J. (ed.), L’église et l’État à l’époque contemporaine. Mélanges d’idées à la mémoire de Mgr. Aloïs Simon, (Brussel, Facultés universitaires Saint-Louis, 1975), pp. 471-482
SUCHARIPA, E., ‘De toekomst van de diplomatie. Uitdagingen en instrumenten voor de 21ste eeuw’, in: Internationale Spectator, 57(4), april 2003), pp. 179-184
TEGENBOS, G., ‘Ruzie tussen premier en Voorlichtingsdienst deed www.belgie.be verloren gaan’, in: De Standaard, 29 december 2000
TEGENBOS, G., ‘België zit zonder voorlichtingsdienst’, in: De Standaard, 15 juni 2001
TEGENBOS, G., ‘Federale Voorlichtingsdienst was nooit lieveling van politici’, in: De Standaard, 15 juni 2001
TEGENBOS, G., ‘Wereldcongres van federale staten in Brussel. Sire, er zijn toch federalistische Belgen’, in: De Standaard, 4 maart 2005
TEGENBOS, G., ‘Federale staten leven langer en met minder geweld. Maar federalisme is geen wonderoplossing’, in: De Standaard, 7 maart 2005
TEICHOLZ, N., ‘Privatizing propaganda’, in: The Washington Monthly, 34(12), december 2002, http://www.washingtonmonthly.com/features/2001/0212.teicholz.html , 17 mei 2005
TEINOWITZ, I., ‘Affairs of State : looking for love through branding’, in: Advertising Age, 72(15), 9 april 2001
TIEDEMAN, A., U.S. public diplomacy in the Middle East : Lessons learned from the Charlotte Beers experience, (Seminar on Geography, Foreign Policy and World Order, Professor Alan K. Henrikson, 4 mei 2004), www.uscpublicdiplomacy.org/pdfs/Anna_Tiedeman_Beers.pdf , 17 mei 2004
TUCH, H., Communicating with the world : U.S. public diplomacy oversees, (Washington D.C., Institute for the Study of Diplomacy, Georgetown University, 1990)
Tweede Kamer, vergaderjaar 2003-2004, 29200 hoofdstuk V, nr. 2
U.S. State Department, Performance Plan. Strategic goal 11 : public diplomacy and public affairs from the fiscal year 2004, gepubliceerd op 23 maart 2004, http://www.state.gov/m/rm/rls/perfplan/2004/20495.htm , 28 april 2005
VANDERSMISSEN, M., ‘Geen frieten of pralines in imagocampagne’, in: De Standaard, 24 juni 1999
‘Van Gennip stelt werkgroep Branding in’, 17 november 2004, http://www.ez.nl/content.jsp?objectid=28158 , 10 mei 2005
VANPETEGHEM, B., ‘Extreem-rechts schaadt Vlaams imago. Buitenlandse opinieleiders kennen Vlaanderen niet’, in: De Standaard, 6 juli 2001
VANTYGHEM, P., ‘België toont zich op wereldexpo als eenheid. Belgische schilders moeten bezoekers doen nadenken over milieu’, in: De Standaard, 24 februari 2005
VANTYGHEM, P., ‘Wereldexpo is grote Japan-show. Belgisch paviljoen in Aichi steekt subtiel af’, in: De Standaard, 29 maart 2005
Verslag Consultatie Internationaal Cultuurbeleid, Amsterdam, vrijdag 20 februari 2004, verkregen via Jan Melissen
Verslag Consultatie Internationaal Cultuurbeleid, Amsterdam, De Nieuwe Kerk, vrijdag 16 april 2004, verkregen via Jan Melissen
‘Vlaanderen naar wereldtentoonstelling’, in: De Standaard, 11 mei 2004
VOS, DE R. ; KIBBELAAR, A., ‘Public diplomacy in Madrid’, in: blad BZ, 15, 16 augustus 2002, verkregen via Jan Melissen
VOS, H., ‘Made in the European Union. Wie veegt het stof van de Europese instellingen?’, in: De Standaard, 17 april 2004
WAGNLEITER, R., ‘The empire of fun, or talkin’ Soviet Union Blues : the sound of freedom and American cultural hegemony in Europe during the Cold War’, http://www.austria.org/mar99/blue.html , 1 mei 2005
WAL, VAN DER W., Memorandum. Eindrapportage publicatie artikel via Amerikaans persbureau, Consulaat-Generaal New York, 2 augustus 2002, verkregen via Jan Melissen
WEISER, C., ‘Bush Administration struggles to build U.S. ‘brand’ abroad’, in: Gannet News Service, 14 juli 2002), http://www.gannettonline.com/gns/mideast/brand.htm , 30 april 2005
WEISER, C., ‘How to sell America to people who hate it’, in : Gannet News Service, zondag 14 oktober 2001, http://ww.prfirms.org/resources/news/sell_hate101401.asp , 17 mei 2005
WEYER, VAN DER M., ‘Onder de bolhoed’, gepubliceerd 3 mei 2001, http://www.gva.be/dossiers/-e/europa/prioriteiten.asp , 8 mei 2005
WILSON, L.J., ‘Strategic cooperative communities : A synthesis of strategic, issue management and relationship-building approaches in pubic relations’, in CULBERTSON, H.M. ; CHEN, N. (eds.), International public relations : A comparative analysis, (Hillsdale, N.J., Lawrence Erlbaum,1996)
ZAHARNA, R.S., ‘An ‘in-awareness’ approach to international public relations’, http://academic2.american.edu/~zaharna/inawareness.html, 30 april 2005, ontwerpversie, eindversie in : Public Relations Review, 27, winter 2001, pp. 135-148
ZAHARNA, R.S. ; GERSHMAN, J. (ed.), ‘The unintended consequences of crisis public diplomacy: American public diplomacy in the Arab world’, in: Foreign Policy in Focus (Interhemisphere Resource Centre), 8(2), June 2003, http://www.fpif.org/briefs/vol8/v8n02diplomacy.html , 17 mei 2005
Websites
http://www.abh-ace.org/frameset/aceiframe.html , 16 mei 2005
http://www.archined.nl/archined/4682.html
http://cultureconnect.state.gov/?p=about , 24 april 2005
http://www.cvn.be/samen/inh_020300_buitenland.asp , 16 mei 2005
http://www.dutchembassy.de/nl/content/Berlin/Nieuwbouw/Fotos/start_html , 18 mei 2005
http://www.erasmushuis.or.id/ , 18 mei 2005
www.expo2005.be/home/belgium-japan , 16 mei 2005
http://www.ijp.org , 6 mei 2005
http://www.institutneerlandais.com/ , 18 mei 2005
http://www.journalistenstipendium.nl , 6 mei 2005
http://www.nachbarland-niederlande.de , 11 mei 2005
http://www.natuurwetenschappen.be/expos/mussels/flash , 15 mei 2005
http://www.oma.nl , 18 mei 2005
http://www.publicdiplomacy.org/1.htm , 18 mei 2005
http://www.prins-filipfonds.org/beursjournaliste.html , 6 mei 2005
http://www.prins-filipfonds.org/journalistBN.html , 6 mei 2005
http://rijksbegroting.minfin.nl/default.asp?CMS_TCP=tcpAsset&id=7C7A3FB… , 7 mei 2005
http://www.sicasica.nl , 8 mei 2005
http://www.vl-nl.be/ , 18 mei 2005
http://www.whitehouse.gov/ogc/aboutogc.html, 24 april 2005