Verhoging van de psychologische weerbaarheid bij terroristische dreiging op basis van literatuurstudie en gesprekken met experts.
Aan de universiteit van Gent, vakgroep communicatiewetenschappen, werd binnen het kader van een pilootonderzoek naar de ‘psychologische weerbaarheid bij terrorisme ‘ onder leiding van Prof. Dr. Gino Verleye in december 2004 een zeer bruikbaar, wetenschappelijk meetinstrument ontworpen dat de basis kan vormen voor overheden en burgers om met elkaar te communiceren en de sociaalpsychologische gevolgen van terrorisme en de daarmee samenhangende dreiging te beperken, .
1000 vlamingen werd een survey voorgelegd waarin gepeild werd naar hun beleven en inschatten van met deze problematiek verbonden zaken zoals : angst, mediagebruik om zichzelf te informeren , vertrouwen in en het geloofwaardig achten van de belgische overheid bij hun communicatie met het publiek en de mate waarin mensen bezig zijn met terrorisme of de dreiging die er van uitgaat. Uit de eindresultaten bleek dat 70 % van de bevraagde vlamingen onze overheid een vrij matige score gaven wanneer ze hun mening gaven over de mate waarin ze deze voorbereid achten op een terroristische aanval. Men volgt de berichtgeving dienaangaande ook nauwlettend en men stelt weinig vertrouwen in de geloofwaardigheid van de informatie die de overheid hierover zelf verstrekt. De vlaming is ook wel degelijk met het issue terrorisme bezig en 30% vond bijvoorbeeld een aanslag in ons land niet ondenkbeeldig.
Zoals bleek uit zowel de aanslag op de Twin Towers, de aanslagen in Madrid, de moord op Theo van Gogh kunnen de sociaal-psychologische gevolgen van terrorisme ook zorgen voor effecten die de materiële en fysieke gevolgen van gewone rampen overstijgen. Zo kunnen post-traumatische stress, verhoogde angstgevoelens, paniek, sociale en culturele geschillen, wantrouwen ten aanzien van de overheid, verontwaardiging en woede, plunderingen de crisissituatie op zulke momenten doen escaleren naar een complexe, nog moeilijk te controleren chaos. Dit zijn nu net de effecten die terroristen beogen. Daarom is een goede verstandhouding en communicatie tussen overheid, media en burgers van onschatbaar belang.
Bij de bomaanslagen in London en ook al in de maanden daarvoor zagen we dat juist de voortdurende communicatie van de britse overheid en media met het publiek en de, gezien de penibele omstandigheden, toch vrij beheerste, veerkrachtige en solidaire houding van de Londenaars deze stad toeliet zich enigszins tegen deze effecten te weren. Zelfs in New-Orleans had deze aanpak veel problemen, protest en miserie voorkomen.
Eén van de vier laatstejaarsstudenten die meewerkte aan dit onderzoek voor de NAVO-werkgroep, Piedfort P., koos er voor om hier op aansluitend als onderwerp van zijn scriptie te kiezen voor een evaluatie van de federale, provinciale en stedelijke overheden in België hun beleid aangaande rampen en terrorisme. In het bijzonder werd nagegaan of de informatie die de overheid hierover aan de burger verstrekt altijd wel volledig, juist en tijdig wordt verstrekt en de communicatie ook interactief en afgestemd is op mensen hun werkelijke vragen en noden op dit vlak, met name gericht op het bekomen van een vertrouwen en een coöperatieve houding vanwege het publiek en de media . Er werd onderzocht of de verschillende overheidsniveau’s en diverse departementen hierbij ook uniform, gecoördineerd en pro-actief te werk gaan en of er überhaupt wel wordt nagedacht over de mogelijke, specifieke effecten die met terroristische dreiging gepaard kunnen gaan. De invloed die kan uitgaan van de media werd eveneens onder de loep genomen.
Eindverantwoordelijken voor de externe, interne communicatie van grootsteden, provincies, federale departementen en de eerste minister, het nationaal crisiscentrum van de regering, de verantwoordelijken voor de persrelaties, psycho-sociale hulpverleners en federale gezondheidsinspecteurs werden middels een interview door de auteur bevraagd . Ook werden de door de overheid vooropgestelde richtlijnen bij rampen en doelstellingen hierbij getoetst.
Uit dit onderzoek bleek dat de manier waarop de mogelijke risico’s worden ingeschat vooral gebeurt op basis van de mogelijke materiële en fysieke effecten. Het zich inleven in de vragen, noden en mogelijke risico’s die bepaalde groepen mensen zoals omwonenden van risicobedrijven, mensen die gebruik maken van openbaar vervoer lopen, ontbreekt.
Efficiënt, gericht communiceren en luisteren naar de burger als’expert’ wordt niet in overweging genomen. Mogelijke paniek bij een terroristische actie, het niet opvolgen van de overheid zijn richtlijnen en een moeilijk te herstellen vertrouwen van het publiek jegens de overheid wordt niet waarschijnlijk geacht en dus niet in rekening gebracht bij het opstellen van mogelijke rampscenario’s. De overheid is vooral beducht om over terrorisme in eigen land te praten omdat men denkt dat mensen hierdoor juist zouden panikeren.
De organisatie en wijze van werken verschilt ook van provincie tot provincie en de bevoegdheden, verantwoordelijkheiden van de verschillende overheden en diensten verschillen. Feedback tussen de federale overheid en provinciale is er niet en verloopt vooral van boven naar beneden en dit terwijl de provinciale en stedelijke overheden juist over praktische ervaring beschikken. Op dit moment weet niemand op deze diensten echt wat te verwachten en hoe te handelen zou er zich in ons land een nationale ramp of terroristische dreiging ontwikkelen.
Informatiedoorstroming en coördinatie zijn hier de ontbrekende ingrediënten.
De relatie tussen overheid en media werd dan weer over het algemeen als positief ervaren . Meer samenwerken en wederzijds vertrouwen tussen de verschillende diensten, overheidsniveau’s en de media zouden kunnen bijdragen tot een efficiënter optreden bij rampen en terrorisme.
Toch werden ook positieve evoluties en goede inzichten vastgesteld bij enkele provinciale diensten, de psycho-sociale hulpverleners, federale gezondheidsinspecteurs .De nieuwe communicatieverantwoordelijke van het nationaal crisiscentrum probeert de rampenplanning ook te moderniseren en reorganiseren. Initiatieven waarvoor echter veelal de middelen, mensen en een duidelijke rampenwet met vastgelegde procedures, taakomschrijvingen en bevoegdheden ontbreken. Het promoten van informele netwerken en de zelfredzaamheid van individuen en gemeenschappen kan hier trouwens kostenbesparend werken.
Er zijn dus wel bekwame mensen op het veld, maar deze kunnen, soms tot eigen frustratie, hun capaciteiten alsnog niet aanwenden.
Laat ons dus hopen dat het niet de harde realiteit zal zijn die ons in de toekomst de nodige lessen, oefeningselementen en ervaring zal verschaffen, maar dat met meer politieke wil, samenwerking tussen de verschillende departementen, overheidsniveau’s en iets minder aankondigingspolitiek vanuit Brussel de burger misschien wel eens werkelijk het toch meestal door politici toch zo verhoopte vertrouwen kan krijgen in zijn beleidsmakers en het gevoel zelf te kunnen handelen en controle te houden over zijn leef-en werksituatie .
Bibliografie
Baird, B.N. (1986) Tolerance for environmental health risks : the influence of knowledge,
benefits, voluntariness and environmental attitudes, Risk Analysis 6, 425-435.
Bandura, A. (1982). Self efficacy mechanism in human agency. American Psychologist, 55, 122-147.
Beasley, M., Thompson, T., Davidson, J. (2003)Resilience in response to life stresss: the effects of coping style and cognitive hardiness. Personality and Individual Differences 34, 77-95.
Boholm, A. (1998). Visual images and risk messages : commemmorating Chernobyl, Risk Decision and Policy 3, 125-43.
Boura, J. (1998) Community fireguard. ‘Creating warnerships with the community to minimize the impact of bushfire’, Australian Journal, of Emergency management, 13,59-64.
Buckle, P., Mars, G. & Smale, S. (2000) New approaches to assessing vulnerability and
resilience. Australian Journal of Emergency Management 15, 8-15
Combs, B. & Slovic, P. (1979). Newspaper coverage of causes of death. Journalism Quarterly, 56, 447-476.
Covello, V., Peters, J., Wojtecki & Hyde, R. (2001). Risc Communication : The West-Nile virus Epidemic, and Bioterrorism: Responding to the Communication Challenges Posed by the Intentional or Unintentional Release of a Pathogen in an urban setting. Journal; of Urban Health. Bulletin of the New York Academy of Medicvine, 78(2), 382-391.
Dunwoody, S. & Peters, H.P. (1992). Mass media coverage of technological and environmental risks. Public Understanding of Science 1, 199-230.
Fischhoff, B., (1195) Risk perception and communication unplugged : twenty years of process. Risk Analysis 15, 137-45.
Enders, J. (2001). Measuring community awareness. Australian Journal of Emergency Management , spring 2001.
Freudenburg, W.R., Coleman, C.L., Gonzales, J. & Helgeland, C. (1996). Media coverage of hazard events : Analyzing the assumptions. Risk Analysis, 9, 119-126.
Frederickson, B., Tugade, M., Waugh, C. & Larkin, G. (2003). What good are positive emotions ?
A prospective study of resiliency and emotions following, the terrorist attacks on the U.S. on 9/11, 2001. Journal Peronality and Social Psychology. 84(2), 365-376.
Finucane, M. L., Alhakami, A., Slovic, P., & Johnson, S. M. (2000). The affect heuristic in judgments of risks and benefits. Journal of Behavioral Decision Making, 13(1), 1-17.
Gerbner, G. & Gross, L. (1976). Living with television: the violence profile. Journal of Communication 26(2): 173-199.
Golding, D., Krimsky, S. & Plough, A. (1992) Evaluating risk communication : narrative versus technical presentations of information about radon, Risk Analysis 12, 27-35.
Greenberg, R.M., Sachsmann, B.D., Sandman, M.P. & Salomone, L.K. (1989). Network evening news coverage of environmental risk. Risk analysis, 9, 119-126.
Kahneman, D. & Tversky, A. (1972) Subjective probability : a judgement of representativeness, Cognitive Psychology 3, 430-54.
Kasperson, R. E., Renn, O., Slovic, P., Brown, H.S., Emel, J., Goble, R., Kasperson, J.X. & Ratick, S. (1988) The Social amplification of risk : a conceptual framework, Risk Analysis 8, 177-88.
Keplinger, H.M. (1994). Histoical notes on German press coverage of technology. Risk : Health, Safety and Environment, 5, 213-222
Kletz, T.A. (1996). Risk-Two views: The public’s and the experts. Disaster Prevention and Management, 5,41-46.
Kobasa, S.C. (1979). Stressful life events, personality and health. An inquiry into hardiness. Journal of Personality and Social Psychology, 37, 1-11.
Koné, D., & Mullet, E. (1994). Societal risk perception and media coverage. Risk Analysis, 14,21-24
Kreps, G. (1984) Sociological inquiry and disaster research, Annual Review of Sociology, 10,309-330.
Lindell, M.K., & Whitney, D.J. (2000) Correlates of household seismic hazard adjustment adoption, Risk Analysis 20, 13-25.
Masten, A.S. (2001). Ordinary magic: Resilience processes in development. American Psychologist, 56(3), 227-238.
Mazur, A. & Lee, J. (1993) Sounding the global alarm : environmental issues in the US national news. Social studies of Sciences 23, 681-720.
Mc Cartney, J. (1997). News lite . The tendency of network newscasts to favour entertainment and tabloid stories. American Journalism Review, 19, 18-26.
Mc Combs, M.E. (1992). Explorers and surveyors : Expanding strategies for agenda-setting research. Journalism Quarterly, 69, 813-824.
Milburn, M.a., and Mc grail, A.b. (1992) The dramatic presentation of news and its effects on cognitive complexity, Political Psychology 13, 613-632.
Nerb, J., Spada H. & Lay,k ,K. (2001). Environmental risk in the media : Modeling the reactions of the audience. Research in social problems an public policy, 9, 57-85.
Neuhauser & Kreps (2003) Technology mediated health communication. Journal of Health Psychology 8, 5-6.
Nielsen, S & Lidstone, J. (1998)’ Public education and disaster management : is there any guiding theory ?’, Australian Journal of Emergency Management, spring 1998, p14-19.
Petty, R & Caccioppo (1981) Central and Perpheral routes Adverrtising effectiveness : The moderating role of involvement, Journal of consumer research, 10, 135-146
Plough, A. & Krimsky, S. (1987) The emergence of risk communication studies in science and political context. Science, Technology and Human Values, 12,4-10.
Quarantelli & Dynes (1977). Problematical aspects of the communication/information revolution. Disaster Prevention and Management, 6,94-106.
Rhodes & Reinholdt (1999) Beyond technologu: a holistic approach to reducing residential fire fatalities, autumn 1998 p 39-44.
Richardson, G. (2002). The metatheory of resilience and resiliency, Journal of Clinical Psychology, 58, 307-21
Rowan, K. (1991). Goals, obstacles and strategies in risk communication : a problem solving approach to improve communication about risks, Journal of applied communication research 19, 300-29.
Rohrmann, B.(2000) A sociological model for analyzing risk communication processes. The Australian Jopurnal of Disaster and Trauma studies vol. 2000-2
Rutter, M.D. (1985). Resilience in the face of adversity: Protective factors and resistance to psychiatric disorder. The British Journal of Psychiatry, 147, 598-611.
Rutter, M.D. (1990). Psychosocial resilience and protective mechanisms. Uit artikel Beasley, (2003): Resilience in response to life stresss: the effects of coping style and cognitive hardiness. Personality and Individual Differences 34, 77-95.
Sharlin, H.I. (1986) EDB : a case study in communicating risk, Risk Analysis 6, 61-8.
Singer & Endreny, P.M. (1987). Reporting hazards : Their benefits and costs. Journal of Communication, 37, 10-26.
Sjöberg, L. A discussion of the limitations of the psychometric and cultural theory approaches to risk perception. Radiation Protection Dosimetry 68, 219
Slovic, P. (1987)Perception of risk. Science, 236, 280-285.
Slovic; P., Malmfors, T. Krewski, D. ,Mertz, C.K., Neill, N. & Bartlett, S. (1995) Expert and lay judgements of chemical risks in Canada. Risk Analysis 15, 661-675
Slovic, P. (1986) Informing and educating the public about risk? Risk Analysis 6,403-15
Slovic, P., Finucane, M.L., Peters, E. & Mc Gregor, D.G. (2004) Risk as analysis and risk as feelings : Some thoughts about affect, reason, risk and rationality. Risk Analysis, 24, 311-322.
Sandman, P.M., Miller, P.M., Johnson, B.B. & Weinstein, N.D. (1993) Agency communication, community outrage and perception of risk : three simulation experiments, Risk Analysis 13, 585-98.
Thompson, Kimberly M., Diane L. Bloom (2000): Communication of risk assessment information to risk managers. V: Journal of Risk Research, 3, 4, 333 – 352.
Trumbo, C.W. (1999) Heuristic-systematic information processing and risk judgement. Risk Analysis, 19(3), 385-393.
Vallone, R., Ross, L. & Lepper, M.R. (1985) The hostile media phenomenon : biased perceptions and perceptions of media bias in coverage of the Beirout massacre, Journal of personality and social psychology, 49, 577-85.
Van der pligt, J. (1996) risk perception and self-protective behaviour, European Psychologist 1, 34-43.
Violante, Patton & Dunning (2000) in Patton, D. (2001) Responding to hazards effects : promoting resilience and adjustment adoption, Australian Journal of Emergency Management, autumn, 2001.
Wahlberg, A. & Sjöberg, L. (2000). Risk perception and the media. Journal of Risk Research 3(1), 31-50 .
Waller, MA (2001). Resilience in ecosystemic context: Evolution of the concept.American Journal of Orthopsychiatry, 71, 290-297.
Wiegman, O. & Gutteling, J.M. (1995). Risk appraisal and risk communication. Basic and Applied Social Psychology 16 (1-2), 227-49.
Wilkinson, R.B., Waklford, W.A. & Espness, G.A. (2000) Coping styles and health in adolescents and young adults : a comparison of moderator and main effects models. Australian Journal of Psychology, 52, 155-162.
Wober, J. M., & Gunter, B. (1982). Television and personal threat: Fact or artefact? A British survey. British Journal of Social Psychology, 21, 239-247.
Bandura, A. (1977) Social Learning Theory, New York := Prentice –Hall.
Covello, V. T., & Sandman, P. M. (2001). Risk communication: Evolution and revolution. In W. A. (Ed.), Solutions to an Environment in Peril (pp. 164-178). Baltimore, MD: John Hopkins University Press.
Blumer, H. (1969); Symbolic Interactionism. Perspective and Method. Engelwood Cliffs: Prentice Hall.
Douglas & Wildavsky (1982) Risk and Culture : an essay on the selection of technical and environmental dangers, Berkeley.
Nerb, J. (2000) Die Bewertung von Umweltschäden : Kognitive und emotionale Folgen von Medienmeldungen. Bern : Huber
Slovic, P., Fischhoff, B. & Lichtenstein, S. (1982) Facts versus fears : Understanding perceived risk. In
D. Kahneman and A. Tversky and P. Slovic, Judgement and uncertainty : heuristics and biases (p.463-489). Cambridge University Press
Thompson, M., Ekllis & Wildavsky (1990) Cultural theory. Westview Press : Boulder, co
http://www.psandman.com/indxoutr.htm
http://www.dynam-it.com/riskpercom/pduk.html
http://www.colorado.edu/hazards/sp/sp39/sept11book_ch14_obrien.pdf
http://www.crhnet.ca/docs/presentations/T-Wachtendorf.pdf
Eysenbach, G. (2003) Sars and Population Health Technology
J Med Internet Res 2003 (Juni 30); 5(2):e14
