De formele rechtspositie van gedetineerden: de theorie en de praktijk
De formele rechtspositie van gedetineerden: de theorie en de praktijk
Als er een misdrijf begaan wordt, volgt er normaal gezien een maatschappelijke reactie. De gevangenisstraf is zo’n reactie. Gedetineerden -ook gevangenen genoemd- moeten net als alle andere burgers rechtsbescherming kunnen genieten. Zo zijn er interne en externe, materiële en formele rechten. In mijn scriptie heb ik me beperkt tot de formele rechtspositie van gedetineerden. Dat heeft betrekking op de wijze waarop een gedetineerde hij de hem toegekende rechten en gunsten voor een onafhankelijke en onpartijdige instantie kan afdwingen. In België is deze rechtspositie bijzonder zwak geregeld.
De onderzoeksvraag van de scriptie luidt dan ook hoe deze formele rechtspositie van gedetineerden in Belgische gevangenissen er uitziet volgens de wetgeving en in de praktijk. De scriptie bestaat uit twee grote delen: een eerste deel behandelt de wetgeving rond deze materie, in het tweede deel wordt dieper ingegaan op een eigen empirisch onderzoek in de gevangenis van Dendermonde waar 25 mannelijke veroordeelde gedetineerden geïnterviewd werden. Doordat de interviews enkel in de gevangenis van Dendermonde afgenomen zijn en doordat vooral de mening en beleving van hun formele rechtspositie voorop staat, is het onmogelijk om uitspraken te doen die voor de volledige gedetineerdenpopulatie in België gelden.
De geschiedenis van de formele rechtspositie is zeer kort samen te vatten: er is er nooit één geweest. Slechts vanaf de jaren ’80 is men er vanuit de overheid over beginnen denken. Vanaf 1997 is men beginnen te werken aan een basiswet die acht jaar later uiteindelijk wet is geworden, maar helaas nog niet geheel ten uitvoer is gelegd. Momenteel is de formele rechtspositie tweeslachtig geregeld: in theorie is er de Basiswet betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van gedetineerden die een goed omlijnde klachtprocedure bevat en theoretisch is er sprake van een formele rechtspositie, maar in de praktijk is die procedure nog niet ingesteld waardoor het Belgisch detentierecht in de praktijk geen specifieke formele rechtspositieregeling kent die het voor de gedetineerden mogelijk maakt om een klacht in te dienen of een beroep in te stellen voor een onafhankelijk rechtscollege. Er is een afwezigheid van een geïnstitutionaliseerde klachtprocedure én van enige systematische rechterlijke controle op de strafuitvoering. De regels liggen verspreid over wetteksten, Koninklijke Besluiten, Ministeriële Besluiten, maar vooral in een kluwen van meer dan 500 ministeriële omzendbrieven. De samenhang tussen de normeringen is ver te zoeken, wat de kennis van gedetineerden over hun rechten en plichten dermate hypothekeert.
Niettemin kunnen gedetineerden op verschillende wijzen klachten indienen. Als er een inspectie (bijvoorbeeld door de Liga voor Mensenrechten, het Europees Comité ter Preventie van Foltering en Onmenselijke of Vernederende Behandeling of Bestraffing,..) of een controle op de gevangenis plaatsvindt, kunnen gedetineerden mondeling klagen, of via het bezoek en de briefwisseling kan een klacht neergelegd worden. Een recht is dit echter niet omdat er heel weinig waarborgen zijn dat er aan de klacht een gevolg zal gegeven worden. Meer nog, collectieve klachten zijn verboden en ongegronde klachten kunnen een tuchtsanctie met zich meebrengen. Ook de gedetineerden duiden dat aan: men kan bij de directeur, via het bezoek of tijdens een inspectie een klacht neerleggen, maar velen twijfelen aan de effectiviteit ervan.
Gedetineerden kunnen ook beroep doen op klachtmogelijkheden in het kader van de algemene rechtsbescherming: de vordering van de strafrechter kan ingesteld worden in geval dat een gedetineerde het slachtoffer is van een misdrijf; de burgerlijke rechter kan gevorderd worden om een schadevergoeding te bekomen; voor hoogdringende gevallen staat de vordering in kortgeding open; tegen onrechtmatige beslissingen van de penitentiaire administratie staat een beroep bij de Raad van State open en er is de mogelijkheid tot het indienen van een klacht bij het Europees Hof voor de rechten van de Mens, dit indien de nationale rechtsbronnen uitgeput zijn. Behoudens de vordering in kortgeding wordt weinig gebruik gemaakt van deze klachtmogelijkheden. Slechts twee van de 25 gevangenen hebben bij een rechtscollege een klacht ingediend. Gedetineerden geven aan te vrezen voor represailles in de gevangenis, de procedures zijn te formeel en zowel financieel als mentaal is het zeer zwaar.
De grote oplossing voor het gebrek aan een goede formele rechtspositie voor gedetineerden ligt in de Basiswet van 2005, voluit de Basiswet betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van gedetineerden. Daarin staat een goed uitgetekende klachtprocedure. Er zijn twee toezichtsorganen: één Centrale Toezichtsraad voor het hele land en een Commissie van Toezicht voor elke gevangenis. Zij kijken toe op de gevangenissen, de behandeling van gedetineerden en kunnen adviezen aan de Minister van Justitie geven. Daarnaast zijn er twee commissies die instaan voor de klachten en betwistingen van gedetineerden: de Klachtencommissie en de Beroepscommissie. Deze laatste behandelt de beroepschriften tegen de uitspraken van de Klachtencommissies. Een speciaal mandaat binnen de Commissie van Toezicht is de maandcommissaris: deze bezoekt minstens één keer per week de gevangenis en heeft er wekelijks spreekuur. Zijn interesse gaat enkel uit naar de klachten van gedetineerden.
Bij de formele klachtprocedure blijft een informele afhandeling onder de vorm van bemiddeling mogelijk. De maandcommissaris kan hierbij een belangrijke rol als bemiddelaar opnemen. Zo blijft het mogelijk om geschillen ‘binnenskamers’ te regelen en de informele relaties in de gevangenis niet te verzuren. Of de wet succesvol kan blijken, moet de nabije toekomst uitwijzen. Een cruciale stap is de uitvoering van de hele wet die niet te lang op zich mag laten wachten. Een door de geïnterviewde gedetineerden veel aangehaalde delicate toestand is de actuele stand van de uitvoering van die wet. Een aantal gedetineerden gelooft nog in deze wet en ziet de toekomst positief tegemoet, maar dan mogen de geplande wijzigingen niet lang meer op zich laten wachten.
Andere oplossingen worden gezocht in een betere controle op de gevangenissen, een zinvoller invulling van de tijd en de straf, een mentaliteitsverandering, het wegwerken van de verschillen tussen de gevangenissen, het wegwerken van de overbevolking en het oprichten van een gedetineerdencommissie in elke gevangenis. Elke van deze oplossingen draagt bij tot de verbetering van de formele rechtspositie van gedetineerden. Wil men een goed geregelde formele rechtspositie voor gedetineerden bekomen, dan heeft de overheid aldus nog heel wat werk in het vooruitzicht, te beginnen met het ten uitvoer brengen van de Basiswet want de uitvoering van deze wet is heel bepalend voor het rechtsgevoel en het geloof in de overheid van de gedetineerden.
Bibliografie
Boeken
ALEN, A. en LEMMENS, P. (eds.), Themis. School voor postacademische juridische vorming. Vormingsonderdeel 18: Staatsrecht, Brugge, Die Keure, 2002, 98 p.
BAARDA, D.B. en de GOEDE, M.P.M., Basisboek Methoden en Technieken. Praktische handleiding voor het opzetten en uitvoeren van onderzoek, Houten, Stenfert Kroese, 1997, 304 p.
BARTHOLEYNS, F., BEGHIN, J., BELLIS, Ph., MARY, Ph., ‘Le droit pénitentiaire en Belgique: limite aux contraintes carcérales ?’ in L’institution du droit pénitentiaire. Enjeux de la reconnaissance de droits aux détenus, DE SCHUTTER, O. & KAMINSKI, D., Brussel, Editions Bruylant, 2002, 153-186.
BEGHIN, J., HARFORD, A., LANDENNE, Ph., WESTHOF, l., Le prisonnier. Un citoyen! Vers une réforme du régime pénitentiaire…Résumé de l’avant projet de loi de principes relative à l’administration pénitentiaire et au statut juridique du détenu. Positions et commentaires du Réseau, Brussel, publié par La Commission Justice et Paix au nom du Réseau pour une réforme globale du régime carcéral, 2002, 37 p.
BILLIET, J. en WAEGE, H., Een samenleving onderzocht. Methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek, Antwerpen, Standaard Uitgeverij, 2001, 390 p.
BOONE, M. en DE JONGE, G., De penitentiaire beginselenwet in werking: het gevangeniswezen anno 2001, Pompe reeks 35, Deventer, Gouda Quint, 243 p.
BOUVERNE – DE BIE, M., KLOECK, K., MEYVIS, W., ROOSE, R. en VANACKER, J. (ed.), Handboek forensisch welzijnswerk, Gent, Academia Press, 2002, 707 p.
CÉRÉ, J.P., Droit disciplinaire en prison, Parijs, L’Harmattan, 2001, 125 p.
CLAES, P. (1986-1987), De rechtspositie van definitief veroordeelden tot een vrijheidsstraf in België, II dln, Eindverhandeling neergelegd tot het behalen van de graad van Licentiaat in de Criminologie, Faculteit Rechtsgeleerdheid, Katholieke Universiteit Leuven, 504 p.
COMISSIE BASISWET GEVANGENISWEZEN EN RECHTSPOSITIE VAN GEDETINEERDEN (COMMISSIE DUPONT), Voorontwerp van basiswet gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden. Conceptnota externe rechtspositie van veroordeelde gedetineerden en instelling van penitentiaire rechtbanken, 2000, 75 p.
DE JONGE, G., ‘Harmonisatie van gedetineerdenrecht. De ene Schengen-cel is de andere niet’ in Dissonanten bij het akkoord van Schengen, MOLS, G.P.M.F., Deventer, Kluwer, 1990, 147-156.
Dissonanten bij het akkoord van Schengen, MOLS, G.P.M.F., Deventer, Kluwer, 1990, 167 p.
DUJARDIN, J. en VANDE LANOTTE, J., Publiekrechtelijk begrippenboek, Brugge, Die Keure, 1997, 328 p.
DUPONT, L., ‘(Veroordeelde) gedetineerden voor de rechter in kort geding’ in Liber Amicorum Marc Châtel, Antwerpen, Kluwer, 170-187.
DUPONT, L., PETERS, T, SMAERS, G., Rechtsbescherming van gedetineerden. Federale diensten voor wetenschappelijke, technische en culturele aangelegenheden. Programma burger en rechtsbescherming, Brussel, Federale diensten voor wetenschappelijke, technische en culturele aangelegenheden, 242 p.
DUPONT, L. & VERSTRAETEN, R., Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven/Amersfoort, Acco, 1990, 913 p.
DUPREEL, J., Penitentiaire studiën en perspectieven, Nijvel, Penitentiaire Drukkerij, 1960, 118 p.
ELIAERTS, C., De fundamentele rechten van gedetineerden, Brussel, doctoraatsproefschrift Criminologie V.U.B., 1977, 371 p.
EVANS, M. en MORGAN, R., Combating torture in Europe: the work and the standards of the European Committee for the prevention of torture (CPT), Strasbourg, Council of Europe Publishing, 2001, 245 p.
GEBOERS, J., SMAERS, G., VAN LAETHEM, W., Detentie in België. Een kritische analyse van het rapport van het Europese Comité ter Preventie van Foltering over hun eerste bezoek aan België, Gent, Liga voor Mensenrechten v.z.w., 1995, 124 p.
GOOSSENS, W. (2005), Stage: de rijksgevangenis van Dendermonde, Stage in het kader van het behalen van het behalen van de graad van Licentiaat in de Criminologische Wetenschappen, Universiteit Gent.
HAECK, Y., ‘De bescherming van gedetineerden in het kader van artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens’ in Vrijheden en vrijheidsbeneming. Mensenrechten van gedetineerden, BREMS, E, SOTTIAUX, S., VANDEN HEEDE, P., VANDENHOLE, W. ,(eds.), Antwerpen, Intersentia, 2005, 21-53.
HERMANS, E. en STORME, I., ‘De psychosociale dienst binnen de strafinrichtingen’, 2001, in Handboek forensisch welzijnswerk, BOUVERNE – DE BIE, M., KLOECK, K., MEYVIS, W., ROOSE, R. en VANACKER, J. (ed.), Gent, Academia Press, 2002, 85-91.
Imprisonment today and tomorrow. International perspectives on prisoner’s rights and prison conditions, VAN ZYL SMIT, D. and DUNKEL, F., (eds.), II, Den Haag, Kluwer Law International, 1991, 748 p.
KELK, C., Een kort begrip van het detentierecht, Nijmegen, Ars Aequi Libri, 1983, 265 p.
KELK, C., Recht voor gedetineerden. Een onderzoek naar de beginselen van het detentierecht, Alphen aan de Rijn, Samson, 1978, 456 p.
La peine et le droit. L’exécution des peines dans tous ses états, CONFÉRENCE LIBRE DU JEUNE BARREAU DE LIÈGE, Luik, ASBL Éditions du jeune Barreau de Liège, 2000, 256 p.
LEGROS, R., Voorontwerp van Strafwetboek, Uitgave van het Belgisch Staatsblad, 1986, 231 p.
Liber Amicorum Marc Châtel, Châtel, M., Antwerpen, Kluwer, 1991, 496 p.
LIGA VOOR MENSENRECHTEN, LIGUE DES DROITS DE L’HOMME, MOUVEMENT CONTRE LE RACISME, L’ANTISÉMITISME ET LA XÉNOPHOBIE, Pacte international relatif aux droits civils et politiques. Rapport alternatif des ONG, présenté au Comité des droits de l’homme des Nations Unies les 12 et 13 juillet 2004 en vue de l’examen du quatrième rapport du Gouvernement belge, Gent, Liga voor Mensenrechten, 2004, 81 p.
L’institution du droit pénitentiaire. Enjeux de la reconnaissance de droits aux détenus, DE SCHUTTER, O. & KAMINSKI, D., Brussel, Editions Bruylant, 2002, 308p.
Mensenrechten tussen retoriek en realiteit, PARMENTIER, S. (ed.), Tegenspraak-Cahier 14, Gent, Mys & Breesch, 1994, 338 p.
MUNCIE, J. en SPARKS, R., Imprisonment: European perspectives, Londen, Harvester Wheatsheaf, 1991, 266 p.
PEVÉE, C., MEUNIER, C., BERBUTO, S., ‘Les recours sur le plan judiciaire’ in La peine et le droit. L’exécution des peines dans tous ses états, La Conférence Libre du jeune Barreau de Liège, Luik, ASBL Éditions du jeune Barreau de Liège, 2000, 85-124.
Position en droit et droit de plainte du détenu. Journée d’étude 16 février 1996, SOCIÉTÉ BELGE DE CRIMINOLOGIE, Brussel, La Charte, 1997, 134 p.
RAES, K., Tegen betere wetten in. Een ethische kijk op het recht, Gent, Academia Press, 1997, 215 p.
SMAERS G., ‘De basiswet in het licht van de internationale mensenrechten’ in Strafrecht als roeping. Liber amicorum Lieven Dupont, I, VERBRUGGEN, F., VERSTRAETEN, R., VAN DAELE, D., SPRIET, B., (eds.), Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2005, 521-537.
SMAERS, G., ‘De ontwikkeling van een Europees bewustzijn rond rechten van gedetineerden’ in Vrijheden en vrijheidsbeneming. Mensenrechten van gedetineerden, BREMS, E, SOTTIAUX, S., VANDEN HEEDE, P., VANDENHOLE, W. ,(eds.), Antwerpen, Intersentia, 2005, 1-17.
SMAERS, G., Gedetineerden en Mensenrechten. De toepassing van het EVRM in penitentiaire detentiesituaties door de Europese jurisdicties en haar gevolgen voor de rechtspositie van veroordeelde gedetineerden in België, Antwerpen, Maklu, 1994, 348 p.
SMAERS, G., ‘Grondrechten in detentiesituaties: Biedt artikel 3 EVRM aan gedetineerden voldoende bescherming?’ in Mensenrechten tussen retoriek en realiteit, PARMENTIER, S. (ed.), Tegenspraak-Cahier 14, Gent, Mys & Breesch, 1994, 107-120.
SMAERS, G., ‘Les possibilités de plainte existantes pour les détenus’ in Position en droit et droit de plainte du détenu. Journée d’étude 16 février 1996, Société Belge de Criminologie, Brussel, La Charte, 1997, 81-100.
SNACKEN, S., ‘Belgium’ in Imprisonment today and tomorrow. International perspectives on prisoner’s rights and prison conditions, VAN ZYL SMIT, D. and DUNKEL, F., (eds.), Den Haag, Kluwer Law International, 1991, 32-81.
SNACKEN, S., ‘Les droits des détenus et le Comité européen pour la prévention de la torture et des peines ou des traitements inhumains ou dégradants (CPT)’ in Position en droit et droit de plainte du détenu. Journée d’étude 16 février 1996, Société Belge de Criminologie, Brussel, La Charte, 1997, 101-120.
Strafrecht als roeping. Liber amicorum Lieven Dupont, VERBRUGGEN, F., VERSTRAETEN, R., VAN DAELE, D., SPRIET, B., (eds.), II dln., Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2005, 1268 p.
VANDE LANOTTE, J. en GOEDERTIER, G., Overzicht van het publiek recht, Inleiding tot het publiek recht 2, Brugge, Die Keure, 2001, 1291 p.
VAN DEN BERGHE, Y., Uitvoering van vrijheidsstraffen en rechtspositie van gedetineerden, Brussel, Larcier, 2002, 295 p.
VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Strafrecht In Hoofdlijnen (vijfde herwerkte uitgave), II dln, Antwerpen, Maklu, 2003, 1191 p.
VANDER BEKEN, T., Cursus Penologie academiejaar 2004-2005, Institute for International Research on Criminal Policy – Universiteit Gent, Gent, 2004, 403 p.
VAN DER BRACHT, M. (2005), Allochtone gedetineerden in de gevangenis Gent: Interne rechtspositie, detentiebeleving en perceptie van bewaarders en Belgische gedetineerden, Scriptie neergelegd tot het behalen van de graad van Licentiaat in de Criminologische Wetenschappen, Universiteit Gent.
VAN HOECKE, M. en BOUCKAERT, B., Inleiding tot het recht, Leuven, Acco, 1999, 383 p.
VENY, L., CASTELAIN, S., VERBEECK, B., Grondslagen van Publiek Recht, Brugge, Vanden Broele, 2003, 591 p.
Vrijheden en vrijheidsbeneming. Mensenrechten van gedetineerden, BREMS, E, SOTTIAUX, S., VANDEN HEEDE, P., VANDENHOLE, W. ,(eds.), Antwerpen, Intersentia, 2005, 353 p.
Tijdschriften
BALKEMA, J.P., ‘Bemiddeling en beklagrecht’, Sancties, 2003, afl. 6, 329-336.
CLAUS, H., ‘Een plan voor de detentie’. In: Het voorontwerp van basiswet gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden: een eerste balans, Fatik, 2001, 24-37.
COVELIERS, H., ‘Een hervorming van het gevangeniswezen mag niet voorbij gaan aan een regeling van de rechtspositie van de gedetineerden’ in: Het voorontwerp van basiswet gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden: een eerste balans, Fatik, 2001, 86-89.
DAEMS, T., ‘Het Tiende Algemeen Verslag van het Comité ter Voorkoming van Foltering en Onmenselijke of Vernederende Behandeling of Bestraffing (CPT)’, Fatik, 2000, afl. 88, 23-25.
DE BÉCO, R., ‘Le droit disciplinaire et les détenus, en Belgique’, Rev. trim. dr. h., 1995, nr. 22, 315-339.
DE BÉCO, R. en CUYKENS, S., ‘La prison et les droits des détenus’, Le Journal des Procès, 2002, nr. 432, 27-31.
DECLERCK, W. en BOONE, R., ‘De wet-Dupont is een meesterwerk. Directeur gevangeniswezen John Vanacker over de basiswet die gedetineerden rechten geeft’, De Juristenkrant, 2005, nr. 112, 8-9.
DE JONGE, G., ‘De Gedeco: over inspraak en medezeggenschap van gedetineerden’, Sancties, 2002, afl. 3, 147-156.
DE JONGE, G., ‘Kanttekeningen bij de formele rechtspositie van gedetineerden in het Voorontwerp van Basiswet gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden’, in: Het voorontwerp van basiswet gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden: een eerste balans, Fatik, 2001, 72-85.
DETIENNE, J., HOUCHON, G. en PETERS, T., ‘Hoge Raad voor Penitentiair Beleid : rapport betreffende de werkzaamheden, adviezen en grote opties van penitentiair beleid (1978-1982)’, Panopticon, 1986, 585-589.
DUPONT, L. en PETERS, T., ‘Het voorontwerp Legros: op weg naar een executierechtbank in België?’, Proces, 1987, 16-26.
DUPREEL, J., ‘Een nieuw begrip: de rechten der gevangenen’, Bulletin van het Bestuur der Strafinrichtingen, 1958, 363-380.
DUPREEL, J., ‘Une notion nouvelle: les droits des détenus, R.D.P., 1957-1958, 163-178.
ELIAERTS, C. en PETERS, T., ‘Considérations sur le tribunal de l’application des peines (avant-project R. Legros)’, Extrait des Ann. Dr. Louvain, Tome XLVI, 3, 1986, 147-167.
ELIAERTS,C. & ROZIE, M., ‘Toezicht op de uitvoering van de straf’, Rechtskundig Weekblad, 1977-1978, 2409-2428.
MEYVIS, W., ‘Een bericht vanuit de hulpverlening aan gedetineerden voor de eerstelijnswerker in de gevangenis’, Panopticon, 1999, nr. 1, 111-112.
NEYS, A., ‘De krachtlijnen en basisbeginselen’ in: Gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden. Op weg naar een basiswet, Metanoia. Driemaandelijks contactblad katholieke aalmoezeniersdienst bij het gevangeniswezen, 2000, 4de kwartaal, 61-108.
NEYS, A., ‘Een beknopte reconstructie van de totstandkoming van het voorontwerp’ in: Gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden. Op weg naar een basiswet, Metanoia. Driemaandelijks contactblad katholieke aalmoezeniersdienst bij het gevangeniswezen, 2000, 4de kwartaal, 53-60.
PIETERS, F., ‘De uitvoering van de straffen en de uitvoeringsrechtbank’, Panopticon, 1987, 486-498.
PIETERS, F., ‘Hoe zit dat nou precies met de rechtspositie van gedetineerden in België?’, Sancties, 1990, afl. 5, 273-286.
SEYNNAEVE, K., ‘Uitbreiding van het takenpakket van de psychosociale dienst in de strafinrichting bij de voorbereiding op de maatschappelijke reïntegratie van gedetineerden – Evolutie en knelpunten’, Panopticon, 2001, nr. 3, 281-290.
SNACKEN, S., ‘Omdat (alle) mensen belangrijk zijn. Bedenkingen bij een ‘Proeve van voorontwerp van Beginselenwet gevangeniswezen en tenuitvoerlegging van vrijheidsstraffen’, Panopticon, 1998, 1-8.
SMAERS, G., ‘De lange weg naar een Basiswet gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden’ in: Het voorontwerp van basiswet gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden: een eerste balans, Fatik, 2001, 8-23.
TUBEX, H. en STRYPSTEIN, J., ‘Veel gedetineerden, weinig cijfers’, Panopticon, 2004, nr. 1, 112-113.
TULKENS, F., ‘Des peines sans droit’, J.T., 1988, 577-583.
VEGTER, P.C., ‘Van Redactiewege. Iets over de Belgische Basiswet’, Sancties, 2005, afl. 3, 143-146.
Wetgeving en rechtspraak
Cass. 21 oktober 1982, Arr. Cass., 1982-83, 277-279.
Cass. 21 maart 1985, Arr. Cass., 1984-85, 1008-1011.
Cass. 20 december 1995, R.W., 1996-1997, afl. 7, 224-25, met noot VANDE PLAS, A.
Cass. 20 januari 2004, R.W., 2005-2006, afl. 5, 185-189, met noot SONCK, S.
Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, B.S., 19 augustus 1955.
K.B. 21 mei 1965 inzake het Algemeen Reglement van de Strafinrichtingen, B.S., 25 mei 1965.
K.B. van 12 januari 1973 tot aanpassing van de Wet van 23 december 1946 houdende instelling van een Raad van State aan de wetgeving betreffende het gebruik van talen in bestuurszaken en tot coördinatie van de wetten op de Raad van State, B.S., 21 maart 1973.
K.B. 27 juni 2000 houdende oprichting van een commissie ‘strafuitvoeringsrechtbanken, externe rechtspositie van gedetineerden en straftoemeting’, B.S., 13 maart 2000.
Kg. Gent, 14 juli 2004, Rechtspraak Antwerpen, Brussel, Gent, 2005, afl. 13, 1231-1240, met noot VAN DEN BERGE, Y.
M.B. 12 juli 1971 houdende de Algemene Instructie voor Strafinrichtingen, B.S.
MINISTERIELE OMZENDBRIEF nr. 1777 van 2 mei 2005 betreffende de tuchtprocedure ten aanzien van gedetineerden.
Oriëntatienota ‘Strafbeleid en Gevangenisbeleid’ van minister S. Declerck, Brussel, Ministerie van Justitie, 1996, 46 p.
PANKEN, H., ‘E.H.R.M. 14 november 2002’, R.W., 2003-2004, nr. 34, 1355-1356.
Raad van Europa, Ministercomité, Aanbeveling nr. 87(3), Straatsburg, 12 februari 1987.
R.v.St. 10 april 1981, Arr. R.v.St., 1981, nr. 21.098.
R.v.St. nr. 86.816, 18 april 2000, T.B.P., 2001, 199-202, noot Weymeersch.
Wet 12 januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van gedetineerden, B.S., 1 februari 2005, 2815-2851.
WETSVOORSTEL VAN BASISWET van 17 juli 2001 betreffende gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden, 2001, Doc. 1365/001, 180 art.
WETSVOORSTEL VAN BASISWET van 30 juli 2003 betreffende gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden, 2003, Doc. 0231/001, 172 art.
Internetbronnen
BOURLET, A. (2005/09), Justitie in cijfers 2005 [WWW] Diensten van de voorzitter. Cel Statistieken FOD Justitie: http://www.just.fgov.be/img_justice/publications/pdf/78.pdf , 26 p. [20/12/05]
COMITÉ EUROPÉEN POUR LA PRÉVENTION DE LA TORTURE ET DES PEINES OU TRAITEMENTS INHUMAINS OU DÉGRADANTS (1994/10/14) ‘Rapport au Gouvernement de la Belgique relatif à la visite effectuée par le Comité européen pour la prévention de la torture et des peines ou traitements inhumains ou dégradants (cpt) en Belgique du 14 au 23 novembre 1993’ [WWW]. Conseil de l’Europe: http://www.cpt.coe.int/documents/bel/1994-15-inf-fra.htm [21/03/06].
COMITÉ EUROPÉEN POUR LA PRÉVENTION DE LA TORTURE ET DES PEINES OU TRAITEMENTS INHUMAINS OU DÉGRADANTS (1998/06/18) ‘Rapport au Gouvernement de la Belgique relatif à la visite effectuée par le Comité européen pour la prévention de la torture et des peines ou traitements inhumains ou dégradants (cpt) en Belgique du 31 août au 12 septembre 1997’ [WWW]. Conseil de l’Europe: http://www.cpt.coe.int/documents/bel/1998-11-inf-fra.htm [21/03/06].
COMITÉ EUROPÉEN POUR LA PRÉVENTION DE LA TORTURE ET DES PEINES OU TRAITEMENTS INHUMAINS OU DÉGRADANTS (2002/10/17) ‘Rapport au Gouvernement de la Belgique relatif à la visite effectuée par le Comité européen pour la prévention de la torture et des peines ou traitements inhumains ou dégradants (cpt) en Belgique du 25 novembre au 7 décembre 2001’ [WWW]. Conseil de l’Europe: http://www.cpt.coe.int/documents/bel/2002-25-inf-fra.htm [21/03/06].
COMITÉ EUROPÉEN POUR LA PRÉVENTION DE LA TORTURE ET DES PEINES OU TRAITEMENTS INHUMAINS OU DÉGRADANTS (2006/04/20) ‘Rapport au Gouvernement de la Belgique relatif à la visite effectuée en Belgique par le Comité européen pour la prévention de la torture et des peines ou traitements inhumains ou dégradants (cpt) du 18 au 27 avril 2005’ [WWW]. Conseil de l’Europe: http://www.cpt.coe.int/documents/bel/2006-15-inf-fra.htm [22/04/06].
COUNCIL OF EUROPE, (s.d.), ‘Complete list of the Council of Europe’s treaties’ [WWW]. Council of Europe: http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ListeTraites.asp?CM=8&CL=ENG [08/04/2006].
Council of Europe, Committee of Ministers (2006/01/11) Recommendation Rec(2006)2 of the Committee of Ministers to member states on the European Prison Rules [WWW]. Council of Europe: https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=955747&BackColorInternet=9999CC&Back… [24/03/2006].
EUROPEAN COMMITTEE FOR THE PREVENTION OF TORTURE AND INHUMAN OR DEGRADING TREATMENT OR PUNISHMENT (1991/02/20) ‘1st General Report on the CPT's activities covering the period November 1989 to December 1990’ [WWW]. Council of Europe: http://www.cpt.coe.int/en/annual/rep-01.htm [03/04/06].
EUROPEAN COMMITTEE FOR THE PREVENTION OF TORTURE AND INHUMAN OR DEGRADING TREATMENT OR PUNISHMENT (1992/04/13) ‘2nd General Report on the CPT's activities covering the period 1 January to 31 December 1991’ [WWW]. Council of Europe: http://www.cpt.coe.int/en/annual/rep-02.htm § 44-45 [03/04/06].
EUROPEAN COMMITTEE FOR THE PREVENTION OF TORTURE AND INHUMAN OR DEGRADING TREATMENT OR PUNISHMENT (1997/08/22), ‘7th General Report on the CPT’s activities covering the period 1 January to December 1996’ [WWW]. Council of Europe: http://www.cpt.coe.int/en/annual/rep-07.htm [03/04/2006].
EUROPEAN COMMITTEE FOR THE PREVENTION OF TORTURE AND INHUMAN OR DEGRADING TREATMENT OR PUNISHMENT, (s.d.) ‘Documents State by State’ in Documents published by the CPT [WWW]. Councile of Europe: http://www.cpt.coe.int/en/states.htm [03/04/2006].
EUROPEAN COMMITTEE FOR THE PREVENTION OF TORTURE AND INHUMAN OR DEGRADING TREATMENT OR PUNISHMENT (2006/03) ‘The CPT in brief’ [WWW]. Council of Europe: http://www.cpt.coe.int/en/documents/ENG-leaflet-scr.pdf [02/04/2006].
EUROPEAN COMMITTEE FOR THE PREVENTION OF TORTURE AND INHUMAN OR DEGRADING TREATMENT OR PUNISHMENT (2004/09) ‘The CPT standards. “Substantive” sections of the CPT’s General Reports’ [WWW]. Council of Europe: http://www.cpt.coe.int/en/documents/eng-standards.doc [03/04/2006].
LIGA VOOR MENSENRECHTEN, Jaarverslag 1998 [WWW] http://www.mensenrechten.be/pdf/jaar1998.pdf [01/04/2006].
LIGA VOOR MENSENRECHTEN, Jaarverslag 2000 [WWW] http://www.mensenrechten.be/pdf/jaar2000.pdf [01/04/2006].
LIGA VOOR MENSENRECHTEN, Jaarverslag 2001 [WWW] http://www.mensenrechten.be/pdf/jaar2001.pdf [01/04/2006].
LIGA VOOR MENSENRECHTEN, Werkingsverslag 2002 [WWW] http://www.mensenrechten.be/word/jaar2002.doc [01/04/2006].
LIGA VOOR MENSENRECHTEN, Werkingsverslag 2003 [WWW] http://www.mensenrechten.be/word/jaar2003.doc [01/04/2006].
X, (2005/05/03) ‘Council of Europe Anti-Torture Committee visits Belgium’[WWW]. Council of Europe: http://www.cpt.coe.int/documents/bel/2005-05-03-eng.htm [30/03/2006].
X (s.d.), ‘Het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten’ in Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding [WWW] http://www.antiracisme.be/nl/wetten/discriminatie/internationaal/bupo.h… [15/03/2006].
X (s.d.), ‘Publicaties’ in Liga voor Mensenrechten [WWW] Liga voor Mensenrechten vzw: http://www.mensenrechten.be/main.php?action=pub [31/03/2006].
X (1998/07/20), ‘Universele Verklaring van de rechten van de Mens’ in United Nations Department of Public Information [WWW] United Nations: http://www.unhchr.ch/udhr/lang/dut.htm [15/03/2006].
X, (s.d.), ‘Verdragsinstrumenten ter bescherming en bevordering van de mensenrechten’ [WWW]. Vormen vzw: http://www.vormen.org/informatie/MensenrechtensysteemVN/InstrumentenVer… [14/02/2006].
X (s.d.), ‘Voorgeschiedenis’ in Over de Liga [WWW] Liga voor Mensenrechten vzw: http://www.mensenrechten.be/main.php?action=odl [31/03/2006].
Mondelinge bronnen
Interview met gedetineerde nr. 1, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 23 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 2, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 23 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 3, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 23 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 4, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 23 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 5, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 23 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 6, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 23 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 7, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 25 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 8, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 25 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 9, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 25 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 10, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 25 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 11, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 25 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 12, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 27 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 13, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 27 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 14, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 27 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 15, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 27 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 16, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 27 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 17, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 27 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 18, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 27 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 19, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 27 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 20, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 28 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 21, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 28 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 22, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 28 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 23, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 28 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 24, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 28 februari 2006.
Interview met gedetineerde nr. 25, gedetineerde in de gevangenis van Dendermonde, Dendermonde, 28 februari 2006.
Artikels uit dag- en/of weekbladen
B.E.G., ‘Ontevreden Brugse gevangenen stappen naar rechter’, Het Nieuwsblad, 23 maart 2006.
DECOO, S., ‘Ze kunnen alles op elk moment afpakken’, De Morgen, 3 december 2004.
DE GRAAF, A., ‘Advocaat van gevangene vraagt dringend ingrijpen justitie na twee weken staking’, De Morgen, 10 oktober 2005.
GHIJS, I., ‘Geen rechten alleen gunsten. Gevangenen weten niet wat ze mogen’, De Standaard, 26 november 2004, p. 8.
GORIS, R., ‘De gevangenissen: overbevolkt en ondoeltreffend. Met zijn zevenen in een cel’, De Standaard, 7 april 2004.
H.R.T., ‘Drie gedetineerden in hongerstaking in Antwerpse gevangenis’, De Standaard, 10 juni 2002.
I.G., ‘Zeg niet cipier tegen penitentiair beambte’, De Standaard, 23 april 2003.
L.L.C., ‘Raad van State onbevoegd over gevangenisregime DHKP-C'ers’, De Standaard, 28 maart 2006.
P.O.M., ‘Veertig procent gevangenen nog niet veroordeeld’, De Standaard, 7 april 2006, p. 2.
SIOEN, L., ‘Doe de voordeur dicht. Hoe lossen we de overbevolking in de Belgische gevangenissen op?’, De Standaard, 26 april 2003.
WEISS, P., “Ik ga door tot het einde”, Het Nieuwsblad, 11 juni 2002.
