Vreemde tranen - Rouwbegeleiding van Turkse cliënten bij Slachtofferhulp

Inge Vanderhaeghe
Persbericht

Vreemde tranen - Rouwbegeleiding van Turkse cliënten bij Slachtofferhulp

Vreemde tranen

 

Hoe kunnen we multicultureel samen leven? Altijd wel stof tot debat. Ik wil het daarentegen even hebben over hoe we samen kunnen sterven. Staat u er ooit wel eens bij stil dat we op een dag allemaal moeten sterven? Allemaal, zonder onderscheid in afkomst, religie, ras of geslacht? En dat er daarbij altijd mensen achter blijven die rouwen?

 

Hoe we afscheid nemen van onze doden en ons verdriet daarover een plaats geven, is zeer individueel, maar wordt tegelijk ook sterk cultureel bepaald. U bent wellicht het meest vertrouwd met kerkelijke begrafenissen en vrijzinnige afscheidsrituelen die eigen zijn aan de Vlaamse cultuur. Sommigen onder ons hebben heel uitgesproken ideeën over wat er de nabestaanden allemaal te doen staat eens de tijd van sterven gekomen is. Maar stelt u zich nu eens voor dat u niet meer in België leeft. U bent geëmigreerd naar een ander land waar men geen christelijke of vrijzinnige ideeën aanhangt. Daar gaat u sterven, en u hebt al jaren lang de innige wens om gecremeerd te worden of uw lichaam af te staan aan de wetenschap. Misschien wenst u een klassieke eucharistieviering of een unieke uitvaart met zelfgekozen muziek en teksten. Hoe het ook zij, stelt u zich voor dat het uitvoeren van uw laatste wensen onmogelijk gemaakt wordt door de wetgeving in uw nieuwe woonplaats. Tja, dan hebt u twee opties. Of u laat uw wensen varen en past zich aan de plaatselijke gewoonten aan, of u laat uw lichaam terugbrengen naar uw oorspronkelijke thuisland om alsnog op gewenste wijze het aardse leven te verlaten.

 

Wat u zich net hebt voorgesteld, is voor veel medebewoners van ons land een realiteit. Het is u misschien minder bekend, maar het debat over ‘samen sterven’ wordt wel degelijk gevoerd. In ons democratisch Europa zou het immers ondenkbaar zijn om niet in discussie te gaan over etnisch-culturele minderheden als het op iets essentieels als de dood aankomt. Ter illustratie daarvan wil ik hier het sterven in moslimgemeenschappen even aanhalen, omdat deze groep in Europa zo sterk vertegenwoordigd is.

 

Natuurlijk zijn er ook bij moslims veel individuele verschillen in het emotioneel omgaan met het verlies van dierbaren. Daarnaast voorziet de Islam hiervoor ook een aantal religieuze en culturele richtlijnen. Moslims die in een westers land leven, komen dan ook nogal eens in een spanningsveld terecht tussen die richtlijnen en de lokale gebruiken. Waar het de omgang met de dood betreft, hebben moslims vier plichten ten aanzien van hun doden, waar de grote meerderheid van hen zich graag wil aan houden: een rituele dodenwassing, de dode in een lijkwade begraven in plaats van in een kist, het begrafenisgebed en het islamitisch begraven. Dat laatste impliceert dat de dode zo snel mogelijk wordt begraven, met het hoofd richting Mekka, in als islamitisch gekentekend terrein waar hij voor altijd blijft liggen. De achterliggende gedachte hiervan is het garanderen van de eeuwige rust tot de dag des oordeels. Een idee dat ook terug te vinden is in de christelijke visie op de dood die hier tot een 50-tal jaar geleden overheersend was.

 

In concreto botsen die richtlijnen voor begrafenisrituelen met de westerse wetgeving rond begraven. Overal in Europa is er de laatste jaren discussie over het al dan niet inrichten van moslimpercelen, het begraven zonder kist en de ligtijden op begraafplaatsen. In Vlaanderen is het sinds 2004 mogelijk om te begraven in lijkwaden en zijn ligtijden van 50 jaar een optie. Wat de moslimpercelen betreft, ligt het complexer omdat het inrichten van begraafplaatsen een gemeentelijk bevoegdheid is. Hierin staat het laïcistisch standpunt van iedereen gelijk voor de wet, en aldus gemengd begraven, lijnrecht tegenover het inrichten van aparte percelen voor moslims op begraafplaatsen en de praktijk daarin verschilt van gemeente tot gemeente.

 

Dit maakt het voor moslims in westerse landen niet eenvoudig om hun laatste afscheid naar wens uit te voeren. Met als gevolg dat de grote meerderheid zich laat repatriëren naar hun thuisland om zo getrouw mogelijk aan hun plichten te kunnen voldoen. Een oplossing die ook zijn nadelen heeft: het duurt vaak lang eer men de dode kan begraven; er hangt een serieus prijskaartje aan; en het komt het integratieproces van moslims niet ten goede, want waar de eigen doden liggen begraven, daar is men ook thuis. Bovendien kan dit het rouwproces van nabestaanden bemoeilijken. Hoe zou u zich immers voelen indien een geliefd persoon mijlenver begraven ligt, terwijl u het misschien belangrijk vindt om regelmatig het graf te gaan bezoeken?

 

Nu heeft onze postmoderne westerse samenleving ook aan moeilijke rouwprocessen een mouw gepast, in de vorm van professionele rouwhulpverlening. Daarvoor kan men terecht bij een aantal welzijnsorganisaties die rouwbegeleiding aanbieden. Instellingen die de plicht hebben om laagdrempelig te zijn, een diversiteitsbeleid te voeren en aldus open te staan voor alle culturen. De vraag is enkel hoe men in een multiculturele samenleving adequaat aan rouwbegeleiding kan gaan doen als de hulpverleners vanuit hun eigen cultuur en opleiding, doordrongen zijn van een eenzijdige westerse visie op dood en rouwverwerking? Ze hebben er vaak geen idee van hoe mensen uit andere culturen met verlies omgaan en reiken zodoende oplossingen aan die voor de allochtone hulpvrager geen oplossing zijn. Omgekeerd hebben migranten hier vaak geen idee van het bestaan van dergelijke hulp of zien ze er het nut niet van in. Daarnaast is er nog de enorme drempel van taal en de weerstand tegen het werken met tolken. Ook niet te onderschatten zijn de wederzijdse vooroordelen die een vruchtbaar hulpverleningsproces in de weg staan.

 

Er bestaat met andere woorden een kloof tussen de allochtone rouwende en de Vlaamse rouwbegeleider, die in de hulpverleningspraktijk sterk voelbaar is. Vakliteratuur over interculturele hulpverlening benadrukt vaak dat men zich niet mag focussen op de verschillen maar wel op de gelijkenissen. Het verschil in visie op dood en rouw is echter een realiteit die men niet kan negeren als men mensen uit andere culturen werkelijk wil helpen in hun rouwverwerking. Kennis van de eigen en van de andere cultuur zijn hierin noodzakelijk. De eigen cultuur kennen lijkt evident, maar is men zich daarbij nog voldoende bewust van de relativiteit van de gehanteerde westerse theorieën over rouw? Beseft men dat er veel onbekende maar evenwaardige visies zijn? Kennis van de andere cultuur is nodig om de hulpverlening op maat van de cliënt te kunnen aanbieden. Deze is gemakkelijk verkrijgbaar door bij de hulpvragers zelf te durven polsen hoe zij hun verdriet ervaren en wat zij helpend vinden. Zonder deze beide vormen van kennis rest een hulpverlener immers niet veel anders dan terug te vallen op de eigen vooroordelen, met alle gevolgen vandien.

 

Enkel een combinatie van deze kennis met een open houding ten aanzien van de cultureel andere, kan vreemde tranen minder vreemd maken.

 

 

 

 

Bibliografie

 

LITERATUURLIJST

 

·         Schriftelijke bronnen

 

BLEYEN, J., De dood in Vlaanderen. Opvattingen en praktijken na 1950. Leuven, Uitgeverij Davidsfonds, 2005, 253 blz.

 

DE JONG, J., en VAN SCHAIK, M., Culturele en religieuze aspecten van rouw- en traumaverwerking naar aanleiding van de Bijlmerramp. Tijdschrift voor Psychiatrie, 1994, 36/4, blz. 291-303.

 

DEMIRSOY, M., Omgaan met Marokkaanse en Turkse cliënten. Tips voor hulpverleners. Genk, OCMW Genk, Sociale Dienst, Project Lokaal Migrantenbeleid BFMV. Rapport. december 1995.

 

DERRICHE, O., Enkele methodische wenken. In Gezondheidszorg en diversiteit. Het voorbeeld van de moslimpatiënten. brochure. Brussel, Koning Boudewijnstichting, augustus 2005, 68 blz.

 

DEVISCH, I., Ethisch-filosofische vraagstukken. niet-gepubliceerde cursus. Gent, Arteveldehogeschool, Opleiding in het sociaal-werk, 2004-2005, 74 blz.

 

DIF, M., Ziekte en dood in de Islam. Ceremonieën en gedragingen. Brussel, Tasnim, 2005, 248 blz.

 

FREUD, S., vert. GRAFTDIJK, T., en ORANJE, W., Rouw en Melancholie. in Psychoanalytische Theorie I. Amsterdam, Boom Meppel, 1985, 91 blz.

 

JONKER, G., The knife’s edge: Muslim burial in the diaspora. Mortality, vol. 1, n° 1, 1996, blz. 27-41.

 

GAILLY, A., Cultuurgevoelige hulpverlening. in CAN, M. en SNIJDEWIND, A. (red.), Culturen zonder muren. Nieuwe initiatieven in de transculturele hulpverlening. Badhoevedorp, Mension, 2006, 14 blz.

 

GHASSAN, A., Islam. Doodsvoorstellingen en het hiernamaals. in ELDERS, F. (red.) Over leven en dood. Brussel, VUB Press, 1997, 206 blz.

 

GIELEN, G., Interculturele hulpverlening. Cahiers voor de welzijnswerker. Mechelen, Kluwer, 2003, 112 blz.

 

MAES, J., Omgaan met rouw. niet-gepubliceerde cursus, Wijgmaal-Leuven, Zorg-Saam vzw, sep 2002, 78 blz.

 

MCGOLDRICK, M. en FROMA WALSCH, E., Living beyond loss. Death in the family. In dossier rouw. Werkgroep Slachtofferhulp, oktober 2006.

 

PESSIRERON, S., Rouwen in zeven Nederlandse culturen. Utrecht, Seram Press, 1999.

 

POLSPOEL, W., Wenen om het verloren ik. Over verlies en rouwen. Kampen, Uitgeverij Kok, 2003., 223 blz.

 

PROVINCIAAL INTEGRATIECENTRUM LIMBURG, Toegankelijkheidsonderzoek binnen de geestelijke gezondheidszorg en het algemeen welzijnswerk, 2002. In: ING, Literatuurstudie Interculturalisering binnen de geestelijke gezondheidszorg.

 

SANNEN, L., Drempels naar welzijnsvoorzieningen: de cliënt aan het woord, literatuurstudie en diepte-interviews bij kansarmen en etnisch-culturele minderheden. Leuven: HIVA,2003. In: ING, Literatuurstudie Interculturalisering binnen de geestelijke gezondheidszorg.

 

STRUIJS, A. en BRINKMAN, F., Botsende waarden: ethische en etnische kwesties in de hulpverlening. Utrecht: NIZW, 1996. In: ING, Literatuurstudie Interculturalisering binnen de geestelijke gezondheidszorg.

 

STRUIJS, A, en WENNINK, H.J. (red.), Allochtone cliënten en geestelijke gezondheidszorg. Zoetemeer: Gezamelijke uitgave van het Trimbos-instituut te Utrecht en de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg, 2000. In: ING, Literatuurstudie Interculturalisering binnen de geestelijke gezondheidszorg.

 

TIGGELOVEND, I., Verbal vision vzw, Etnocommunicatie. Communiceren met een multicultureel publiek. brochure. Brussel, Gelijke Kansen in Vlaanderen, februari 2005, 61 blz.

 

VAN HOREBEEK, K., Een open deur voor elke kleur: werken aan toegankelijkheid van het CAW voor etnisch-culturele minderheden, Berchem: Steunpunt Algemeen Welzijnswerk vzw, Brussel: Vlaams Minderhedencentrum vzw., 2004. In: ING, Literatuurstudie Interculturalisering binnen de geestelijke gezondheidszorg

 

VAN OUDENHOVEN, J., Cross-culturele pwychologie. De zoektocht naar verschillen en overeenkomsten tussen culturen. Bussum, Uitgeverij Coutinho, 2002, blz. 14.

 

VANDERHAEGHE, I.,  Rouwen. Het verlies van een dierbaar persoon verwerken. brochure, Gent, Slachtofferhulp CAW Visserij, 2006, 27 blz.

 

VERLEYEN, M., De bron van de wet. Knack Historia. Maart 2007.

 

VERREPT, H., Interculturele bemiddeling in de ziekenhuizen. Hospitalia, 2002/4: 170-174. Brussel, Ministerie van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu, Coördinatiecel Interculturele Bemiddeling,.

 

WAGTENDONK, K., Het memento mori van de Islam. in TIEMERSMA, D. (red.), De vele gezichten van de dood. Rotterdam, Lemniscaat, 1996, 160 blz.

 

WERKGROEP SLACHTOFFERHULP, Dossier rouw. oktober 2006.

 

 

·         Elektronische bronnen

 

BOUSSETTA, H., Islam en moslims in België. Lokale uitdagingen & algemeen denkkader. Synthesenota. Brussel, Koning Boudewijnstichting , mei 2004. internet. (30 maart 2007)

(http://www.kbs-frb.be/files/db/NL/PUB_1413_Islam_en_moslims_Belgie.pdf).

 

BRAHIM, L., Islamitisch begraven: rituelen en voorschriften. VOEM Oost-Vlaanderen vzw. 3 april 2004. internet, Centrum voor Islam in Europa. (8 juni 2006) (http://www.flwi.ugent.be/cie/archief/docu4.htm).

CENTRUM VOOR MONDIAAL ONDERWIJS, Het conlict in Irak verder uitgediept, Conflict Courant. internet, maart 2003.

(http ://www. cmo.nl /cc/cc-1/cc-4.html)

 

DE JONG, J., en VAN SCHAIK, M., Culturele en religieuze aspecten van rouw- en traumaverwerking naar aanleiding van de Bijlmerramp. Tijdschrift voor Psychiatrie, 1994,36/6

 

DE LEY, H., (herman.deley@ugent.be), Vraag i.v.m. islambegraafplaatsen. e-mail aan VANDERHAEGHE, I., (inge.vanderhaeghe@telenet.be), 6 april 2007.

 

DE LEY, H., De hedendaagse begrafenisrituelen in de Islam. Vert. van DENNY, F.M. in the Oxford Encyclopedia of the Modern Islamic World, 1995, vol. 2., Gent, Centrum voor Islam in Europa. internet (8 juni 2006 ) (http://www.flwi.ugent.be/cie/archief/docu8.htm).

 

DE LEY, H., De islam: Thuis in Vlaanderen?, Gent, Centrum voor Islam in Europa, 1999. internet, (8 juni 2006).

(http://www.flwi.ugent.be/cie/deley1.htm).

 

HAGERS, M., Een godsdienst met vele gezichten, NRC Handelsblad A4-krant. November 2003. blz. 2.

(http://www.nrc.nl/redactie/Scholieren/A4krant_islam.pdf)

 

HEIJLIGERS, E., Rouwbegeleiding averechts effect?, Vereniging ouders van een overleden kind. internet, (26 maart 2007). (http://www.vook.nl/gelezen_detail.cfm?seq=C2B0B5EE-A8C1-4ED2-B2F4555C51…).

 

HET LAATSTE NIEUWS, Eerste moskeeën worden volgend jaar erkend, Asse, De Persgroep Publishing, 7 november 2006. internet. (http://www.hln.be/hlns/cache/det/art_294167.html?wt.bron=hlnMatrix).

 

INTERCULTUREEL NETWERK GENT i.s.m. Universiteit Gent. Interculturalisering binnen de geestelijke gezondheidszorg. Literatuurstudie Deel 2 Eerste en tweedelijnshulpverlening. Gent, maart 2006. internet. (http://www.ingent.be/ggz/literatuurstudiedeel2_24mart06.pdf)

 

JONKER, G., De groei van moslimpercelen op openbare begraafplaatsen in Europa. Uiteenzetting gehouden op de Derde Dag van de Gelijkberechtiging, "Islamitische begraafplaatsen in Gent en Oost-Vlaanderen", Gent, Centum voor Islam in Europa, 3 april 2004. internet, (5 april 2007).

(http://www.flwi.ugent.be/cie/CIE2/jonker1.htm).

 

KANMAZ, M., Moskee en godsdienstbeleving. Leven als moslim in een lekenstaat. Gent, Centrum voor Islam in Europa, 2002. internet, (6 april 2007). (http://www.flwi.ugent.be/cie/RUG/kanmaz3.htm).

 

KLASS, D., Grief and mourning in Cross-Cultural Perspective. Encyclopedia of death and dying. Internet, (1 maart 2007).

(http://www.deathreference.com/Gi-Ho/Grief-and-Mourning-in-Cross-Cultura…)

 

MALY, I., Dirigeren van verschillen. Hulpverlening en diversiteit op de werkvloer: een toekomstperspectief. Gent, Tolk- en Vertaalservice Gent vzw, 2003. internet. Centrum voor Islam in Europa.

(http://www.flwi.ugent.be/cie/CIE/maly4.htm)

 

MEDIMMIGRANT, Wat bij het overlijden van uw dierbare? Formaliteiten voor een begrafenis-crematie-repatriëring. Brochure, Brussel, Medimmigrant, maart 2006. internet.

(http ://www.medimmigrant.be /Overlijden%20begrafenis %20crematie %20 repatriering %20van%20een%20lichaam.pdf).

 

SILVERMAN, Ph., Continuing bonds, Encyclopedia of death and dying. internet, (10 maart 2007)

(http://www.deathreference.com/Ce-Da/Continuing-Bonds.html).

 

STAD GENT, Beleidsplan etnisch-culturele diversiteit 2006-2008, Deel II Demografie, Gent, 29 augustus 2005. internet. (http://www4.gent.be/integratiedienst/Algemeen/beleidsplan%202006008/BPE…)

 

STICHTING DR. ELISABETH KÜBLER-ROSS NEDERLAND. internet, (8 maart 2007) (http://www.kubleross.nl/?Welkom:Visie_en_doelstelling%26nbsp%3BEKR)

 

VAN DEN BOUT, J., Rouwsluiers, Supervisionair Workshops. internet, (28 maart 2007). (http://www.supervisionair.nl/aanbod_nabestaanden.htm).

 

 

·         Mondelinge bronnen

 

BURM, N., DE BEUL, N., DE LOOF, I,  JACOB, L., VAN CAUTEREN, K., VANDEN EYNDE, S., VANDERHAEGHE, I., Slachtofferhulp Gent, Mondelinge mededelingen, via gesprek d.d. 19 maart 2007.

 

DELEU, R., Diversiteitsmedewerker, CAW Visserij Gent, Mondelinge mededeling, via gesprek d.d. 22 maart 2007.

 

GUVENNE, H., Maatschappelijke Cel, Integratiedienst Politie Gent, Mondelinge mededeling, via gesprek d.d. 21 maart 2007.

 

KETEN, F. en BALKAN, F, Intercultureel bemiddelaars, AZ Sint-Lucas Gent, Mondelinge mededelingen, via gesprek d.d 7 maart 2007.

 

LEMSALLAH, K., CGGZ Bevrijding, Gent, Mondelinge mededeling, via gesprek d.d. 14 maart 2007.

 

MARECHAL, M., Intercultureel bemiddelaar, Stedelijke Integratiedienst Gent, Mondelinge mededeling, via gesprek d.d. 27 maart 2007.

 

TOC, E., moskee Fatih Camii Gent, Mondelinge mededeling, via gesprek, d.d. 7  maart 2007.

 

GÖRGÖZ, R., Artevelde Hogeschool Gent, Mondelinge mededeling, via gesprek, d.d. 14 maart 2007.

 

SAHAN, M., Mondelinge mededeling, via gesprek d.d. 28 maart 2007.

 

TASPINAR, B., Mondelinge mededeling, via telefoongesprek, d.d. 30 maart 2007.

 

VAN DEN BOSSCHE, M., en MOERMAN, V., Slachtofferonthaal Parket Gent, Mondelinge mededelingen, via telefoongesprek, d.d. 1 maart 2007.

 

VAN WAES, N., Wijkgezondheidscentrum De Sleep, Mondelinge mededeling, via gesprek d.d. 11 april 2007.

 

 

Universiteit of Hogeschool
Sociaal werk optie MW
Publicatiejaar
2007
Kernwoorden
Share this on: