De fundamentele waarden in de verhouding tussen de EU en de lidstaten: conflicterend of samenbrengend?
Wouters Renko
ZAAK HAIDER ALS VOORBEELD VOOR DE EU?
Het is het jaar 2000. Onze toenmalige minister van buitenlandse zaken, Louis Michel, verklaart dat de Belgen niet meer mogen gaan skiën in Oostenrijk. Waarom? Omdat de extreemrechtse partij FPÖ onder leiding van Jörg Haider lid wordt van de regering. Bijna overal in Europa wordt Oostenrijk in het verdomhoekje geplaatst en de EU heeft officiële sancties tegen Oostenrijk afgekondigd.
De bovengenoemde crisis ligt ondertussen al negen jaar achter ons en momenteel lijkt het erop dat de Europese Unie zich veel minder moeit met de interne democratie van haar leden. Zichtbare normatieve ingrepen van de EU tegen de lidstaten lijken niet snel te gebeuren. Desondanks lijken een groep academici en politici hierin juist heil te zien om het project “Europa” meer zin te geven aan de burger. Dat deze namelijk worstelt met de EU, bleek nog maar eens uit de resultaten, zowel in opkomst als in resultaat, van de laatste Europese verkiezingen in juni.
De kloof tussen de burger en politiek is van oudsher een druk besproken onderwerp. De problemen die de EU kent om haar burgers te bereiken, vervolgens tussen hen onderling een groepsgevoel te creëren en ten slotte om haar beleid aan hen te legitimeren is zo mogelijk nog moeilijker. Een concrete oplossing hiervoor is echter niet meteen voorhanden. Toch worden er her en der ideeën geformuleerd waarmee de EU de kloof met de burger zou kunnen verkleinen. Dit debat is echter erg breed en kent vele mogelijke voorstellen.
Eén van deze ideeën stelt dat de EU veel meer nadruk moet leggen op haar basiswaarden. Deze zijn in de eerste plaats de mensenrechten, de democratie en de rechtsstaat. Deze worden namelijk door zowel de Unie zelf als door haar inwoners als fundamenteel beschouwd. Ze kunnen bijgevolg als een bron van herkenning en vertrouwen tussen de verschillende en diverse volkeren en lidstaten dienen. Deze denkrichting stelt daarom dat de EU rond deze waarden zichtbare en soms verregaande beleidsdaden zou moeten stellen. Doordat ze deze waarden herkennen en onderschrijven, zullen de samenlevingen in Europa hier vervolgens positief op reageren.
Toch schaart niet iedereen zich achter deze visie. Een aantal wetenschappers wijzen op het feit dat er nog steeds een grote verscheidenheid in waarden en denken in Europa heerst. Vooral de nationale verschillen, tegenstellingen en interpretaties worden in dit kader benadrukt. Men gaat ervan uit dat het collectieve gemeenschapsgevoel tussen de lidstaten nog niet voldoende ontwikkeld is om ingrijpen van de EU in gevoelige en identiteitsbepalende dossiers (zoals migratie- en minderhedenkwesties) te rechtvaardigen. Deze groep stelt dat zulke acties juist zullen leiden tot conflict tussen de lidstaten onderling en tussen hun bevolkingen met de EU.
Door de weinige (wetgevings)bevoegdheden die de EU in dit domein bezit, is deze tegenstelling in denken voorlopig nog niet richtinggevend voor de toekomst van de EU. De richtlijnen en verordeningen van de Unie mogen immers (nog?) niet gaan over belangrijke normatieve kwesties of hebben de goedkeuring van alle lidstaten nodig.
Desondanks moeten toekomstige lidstaten wel voldoen aan een reeks democratische criteria voordat ze kunnen toetreden tot de EU. Daarnaast beschikt deze ook nog over een bestraffingmechanisme tegen lidstaten die de democratische regels overtreden. Dit laatste is echter nog maar één keer gebruikt en de vraag rijst of het nog een tweede keer zal ingeroepen worden. Toch proberen instellingen als het Europees Parlement en in mindere mate de Europese Commissie via verklaringen, debatten en resoluties druk op de lidstaten uit te oefenen.
Mede hierdoor is het toch interessant te kijken hoe de Europese bevolking en politieke klasse reageren op normatieve inmenging vanuit Brussel. Ondanks haar beperkte bevoegdheden heeft de EU toch af en toe geprobeerd haar normen op te leggen of op zijn minst geprobeerd ze te promoten. Vooral de Haider casus is hier een goed voorbeeld van. Toen Haider met zijn extreemrechtse FPÖ deel ging uitmaken van de Oostenrijkse regering, lokte dit heftige reacties uit in heel Europa en kreeg Oostenrijk ook officiële sancties van de andere EU-lidstaten. De vraag rijst echter of deze ingrepen ook de steun van de Europese bevolkingen en politiek genoten en of de EU meer bijval kreeg.
Dit blijkt niet steeds het geval te zijn. Zo keerde de Oostenrijkse bevolking duidelijk haar rug naar de EU toe. Alle parameters van vertrouwen in en legitimiteit van de EU daalden er sterk. Enkel aan de linkerzijde was er een groter begrip voor de sancties. Moeilijker is het om de invloed van de Haider casus in de andere lidstaten te bepalen. Enerzijds konden de sancties op weinig begrip rekenen in Duitsland en Denemarken, maar anderzijds bleek dit amper (tot helemaal) niet het geval te zijn voor de rest van Europa. Ook kwam de Europese Unie in de andere lidstaten nauwelijks meer of minder ter discussie te staan.
Op politiek niveau waren er wel meer tegenstellingen in Europa te zien. Zo bleek dat de regeringsleiders er niet in slaagden om unaniem achter de sancties te blijven staan en begon de rechter zijde het optreden van de EU steeds meer te veroordelen.
Sinds deze felle reactie van Europa op de Oostenrijkse kwestie in 2000 heeft de EU zich echter veel minder geprofileerd. Toch heeft de problematiek over de potentiële bindingskracht van de Europese basiswaarden nauwelijks aan belang ingeboet. De EU is na de uitbreiding met de prille democratieën uit Centraal- en Oost- Europa namelijk nog meer divers geworden. Bijgevolg is de nood aan mogelijke bindingsfactoren nog steeds erg relevant.
Als er gekeken wordt naar deze nieuwe lidstaten valt Polen niet enkel via haar grootte op; maar ook door de regeringen Marcinkiewicz (2005-2006) en Kaczynski (2006-2007). Deze namen het namelijk niet zo nauw met de Europese normen rond de basiswaarden van de EU. Vooral op vlak van de mensenrechten scoorden ze slecht. Onder andere hierdoor kwamen ze ook, maar in veel mindere mate als Oostenrijk, in conflict met Europese instellingen. Echter het grote verschil met Oostenrijk was dat terwijl de Oostenrijkers zich massaal tegen de EU gingen richten, het omgekeerde gebeurde in Polen. Zo bleek dat de Poolse bevolking eerder de kaart van de Unie trok en zich vervolgens tegen de eigen regering kantte. Ook buiten Polen was er kritiek. Diverse Europese media keurden de aanpak van de Poolse regering af. Het blijft echter gissen of dit ook het geval was voor de Europese bevolking.
Uit beide voorbeelden blijkt dus dat het moeilijk te voorspellen valt of de Europese bevolking een EU zal steunen die zich richt op een felle bescherming van haar basiswaarden. De verschillende casussen geven namelijk verschillende richtingen in denken aan. Toch lijkt hiermee het laatste woord nog niet beslecht te zijn. De Unie zal immers moeten blijven zoeken hoe ze haar burgers beter kan bereiken en hoe ze van hun steun gegarandeerd kan blijven.
Bibliografie
REFERENTIES
Academische literatuur
Adler, E., Barnett, M. (eds.) (1998). Security Communities. Cambridge: Cambridge University Press
Alpan, B. (2007). Euroscepticism in Central Europe. In: Kirschbaum, S. J. (Ed.) Central European history
and the European Union : the meaning of Europe. (pp. 159-179). New York: Palgrave Macmillan
Alston, P., Weiler, P.H.H. (1999). An “Ever Closing Union” in Need of a Human Rights Policy: The European Union and Human Rights. In Alston Philip (Ed.) The EU and human rights. (pp. 3-68).
Oxford: University Press
Baykal, S. (2005). Unity in Diversity? The Challenge of Diversity for the European Political Identity, Legitimacy and Democratic Governance: Turkey’s EU Membership as the Ultimate Test Case.
Harvard Jean Monnet Working Paper No.9/05
Berin, H. (2001). “Denmark, the Euro and Fear of the Foreign”. Policy Review, 1 (104), 63-72
Buhr, Renee L. (2007). A Supranational Cordon Sanitaire, or State-Level Instrumentalism? Insights from
the EU Response to the 2000 Austrian Coalition. Presentation at the International Studies
Association Conference. Chicago, IL, February 28-March 1, 2007.
Burgess, Peter J. (2006). Insecurity of the European community of values. International Peace Research
Institute, Oslo (PRIO)
Checkel, Jeffrey. 2001. “Why Comply? Social Learning and European Identity Change”. International
Organization, 55, (3), 553-588
Craig, P., De Búrca, G. (2008). EU Law, texts, cases, and materials. Oxford: Oxford University Press
Cramér, P., Wrange, P. (2001). “The Haider Affair, Law and European Integration”. Europarättslig Tidskrift, (1), 28-63.
De Schutter, O., Alston, P. (Eds.) (2005). Monitoring Fundamental Rights in the EU: The contribution of
the Fundamental Rights Agency. Oxford: University Press
Deutsch K., W. (2006). Political Community and the North Atlantic Area: International Organization in the
Light of Historical Experience. In: Eilstrup-Sangiovanni, M. Debates on European Integration. A reader. Hampshire: Palgrave Macmillan.
De Witte, Toggenburg (2004). Human Rights and Membership of the European Union. In Peers, Ward (Eds.) The EU Charter of Fundamental Right. (pp. 59-82). Oxford: University Press
Duff, A. (2000). “The Austrian Coalition Crisis and the European Parliament”. Österreichisches Jahrbuch
für Internationale Politik: 8-16.
Eichen, K. (2000). Erosion der deutschen Wehrverfassung durch secundäres Gemeinschaftsrecht? Neue Zeitschrift für Wehrrecht, 42, 45-65
Eriksen, E.O., Fossum J.E. (2004). Europe in Search of Legitimacy: Strategies of Legitimation Assessed.
International Political Science Review, 25 (4), 435-459
Etzioni, A. (2007). The Community Deficit. Journal of common market studies, 45 (1), 23-42
Follesdal, A. (2006). EU legitimacy and normative political theory. In: Cini, Bourne (eds.) Palgrave Advances in European Union Studies.(pp.151-173). Houndmills: Palgrave
Fossum, John Erik (2003). The European Charter: Between deep Diversity and Constitional Patriotism? European Journal of Political Theory, 2 (3), 319-340
Fossum, John Erik (2004). Still a Union of deep diversity? The Convention and the Constitution for
Europe. In: Eriksen, J.E. Fossum and A.J. Menéndez (eds) Developing a Constitution for Europe.
London: Rouledge, pp.226-247
Halman, L., Luijkx, R. & van Zundert, M. (2005). Atlas of European Values. Leiden: Koninklijke Brill NV.
Helms, L. (2003). La continuité plutot que le changement. La CDU-CSU depuis la réunification allemande. In: Delwit, P. (ed.) Démocraties chrétiennes et conservatisms en Europe. Bruxelles:
Presses de l’Université Libre de Bruxelles, pp.167-183
Hooghe, L., Marks, G., Wilson, C. (2002). Does Left/Right Structure Party Positions on European Integration? Comparative Political Studies, 35, (8), 965-989
Jakubowicz, K. (2008). Going to Extremes? Two Polish Goverments Deal with the Media. Global Media
Journal- Polish Edition, 1 (4), 24-50
Jasiewicz K., Jasiewicz –Betkiewicz A. (2008). Poland. European journal of political research, 47 (7/8),
1096-1107
Johnston, A. (2001). “Treating International Institutions as Social Environments”. International Studies
Quarterly, 45, 487-515
Kymlicka, W. (2002). Contemporary political philosophy. An introduction, Oxford University Press, Oxford
Lauristin, Marju (2007). The European Public Sphere and the Social Imaginary of the ‘New Europe”.
European Journal of Communication, 22 (4), 397-412
Leconte, Cécile (2005). The Fragility of the EU as a “Community of Values”: Lessons from the Haider
Affair. West European Politics, 28 (3), 620-649
Leconte, Cécile (2008). Opposing Integration on Matters of Social and Normative Preferences: A New Dimension of Political Contestation in the EU. Journal of Common Market Studies,46 (5), 1071-1091
Lerch, Marika (2003). European Identity in International Society- A Constructivist Analysis of the EU Charter of Fundamental Rights. ConWEB – webpapers on Constitutionalism and Governance beyond the State 2/2003. Geraadpleegd op 17 novermber 2008 op
www.bath.ac.uk/esml/esml/conWEB
March, J.G., Olson, J.P. (1989). Rediscovering institutions: The organizational basis of politics. New York: Free press
Maresceau, M. (2008). Inleiding tot Europees Recht. Academiejaar 2008 -2009. Onuitgegeven cursus. Gent. Faculteit Rechten. Ugent.
Melchior, Josef (2001). Die Europäische Wertegemeinschaft zwischen Rhetorik und Realität. In Karlhofer,
F., Melchior, J., Sickinger, j. (Eds.) Anlassfall Österreich Die Europäische Union auf dem Weg zu
einer Wertegemeinschaft. (pp. 157-175). Baden-Baden: Nomos Verlagsgesellschaft
Merlingen, M., Mudde, C., Sedelmeier, U. (2000). Constitutional Politics and the “Embedded Acquis Communautaire”: The Case of the EU 14 Against the Austrian Goverrnment. Constitutional
Web-Papers (04/2000), geraadpleegd op 10 december 2008 op http://les1.man.ac.uk/conweb
Merlingen, M., Mudde, C., Sedelmeier, U.(2001). The Right and the Righteous? European Norms, domestic Politics and the Sanctions against Austria. Journal of Common Market Studies, 39 (1), 59-77
Mikkeli, Heikki (1998). Europe: an idea, an identity. Basingstoke: Macmillan
O’Dwyer, C., Schwartz, K.Z.S. (2007). Return to (Illiberal) Diversity?Anti-Gay Politics and Minority Rights After EU Enlargement. Geraadpleegd op 12 april 2009 op www.fas.harvard.edu/~postcomm/papers/2006-07/Odwyer2007.pdf
Peers, Steve (2005). Civil and political rights. In: De Schutter, O., Alston, P. (Eds.) Monitoring fundamental rights in the EU : the contribution of the Fundamental Rights Agency (pp.111- 131). Oxford: Hart
Ray, L. (2001) ‘The Ideological Structure of Mass Opinion about European Level Policy-Making’,
Conference Paper, Annual Meeting of the American Political Science Association, San Francisco,
29 August–1 September.
Reinprecht, Michael (2001). Das Europäische Parlament und die Wertediskussion. Österreichische
Zeitschrift für Politikwissenschaft,Sonderband. 149-156
Risse, T., Wiener, A. (1999). Something Rotten and the Social Construction of Social Constructivism:
a Comment on Comments. Journal of European Public Policy, 6 (5), 775-82.
Sap, J.W. (2003). Het EU-Handvest van Grondrechten. Kluwer
Scharpf, Fritz (2003). Legitimate Diversity: the Challenge of European Integration. In: The State of the
European Union, 6 , 79-105
Schimmelfennig, F.(2000). International Socialization in the New Europe. Rational Action in an Institutional Environment. European Journal of International Relations, 6 (1), 2000, 109-139.
Schneider, Heinrich (2000). Die Europäische Union als Wertegemeinschaft auf der Suche nach sich selbst. Die Union 2000 (1), 11-47.
Sedelmeier, U. (2000). Eastern Enlargement and the EU’s International Role: The Interplay Between the
EU’s Role and Policy. In Sjursen, H. (Ed.) Redefining Security? The Role of the European Union in
European Security (pp. 185-203). ARENA Report No. 7/2000.
Seeger, Sarah (2007). Communicating European Values – The German EU Presidency and the Berlin
Declaration. CAP Aktuell, 16 (6), 12-18
Shaw, J. (2000). Law of the European Union. Basingstoke: Palgraeve
Tarschys, Daniel (2005). The Enigma of European Added Value: Setting Priorities for the European Union. Stockholm: SIEPS
Taylor, (1993). Shared and Divergent Values. In: Taylor C., Laforest G. (ed.) Reconciling the solitudes: essays on Canadian federalism and nationalism. Montreal : McGill-Queen’s university
press, pp. 155-187
Toggenburg, Gabriel N. (2004). The debate on European Values and the Case of Cultural Diversity. European Diversity and Autonomy Papers – EDAP (10)
Tusicisny (2007). Security Communities and Their Values: Taking Masses Seriously. International Political Science Review, 28 (4): 425-449
Ulfgard, R. (2005). Norm Consolidation in the European Union: The EU14-Austria Crisis in 2000. Gothenburg: Växjö University Press
Van de Steeg, Rauer, Rivet, Risse (2003). The EU as a Political Community: A Media Analysis of
the 'Haider Debate' in the European Union. Paper presented to the Annual Meeting of
the European Union Studies Association (EUSA), Nashville TN, March 27-30, 2003
Veen, Hans-Joachim (2000). Towards a European Identity: Policy or Culture. In: Andrew, Crook, Waller (Eds.) Why Europe? Problems of Culture and Identity: Volume 1 (pp 41-48). New York: St.
Martin’s
Vermeersch, P. (2007). Ethnic Minority Protection and Anti-discrimination in Central Europe Before and
After EU Accession: the Case of Poland. Journal on Ethnopolitics and Minority Issues in urope, 6
(1), 1-21.
Waever, Ole (1998). Insecurtiy, security, and asecurity in the West-European non-war community. In:
Adler, E., Barnett, M. (eds.) Security Communities (pp 69-118). Cambridge: Cambridge University Press
Weiler, J. H. H. (1995). Fundamental Rights and Fundamental Boundaries: On Standards and Values in
the Protection of Human Rights. In Neuwahl, N.A., Rosas, A. (Eds.) The European Union and
Human Rights. (pp. 51-76). Oxford: University Press
Weiler, J. H. H. (1999). The constitution of Europe: Do the new clothes have an emperor? and other essays on European integration. Cambridge : Cambridge university press
Weiler, J. H. H. (2003). In Defence of the Status Quo: Europe’s Constitutional Sonderweg. In Weiler, Wind (eds.) European Constitutionalism Beyond the State (pp.7-26) University Press, 2003)
Weiler, J. H. H. (2004). Human Rights, Constitutionalism and Integration: Iconography and Fetishism. In:
Eriksen, Fossum en Menéndez (eds..) Developing a Constitution for Europe (pp.59-68). Routledge,
2004
Williams, A. (2004). EU Human Rights Policies: A Study in Irony. Oxford: University Press
Williams, A. (2006). The indifferent gesture: Article 7 TEU, the Fundamental Rights Agency ad the UK’s invasion of Iraq. European Law Review 31 (1), 3-27
Gespecialiseerde magazines en krantenartikelen:
Bachmann, K. (2006). Reason’s cunning: Poland, populism and involuntary modernization. In: Osteuropa 56 (11-12), 13-33
De Standaard (2007, 22 oktober). Barroso hoopt op vruchtbare samenwerking met nieuwe Poolse
regering Geraadpleegd op 12 april 2009 op
http://www.standaard.be/Artikel/Detail.aspx?artikelId=DMF22102007_077&w…
Economist (2007, 1 december). The Polish farewell. Vol. 385, Issue 8557, p.67
Euractiv (2007, 7 september). Poland clashes with EU on 'anti-death penalty' day. Geraadpleegd op
22 april 2009 op http://www.euractiv.com/en/opinion/poland-clashes-eu-anti-death-penalty…
Europe (2000, maart). EU gives cold shoulder to new Austrian government. Geraadpleegd op 12
Februari 2009 op http://web.ebscohost.com/ehost/detail?vid=12&hid=117&sid=fbc366ff-408-
43d7-9451-6d22bdb13942%40sessionmgr103
Eurotopics (2006, 7 augustus). The Polish debate on the death penalty. Geraadpleegd op 19 april
2009 op http://www.eurotopics.net/en/search/results/archiv_article/DOSSIER6226-…
Forssman, B. (2007). Homophobia in Eastern Europe. Geraadpleegd op 22 april 2009 op
http://www.eurotopics.net/en/magazin/gesellschaft-verteilerseite/homoph…
Guardian (2000, 1 februari). Commission plays down Haider split. Geraadpleegd op 12 februari 2009
op http://www.guardian.co.uk/world/2000/feb/01/gwyntopham.patrickbarkham
Guardian (2000, 1 februari). Europe issues Haider ultimatum to Austria. Geraadpleegd op 12 februari
2009 op http://www.guardian.co.uk/world/2000/feb/01/austria.ianblack
Guardian (2007, 23 oktober). Separating the terrible twins. Geraadpleegd op 12 maart op
http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2007/oct/23/comment.leadersandr…
Huterer, A. (2006). Kampf der Rechten und Gerechten: Die politische Rhetorik der Kaczynskis.
In: Osteuropa 56 (11-12), 53-69.
Kochanowicz, J. (2007). Right turn: Polish politics at the beginning of the twenty-first century. In:
Eurozine (September 2007)
New York Times (2000, 2 februari). If democracy is not enough. Geraadpleegd op 12 februari 2009
op Http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9407E0DE153FF931A35751C
0A9669C8B63&sec=&spon=&pagewanted=all
NRC Handelsblad (2007, 19 september). Polen haalt zich woede lidstaten EU op de hals.
Geraadpleegd op 4 april 2009 op http://www.nrc.nl/buitenland/article1870577.ece/Polen_haalt_zich_woede_…
Ryan Lucas (2008). Polish leader accused of gay marriage slur. Geraadpleegd op 29 maart 2009 op
http://www.guardian.co.uk/world/2008/mar/20/poland.humanrights
Smolar, A. (2006). “Polen. Die Radikalen an der Macht”. In: Transit, 31, 114-131.
Spiegel (2007, 22 oktober). Europe Applauds Polish Poll. Geraadpleegd op 29 april op
http://www.spiegel.de/international/europe/0,1518,512818,00.html
Spiegel (2007, 23 oktober). 'A Milestone for Polish Democracy'. Geraadpleegd op 29 april op
http://www.spiegel.de/international/germany/0,1518,513025,00.html
Winkler, M. (2006). European Parliamentarians Stand Up Against Homophobia. Geraadpleegd op 22
april 2009 op http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,1874852,00.html
Opiniepeilingen:
CBOS (2006). Polish Public opinion may 2006. Geraadpleegd op 22 april 2009 op
http://www.cbos.pl/PL/publikacje/public_opinion/2006/05_2006.pdf
CBOS (2007). Polish Public opinion may 2007. Geraadpleegd op 1 mei 2009 op
http://www.cbos.pl/PL/publikacje/public_opinion/2007/05_2007.pdf
CBOS (2007). Polish Public opinion september 2007. Geraadpleegd op 2 mei 2009 op
http://www.cbos.pl/PL/publikacje/public_opinion/2007/09_2007.pdf
Eurobarometer (2000). Standaard Eurobarometer 53. Lente 2000
Eurobarometer (2000). Standaard Eurobarometer 54. Herfst 2000
Eurobarometer (2005). Standaard Eurobarometer 64. Herfst 2005
Eurobarometer (2006). Standaard Eurobarometer 65. Zomer 2006
Eurobarometer (2006). Standaard Eurobarometer 66. Herfst 2006
Eurobarometer (2007). Standaard Eurobarometer 68. Herfst 2007
Eurobarometer (2008). Standaard Eurobarometer 69. Zomer 2008
Ipsos (2000). La question Haider divise les opinions européennes. Geraadplaagd op 6 april
2009 op http://www.ipsos.fr/Canalipsos/poll/45.asp
Österreichische Gesellschaft für Europapolitik (2002). Die Einstellung der Österreicher zur Mitgliedschaft ihres Landes in der Europäischen Union. Geraadpleegd op 10 maart 2000 op
http://cms.euro-info.net/received/_1356_EU_Beitritt.pdf
Österreichische Gesellschaft für Europapolitik (2000). Die Mitgliedschaft in der Europäischen Union
Die Sanktionen der Mitgliedsländer der Europäischen Union und die Einstellung zur
Erweiterung der Europäischen Union. 17-25 März 2000. Geraadpleegd op 10 maart 2000 op
http://cms.euro-info.net/received/_232_oegfe.pdf
Österreichische Gesellschaft für Europapolitik (2000). Presseaussendung: Die diplomatischen
Maßnahmen der 14 EU-Staaten haben beim deutschen Publikum keine tiefgehenden Veränderungen der Einstellung zu Österreich bewirkt. Geraadpleegd op 10 maart 2000 op
http://cms.euro-info.net/received/_244_pa_3010.pdf
Österreichische Gesellschaft für Europapolitik (2000). Was wissen die Österreicherinnen und
Österreicher von den Sanktionen/Maßnahmen und wie schätzen sie die Volksbefragung ein? 24 Juni -3 Juli.Geraadpleegd op 10 maart 2000 op
http://cms.euro-info.net/received/_234_umfrage2000_06.pdf
Rapporten en stemverklaringen, resoluties Europees Parlement en Europese wetgeving:
Ahtisaari, Frowein, Oreja (2000). Report on the Commitment of the Austrian Government to Common
European Values. Parijs, 8 September 2000
Amnesty International (2007). Amnesty International annual report extracts 2005-2007.
Geraaadpleegd op 13 april 2009 op www.upr-info.org/IMG/pdf/AI_POL_add1.pdf
Batten, Whittaker, Wise (2007). Stemverklaringen Europees Parlement 26 april 2007. Geraadpleegd
op 30 maart 2009 op http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=CRE&reference=200704…
=ITEM-009&language=NL&ring=P6-RC-2007-0167#4-134
Dillen, K. (2007). Stemverklaringen Europees Parlement 26 april 2007. Geraadpleegd op 30 maart
2009 op http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=CRE&reference=200704…
=ITEM-009&language=NL&ring=P6-RC-2007-0167#4-134
Europees Parlement (2007). Ontwerpresolutie P6_TA(2007)0167 van het Europees Parlement over Homofobie in Europa van 26 april 2007. Geraadpleegd op 10 maart 2009 op
http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P6-…
Europees Parlement (2000). Ontwerpresolutie RC-B5-0101/2000 over het resultaat van de parlementsverkiezingen in Oostenrijk en het voorstel om een coalitieregering te vormen tussen de ÖVP (Oostenrijkse Volkspartij) en de FPÖ (Oostenrijkse Vrijheidspartij) van 2 februari 2000. Geraadpleegd op 20 februari 2009 op http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P5-…; 0045+0+DOC+XML+V0//NL&language=NL
Hammarberg, Thomas (2007). Lustration must not turn into revenge against former collaborators.
Geraadpleegd op 10 april 2009 op http://www.coe.int/t/commissioner/Viewpoints/070319_en.asp
IlGA Europe (2008). The Status of Lesbian, Gay, Bisexual and Transgender Rights in POLAND
Submission to the Human Rights Council for the Universal Periodic Review (1st session)
Geraaadpleegd op 13 april 2008 op http://lib.ohchr.org/HRBodies/UPR/Documents/Session1/PL/ILGA_POL_UPR_S1…
Krajewski, A. (2008). Poland. In: Freedom House: Nations in transit 2008 (pp. 447-466).
Democratization from Central Europe to Eurasia. Rowman & Littlefield Pub Inc
Richtlijn (EG) 2000/43/EG van de Raad van 29 juni 2000 houdende toepassing van het beginsel van
gelijke behandeling van personen ongeacht ras of etnische afstamming. Publicatieblad L 180,
p. 22
Richtlijn (EG) 2000/78/EG van de Raad van 27 november 2000 tot instelling van een algemeen kader . voor gelijke behandeling in arbeid en beroep. Publicatieblad L 303, p.16
Verordening (EG) nr. 168/2007 van de Raad van 15 februari 2007 tot oprichting van een Bureau van
de Europese Unie voor de grondrechten. Publicatieblad. 15 juli 2005. L 53, p. 1-14
Debatten, resoluties, parlementaire vragen en ministeriële antwoorden in de lidstaten:
België
Belgische kamer van volksvertegenwoordigers (2006). Vraag nr. 317 van mevrouw Annemie
Turtelboom van 10 januari 2006 (N.) aan de minister van Buitenlandse Zaken. Geraadpleegd
op 10 april 2009 op http://www.dekamer.be/QRVA/pdf/51/51K0108.pdf
Belgische kamer van volksvertegenwoordigers (2006). Antwoord van de minister van Buitenlandse
Zaken van 22 februari 2006, op de vraag nr. 317 van mevrouw Annemie Turtelboom van 10
januari 2006. Geraadpleegd op 10 april 2009 op http://www.dekamer.be/QRVA/pdf/51/51K0110.pdf
Vlaams Parlement (2007). Voorstel van resolutie betreffende het veroordelen van homofobie in enkele
EU-lidstaten. Zitting 2006-2007, 16 april 2007, stuk 1183 nr.1. Geraadpleegd op 18 maart op
http://jsp.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2006-2007/g1183-3.pdf
Denemarken
Folketinget (2 juni 2006). 20-spørgsmål Om seksuelle minoriteters rettigheder S 5447 af Rune Lund
(EL) til udenrigsministeren. Geraadpleegd op 20 april 2009 op http://www.folketinget.dk/doc.aspx?/samling/20081/MENU/00000002.htm
Udenrigsministeriet (20 juni 2006). Svar: 20-spørgsmål Om seksuelle minoriteters rettigheder S 5447
af Rune Lund (EL) til udenrigsministeren. Geraadpleegd op 20 april 2009 op
http://www.folketinget.dk/doc.aspx?/samling/20081/MENU/00000002.htm …;
Duitsland
Bayerische Landtag (17 februari 2000). Plenarprotokoll 14/35. Geraadpleegd op 10 maart op
http://www.bayern.landtag.de/www/ElanTextAblage_WP14/Protokolle/14%20Wa…
Deutscher Bundestag (13 juni 2006). Kleine Anfrage der Abgeordneten Volker Beck (Köln),
Irmingard Schewe-Gerigk, Thilo Hoppe, weiterer Abgeordneter und der Fraktion BÜNDNIS
90/DIE GRÜNEN – Drucksache 16/1767: Gefährdung der Menschen- und
Bürgerrechte von Lesben und Schwulen in Polen. Geraadpleegd op 21 april 2009 op
http://dip21.bundestag.de/dip21/btd/16/017/1601767.pdf
Deutsche Bundesregierung (21 juni 2006). Antwort der Bundesregierung auf die Kleine Anfrage der
Abgeordneten Volker Beck (Köln), Irmingard Schewe-Gerigk, Thilo Hoppe, weiterer Abgeordneter und der Fraktion BÜNDNIS 90/DIE GRÜNEN – Drucksache 16/1767 – Gefährdung der Menschen- und Bürgerrechte von Lesben und Schwulen in Polen (21 juni 2006). Geraadpleegd op 21 april 2009 op
http://dip21.bundestag.de/dip21/btd/16/019/1601922.pdf
Deutscher Bundestag (31 mei 2006). Antrag: Meinungs- und Versammlungsfreiheit für Lesben und
Schwule in ganz Europa durchsetzen Geraadpleegd op 21 april 2009 op
http://dip21.bundestag.de/dip21/btd/16/016/1601667.pdf
Luxemburg
Chambres des députés de Luxembourg (22 mei 2007). Séance 34: Heure d’actualité demandée par le
groupe DP au sujet de l’attitude des autorités politiques polonaises àl’encontre du député européen Bronislaw Geremek. Geraadpleegd op 21 april 2009 op
http://www.chd.lu/archives/ArchivesPortlet?selectedDocNum=2&secondList=…
Nederland
Nederlandse Tweede Kamer (30 mei 2006). Van der Ham (2006). Kamervragen 2005-2006, vraagnr.
2050614302,. Geraadpleegd op 17 maart op http://parlando.sdu.nl/cgi/login/anonymous
Spanje
Cortes de los diputados, asuntos exteriores (3 oktober 2007). Cortes generales diario de sesiones del
congreso de los comsiones. Año 2007 VIII Legislatura Núm. 921. Sesión núm. 47 celebrada el
miércoles. Geraadpleegd op 12 april op http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/PopUpCGI?CMD=VERDOC&…
Verenigd Koninkrijk
House of Commons (25 juli 2007). Notices of Motions for which no days have been fixed (‘Early Day
Motions'): Freedom of assembly in Eastern Europe en Universal discrimination of
homosexuality. Geraadpleegd op 12 april 2009 op
http://www.publications.parliament.uk/cgi-bin/newhtml_hl?DB=semukparl&S…
Zweden
Sveriges Riksdag (30 november 2006). Fråga 2005/06:506 av Birgitta Ohlsson (fp) till utrikesminister Laila Freivalds (s): Homofobi i Polen. Geraadpleegd op 19 april 2009 op http://www.riksdagen.se/webbnav/index.aspx?nid=67&dok_id=GT11506
Sveriges Riksdag (6 december 2006). Svar på fråga 2005/06:506 om homofobi i Polen Utrikesminister
Laila Freivalds. Geraadpleegd op 19 april 2009 op http://www.riksdagen.se/webbnav/index.aspx?nid=71&dtyp=frs&rm=2005/06&d…
