Nieuwe tonen op de ladder? Een studie naar een meer prominente plaats voor muziek in het Vlaamse basisonderwijs
- EvelineSimpelaere
Eveline Simpelaere & Ruuth Oosterlijnck
Nieuwe tonen op de ladder?
Een studie naar een meer prominente plaats voor muziek in het Vlaamse basisonderwijs
Sinds enkele jaren kunnen we in Vlaanderen niet langer omheen de groeiende belangstelling voor kunst en cultuur in het onderwijs. Niet alleen op beleidsniveau werden reeds tal van charmeoffensieven gelanceerd om de kunsten meer prominent aan bod te laten komen, ook binnen de academische wereld werd dit actuele onderwerp vanuit diverse invalshoeken belicht. Onder andere de befaamde studies van professor Bamford[1] deden in het Vlaamse onderwijsveld veel stof opwaaien. De resultaten van haar onderzoek lieten namelijk een weinig rooskleurig beeld zien van het cultuuraanbod in het Vlaamse onderwijs. De hoge drop-outcijfers in het deeltijds kunstonderwijs, het heersende gevoel van onvermogen bij Vlaamse leerkrachten om een kwaliteitsvolle invulling te geven aan kunstvakken, en het gebrek aan samenwerkingsverbanden tussen scholen en culturele actoren zijn slechts een greep uit de kwalijke punten die de onderzoekster aanhaalde ten aanzien van de Vlaamse kunst- en cultuureducatie. Toenmalig minster van Werk, Onderwijs en Vorming, Frank Vandenbroucke en minister van Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel, Bert Anciaux reageerden alert en richtten prompt een Commissie onderwijs cultuur en een Werkgroep inhoudelijke vernieuwing DKO op. De adviezen en mogelijke oplossingen die uit deze denktanks voortvloeiden, aangevuld met kritische kanttekeningen van de Vlaamse Onderwijsraad, mondden onder andere uit in een concreet initiatief dat in het voorjaar van 2009 onder grote persbelangstelling tot het Dynamo3project[2] werd gedoopt.
De aandacht vanuit beleid en onderzoek voor kunst- en cultuureducatie, heeft zich echter (nog) niet voldoende vertaald naar de dagelijkse klaspraktijk waar de kunstvakken aan belang moeten inboeten tegenover de meer cognitieve vakken zoals taal en wiskunde. Deze vaststelling heeft ons ertoe aangezet om na te gaan hoe leerkrachten uit het Vlaamse basisonderwijs muzische vorming en meer bepaald muzikale opvoeding beleven. Tevens hebben we getracht om aanbevelingen te doen om, rekening houdend met de beleidsadviezen en met de percepties van leerkrachten, een meer prominente plaats voor muziek te vrijwaren. Een basisschool te Finland waar muziek een aanzienlijke plek in het curriculum krijgt toebedeeld, deed hiertoe dienst als inspiratiebron. Het onderzoeksopzet van onze studie bestond bijgevolg uit twee luiken: enerzijds een etnografische studie van de Finse basisschool, aangevuld met tien focusgesprekken met Finse leerkrachten, ouders, leerlingen en oud-leerlingen, en anderzijds zes focusgesprekken met Vlaamse directieleden en leerkrachten.
De vraag naar een meer prominente plaats voor muziek in het Vlaamse basisonderwijs kan echter niet beantwoord worden zonder het referentiekader waarin deze vraag gesteld wordt, te bevragen. De oproep die zowel vanuit het beleid als vanuit het onderzoeksveld uitgaat om muziek en ruimer kunst- en cultuureducatie te stimuleren, past namelijk in onze hoogtechnologische samenleving waarin attitudes zoals creativiteit, doorzettingsvermogen, teamgerichtheid… van groot belang zijn. In deze optiek is de recente aandacht voor kunst- en cultuureducatie niet toevallig. Men kan zich zodoende de vraag stellen of dit inzetten van kunst als middel om tegemoet te komen aan maatschappelijke normen niet fundamenteel in tegenspraak is met waar kunst in essentie voor staat. Het is juist eigen aan kunst dat ze op zichzelf staat en zich manifesteert als iets bevreemdend, rebels en onvoorspelbaar. Is het dan niet merkwaardig dat de oproep naar meer kunst- en cultuureducatie voornamelijk gerechtvaardigd wordt door de maatschappijbevestigende attitudes (zoals creativiteit) die kunstvakken genereren?
Zonder deze markante vaststelling van de hand te doen, stellen we vanuit pragmatische invalshoek praktische en structurele maatregelen voor om de aanwezigheid van muziek op de basisschool te versterken.
Een eerste punt behelst de professionalisering van leerkrachten. Vooreerst dient de lerarenopleiding meer authentieke praktijkervaringen voor muziek en breder muzische vorming aan te bieden aan leraren in wording. Voorts kan de ervaren kloof tussen de lerarenopleiding en de eigenlijke praktijk gedicht worden door de lerarenopleiding te betrekken bij het ontwikkelen van een visie ten aanzien van kunst- en cultuureducatie in scholen. Een derde aspect betreft de focus op het aanbrengen van een degelijke basis muziektheorie zodat het leren van nieuwe (eigentijdse) composities een haalbaar gegeven wordt. Tenslotte dienen lerarenopleidingen, naast het aanreiken van praktische handvaten, bij hun studenten ook een bewustzijn te realiseren betreffende de vooronderstellingen aangaande kunst- en cultuureducatie.
In tweede instantie kan de inspectie een belangrijke rol spelen in het versterken van een positieve attitude betreffende kunst- en cultuureducatie bij leerkrachten. De initiatieven die scholen en leerkrachten ondernemen ten aanzien van muzische vorming dienen door hen meer gewaardeerd en in rekening gebracht te worden.
Verder kunnen nascholingen, ingericht door het DKO of andere culturele instellingen, worden aangewend om de muzische capaciteiten van leerkrachten te bevorderen, alsook hun zelfvertrouwen op te krikken. Het voorstel om professionele kunstenaars uit het DKO of andere culturele instellingen binnen de klaspraktijk van het reguliere basisonderwijs te brengen, kon rekenen op grote bijval bij de Vlaamse leerkrachten. Dergelijke uitwisseling met experts heeft een ondersteunende en inspirerende functie zodat leerkrachten na verloop van tijd deze opdracht beter op zich kunnen nemen en dus creatiever en expressiever kunnen omgaan met muziek. Een bijkomend positief gevolg van de aanwezigheid van professionele kunstenaars in de klas is dat de kans groot is dat kinderen hierdoor geprikkeld worden om deel te nemen aan de activiteiten van muziekacademies of andere culturele instellingen.
Om de gebrekkige continuïteit tussen de verschillende leerjaren en onderwijsniveaus aangaande muzische vorming op te vangen, is het uitschrijven van een schoolvisie ten aanzien van kunst- en cultuureducatie, aangepast aan de context en de eigenheid van elke school, een wenselijke denkpiste. Daar een uitgeschreven visie ook uitgevoerd dient te worden, is een voldoende groot draagvlak onder het leerkrachtenkorps noodzakelijk.
Het uittekenen van een transparant evaluatiesysteem kan, afgezien van de moeilijkheid en zelfs onmogelijkheid om kunst in richtlijnen te gieten, mogelijk zijn mits nauwgezet overleg tussen de verschillende leerkrachten van een school.
Ondanks de afkerigheid van de Vlaamse leerkrachten ten aanzien van de eindtermen inzake muzische vorming, blijft de opinie van de Onderwijsraad overeind. Dergelijke ruime omschrijving brengt namelijk de vrijheid met zich mee waarbinnen muzische momenten zich kunnen manifesteren.
[1] Naar aanleiding van haar internationale onderzoek m.b.t. een veertigtal landen naar de relatie tussen onderwijs en cultuur, kreeg Bamford de opdracht van toenmalig minister Vandenbroucke om de Vlaamse situatie zeer gedetailleerd door te lichten.
Bibliografie
Bibliografie
Aldridge, D. (2000). Music Therapy in Dementia Care: More New Voices. London: Jessica
Kingsley Publishers.
Anciaux, B. (2008). Advies m.b.t. de beleids- en actienota over cultuureducatie over smakers en
makers binnen het Vlaamse cultuur- en jeugdbeleid. Brussel: Departement Cultuur, Jeugd, Sport
en Brussel.
Austin, D. (2001). In Search of the Self: The Use of Vocal Holding Techniques: With Adults
Traumatized as Children. Music Therapy Perspectives, 19, 22-30.
Baarda, D.B., de Goede, M.P.M., & Teunissen, J. (2001). Basisboek kwalitatief onderzoek:
praktische handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Groningen:
Stenfert Kroese.
Baker, F.A., Gleadhill, L.B., & Dingle, G.A. (2007). Music therapy and emotional
exploration: Exposing substance abuse clients to the experiences of non-drug-induced
emotions. The Arts in Psychotherapy, 34 (4), 321-330.
Bamford, A. (2006). The Wow Factor. Global research compendium on the impact of the arts in
education. Münster: Waxmann.
Bamford, A. (2007). Kwaliteit en consistentie. Kunst- en cultuureducatie in Vlaanderen. Brussel:
Departement Onderwijs en Vorming.
Barrett, M.S., & Smigiel, H.M. (2007). Children’s perspectives of participation in music
youth arts settings : Meaning, value and participation. Research Studies in Music Education, 28
(1), 39-50.
Bjørkvold, J-R. (1992). De muzische mens. Rotterdam: Ad. Donker.
Boal-Palheiros, G.M., & Hargreaves, D.J. (2001). Listening to music at home and at school.
British Journal of Music Education, 18 (2), 103-118.
Bossuyt, T. (2003). De Veerman, een brede kijk op kunsteducatie. Afgehaald op 22 december
2008, van http://www.diagoog.be
Campbell, M.R., & Thompson, L.K. (2007). Perceived Concerns of Preservice Music
Education Teachers: A Cross-Sectional Study. Journal of Research in Music Education, 55 (2),
162-176.
CANON Cultuurcel. (2009). Dynamo3: klaar voor de start! Geraadpleegd op 1 april 2009, op
http://www.canoncultuurcel.be/dynamo3/dynamo3
Carey, L. (2006). Expressive and Creative Arts Methods for Trauma Survivors. London: Jessica
Kingsley Publishers.
Chlan, L. (1998). Effectiveness of a music therapy intervention on relaxation and anxiety for
patients receiving ventilatory assistance. Heart & Lung: The Journal of Acute and Critical Care,
27 (3), 169-176.
Claeys, A. (2009). Tegen de ontworteling en de vervreemding. Een pleidooi voor het
zelfverstaan van (een) cultuur. In L. Braeckmans (Ed.), Cultuur en onderwijs. Nadenken over
cultuur, culturele vorming en de bijdrage van de vakleraar (pp.107-131). Gent: Academia Press.
Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2000). Research Methods in Education (5th ed.).
London: Routledge/Falmer.
Commissie onderwijs cultuur. (2008). Gedeeld/Verbeeld, Eindrapport van de Commissie
onderwijs cultuur. Brussel: Departement Onderwijs en Vorming.
Cultuurnetwerk Nederland (n.d.). Wat is cultuureducatie? Geraadpleegd op 7 maart 2008, op
http://www.cultuurnetwerk.nl/cultuureducatie/wat_is_cultuureducatie.html
De Braekeleer, J. (2000). Zijn de belachelijke spelletjes van de actieve kunsteducatie
besmettelijk? Vorming, 16 (1), 7-21.
De Grauwe, J. (2005). Het beleid van de kunsteducatie in Vlaanderen: een algemene schets, casestudy
en kritische analyse. Antwerpen: De Veerman vzw.
Departement Onderwijs en Vorming. (2007). Eindtermen Muzische Vorming. Geraadpleegd op
2 oktober 2008, op
http://www.ond.vlaanderen.be/dvo/basisonderwijs/lager/uitgangspunten/mu…
ng.htm
Europees Parlement. (1996). Sociaal beleid in Finland: een overzicht. Geraadpleegd op 24
oktober 2008, op
http://www.europarl.europa.eu/workingpapers/soci/w9/default_nl.htm#4
Faber, H. (2005). Eigen muziek eerst? : een onderzoek naar competentiegerichte leerstrategieën in het
middelbaar muziekonderwijs. Onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Universiteit Utrecht,
Faculteit Geesteswetenschappen.
Fetterman, D. (1998). Ethnography. Step By Step. Thousand Oaks: SAGE Publications.
Gall, M., & Breeze, N. (2008). Music and eJay: An opportunity for creative collaborations in
the classroom. International Journal of Educational Research, 47 (1), 27-40.
GO!dagkrant (2007). Vernieuwingsprojecten in het deeltijds kunstonderwijs. Afgehaald op 13
januari 2009, op http://www.g-o.be/sites/Dagkrant/Documents/20022008p26-27.pdf
Goodrich, A. (2007). Peer Mentoring in a High School Jazz Ensemble. Journal of Research in
Music Education, 55 (2), 94-114.
Green, L. (1999). Research in the Sociology of Music Education: some introductory
concepts. Music Education Research, 1 (2), 159-170.
Haanstra, F. (2006). The WOW factor: een blijde maar slechte onderbouwde boodschap over
de effecten van kunsteducatie. Kunstzone, tijdschrift voor kunst en cultuur in het onderwijs, 5 (9),
29-31.
Hammersley, M., & Atkinson, P. (1983). Ethnography principles in practice. London: Tavistock.
Harland, J., Kinder, K., Lord, P., Stott, A., Schagen, I., Haynes, J., et al. (2000). Arts Education
in Secondary Schools: Effects and Effectiveness. Slough: NFER.
Haspeslagh, J. (2000). Muziek als gedienstig dienstertje van maatschappelijke belangen.
Ouverture, 9 (2), 28-32.
Heather B., & MacIntosh, B.A. (2003). Sounds of healing: music in group work with
survivors of sexual abuse. The Arts in Psychotherapy, 30 (1), 17-23.
Hetland, L., & Winner, E. (2001). The Arts and Academic Achievement: What the Evidence
Shows. Arts Education Policy Review, 102 (5), 3-7.
Hickey, M., & Hayward, P. (2001). [Review of the book Arts Education in Secondary Schools:
Effects and Effectiveness ]. Music Education Research, 3 (2), 257-261.
Ivanov, V.K., & Geake, J.G. (2003). The Mozart Effect and primary school children.
Psychology of Music, 31 (4), 405-413.
Jordens, P. (2006). Landschapsschets Kunsteducatie. Afgehaald op 7 maart 2008, op
http://www.vti.be/node/142
Kabinet Vlaams minister van Onderwijs en Vorming. (2009). Met de bus naar cultuur: dynamo3
brengt cultuur in elke klas. Geraadpleegd op 31 maart 2009, op
http://www.ond.vlaanderen.be/nieuws/2009/0331-dynamo3.htm
Kemper, K., & Danhauer, S.C. (2005). Music as Therapy. Southern medical journal, 98 (3), 282-
288.
Knight, W.E.J., & Rickard, N.S. (2001). Relaxing music prevents stress-induced increases in
subjective anxiety, systolic blood pressure, and heart rate in healthy males and females,
Journal of music therapy, 38 (4), 254-272.
Korenman, L.M., & Peynircioglu, Z.F. (2007). Individual Differences in Learning and
Remembering Music: Auditory versus Visual Presentation. Journal of Research in Music
Education, 55 (1), 48-64.
Krueger, R.A. (1998a), Developping questions for focus groups. London: SAGE Publications.
Krueger, R.A. (1998b), Moderating focus groups. London: SAGE Publications.
Krueger, R.A., & Casey, M.A. (2000). Focus Groups: A Practical Guide for Applied Research.
Thousand Oaks: SAGE Publications.
Laermans, R. (1988). De waarden van rockmuziek en jeugd(sub)culturen. Vrije Tijd en
Samenleving, 3 (3), 269-286.
Lanckmans, K., Preckler, E., o.l.v. Pinxten, R. (2003). Studie naar de noodzaak en de mogelijkheden
voor het oprichten van een kunsteducatief platform in de provincie Vlaams-Brabant. Gent:
Centrum voor Interculturele Communicatie en Interactie (CICI).
Maso, I., & Smaling, A. (1998). Kwalitatief onderzoek: praktijk en theorie. Amsterdam: Boom.
McCall, G.J., & Simmons, J.L. (1969). Issues in participant observation: a text and reader. Mass:
Addison-Wesley.
McKelvie, P., & Low, J. (2002). Listening to Mozart does not improve children’s spatial
ability: Final curtains for the Mozart effect. British Journal of Developmental Psychology, 20
(20), 241-258.
McKinney C.H., Antoni M.H., Kumar M., Tims, F.C., McCabe, P.M. (1997). Effects of
Guided Imagery and Music (GIM) Therapy on Mood and Cortisol in Healthy Adults. Health
Psychologie, 16 (4), 390–400.
Milliman, R.E. (1982). Using Background Music to Affect the Behavior of Supermarket
Shoppers. Journal of Marketing, 46 (3), 86-91.
Ministry of Education. (1998). Basic education act. Afgehaald op 25 oktober 2008, op
http://www.finlex.fi/en/laki/kaannokset/1998/en19980628.pdf
Ministry of Education. (2008). The Finnish Education system. Geraadpleegd op 25 oktober
2008, op http://opintoluotsi.fi/en-GB/Finnish_Educational_System
Ministry of Education. (2008). Education system in Finland. Geraadpleegd op 25 oktober
2008, op http://www.minedu.fi/OPM/Koulutus/koulutusjaerjestelmae/?lang=en
Morgan, D. (1998a). The Focus Group Guidebook. California: SAGE Publications.
Morgan, D. (1998b). Planning Focus Groups. Thousand Oaks: SAGE Publications.
Morgan, D. (2002) Handbook of interview research: Context and method. Thousand Oaks: SAGE
Publications.
Nantais, K.M., & Schellenberg, E.G. (1999). The Mozart Effect: An Artifact of Preference.
Psychological Science, 10 (4), 370-373.
Neuman, W.L. (1994). Social research methods : qualitative and quantitative approaches (2nd ed.).
Boston: Allyn and Bacon.
Nordoff, P., & Robbins, C. (2004). Therapy in Music for Handicapped Children. NH: Barcelona
Publishers.
North, A.C., Hargreaves, & D.J., Mckendrick, J. (1999). The influence of in-store music on
wine selections. Journal of applied psychology, 84 (2), 271-276.
North, A.C., Shilcock, A., & Hargreaves, D.J. (2003). The effect of musical style on
restaurant customers’ spending. The Effect of Musical Style on Restaurant Customers'
Spending, Environment and Behavior, 35 (5), 712-718.
OECD. Directorate for Education. (2008). Education at a glance 2008. Afgehaald op 25
oktober 2008, op http://www.oecd.org/dataoecd/31/46/41277828.pdf
Peda.net. (2004). Basisonderwijs curriculum. Geraadpleegd op 25 oktober 2008, op
http://opspro.peda.net/kuopio/viewer.php3?DB=kpopsperusteet
Peeters, L., & Staes, J. (2006). Stijnen helpt geen kweek : faalangst en vrijmoedigheid bij
muzische vorming. Brussel: CANON Cultuurcel.
Pike, K. (1967). Language in relation to a unified theory of the structure of human behavior. The
Hague: Mouton De Gruyter.
Pushta, C., & Potter, J. (2004). Focus Group Practice. London: SAGE Publications.
Rajalan Koulu. (n.d.). Rajalan Koulu. Geraadpleegd op 24 oktober 2008, op
http://www.peda.net/veraja/kuopio/rajala
Rauscher, F.H., Shaw, G.L., & Ky, K.N. (1995). Listening to Mozart enhances spatialtemporal
reasoning: towards a neurophysiological basis. Neuroscience Letters, 185 (1), 44-47.
Sanctorum, J. (2007). Is er cultuur voorbij het wow-effect? Kritisch-filosofische achtergrondreflecties
rond het Bamford-rapport in Vlaanderen. Afgehaald op 24 december, 2008, op
http://www.visionair-belgie.be/Artikels/Bamford.htm
Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt. (2008). Sectoren. Geraadpleegd op 25 oktober 2008,
op http://www.onderwijsarbeidsmarkt.nl/menu-left/sectoren/
Silbermann, A. (1963). Sociology of music. London: Routledge & K. Paul.
Silverman, D. (1997). Qualitative Research. Theory, Method and Practice. London: SAGE
Publications.
Sloboda J. (2001). Emotion, Functionality and the Everyday Experience of Music: where
does music education fit? Music Education Research, 3 (2), 243-253.
Stebbins, R.A. (2001). Exploratory Research in the Social Sciences: Qualitative Research Methods.
London: SAGE Publications.
Steele, K.M. (2003). Do rats show a Mozart Effect? Music Perception, 21 (2), 251-265.
Steele, K.M., Bass, K.E. & Crook, M.D. (1999). The mystery of the Mozart effect: Failure to
Replicate. Psychological Science, 10 (4), 366-369.
Stewart, D.W., & Shamdasani, P.N. (1990). Focus Groups: Theory and Practice. Applied Social
Research Methods Series, 20. Newbury Park (California): SAGE Publications.
Söderman, J., & Folkestad, G. (2004). How hip-hop musicians learn: strategies in informal
creative music making. Music Education Research, 6 (3), 313-326.
Supicic, I. (1987), Music in Society: A Guide to the Sociology of Music. Stuyvesant New York:
Pendragon Press.
Sutton, J.P. (2002). Music, Music Therapy and Trauma. International Perspectives. London:
Jessica Kingsley Publishers.
Suzuki, S., Mills, E., & Murphy, T.C. (1973). The Suzuki concept: an introduction to a successful
method for early Music education. Berkeley California: Diablo Press.
Technology, Entertainment, Design. (2006). Talks Sir Ken Robinson: Do schools kill creativity?
Geraadpleegd op 10 november 2008, op
http://www.ted.com/index.php/talks/ken_robinson_says_schools_kill_creat…
The European Education Directory. (2006). Structure of Education System in Finland.
Geraadpleegd op 22 oktober 2008, op http://www.euroeducation.net/prof/finco.htm
ten Have, P. (2004). Understanding qualitative research and ethnomethodology. London: SAGE
Publications.
The National Board of Education. (2008). The Education System of Finland. Geraadpleegd op
22 oktober 2008, op http://www.edu.fi/english/SubPage.asp?path=500,4699
University of Helsinki. (2008). Department of Applied Sciences of Education. Geraadpleegd op
25 oktober 2008, op http://www.helsinki.fi/sokla/english/index.htm
Vandenbroucke, F. (2007). Toespraak op 25 september 2007. Een betere cultuureducatie, in
elke school. Geraadpleegd op 15 oktober 2008,
http://www.vlaanderen.be/servlet/Satellite?c=MIN_Publicatie&cid=1190687…
nme=minister_frank_vandenbroucke/MIN_Publicatie/Publicatie_met_relatiesMIN&lang=
NL
Vandenbroucke, F. (2008). Toespraak op 18 september 2008. Kunst- en cultuureducatie:
kansen voor talent. Geraadpleegd op 15 oktober 2008, op
http://www.vlaanderen.be/servlet/Satellite?c=MIN_Publicatie&cid=1221761…
1141721285950&p=1142511947285&pagename=minister_frank_vandenbroucke%2FMIN_
Publicatie%
2FPublicatie_met_relatiesMIN&site=minister_frank_vandenbroucke&subtype=Toespr
aak
Van Noort, W. (1999). Heavy Metal: rebels en religieus. Geraadpleegd op 22 december 2008, op
http://www.icce.rug.nl/~soundscapes/VOLUME02/Heavy_Metal.shtml
Van Petegem, P., Engels, N., & Rymenans, R. (2007). De perceptie van eindtermen en ontwikkelingsdoelen
in het basisonderwijs bij leerkrachten en directies. Brussel: Departement Onderwijs en
Vorming.
Vaughn, S., Shay Schumm, J., & Sinagub, J. (1996). Focus group interviews in education and
psychology. Thousand Oaks: SAGE Publications.
Vlaamse Onderwijsraad. (2008). Advies over cultuur- en kunsteducatie. Brussel: Ministerie van
de Vlaamse Gemeenschap.
Werkgroep inhoudelijke vernieuwing DKO. (2008). Verdieping/ verbreding! Brussel:
Departement Onderwijs en Vorming.
Westerlund H. (2006). Garage rock bands: a future model for developing musical expertise?
International Journal of music education, 24 (2), 119-125.
Wiesenthal, D.L., Hennessey, D.A., & Totten, B. (2000). The influence of Music on Driver
Stress’. Journal of Applied Psychology, 30 (8), 1709-1719.
Wong, H.L.C, Lopez-Nahas, V., & Molassiotis, A. (2001). Effects of Music therapy on
anxiety in ventilator-dependent patients. Heart & Lung: The Journal of Acute and Critical
Care, 30 (5), 376-387.
Yalch, R.F., & Spangenberg, E.R. (2000). The effects of Music in a Retail Setting on Real
and Perceived Shopping Times. Journal of Business Research, 49 (2), 139-147.
Yourn, B.R. (2000). Learning to Teach: perspectives from beginning Music teachers. Music
Education Research, 2 (2), 181-192.
