Palestijnse identiteitsconstructie in en door het oeuvre van Mahmoud Darwish (1942-2008)

Eleonore
Milbou

 

“Een volk zonder poëzie is een overwonnen volk”



 

In mei 2008 'vierden' de Palestijnen en Israëli's de zestigste verjaardag van hun uiterst ingewikkelde en schijnbaar onoplosbare conflict. De voortdurende wederzijdse aanslagen en regelmatig doodlopende onderhandelingen worden bijna oud nieuws voor de doorsnee Europese krantenlezer of televisiekijker. Het is maar al te gemakkelijk om het menselijk lijden achter de nieuwsberichten uit het oog te verliezen. Toch loont het om achter de politieke façade te kijken: hoe beïnvloeden dergelijke conflictsituaties het dagelijks leven van gewone mensen? Hoe handhaaft iemand zich onder de permanente dreiging van geweld en, in het geval van de Palestijnen, met het besef niet welkom te zijn in eigen land?

Die vragen gaan in essentie om identiteit, om wat 'Palestijns zijn' op dit moment precies betekent. In normale omstandigheden is collectieve identiteit, een identiteit die gedeeld wordt door een grote groep mensen op basis van wat ze met elkaar delen, geen gegeven dat bewust beleefd wordt. Maar in het geval van de Palestijnen liggen de kaarten anders: door de politieke en sociale situatie van de meeste Palestijnen wordt hun identiteit permanent en intens bedreigd, en dat al sinds de onafhankelijkheidsverklaring van Israël in 1948. Die luidde het begin in van een periode waarin miljoenen Palestijnen uit hun geboortedorpen en -steden werden verdreven, naar het buitenland of binnen Israël. Het wegvallen van zekerheid heeft sindsdien in Palestina een identiteitscrisis veroorzaakt, en de zoektocht naar nieuwe stabiliteit en veiligheid heeft bijgevolg ook rechtstreeks met identiteit te maken.



 

In de wereldliteratuur is het al langer duidelijk dat literaire teksten een uitstekend medium zijn om inzicht te verkrijgen in een andere cultuur of, met andere woorden, de identiteit van de ander beter te begrijpen. Mijn stelling voor wat het verband tussen literatuur en identiteit betreft gaat echter in de andere richting. Mijn vraag is niet hoe literatuur naar buiten toe een weergave is van de identiteit van een groep, maar hoe de groep zelf haar identiteit opbouwt of heropbouwt met literatuur als basis.

Die dynamiek bestaat overal, maar verloopt meestal ongemerkt. In literatuur herkennen mensen zichzelf, ze zien hun eigen identiteit weerspiegeld in een verhaal, een personage, een beschreven gebeurtenis. Lezers identificeren zich met een verhaal. De herkenning bevestigt hun persoonlijke identiteit en versterkt die. In omstandigheden zoals de Palestijnse, waarin de collectieve identiteit onder druk komt te staan en bijzonder veel nood heeft aan bevestiging, gaan mensen daar actief naar op zoek. Ze lezen een tekst niet voor de amusementswaarde, maar omdat ze op zoek zijn naar dat element van herkenning en omdat ze hopen zich gesterkt te voelen door een wij-gevoel, een bevestiging dat anderen hetzelfde doormaken als zijzelf.



 

Illustraties van het feit dat er in Palestina een reële nood bestaat aan herkenbare literaire narratieven zijn er in overvloed, en niet toevallig gaat het overwegend om poëtische uitingen. Die zijn geworteld in de Arabische poëtische traditie, sinds vele eeuwen de artistieke uitdrukkingsvorm bij uitstek voor de Arabieren en het medium dat al ten tijde van de nomadenclans in het Arabisch schiereiland gebruikt werd om de maatschappelijke cohesie te versterken. De literaire groten van Palestina zoals Emile Habibi of Edward Said, beide getuigen van de gebeurtenissen van 1948 en daarna, zijn duidelijk begaan met de thematiek van identiteit en het hervinden ervan. Ook de nieuwe generatie blijft literair strijden voor het bestaansrecht van de Palestijnen. Eén man steekt er echter, zeker wat populariteit bij de Palestijnen zelf betreft, met kop en schouders bovenuit. Die man is Mahmoud Darwish, de in augustus 2008 overleden schrijver die meer dan eens de titel 'nationale dichter' kreeg omwille van zijn verbondenheid met Palestina.

De populariteit van Mahmoud Darwish in Palestina en de Arabische buurlanden is van ongekende omvang voor een westerse buitenstaander. Wanneer Darwish zijn gedichten voordroeg, trok dat een massa aan zoals dat in Europa voor een concert van Madonna het geval zou zijn. Van zijn dichtbundels zijn miljoenen exemplaren verkocht, net zoals van de muzikale vertaling die de Libanese zanger Marcel Khalife van sommige van zijn gedichten maakte. Darwish is doorheen zijn carrière als dichter een symbool geworden van het literaire verzet in Palestina, en zag poëzie als zijn eigen middel om zijn land te helpen. Zijn overtuiging was dat “un peuple sans poésie est un peuple vaincu”, dat poëzie het laatste is dat mensen bij elkaar kan houden, en dat brengt ons terug bij identiteit. Mahmoud Darwish begreep de cruciale rol van poëzie voor het sterken van een bevolkingsgroep in nijpende omstandigheden. Met het concept 'collectieve identiteit' in het achterhoofd is het niet moeilijk te begrijpen hoe hij dat in zijn eigen werk precies verwezenlijkt.



 

De uiteindelijke vraag is: wat is er zo 'Palestijns' aan Mahmoud Darwish' poëzie dat ze zo'n impact kan hebben op identiteitsconstructie? Allereerst was Darwish zelf als kind slachtoffer van de Palestijnse diaspora volgend op 1948. Later zou hij steeds verwijzen naar die periode als het moment dat hij zijn kindertijd achter zich liet. De omstandigheden vereisten dat hij zich als een volwassene gedroeg, ook al was hij op dat moment nog maar zeven jaar oud. Het verlies van de kindertijd is een belangrijk thema voor hem, dat ongetwijfeld door velen gedeeld wordt die hetzelfde hebben meegemaakt.

Andere thema's zijn de vervreemding van het concept 'thuis' en het verlangen om terug te keren naar een metaforische thuis die de tijd vóór de Israëlische onafhankelijkheid symboliseert. Daarmee samenhangend hecht Darwish in zijn poëzie bijzonder veel belang aan de natuur van Palestina, met nostalgische beschrijvingen van landschappen die hij zich herinnert of inbeeldt. Die geïdealiseerde herinnering aan Palestina deelt hij eveneens met vele anderen, en zelfs met de generatie die zich de concrete gebeurtenissen van 1948 niet kan herinneren.



 

Uit het feit dat Mahmoud Darwish buitengewoon populair is, valt af te leiden dat de boodschap die hij verkondigt er een is waar velen zich in kunnen vinden. Meer nog, het is er een waardoor velen zich diepgaand getroffen voelen, alsof de tekst zich rechtstreeks tot henzelf richt. Niet alleen ondersteunt dat een trots gevoel van Palestijns-zijn en een liefdevolle vereenzelviging met het land en andere Palestijnen, het is ook zo dat mensen samenkomen rond die teksten en zich er onderling door verbonden voelen. Zoals Darwish zelf tijdens zijn leven reeds opmerkte, speelt zijn poëzie een veel grotere rol dan een esthetische, een literaire. Ze is van psychologisch, sociologisch belang voor een grote groep mensen die probeert om te gaan met een trauma van enorme afmetingen, en probeert ondanks dat trauma haar identiteit te bewaren en te koesteren.

 

Bibliografie

 

  • ÞAdab... MawsÙÝa al-ÝÁlamiyya li-l-³iÝr al-ÝarabÐ. http://www.adab.com/ (geraadpleegd op 16/04/2009)

  • Alcalay, A.: Who's Afraid of Mahmoud Darwish? Middle East Report, september-oktober 1988.

  • al-Dowwi, S.: The Hilali Epic (cd). Parijs, Institut du monde arabe 2003.

  • Alexander, J.C.; Eyerman, R.; Giesen, B.; Smelser, N.J. & Sztompka, P.: Cultural Trauma and Collective Identity. University of California Press, Berkeley 2004.

  • Alexander, J.C.: Toward a Theory of Cultural Trauma. Cultural Trauma and Collective Identity, ed. J.C. Alexander. University of California Press, Berkeley 2004.

  • Allen, R.: An Introduction to Arabic Literature. Cambridge University Press, Cambridge 2005 (vierde druk).

  • al-MunÊid al-wasÐÔ fÐ al-Ýarabiyya al-muÝÁÒira. DÁr al-Ma³riq, Beiroet 2003.

  • Antoon, S.: Mahmoud Darwish's Allegorial Critique of Oslo. Journal of Palestine Studies, vol.31 nr.2 (2002), pp. 66-77.

  • Antoon, S.: An Entourage of Violins and Clouds. Banipal nr.33, december 2008, pp.4-5.

  • al-RaÞÐs al-FilasÔÐnÐ yanÝÐ MaÎmÙd Darwг wa-yuÝlin al-ÎidÁd. al-ÉazÐra, Aljazeera.net, 10 augustus 2008. (geraadpleegd op 15/04/2009)

  • Badawi, M.M.: Convention and Revolt in Modern Arabic Poetry. In Arabic Poetry: Theory and Development; red. G.E. von Grünebaum, pp.181-208. Otto Harrassowitz, Wiesbaden 1973.

  • Beeston, A.F.L.; Johnstone, T.M.; Serjeant, S.B. & Smith, G.R.: Arabic Literature to the End of the Umayyad Period. Cambridge University Press, Cambridge 1983.

  • Bleiker, R.: Pablo Neruda and the Struggle for Political Memory. Third World Quarterly, vol.20 nr.6 (1999), pp.1129-1142.

  • Darwг, M.: MaÎmÙd Darwг. Ed. Ñ. ÍÁfi¿. DÁr al-fatÁ al-ÝarabÐ, Cairo 1994.

  • Darwг, M.: La Palestine comme métaphore. Vert. E. Sanbar en S. Bitton. Babel nr. 555 (1997).

  • Darwг, M.: A Love Story Between an Arab Poet and his Land: An interview with Mahmoud Darwish. Journal of Palestine Studies, vol.31 nr.3 (2002), pp.67-78.

  • Darwг, M.: Staat van beleg. Vert. J. Nawas, W. Vloeberghs en T. de Betue. De Geus, Amsterdam 2009.

  • Eyerman, R.: Cultural Trauma: Slavery and the Formation of African American Identity. Cultural Trauma and Collective Identity, ed. J.C. Alexander. University of California Press, Berkeley 2004.

  • Falah, Gh.: The 1948 Israeli-Palestinian War and its Aftermath: The Transformation and De-Signification of Palestine's Cultural Landscape. Annals of the Association of American Geographers, vol.86 nr.2 (1996), pp.256-285.

  • Gresch, A. & Vidal, D.: The new A-Z of the Middle East. Tauris, Londen 2004.

  • ÍadÐdÐ, Ñ.: MaÎmÙd Darwг: ÞAÝmÁl al-Þarà al-muÎtalla 1960-1970. Speciale bijlage al-Quds al-ÝarabÐ, 20/21 september 2008, pp.23-24.

  • Hammack, Ph. L.: Narrative and the Cultural Psychology of Identity. Personality and Social Psychology Review, nr.12 (2008).

  • Harlow, B.: Resistance Literature. Methuen, New York 1987.

  • Hassan, S.: Nation Validation: Modern Palestinian Literature and the Politics of Appeasement. Social Text 75, vol.21 nr.2 (2003), pp. 7-23.

  • Ibsen – al-Faruqi, L.: The Status of Music in Muslim Nations: Evidence from the Arab World. Asian Music, vol.12 nr.1, Symposium on Art Musics in Muslim Nations (1980), pp. 56-85.

  • Jaggi, M.: Poet of the Arab World: Mahmoud Darwish. The Guardian, 8 juni 2002.

  • Jayyusi, S.K.: Trends and Movements in Modern Arabic Poetry (volumes I-II). Brill, Leiden 1977.

  • Jayyusi, S.K.: Umayyad Poetry. In Arabic Literature to the End of the Umayyad Period, ed. A.F.L. Beeston e.a.. Cambridge University Press, Cambridge 1983, pp.387-432.

  • Jayyusi, S.K.: Anthology of Modern Palestinian Literature. Columbia University Press, New York 1992.

  • Jihat al-³iÝr. http://www.jehat.com/; pagina over Darwг: http://www.jehat.com/Jehaat/ar/Malafat/m_darweesh.htm (geraadpleegd op 16/04/2009)

  • Khalidi, R.: Palestinian Identity: The Construction of Modern National Consciousness. Columbia University Press, New York 1997.

  • Kimmerling, B. & Migdal, J.S.: The Palestinian People: A history. Harvard University Press, Cambridge 2003.

  • Lawler, S.: Identity: Sociological Perspectives. Polity Press, Cambridge 2008.

  • Lindholm-Schulz, H.: The Palestinian Diaspora: Formation of Identities and Politics of Homeland. University of Göteborg, Göteborg 2003.

  • MaÎmÙd Darwг. http://www.alquds.co.uk/darwish/ (geraadpleegd op 30/04/2009)

  • MaÎmÙd Darwг... fÐ ÎaÃrat al-ÈiyÁb. http://www.mahmouddarwish.com/ (geraadpleegd op 30/04/2009)

  • Mahmoud Darwish Poetry. http://www.geocities.com/athens/delphi/2549/darwish.html (geraadpleegd op 17/04/2009)

  • Månsson, A.: Passage to a New Wor(l)d: Exile and restoration in MaÎmÙd Darwг's writings 1960-1995. Acta Universitatis Upsaliensis: Studia Semitica Upsaliensia 17, Uppsala 2003.

  • Massad, J.: Liberating Songs: Palestine put to music. Journal of Palestine Studies, vol.32 nr.3 (2003), pp. 21-38.

  • MawqiÝ musÁbaqat ÞamÐr al-³uÝarÁÞ. http://www.princeofpoets.com/ (geraadpleegd op 03/02/2009)

  • Meuleman, S.: Dichter Tamim al-Barghouti: 'Er bestaan geen koningen'. Vrij Nederland, 8 februari 2008, pp.56-59.

  • Milich, S.: Fremd meinen Namen und fremd meiner Zeit: Identität und Exil in der Dichting von Mahmud Darwisch. Schiler, Berlijn 2005.

  • Moreh, S.: Modern Arabic Poetry 1800-1970: The development of its forms and themes under the influence of Western literature. Brill, Leiden 1976.

  • Al-NaqqÁ³, R.: MaÎmÙd Darwг: ²ÁÝir al-Þarà al-muÎtalla. DÁr al-HilÁl, (s.l.) 1971 (tweede druk).

  • Noël, B.: A Universal Poet. Banipal nr.33, december 2008, p.52.

  • Prins Clausfonds voor Cultuur en Ontwikkeling. http://www.princeclausfund.org/ (geraadpleegd op 27/1/2009)

  • Rösler, W.: Literacy/Orality. Brill's New Pauly: Antiquity, ed. H. Cancik and H. Schneider. Brill 2009. (online geraadpleegd: BrillOnline)

  • Sachs, S.: Poetry of Arab Pain: Are Israeli Students Ready? The New York Times, 7 maart 2000.

  • Sa'di, H.: Catastrophe, Memory and Identity: Al-Nakbah as a Component of Palestinian Identity. Israel Studies, vol.7 nr.2 (2002), pp.175-198.

  • Sbayt, Â.Í.: Debate in the Improvised-Sung Poetry of the Palestinians. Asian Folklore Studies, vol.52 nr.1 (1993), pp.93-117.

  • Starkey, P.: Modern Arabic Literature. Georgetown University Press, Washington D.C 2006.

  • Sztompka, P.: The Trauma of Social Change: A Case of Postcommunist Societies. Cultural Trauma and Collective Identity, ed. J.C. Alexander. University of California Press, Berkeley 2004.

  • Van Dale: Groot woordenboek van de Nederlandse taal, red. T. den Boon en D. Geeraerts. Van Dale lexicografie, Antwerpen 2005.

  • Van Gelder, G.J.: Een Arabische tuin: Klassieke Arabische poëzie. Bulaaq, Amsterdam 2000.

  • Waines, D.: Tree(s). Encylopaedia of the Quran, V, pp.358-362. Brill, Leiden 2006. (EQ)

  • Wehr, H.: A Dictionary of Modern Written Arabic. Ed. J. Milton Cowan. Librairie du Liban, Beiroet 1980 (derde druk).

  • Zerubavel, Y.: Recovered Roots: Collective memory and the making of Israeli national tradition. The University of Chicago Press, Chicago 1995.

  • YouTube. http://www.youtube.com/ (geraadpleegd op 17/04/2009)

 

Download scriptie (406.74 KB)
Universiteit of Hogeschool
KU Leuven
Thesis jaar
2009