Switzerland: the hole in the European doughnut. De relatie tussen de EU en Zwitserland

Jonas Heyvaert
Persbericht

Switzerland: the hole in the European doughnut. De relatie tussen de EU en Zwitserland

                                                 Heyvaert Jonas

Zwitsers tegen Europa

In België worden nauwelijks vragen gesteld bij het lidmaatschap van de Europese Unie. Het wordt algemeen aanvaard dat we zonder de EU slechter af zouden zijn dan met. Niet zo in Zwitserland, een land in het hart van Europa, dat moedig lijkt te weerstaan aan de Europese integratie.

Reeds toen in 1951 Frankrijk, Italië, Duitsland, België, Nederland en Luxemburg de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, de voorloper van de EU, oprichtten, weigerde Zwitserland lid te worden van een organisatie waarin het geen vetorecht zou hebben om beslissingen tegen te houden. De lidstaten van de EGKS zetten echter door en breidden hun samenwerking steeds verder uit, wat ertoe leidde dat hun onderlinge handelsstromen toenamen, ten koste van die met Zwitserland. Vandaar dat Zwitserland in 1972 een vrijhandelsakkoord sloot met wat intussen de Europese Gemeenschap was geworden. Hierdoor werden de douanetarieven voor Zwitserse industriële producten langzaam afgebouwd zodat ze binnen de EG makkelijker konden concurreren met producten die in de EG zelf waren geproduceerd.

Na verloop van tijd volstond het akkoord echter niet langer. De EG vormde immers een steeds grotere en hechtere club van landen die hun eigen wetgeving op elkaar afstemden om zo de handel binnen de gemeenschap te stimuleren, wat opnieuw ten koste ging van de handel met Zwitserland. Nieuwe akkoorden brachten amper soelaas omdat de EG focuste op haar eigen integratie, eerder dan zich bezig te houden met landen die geen lid waren.

Zwitserland ondervond bijgevolg dat het steeds vaker zijn eigen wetten diende aan te passen aan de Europese, als het niet benadeeld wou worden in de Europese markt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het probeerde om inspraak te verwerven bij het opstellen van die Europese regels. De EG hield echter de boot af en weigerde niet-leden te betrekken bij haar beslissingen. Meer nog, als Zwitserland dezelfde toegang wenste tot de Europese markt als de lidstaten van de EG, dan zou het de relevante Europese wetgeving klakkeloos moeten overnemen. Dit leidde er uiteindelijk toe dat de Zwitserse regering in 1991 besliste om tot de EG toe te treden.

Dat was evenwel buiten de Zwitserse bevolking gerekend, die in 1992 in een referendum de plannen van haar regering verwierp. De regering gaf vervolgens haar poging om inspraak in de Europese besluitvorming te verwerven op, maar probeert sindsdien wel dezelfde toegang te krijgen tot de Europese markt als de EU-lidstaten zelf. Daarom is ze met de EU (zoals de EG intussen heet) verscheidene akkoorden aangegaan, die o.a. Zwitserse luchtvaartmaatschappijen het recht verlenen om vluchten te organiseren tussen EU-lidstaten of Zwitserse bedrijven toelaten mee te dingen naar bepaalde overheidsopdrachten binnen de EU. Zwitserland moest echter ook toegevingen doen, bijvoorbeeld door burgers uit EU-lidstaten toe te laten op zijn arbeidsmarkt en door zware Europese vrachtwagens door het land te laten rijden. Nog meer dan voorheen ziet Zwitserland zich genoodzaakt zich aan de Europese wetgeving aan te passen, maar een nieuwe poging van de regering om tot de EU toe te treden is momenteel weinig realistisch. Wat is het nu dat Zwitserland zo anders maakt dan al die andere landen die wel tot de EU zijn toegetreden of willen toetreden? 

Het moderne Zwitserland ontstond in 1848, toen de liberale beweging erin slaagde om de 26 kantons te verenigen onder één centrale regering en aldus een einde maakte aan eeuwen van regelmatig oplaaiende interne strijd. Toch bleef de autonomie van de kantons zeer groot en om dit zo te houden, steunden lokale conservatieve machthebbers de beweging van radicale democraten die iedere Zwitser het recht wilde geven een referendum af te dwingen over elke nieuwe wet die door het centrale niveau werd uitgevaardigd, op voorwaarde dat hij voldoende handtekeningen kon verzamelen. De gevolgen van hun gezamenlijk succes waren enorm. Vooreerst werd de bevolking nu rechtstreeks betrokken bij de Zwitserse politiek, wat uiteindelijk tot de gewoonte heeft geleid om alle grote partijen in de regering op te nemen en alle grote belangengroepen bij het beleid te betrekken. Dit niet doen zou immers tot een stortvloed aan referenda leiden die de werking van de regering grondig zouden verstoren. Daarnaast verwierven de conservatieven een uitermate sterk wapen in hun strijd tegen liberale pogingen om het centrale gezag te versterken, waardoor de kantons ook vandaag nog een grote inbreng hebben in de Zwitserse besluitvorming. Het uiteindelijke resultaat is een land waarin de macht zodanig verspreid is dat een beslissing om tot de EU toe te treden dient te steunen op een zeer grote consensus. Dit geeft tegenstanders van toetreding uiteraard een groot voordeel op de voorstanders ervan.

Hiermee is echter nog niets gezegd over de redenen die de tegenstanders van toetreding naar voren schuiven. Het beschermen van de nationale eigenheid tegenover "Brussel" is een kwestie die in vele Europese landen speelt (zoals bijvoorbeeld in het recente Ierse referendum), maar is nergens zo acuut als in Zwitserland. Het Alpenland dankt zijn nationale identiteit, bij gebrek aan een gedeelde cultuur, immers grotendeels aan zijn politieke instellingen. Vele Zwitsers zijn gehecht aan hun federale staatsstructuur (de machtsverdeling tussen de centrale overheid enerzijds en de kantons anderzijds), hun directe democratie en hun neutraliteit. Elk van hen wordt bedreigd als Zwitserland zou toetreden tot de EU. De EU zou namelijk bevoegd worden in tal van domeinen die nu door de kantonnale overheden worden geregeld, terwijl het de centrale regering zou zijn die mee aan de onderhandelingstafels van de EU zou zitten. Bijgevolg zou er binnen Zwitserland een machtsverschuiving plaatsvinden van de kantons naar de centrale overheid. De directe democratie zou worden aangetast doordat het zeer moeilijk zou worden referenda te organiseren om te ontsnappen aan Europese wetgeving. Neutraliteit ten slotte is moeilijk te verzoenen met het buitenlands en veiligheidsbeleid van de EU.

Doordat Zwitserland veel rijker is dan de meeste andere potentiële EU-lidstaten kan het zich ook meer veroorloven om aan zijn nationale identiteit vast te houden. Het land blijkt de EU immers niet nodig te hebben om een hoge welvaart te bereiken. Opvallend is ook dat de vele akkoorden die volgden op het referendum van 1992 ertoe geleid hebben dat EU-lidmaatschap maar weinig economische voordelen zou opleveren, zodat ze nu zelf als reden worden ingeroepen om niet tot de EU toe te treden.

Het uitblijven van een Zwitserse toetreding, ondanks het gebrek aan inspraak in de Europese besluitvorming dat daaruit voortvloeit, is derhalve het gevolg van de wijze waarop de besluitvorming in Zwitserland zelf georganiseerd wordt, de nationale identiteit van het land en ten slotte de economische welvaart en mate van integratie die het land reeds heeft bereikt zonder tot de EU toe te treden.

Bibliografie

 

ALFONSO, A. & MAGGETTI, M. (2007) Bilaterals II: reaching the limits of the Swiss third way? In C. CHURCH (ed.),

 

Switzerland and the European Union (pp. 215-233). Londen: Routledge. Kein Beitritt zur EU. Geraadpleegd op 8 december 2008 op http://www.cins.ch/de/download/huhn.pdf. Geschäftsbericht 2006. Geraadpleegd op 8 december 2008 op http://www.auns.ch/de/download/gb2006.pdf. Programm. Geraadpleegd op 8 december 2008 op http://www.bdp.info/media/archive1/programm_bdp-ch_def2.pdf. Bundesblatt, III, 18 mei 1992, 1185-1381. Europabericht. Geraadpleegd op 8 december 2008 op http://www.admin.ch/ch/d/ff/2006/6815.pdf. Föderalismusbericht. Geraadpleegd op 8 december 2008 op http://www.admin.ch/ch/d/ff/2007/5907.pdf. European Union Politics, 415-443. The Politics and Government of Switzerland. Basingstoke: Palgrave Macmillan. Euroscepticism. Party Politics, National Identity and European Integration (pp. 269-290). Amsterdam: Rodopi. Switzerland and the European Union (pp. 186-201). Londen: Routledge. Switzerland and the European Union (pp. 126-147). Londen, Routledge. Parteiprogramm. Geraadpleegd op 8 december 2008 op http://www.cvp.ch/upload/cms/user/Parteiprogramm-dt11.pdf. Switzerland and the European Union (pp. 17-35). Londen, Routledge. Europe Recast. Houndmills: Palgrave Macmillan. Switzerland and the European Union (pp. 202-214). Londen, Routledge. Europapolitik: Erfolg durch Pragmatismus. Geraadpleegd op 8 december 2008 op http://www.economiesuisse.ch/web/de/PDF%20Download%20Files/PosPap_Europ…. Eine Schweiz in Bewegung. Geraadpleegd op 8 december 2008 op http://www.fdp.ch/platform/content/element/62344/Eine_Schweiz_in_Bewegu…. An Outline History of Switzerland. From the Origins to the Present Day. Zürich: Pro Helvetia. Accords bilatéraux Suisse – UE (Commentaires). Brussel: Helbing & Lichtenhahn. Switzerland and the European Union (pp. 52-78). Londen: Routledge. European Foreign Affairs Review, 313-330. Swiss Foreign Policy. Foundations and Possibilities. Londen: Routledge. Switzerland and the European Union (pp. 169-185). Londen: Routledge. Wahlplattform 2007. Geraadpleegd op 8 december 2008 op http://www.gruene.ch/d/politik/pp/2007_wahlplattform_d.pdf. Switzerland, Norway and the European Union: the Odd Ones Out? Genève: Institut européen de l‟Université de Genève. Reluctant Europeans Norway, Sweden and Switzerland in the process of integration. Londen: Lynne Riener Publishers. Switzerland and the European Union (pp. 234-247). Londen: Routledge. Die Schweizer und Europa. Baden-Baden: Nomos. Accords bilatéraux II Suisse-UE et autres accords récents. Genève: Heilbing und Lichtenhahn. Switzerland and the European Union (pp. 148-165). Londen: Routledge. West European Politics, afl. 2, 35-58. Switzerland and the European Union (pp. 248-256). Londen: Routledge. European Union and the EFTA Countries: Enlargement and Integration, Londen: Pinter.  European Foreign Affairs Review, 335-354. Journal of Common Market Studies, 407-438. Neue Europa-plattform. Geraadpleegd op 8 december 2008 op http://www.sp-ps.ch/fileadmin/downloads/Pospap/d/2006-07-17_Europa-Plat…. Switzerland and the European Union (pp. 79-96). Londen: Routledge. Wahlplattform 2007-2011. Mein Zuhause - unsere Schweiz. Geraadpleegd op 8 december 2008 op http://www.svp.ch/index.html?&page_id=26&node=22&level=1&l=2. Switzerland and the European Union (pp. 36-51). Londen: Routledge. Integration without Membership. Switzerland’s Bilateral Agreements with the European Union. Brussel: Centre for European Policy Studies. Switzerland and the European Union (pp. 100-125). Londen: Routledge.

AUNS (2005),

AUNS (2006),

BDP (2008),

BUNDESRAT (1992), Bericht über einen Beitritt der Schweiz zur Europäischen Gemeinschaft,

BUNDESRAT (2006),

BUNDESRAT (2007),

CHRISTIN, T. & TRECHSEL, A. (2002). Joining the EU? Explaining Public Opinion in Switzerland,

CHURCH, C. (2004a).

CHURCH, C. (2004b) Swiss Euroscepticism. Local Variations on Wider Themes. In R. HARMSEN & M. SPIERRING (eds.),

CHURCH, C. (2007) Continuities within change: the background of Swiss relations with Europe. In C. CHURCH (ed.),

CHURCH, C., SEVERIN, C. & HURNI, B. (2007) Sectors, structures and suspicions: financial and other aspects of Swiss economic relations with the EU. In C. CHURCH (ed.),

CVP (2004),

DARDANELLI, P. (2007) Federalism: institutional adaptation and symbolic constraints. In C. CHURCH (ed.),

DINAN, D. (2004).

DUPONT, C. & SCIARINI, P. (2007) Back to the future: the first round of bilateral negotiations with the EU. In C. CHURCH (ed.),

ECONOMIESUISSE (2006),

FDP (2006),

FAHRNI, D. (2003).

FELDER, F. & KADDOUS, C. (eds.) (2001).

GANSER, D. & KREIS, G. (2007) Swiss neutrality: incompatible with EU membership? In C. CHURCH (ed.),

GOETSCHEL, L. (2003). Switzerland and European Integration: Change Through Distance.

GOETSCHEL, L., BERNATH, M. & SCHWARZ, D. (2005).

GOETSCHEL, L. (2007) The wider setting of Swiss foreign policy. In C. CHURCH (ed.),

GPS (2007),

GSTÖHL, S. (1996).

GSTÖHL, S. (2002).

GSTÖHL, S. (2007). The EU response to Switzerland: Still a "special case"? In C. CHURCH (ed.),

HOLLMAN, A. (2005).

KADDOUS, C. & GREINER, M. (eds.) (2006).

KOCH, P. & LAVENEX, S. (2007) The (contentious) human face of Europeanizition: free movement and immigration. In C. CHURCH (ed.),

PAPADAPOULOS, Y. (2001). How Does Direct Democracy matter? The Impact of Referendum Votes on Politics and Policy-Making,

PAPADAPOULOS, Y. (2007) Prospects. In C. CHURCH (ed.),

PEDERSEN, T. (1994).

SCHWOK, R. & LEVRAT, S. (2001). Switzerland‟s Relations with the EU after the Adoption of the Seven Bilateral Agreements.

SCIARINI, P. & LISTHAUG, O. (1997). Single Cases or a Unique Pair? The Swiss and Norwegian „No‟ to Europe.

SP (2006),

STÄMPFLI, R. (2007) Populism in Switzerland and the EU. From Vox Populi to Vox Mediae. In C. CHURCH (ed.),

SVP (2007),

TRECHSEL, A. (2007) Direct democracy and European integration: a limited obstacle? In C. CHURCH (ed.),

VAHL, M. & GROLIMUND, N. (2006).

WEDER, R. (2007) Swiss international economic relations: Assessing a small and open economy. In C. CHURCH (ed.),

Universiteit of Hogeschool
Politieke Wetenschappen - Internationale Politiek
Publicatiejaar
2009
Kernwoorden
Share this on: