't Was alsof de Hel al hare verdoemden over Baesrode had uitgebraakt! Een halve eeuw dorpsleven en strijd. Baasrode 1870-1918.
De Bondt Bart
’t Was alsof de Hel al hare verdoemden over Baesrode had uitgebraakt!
Een halve eeuw dorpsleven en strijd: Baasrode 1870-1918.
Wie vandaag Baasrode bezoekt, voelt zich wat onwennig. De oever van het Scheldedorp ligt nog steeds bezaaid met de oude, vaak in ruïne staande industriecomplexen, als littekens uit een lang vervlogen verleden. De grote herenhuizen in de dorpskom liggen er verouderd en troosteloos bij. Baasrode lijkt de afgelopen decennia ten prooi gevallen aan een algemene verwaarlozing. Sinds de jaren 1960 gingen de industriecomplexen één per één over de kop, nam de werkloosheid een hoge vlucht en daalde het bevolkingsaantal sterk. Sindsdien staat Baasrode bekend als een ingeslapen industriedorp, wemelend van herinneringen aan betere tijden. Na de jarenlange verloedering lijkt de toestand van de gemeente in de laatste jaren echter opnieuw wat op te klaren. Verscheidene leegstaande fabrieken zijn gesloopt of kregen een nieuwe functie, terwijl er ook aanzienlijk wordt geïnvesteerd in nieuwe woningen en allerhande verfraaiingswerken. Baasrode lijkt zich zo stilaan te herpakken, en richt zijn blik hoopvol naar de toekomst.
Nu de sporen van het verleden langzaam uit het dagelijkse zicht verdrongen worden, hoopt deze scriptie de herinnering aan het verleden levendig te houden. Het reeds verschenen historisch materiaal over deze periode is immers verre van bevredigend, en we mogen zelfs stellen dat Baasrode vrijwel links gelaten is door de lokale geschiedschrijving. We kijken terug naar de periode 1870-1918 en pogen een synthese te maken van het oude ‘vergeten’ Baasrode, een gemeente die zich vanaf het einde van de 19de-eeuw ontwikkelde van een overwegend agrarische gemeente naar een volwaardige industriegemeente, met alle gevolgen van dien. Op korte tijd werd Baasrode een gemeente die benijd werd door zijn buren en waar de interne dynamiek zorgde voor een uitzonderlijke geschiedenis.
Baasrode is steeds in twee kampen opgesplitst geweest. Uit het onderzoek blijkt duidelijk dat Baasrode reeds in 1870 een grote tweedracht kende onder zijn inwoners, grosso modo vertegenwoordigd door twee geografische deelgebieden. Het agrarische ‘den buiten’ leefde in onvrede met het Scheldegebonden ‘dorp’. Deze tegenstelling wordt in de thesis verklaard door een grondige historische analyse. Vanaf 1879 vervaagt deze oude tweedracht. Door toedoen van de Schooloorlog werd Baasrode opgesplitst in een katholiek en een liberaal kamp. Iederéén diende kleur te bekennen. Een katholiek krantfragment geeft de magnitude van dit conflict mooi aan, wanneer ze stelt ‘dat er in België, eigenlijk geen politiek meer bestaat, maar enkel hardnekkige strijd tusschen de Vrijmetselarij en de goddelijke Kerk van Christus; tusschen de aanhangers van Satan en de volgelingen van den God-Mensch, de ‘hoeksteen’ der samenleving.’(1) Dat de strijd zo’n hoge toppen scheerde te Baasrode, komt vooral voort uit het feit dat de liberalen er een stevige klant bleken te zijn voor de katholieke partij, een toenmalig unicum voor een ‘plattelandsgemeente’. Tijdens de liberale periode, tussen 1882 en 1895 was Baasrode ‘de oasis in de klerikale woestenij van Vlaanderen.’(2) Het rare aan de zaak is dat de (liberaal geleide) industrie pas ná deze periode tot bloei kwam te Baasrode. De liberale hegemonie lijkt voort te spruiten uit een specifieke historische situatie, gecombineerd met de aanwezigheid van de scheepswerven en de katalyserende rol van vooruitstrevende liberaal Cesar Van Damme, die het zelfs schopte tot volksvertegenwoordiger. De gemeentelijke tweedracht verdween als sneeuw voor de zon wanneer de Eerste Wereldoorlog in alle hevigheid uitbrak. De situatie zou nooit meer hetzelfde worden. Een derde speler kwam ten tonele: het socialisme. Samen met de politieke differentiatie verdween de meest bitsige interne strijd die de gemeente ooit had gekend. Buiten de politieke en maatschappelijke strijd is er tevens de nodige aandacht voor alle facetten van het dagelijkse leven, evenals de nationale politiek en belangrijke gebeurtenissen. Elementen zoals demografie, epidemies, familieruzies, enz. hadden immers een grote invloed op de bevolking. Historische analyses geven daarenboven duiding bij de algemene evoluties.
Om deze thesis te bewerkstelligen werd vertrokken vanuit een bijzonder principe. Er werd gepoogd om geen ‘typisch’ heemkundig werkstuk te schrijven, maar een verhaal waardoor de lezer als het ware wordt meegezogen in de toenmalige maatschappij en haar vaak alledaagse gebeurtenissen. Dankzij het bijzonder uitgebreide bronnenonderzoek kon een verrassend ‘volledig’ beeld gevormd worden van een halve eeuw lokale geschiedenis. In het geschetste verhaal wordt veel aandacht besteed aan het individu. Hierdoor leest het als een roman en met grote waarschijnlijkheid kan elke Baasroodse inwoner wel één of meerdere van zijn familieleden in deze scriptie terugvinden. Bovendien zorgt de focus op het individuele gebeuren voor talloze pareltjes van hilarische getuigenissen van het roerige dorpsleven, gaande van langdradige scheldpartijen tot allerhande spotliederen. Vaak moest hilariteit echter plaatsmaken voor bittere ernst. De strijd was op het scherpst van de snee, en dat merken we duidelijk in deze scriptie. De grote polarisatie zorgde ervoor dat de gemeente in twee evenwaardige kampen werden opgesplitst, met elk hun eigen verenigingsleven, om zo twee afzonderlijke gemeenschappen te vormen. De controle van het gemeentehuis was de centrale doelstelling, en dat doel heiligde alle middelen. Aangezien een politieke overwinning doorgaans werd bereikt met een nipte zege of (verscheidene) herstemmingen, werden de inwoners reeds vanaf de prille jeugd geïndoctrineerd. Elke stem was immers van tel. Het laat zich daarenboven raden dat de strijd niet alleen met woorden werd gevoerd. De grote maatschappelijke spanningen zorgden voor vele vecht- en schietpartijen, waardoor het aantal gewonden en zelfs doden aanzienlijk is.
Deze scriptie sproot voort uit de fascinatie van de auteur voor de Baasroodse geschiedenis en vergde verschillende jaren om tot stand te komen. Het uiteindelijke werk telde dan ook een kleine 650 p. Om ook de mening van andere personen over deze scriptie weer te geven, geven we hier enkele citaten uit het thesisverslag: Algemeen Rijksarchivaris Karel Velle noemde de thesis ‘om verschillende redenen indrukwekkend. Bepaald indrukwekkend is de wijze waarop hij erin slaagt om, ondanks de hiaten in het bronnenmateriaal, een realistisch en toegankelijk beeld te schetsen van de maatschappelijke tegenstellingen in Baasrode in de bestudeerde periode.’ Hij besloot met de hoop ‘dat de auteur kans maakt om de provinciale prijs van geschiedenis te winnen.’ Prof. Dr. Jan Art, auteur van het boek ‘Hoe schrijf ik de geschiedenis van mijn gemeente’, vatte de thesis dan weer bondig samen als ‘een knap staaltje lokale geschiedenis’.
(1) UBG, Kiezers van het Dendermondse, mei 1914.
(2) LAG, Het Laatste Nieuws,7 juni 1892.
Bibliografie
5. Bibliografie
5.1. Bronnen
5.1.1. Archiefbronnen
Lijst met afkortingen
SAD: Stadsarchief Dendermonde
RAB: Rijksarchief Beveren
BAG: Bisschoppelijk archief Gent
UBG: Universiteitsbibliotheek Gent
UBL: Universiteitsbibliotheek Leuven
LAG: Liberaal archief Gent
KB: Koninklijke bibliotheek (Brussel)
MIP: Musée International de la Presse (Beveren)
SMB: Scheepvaartmuseum Baasrode
ASPPD: Archief van de Sint Pieter en Paulus Abij Dendermonde
Scheepvaartsmuseum Baasrode
Archief Scheepswerven Van Damme
- SMB, Familiearchief Van Damme, 89. boekje ter nagedachtenis van wijlen Mijnheer Emiel van Damme, scheepsbouwer, oud-schepen der gemeente Baasrode op 28 mei 1906 overleden. 1906. 1 stuk.
- SMB, Familiearchief Van Damme, 95. Overlijden van Cesar Van Damme. Doodsbrief- en prentje (met foto) 1916. 2 stukken.
- SMB, Familiearchief Van Damme, 99. Liberaal strijdlied (tekst Lodewijk Slock), muziek van Lodewijk Duvosel. Z.d. 1 stuk
- SMB, Familiearchief Van Damme, 100. Omzendbrief aan de liberalen van Brussel om op zondag 30 juli naar Baasrode te komen voor “une grande manifestation en l’honneur de M. César Van Damme.” 1893. 1 Stuk.
- SMB, Familiearchief Van Damme, 101. Felicitatiebrieven van “de kinderen van’t gehucht Huiskens”, de liberale vrouwenvereeniging van Dendermonde”, “de geburen der Statiestraat en Briel” en “de geburen der Dorpsstraat” aan Cesar Van Damme met zijn verkiezing tot volksvertegenwoordiger. 1904. 4 stukken
- SMB, Familiearchief Van Damme, zonder nummer, Briefwisseling Cesar Van Damme.
- SMB, Familiearchief Van Damme, 102. Tekst redevoering door Cesar van Damme uitgesproken op de jaarlijkse prijsuitreiking van de gemeenteschool van Baasrode. 1906. 1 stuk.
- SMB, Familiearchief Van Damme, 103. Boddaert, Maurice, Lijkreden uitgesproken op het graf van den heer Cesar Van Damme, oud volksvertegenwoordiger, op maandag 28 augustus, in : De Strijd. Orgaan der Liberale Vlaamsche Demokratische partij voor het Arrondissement Dendermonde, 17/09/1916, p. 1.
- SMB, Bedrijfsarchief Van Damme, Kasboek 2, Bijlage 6, p 6. Affiche voor de liberale betoging in Baasrode op 30 juli 1893.
- SMB, Familiearchief Van Damme, 77. Felicitaties van de scheepsmakers van de werf P.J. Van Praet aan Marie Van Praet en Cesar Van Damme ter gelegenheid van hun huwelijk op 7 september 1889.
- SMB, Logboek van schippersgilde ‘De Vereenigde Schippers'
Privé-archief K.H. “de Eendracht” Baasrode, Baasrode
Archief van de Koninklijke Katholieke Harmonie “De Eendracht” Baasrode:
- De originele statuten van de “Harmonie Maetschappy d’Eendragt, ingerigt den 15 januari 1872 op de wijken Heirbaan en Kruisstraat”. Ondertekend door de stichtende leden.
- “Register van de ontvangsten en uitgaven der Harmonie Maatschappy d’Eendragt te Baasrode”, wijken Heirbaan en Kruisstraat. Periode 1872-1963 (kasregister)
Privé-archief van de L.H. “Sint-Cecilia” Baasrode, Baasrode
Archief van de Koninklijke Liberale Harmonie “Sint-Cecilia” Baasrode:
- Verslagboek 3 (1866-1918)
Heemkring Baceroth, Baasrode
- Heemkring Baceroth, ‘A la mémoire de monsieur Léon De Bruyn 1838-1908. Gedachtenisbrochure met toespraken uitgegeven bij zijn begrafenis’, 1908.
- Heemkring Baceroth, Toespraak Oud-Leerlingen Katholieke Scholen Baasrode, 1904
- Heemkring Baceroth, Herinneringsboekje 25 jaar katholieke scholen, 1905.
- Archief doodsprentjes.
- Fotoboek ‘Usines Vermylen’
Rijksarchief Beveren
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, G/2/1, Burgemeesters en schepenen: Klachten – conflicten – afstellingen. 1891-1911.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/4126/3, Gemeenteraadsverkiezing 1872.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, R/179/9: Gemeentemandatarissen 1875-1894.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, R/185/4, register gemeentemandatarissen 1895-1914.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/4774/1, Gemeenteraadsverkiezing 1875.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/4775/2, Gemeenteraadsverkiezing 1878.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/5070/3, Gemeenteraadsverkiezing 1881.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/5699/3: Proces Verbaal Gemeenteraadsverkiezing 1887
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/7164/18, Gemeenteraadsverkiezing 1890.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/7160/19, Gemeenteraadsverkiezing 1895.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/4572/1-2, Staat van de gemeenteschool van Baasrode en de plannen voor een nieuwe meisjesschool, 1878.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/5710/1 Staat van de gemeenteschool van Baasrode, 1884.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/5710/2, bouw van een nieuwe gemeenteschool, 1885.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/7125/1-2, Staat van de gemeenteschool van Baasrode, 1891.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/7359/2, Staat van de gemeenteschool van Baasrode, 1892.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/6172/2, Staat van de gemeenteschool van Baasrode, 1893.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/7235/2, Staat van de gemeenteschool van Baasrode, 1898.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/7519/1, Staat van de gemeenteschool van Baasrode, 1903.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, R/131/1, register onderwijzend personeel.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/5063/1, Algemeen Kosteloos Onderwijs. Bekrachtiging.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/6172/2, Staat van de gemeenteschool van Baasrode, 1892-3.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2/7359/2, Organisatie van de gemeenteschool van Baasrode, 13 februari 1892.
- RAB, Archief Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 0/1301/2, Klacht van de Baasroodse vissers jegens de firma Vermylen.
Stadsarchief Dendermonde
- SAD, Documentatiemap 115. ( Koninklijke Liberale Harmonie Sint-Cecilia Baasrode, 1760-1997)
- SAD, Documentatiemap 108. ( Koninklijke Katholieke Harmonie De Eendracht 1872-…)
- SAD, Documentatiemmap 1611 (César Van Damme).
- SAD, Modern gemeentearchief Baasrode, register 2: Besluiten College Burgemeesters en schepenen 1829-1917.
- SAD, Modern gemeentearchief Baasrode, register 6.4: Gemeenteraadsverslagen Baasrode 13/12/1858 – 28/7/1884 en 18/8/1884 tot 02/12/1915.
- SAD, Modern gemeentearchief Baasrode, register Uitgaande brieven 22-32, 1875-1914
- SAD, Modern gemeentearchief Baasrode, register 227: Register van uitgaven voor behoeftigen, brooddelingen, thuishuren, bestedelingen, 1904-1912.
- SAD, Modern Gemeentearchief Baasrode, register 230: Armenbestuur. uitgaande brieven onderstandswoonst.
- SAD, Modern gemeentearchief Baasrode, register 126-130: Kasboek (1890-1916).
- SAD, Modern gemeentearchief Baasrode, register 140: afgeleverde mandaten (1872-1912).
- SAD, Modern gemeentearchief Baasrode, register 212: Armenbestuur. Begrotingen. 1877-1898.
- SAD, Modern gemeentearchief Baasrode, register 216: Armenbestuur. Rekeningen. 1872-1909.
Liberaal Archief Gent
- LAG, infomapje Damme Paul Jules Cesar, Van. [0.3.V1854-+28 VIII.1916.]
- LAG, Liberale Verenigingen Dendermonde-Baasrode, nummer 7: Triomflied ter ere van de verkiezing van Cesar Van Damme als volksvertegenwoordiger.
- LAG, Liberale Verenigingen Dendermonde-Baasrode, nummer 7: Drie toespraken ter gelegenheid van de verkiezing van Cesar Van Damme als volksvertegenwoordiger; “Van de inwoners van de Broeckkant, Bestuur der Maatschappij der Nederduitsche Bond en de werknemers van de scheepswerf Van Praet-Dansaert.
- LAG, Liberale verenigingen Dendermonde, verslagboek Liberale Jonge Wacht.
Bisschoppelijk Archief Gent
- BAG, 17,. Status paroeciarum decanatus Teneramundae, Lokerensis, Wasianus et Wetterensis, CRSP 1888, 1 register.
- BAG, 2.10.3.11, Inspection décanale Termonde 1880.
- BAG, 2.10.3.8., 23 mei 1879. Récensement de la population des écoles, 1879.
- BAG, 2.10.3.12., enquête in verband met de schoolstrijd, 15 december 1880.
- BAG, 2.10.2.12, Rapporten over de schooltoestanden in de verschillende dekenijen, 1875-1885, 1885.
- BAG, 2.10.3.5, Statistique Scolaire. 26 nov. 1879
- BAG, 2.10.3.7,Etat des écoles primaires au 31 octobre 1879 par doyenné
- BAG, 2.10.3.4,Verslagen van de pastoors over de toestand van het lager onderwijs in hun parochie. 1879
- BAG, 2.10.3.9, enquête in verband met de schoolstrijd
- BAG, 2.10.3.12, Enquête burgerlijke overheid over het aantal leerlingen in vrij en officieel onderwijs. 15 december 1880
- BAG, 2.10.2.11, Gegevens over de lagere scholen in het dekenij Dendermonde, 1880
- BAG, 2.10.3.15, Récensement général de la population des écoles catholiques au 15 dec. 1882
- BAG, 3.3., Flandre Oriëntalle. Statistique des écoles primaires et officielles. 10 nov. 1879
Universiteitsbibliotheek Gent
- UBG, Fonds Vliegende bladen, FI.B.001.56: Baesrode.
5.1.2. Foto-archieven:
- Fotoarchief Heemkundige Kring ‘Baceroth’, Baasrode.
- Fotoarchief Stedelijke Musea Dendermonde, Dendermonde
- Fotoarchief Ludo Robberechts (Privé-archief)
5.1.3. Gedrukte bronnen
1. De pers en periodieken
Antwerpen: SBA
Annoncenblad Van Dendermonde(1884-1904)
Wekelijks nieuws en aankondigingenblad voor de Stad en het Arrondissement.
Strekking: Liberaal, A-politiek.
De Bevrediging (1869-1896)
Veertiendaagsch huishoudelijk orgaan van den Dendermondschen liberalen Volksbond
Dender en Schelde (1878-1910)
Katholiek weekblad voor de stad en Arrondissement Dendermonde (ultramontaan nieuws en annoncesblad)
Gazet van Dendermonde (1842-1899)
Unionistisch-liberaal, met veel annoncen, wekelijks.
Licht, Immer Licht (1898-1898)
Bladvlugschrift opgesteld door zeven liberale jongens en verschijnend op tijd en stond. Liberaal en progressistisch propagandablad.
T’Ros Beiaard (1903-1911)
Katholiek, Vlaamschgezind Weekblad voor Algemeene belangen. Later: ’T ros Beiaard makt zijn ronde in het Land van Dendermonde
De Roskam (1906-1911)
’Liberaal weekblad’
Combattief liberaal propagandablad voor arbeiders. Wekelijks.
Bergen: M.I.P. (Mundaneum)
Annoncenblad Van Dendermonde(1884-1904)
Wekelijks nieuws en aankondigingenblad voor de Stad en het Arrondissement.
Strekking: Liberaal, A-politiek.
De Bevrediging (1896-1869)
Veertiendaagsch huishoudelijk orgaan van den Dendermondschen liberalen Volksbond
Dender en Schelde (1878-1910)
Katholiek weekblad voor de stad en Arrondissement Dendermonde (ultramontaan nieuws en annoncesblad)
De Dendermondsche Goedendag (1907)
Katholiek vlaamschgezind strijdblad voor het arrondissement Dendermonde (maandelijks)
Gazet van Dendermonde (1842-1899)
Unionistisch-liberaal, met veel annoncen, wekelijks.
Het Licht (1899-1904)
Orgaan der Dendermondsche liberale volkspartij opgesteld door zeven liberale werkjongens en verschijnende alle acht dagen. Vanaf 1900: Orgaan der liberale volkspartij voor de stad en het arrondissement Dendermonde. Liberaal propagandablad voor arbeiders, wekelijks
Licht, Immer Licht (1898-1898)
Bladvlugschrift opgesteld door zeven liberale jongens en verschijnend op tijd en stond. Liberaal en progressistisch propagandablad.
Ons Dendermondsche volk (1907-1908)
Katholiek Vlaamsch Maandschrift voor Letteren en Volkskunde. (ijvert voor Vlaams als volwaardige taal)
Maandelijks
T’Ros Beiaard (1903-1911)
Katholiek, Vlaamschgezind Weekblad voor Algemeene belangen. Later: ’T ros Beiaard makt zijn ronde in het Land van Dendermonde
De Roskam (1906-1911)
’Liberaal weekblad’
Combattief liberaal propagandablad voor arbeiders. Wekelijks.
De gazet van Baesrode (1909-1911)
Nieuws en aankondigingenblad voor het kanton Dendermonde, verschijnende iedere zaterdag. (Informatie en annoncenblad, wekelijks.)
Gazet Van Lebbeke(1895-...)
Vooruitstrevend liberaal weekblad, aangesloten bij de arrondissementsfederatie
De Lebbekenaar
Katholiek strijdblad voor het arrondissement Dendermonde
De Strijd
Vrijzinnig weekblad van de Liberale Federatie voor het arrondissement Dendermonde
Brussel: Koninklijke Bibliotheek
Annoncenblad Van Dendermonde(1884-1904)
Wekelijks nieuws en aankondigingenblad voor de Stad en het Arrondissement.
Strekking: Liberaal, A-politiek.
De Bevrediging (1896-1869)
Veertiendaagsch huishoudelijk orgaan van den Dendermondschen liberalen Volksbond
Dender en Schelde (1878-1910)
Katholiek weekblad voor de stad en Arrondissement Dendermonde (ultramontaan nieuws en annoncesblad)
Gazet van Dendermonde (1842-1899)
Unionistisch-liberaal, met veel annoncen, wekelijks.
Het Licht (1899-1904)
Orgaan der Dendermondsche liberale volkspartij opgesteld door zeven liberale werkjongens en verschijnende alle acht dagen. Vanaf 1900: Orgaan der liberale volkspartij voor de stad en het arrondissement Dendermonde. Liberaal propagandablad voor arbeiders, wekelijks
Ons Dendermondsche volk (1907-1908)
Katholiek Vlaamsch Maandschrift voor Letteren en Volkskunde. (ijvert voor Vlaams als volwaardige taal)
Maandelijks
‘t Ros Beiaard (1903-1911)
Katholiek, Vlaamschgezind Weekblad voor Algemeene belangen. Later: ’T ros Beiaard makt zijn ronde in het Land van Dendermonde
De Roskam (1906-1911)
’Liberaal weekblad’
Combattief liberaal propagandablad voor arbeiders. Wekelijks.
De gazet van Baesrode (1909-1911)
Nieuws en aankondigingenblad voor het kanton Dendermonde, verschijnende iedere zaterdag. (Informatie en annoncenblad, wekelijks.)
Gazet Van Lebbeke(1895-...)
Vooruitstrevend liberaal weekblad, aangesloten bij de arrondissementsfederatie
Dendermonde: Stadsbibliotheek
Den Onpartijdigen (1834-1914)
Nieuw en bekendmakingsblad. Aanvankelijk tot 1895 onpartijdig nieuw en annoncenblad, doch vanaf 1889 reeds uitgesproken katholiek, wekelijks.
De Weergalm
Het Licht (1899-1904)
Orgaan der Dendermondsche liberale volkspartij opgesteld door zeven liberale werkjongens en verschijnende alle acht dagen. Vanaf 1900: Orgaan der liberale volkspartij voor de stad en het arrondissement Dendermonde. Liberaal propagandablad voor arbeiders, wekelijks.
Licht, Immer Licht (1898-1898)
Bladvlugschrift opgesteld door zeven liberale jongens en verschijnend op tijd en stond. Liberaal en progressistisch propagandablad.
Dendermonde: Abdij Sint Pieter en Paulus
De Voorwacht
Katholiek strijdblad voor het arrondissement Dendermonde
De ware Wacht (kartel liberalen en katholieke democraten)
Vrijzinnig strijdblad voor het arrondissement Dendermonde
Gent: UBG
Annoncenblad Van Dendermonde(1884-1904)
Wekelijks nieuws en aankondigingenblad voor de Stad en het Arrondissement.
Strekking: Liberaal, A-politiek.
De Bevrediging (1869-1896)
Veertiendaagsch huishoudelijk orgaan van den Dendermondschen liberalen Volksbond
Dender en Schelde (1878-1910)
Katholiek weekblad voor de stad en Arrondissement Dendermonde (ultramontaan nieuws en annoncesblad)
‘t Ros Beyaard,
Bijblad bij de Dender en Schelde
De Dendermondsche Goedendag (1907)
Katholiek vlaamschgezind strijdblad voor het arrondissement Dendermonde (maandelijks)
Gazet van Dendermonde (1842-1899)
Unionistisch-liberaal, met veel annoncen, wekelijks.
Het Licht (1899-1904)
Orgaan der Dendermondsche liberale volkspartij opgesteld door zeven liberale werkjongens en verschijnende alle acht dagen. Vanaf 1900: Orgaan der liberale volkspartij voor de stad en het arrondissement Dendermonde. Liberaal propagandablad voor arbeiders, wekelijks.
Licht, Immer Licht (1898-1898)
Bladvlugschrift opgesteld door zeven liberale jongens en verschijnend op tijd en stond. Liberaal en progressistisch propagandablad.
Le Patriote Illustré (1885-1975)
Den Onpartijdigen (1834-1914)
Nieuw en bekendmakingsblad. Aanvankelijk tot 1895 onpartijdig nieuw en annoncenblad, doch vanaf 1889 reeds uitgesproken katholiek, wekelijks.
‘t Ros Beiaard (1903-1911)
Katholiek, Vlaamschgezind Weekblad voor Algemeene belangen. Later: ’T ros Beiaard makt zijn ronde in het Land van Dendermonde
De Roskam (1906-1911)
’Liberaal weekblad’
Combattief liberaal propagandablad voor arbeiders. Wekelijks.
De gazet van Baesrode (1909-1911)
Nieuws en aankondigingenblad voor het kanton Dendermonde, verschijnende iedere zaterdag. (Informatie en annoncenblad, wekelijks.)
De Toekomst
Nieuws- en aankondigingsblad voor het arrondissement Dendermonde, verschijnende iederen zaterdag.
Vrijzinnig Weekblad:
voor het arrondissement Dendermonde (liberale federatie Lebbeke)
Gazet Van Lebbeke(1895-...)
Vooruitstrevend liberaal weekblad, aangesloten bij de arrondissementsfederatie
Het volk (1891-…)
Katholiek Antisocialistisch dagblad
Gent: Liberaal Archief
Het Laatste Nieuws (1888)
Liberaal dagblad
Gazet Van Lebbeke(1895-...)
Vooruitstrevend liberaal weekblad, aangesloten bij de arrondissementsfederatie
Vrijzinnig Weekblad (1906-...)
voor het arrondissement Dendermonde (liberale federatie Lebbeke)
Lebbeke: Privé-archief Jef Dauwe
De Lebbekenaar (1895-…)
Katholiek strijdblad voor het arrondissement Dendermonde
Leuven: UBL
Annoncenblad Van Dendermonde(1884-1904)
Wekelijks nieuws en aankondigingenblad voor de Stad en het Arrondissement.
Strekking: Liberaal, A-politiek.
De Bevrediging (1896-1869)
Veertiendaagsch huishoudelijk orgaan van den Dendermondschen liberalen Volksbond
Dender en Schelde (1878-1910)
Katholiek weekblad voor de stad en Arrondissement Dendermonde (ultramontaan nieuws en annoncesblad)
Gazet van Dendermonde (1842-1899)
Unionistisch-liberaal, met veel annoncen, wekelijks.
Het Licht (1899-1904)
Orgaan der Dendermondsche liberale volkspartij opgesteld door zeven liberale werkjongens en verschijnende alle acht dagen. Vanaf 1900: Orgaan der liberale volkspartij voor de stad en het arrondissement Dendermonde. Liberaal propagandablad voor arbeiders, wekelijks
Licht, Immer Licht (1898-1898)
Bladvlugschrift opgesteld door zeven liberale jongens en verschijnend op tijd en stond. Liberaal en progressistisch propagandablad.
‘t Ros Beiaard (1903-1911)
Katholiek, Vlaamschgezind Weekblad voor Algemeene belangen. Later: ’T ros Beiaard makt zijn ronde in het Land van Dendermonde
De Roskam (1906-1911)
’Liberaal weekblad’
Combattief liberaal propagandablad voor arbeiders. Wekelijks.
Gazet Van Lebbeke(1895-...)
Vooruitstrevend liberaal weekblad, aangesloten bij de arrondissementsfederatie
De Lebbekenaar
Katholiek strijdblad voor het arrondissement Dendermonde
De Strijd
Vrijzinnig weekblad van de Liberale Federatie voor het arrondissement Dendermonde
2. Brochures en boeken
Kiesbladen
1899: Wetgevende verkiezingen 22-5
Het Ros Beiaard
Orgaan der katholieke belangen van het arrondissement Dendermonde
s.d. (Antwerpen: SBA)
Drukker: G. De Myttenaere, Wolvengracht 52, Brussel
Strekking: Katholiek
De vrije Werkman
Propagandablad der socialistische Arbeiderspartij voor het arrondissement Dendermonde
1-1898 (M.I.P. of UBG)
Drukker: Samenw. Volksdrukkerij, Speldenstraat 7, Gent.
Strekking: Socialistisch
1904: Wetgevende verkiezingen
De Spaansche Vlieg.
Satirisch kiesblad voor ’t arrondissement Dendermonde
S.D. (Gent U.B./J. 1786, Brussel: M.I.P.)
Strekking: Liberaal, drukker: Deloote (Baesrode)
1908: Wetgevende verkiezingen
De Voorwacht
Katholiek strijdblad voor het arrondissement Dendermonde
Drukker: D. Grootjans, Katholiek
1: 1-03-1908 (Leuven, UBL. 411/4).
2: 15-03-1908 (M.I.P., UBG. 1908).
3
4
5: 26-04-1908 (M.I.P.).
6:
7: 17-05-1908 (UBL, UBG).
8: 24-05-1908 (UBL)
9: 31-05-1908
De ware Wacht (kartel liberalen en katholieke democraten)
Vrijzinnig strijdblad voor het arrondissement Dendermonde (5-04-1908, UBL).
Strijdblad van het verbond der Liberalen en Kristen Demokraten vant arrondissement Dendermonde (19-04-1908, M.I.P., UBL)
(17-05-1908, KB.)
Drukker: E. Lombaerts, Lebbeke
1912: Wetgevende verkiezingen
Bedenkt U wel!
24-05-1912 (Brussel: M.I.P.)
Drukker: D. Grootjans, Torenstraat 14, Dendermonde
Luister
s.d. 5-1912 (KB)
Drukker: F.-J. Du Caju, Vader, Torenstraat 3, Dendermonde
Strekking: Katholiek
De oogen open!
s.d. (KB en M.I.P.)
Drukker: Het Ros Beiaard, Koornaard 13, Dendermonde
Strekking: Katholiek
De Verlossing
strijdblad der liberale federatie van het arrondissement Dendermonde
26-05-1912 (M.I.P.)
2-06-1912 (KB)
Drukker: A. Du Caju-Beeckman, Dendermonde
Strekking: Liberaal
Voorwaarts
Orgaan van de socialistische federatie van het arrondissement Dendermonde
1-03-1912 (KB)
Drukker: Samenw Drukkerij De Dageraad, Regentiestraat 71, St-Nikolaas
Strekking: socialistisch
1914: Wetgevende verkiezingen
Kiezers van het Dendermondsche
6-05-1914 (UBG).
Drukker: De onpartijdige, Torenstraat 3, Dendermonde
Strekking: Katholiek
Digitale krantenarchieven
Archief van het Nieuwsblad van Heusden, op www.salha.x-cargo.com
Archief van het Leidsch Dagblad, op www.leidschdagblad.nl
Archief van De Weergalm, De toekomst, en Het Nieuwsblad van Yperen en van het arrondissement op: www.hetgeheugenvanieper.be
Archief van de Goessche Courant, op: www.krantenbankzeeland.nl
Archief van de Leeuwarder Courant, op: www.archiefleeuwardercourant.nl
Archief van Le Soir, te consulteren via www.kbr.be
5.2. Literatuur
Adriaens, V., ‘Liberalisme op het Zuid-Oostvlaamse platteland in de 19e eeuw.’ Gent, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 1991, 215 p.
Art, J., Herders en parochianen, kerkelijkheidsgegevens betreffende het bisdom Gent 1830-1914. In: verhandelingen der maatschappij voor geschiedenis en oudheid, Gent, XIV, 1979, 223 p.
Art, J., Kerkelijke structuren en pastorale werking in het Bisdom Gent, in: Standen en landen, Kortrijk, LXXi, 1977, 423 p.
Art, J., Kerkelijkheid als gedeeltelijke reflex op de socio-economische situatie in de negentiende eeuw, Gent, 1974, 61 p.
Art, J., Vanhaute, E., Inleiding tot de lokale geschiedenis van de 19de en 20ste-eeuw, Stichting Mens en Kultuur, Gent, 2003, 416 p.
Boeykens, G., ‘Geschiedenis van Baasrode’, Genootschap voor geschiedenis en volkskunde, Borgerhout, 1995, 168 p.
Bovyn, M., ‘Baasrode’, in :Gedenkschriften Oudheidkundige Kring van Dendermonde, reeks 3, deel 12, Dendermonde, 1962, pp. 3-193.
Clark C., en Kaiser W., ‘Culture wars :secular-catholic conflict in nineteenth-century Europe’, Cambridge, Cambridge university press, 2003, 368 p.
Cornelis, D., Het wielerpeleton van Baasrode, Stedelijke Musea Dendermonde, Dendermonde, 2003, 64 p.
Craeybeckx, J., De agrarische depressie van het einde der 19e eeuw en de politieke strijd om de boeren, in: Het Belgisch tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, IV, 1973, 1-2, pp. 191-230 en V, 1974, 1-2, pp. 181-225.
Dauwe, J., Gemeentepolitiek te Lebbeke, 1795-1990, Lebbeke, 1990, 603 p.
De Decker, D., ‘De Koninklijke Katholieke Harmonie De Eendracht Baasrode, 125 jaar harmonie en dorpsleven’, Baasrode, 1997, 162 p.
De Foer, Anne, Het onderwijs als factor in de socio-politieke verschuivingen, Antwerpen, 1884-1922, Gent, RUG, 1978, 341 p.
Deneckere, G., ‘Geuzengeweld: De invloed van antiklerikaal straatrumoer in de politieke geschiedenis van België’, 1831-1914, Gent, Onuitgegeven Doctoraatsverhandeling, 1993, 149 p.
De Potter, F. en Brouckaert, J., ‘Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen’, vierde reeks, Gent, 1887,
De Schryver, M.A., ‘Habitus, veld en verandering volgens Pierre Bourdieu’, s.n., 2001, 90 p.
Devos, I., C.Vandenbroeke, C., Historische demografie van de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijden, in: Art, J. Boone, M., (red.), Inleiding tot de lokale geschiedenis van de 12de tot de 18de eeuw, Gent, 2004, pp.179-220. (Hoe schrijf ik de geschiedenis van mijn gemeente? Deel 2)
Devos, I., Marriage and economic conditions in Belgium since 1700, in: Devos, I., Kennedy, L., (eds.), Marriage and rural economy.. Western Europe since 1400, Turnhout, 1999, pp. 101-133.
Devuldere, R., Biografisch repertorium der Belgische parlementairen, senatoren en volksvertegenwoordigers 1830 tot 1.8.1965, Gent, R.U.G. onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 1965, p. 4322-4323.
De Wolf, K., ‘Vergelijkende studie over ontstaan en funktie van de amateuristische blaasmuziek in Vlaanderen’, Leuven, 1981, 139 p.
Gijsen, J.& Segers, Y, ‘Blik op Baasrode, Een eeuw dorpsgeschiedenis in woord en beeld 1850-1950’, Nieuwkerken-Waas, 1997, 192p.
Gijsen, J., Segers, Y., Baasroodse bedrijvigheid aan de Schelde, Stedelijke Musea Dendermonde, Dendermonde, 1997, 24 p.
Huylebroeck, E., ‘Baasrode: genealogisch repertorium Burgerlijke Stand, 1796-1900’, Vlaamse Vereniging voor Familiekunde, Gent, 2001, 951 p.
Langbeen, D., Baasrode: Naar een struktuurschets vanuit het toetsen van de aktuele struktuurruimtelijke problemen aan de historische ontwikkeling, Licentiaatsverhandeling aan de U. Gent, Gent, 1993, 116 p.
Lehouck, F., Het antimilitarisme in België, Standaard Boekhandel, Antwerpen, 1958, 302 p.
Livi-Bacci, M., Toward order and efficiency, in: M.Livi-Bacci, A concise history of world population, Oxford, 1998, pp.112-158.
Luyckx, T., Van Eenoo, R., De evolutie van de kieswetgeving van 1830 tot 1919, in: Tijdschrift voor geschiedenis, 92, 1979, p 341.
Messens, Rudy, Repertorium van de Oostvlaamse pers (met uitzondering van Gent en het arrondissement Aalst) 1784-1914, Interuniversitair Centrum voor hedendaagse Geschiedenis, Leuven, 1969, 467 p.
Neven, M., Devos, I., Breaking stereotypes. Historical demography in Belgium since 1981, in: Devos, I., Neven, M., (eds.), Recent work in Belgian historical demography, 19th and 20th centuries, 2001, pp.311-346. (themanummer van het Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 2001, 3-4)
Put, E., De cleijne schoolen: het volksonderwijs in het hertogdom Brabant tussen Katholieke Reformatie en verlichting : eind 16de eeuw – 1795, Leuven University Press, Leuven, 1990, 265 p. (Geraadpleegd op www.books.google.be)
Pirenne, H., Histoire de Belgique, Lamertin, Brussel, 1931, 3 vol.
Riley, J., A global revolution in life expectance, in: J.Riley, Rising life expectance: a global history, Cambridge, 2001, pp.1-31.
Sarens, P., Baasrode; De Oorlogsjaren, Heemkring Baceroth, Dendermonde, 2003, p. 18.
Schokkaert, L., Biografisch repertorium van de priesters van het bisdom Gent 1802-1997, Leuven, KADOC, 1997, twee delen.
Segers, Y., ‘150 jaar scheepsbouwnijverheid te Baasrode. De werven Van Praet en Van Damme (van het einde van de 18e eeuw tot 1914)’, Gent, RUG (onuitgegeven licenciaatsverhandeling), 1993.
Segers, Yves, De laatste scheepswerf van Baasrode, Gent, Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 1994, 56 p.
Stroobants, A., Tussen pot en pint: De Dendermondse brouwers, Stedelijke Musea Dendermonde, Dendermonde, 1999, 128 p.
Stroobants, A., Schieten naar schijf en wip: De Dendermondse schuttersverenigingen, Stedelijke Musea Dendermonde, Dendermonde, 1997, 144 p.
Stroobants, A., Dendermonde op de notenbalk, Stadsbestuur Dendermonde, Dendermonde, 1999, 252 p.
Stroobants, A., Dendermonde op de planken, Stedelijke Musea Dendermonde, Dendermonde, 2008, 2 vol.
Stroobants, A., De Dendermondse cinema’s: een terugblik, Stedelijke Musea Dendermonde, Dendermonde, 1995, 96 p.
Stroobants, A., Markten in het Dendermondse, Stedelijke Musea Dendermonde, Dendermonde, 1989, 132 p.
Stroobants, A., ‘Onder de pers: de Dendermondse drukkerswereld’, Stedelijke Musea
Dendermonde, Dendermonde, 1993, 136 p.
Stroobants, A., ‘Tussen pot en pint, Herinneringen an de Dendermondse Brouwers’, Stedelijke Musea Dendermonde, Dendermonde, 1990, 106 p.
Stroobants, A., ‘Gemalen en geplet, Dendermondse molens en maalderijen in de 19de en 20ste-eeuw’, Stedelijke Musea Dendermonde, Dendermonde, 2005, 160 p.
Timmers, J.J.M., Christelijke symboliek en iconografie, Haarlem-De Haan, 1993, 337 p.
Tyssens, J., ‘Om de schone ziel van’t kind...het onderwijsconflict als breuklijn in de Belgische politiek’, Provinciebestuur van Oost-Vlaanderen, Gent, 1998, 142 p.
Vandenbroeke, C., Vrijen en Trouwen van de Middeleeuwen tot heden, Brussel, 1986, pp.38-54.
Van Haute, E., Economische en sociale geschiedenis van de Nieuwste Tijden. Gent, Academia Press, 2002, 166p.+ bijlagen.
Vanhaute, E., Bevolking, arbeid en inkomen, in: J. Art, E. Vanhaute (red.), Inleiding tot de lokale geschiedenis van de 19de en 20ste-eeuw, Gent, 2003, pp. 113-147.
Van Lancker, C., ‘Negentig jaar hamerslaggedreun te Baasrode. Scheepsbouwnijverheid te Baasrode 1894-1986’, Gent, 1985, 232 p.
Verschaeren, J., Archiefvormers in het gerechtelijk arrondissement Dendermonde, Algemeen Rijksarchief Brussel, Brussel, 1995, 2 v.
Vlaeminck, E, Cultureel verenigingsleven te Dendermonde in de periode 1830-1914, Gent, Licentiaatsverhandeling Geschiedenis RUG, 1989, 129 p.
Vrielinck, S., ‘De territoriale indeling van België (1795-1963): Bestuursgeografisch en statistisch repertorium van de gemeenten en de supracommunale eenheden (administratief en gerechterlijk). Met de officiële uitslagen van de volkstellingen’, Leuven, 2000, 3 vol.
S.N., De opkomst van het socialisme in het arrondissement Dendermonde (tot 1919), v.z.w. socialistisch studie- en informatiecentrum Dendermonde, Dendermonde, 1985, 112 p.
Repertorium van de Liberale Pers (Oost-Vlaanderen). Intern Werkdocument S.N., Liberaal Archief, Liberaal Archief, Gent, 1999, 183 p.
5.3. Internetbronnen
· Digitale Popp-kaarten te vinden op: htttp://www.belgica.kbr.be/nl/coll/cp/cpPopp_nl.html
· Brochure ‘Daens en het Daensisme’, p. 8. (te vinden op www.daens.org)
· Liberale strijdliederen: http://www.liberaalarchief.be/strijdliederen/strijdliederen.htm
· Informatie over de Antwerpse grote werken, in het begin van de 20ste-eeuw, ‘Ons volk ontwaakt. De groote werken te Antwerpen’:
http://www.dbnl.org/tekst/molh003nieu02_01/molh003nieu02_01_0790.htm en http://users.skynet.be/ovo/GrooteWerkenAntwerpen.html
· Informatie over het gaslicht: www..nl.wikipedia.org/wiki/gaslicht
· De evolutie van het stemrecht in België, op www.ibzdgip.fgov.be,
· Informatie over vemmekensspoeling op: www.vemmekensspoeling.be
· Inleiding op de werken van Pierre Bourdieu, “CULBOUR”, te vinden op: http://minerva.ugent.be/courses2008/AMSHIE010000272008/document/CTI/ART…, p. 19.
· Inleiding op identiteit door Gunn, “GUNN”, te vinden op:
http://minerva.ugent.be/courses2008/AMSHIE010000272008/document/CTI/GUN…
· Informatie over Vaticaanstad: http://nl.wikipedia.org/wiki/Vaticaanstad
· Informatie over verschillende persoonlijkheden:
www.wikipedia.org/wiki/eduard_schnitzer
http://en.wikipedia.org/wiki/Tippu_Tip
http://nl.wikipedia.org/wiki/%C3%89mile_Combes)
http://nl.wikipedia.org/wiki/Comte_de_Smet_de_Naeyer
· Artikel over de koningin Elisabeth In Beieren, op de site http://74.125.77.132/search?q=cache:nK4uC-A-GR0J:chestofbooks.com/food/…
· Informatie over het verenigingsleven van Sint.-Amands: http://www.stanny-van-grasdorff.be/de_sussen.htm)
· Armenzorg in Vlaanderen vanaf de 18e eeuw: http://users.skynet.be/sb176943/AndriesVandenAbeele/AVDA241.htm
5.4. Mondelinge bronnen
Interview met Ludo Robberechts, 2009
