Workflow en lifehacking in het secundair onderwijs

 Workflow en lifehacking in het secundair onderwijs

Werken in het onderwijs wordt al snel geassocieerd met hopen papierwerk. De administratie die met het lesgeven gepaard gaat, heeft al heel wat enthousiaste leerkrachten het leven zuur gemaakt. De ene leerkracht doet het echter veel vlotter en met meer schwung dan de andere. Dat verschil, dat is het eigenlijke onderwerp van mijn eindwerk. 

Dat onderwerp heb ik niet lukraak gekozen. Toen ik besloot om voor leerkracht te studeren deed ik dat vooral uit idealisme. Als student merkte ik echter door de stages heen dat er binnen het onderwijs heel wat frustraties leven bij leerkrachten. Heel vaak hadden die frustraties te maken met de manier waarop ‘de dingen’ georganiseerd waren. Ondertussen had ik de Getting Things Done-methode leren kennen en toepassen, een methode die me toeliet om me met heel veel zaken tegelijkertijd bezig te houden en toch nog te kunnen focussen op wat op dat moment belangrijk was. Na het winnen en het bijwonen van een seminarie over GTD, waar ik mijn kennis erover nog eens kon opfrissen, begon ik bewust na te denken over hoe andere mensen zich organiseren. Het bleek dat bijna iedereen een ander systeem heeft om dat te doen. Toen ik de frustraties van leerkrachten koppelde aan mijn interesse voor organisatiesystemen was de keuze van het onderwerp van mijn eindwerk snel gemaakt.

Lifehacks

Het begrip lifehack werd aanvankelijk gebruikt door productieve programmeurs die door middel van computerscripts en snelkoppelingen naar manieren zochten om zo snel en zo gemakkelijk mogelijk te werken. Op een technologische beurs in 2004 lanceerde technologiejournalist Danny O’Brian het begrip lifehack publiekelijk. Het werd al snel overgenomen door tech- en bloggemeenschappen, wereldwijd. Ondertussen heeft het een veel ruimere betekenis gekregen. Lifehacking nu omvat alle hints en trucs om dingen sneller te doen, beter te organiseren en alledaagse problemen op slimme, misschien niet zo voor de hand liggende manieren op te lossen. Het accent ligt meestal op ICT-toepassingen. Dat is nu eenmaal de aard van het beestje. Maar die denkpiste is voorbijgestreefd. Lifehacking kan zowel voor als ver weg van de computer, in het privé of het werkleven, oppervlakkig of op het neurotische af. Uiteindelijk komt het altijd hierop neer: simplificeren en focussen. 

Dit is niet het eerste werk over persoonlijke productiviteit, maar wel het eerste, voor zover ik weet, over persoonlijke productiviteit in het onderwijslandschap, meer specifiek: het Vlaamse onderwijslandschap. Al van in het begin van de lerarenopleiding worden we ervoor gewaarschuwd dat het onderwijs één grote papiermolen is, iets waar we niet onderuit kunnen. Leerkrachten moeten naast een eigen agenda beheren, de agenda’s van een heleboel klassen beheren, puntensystemen onderhouden en aanvullen, vergaderen, rapporten schrijven, projecten uitwerken, schoolreizen organiseren, op de hoogte blijven van vernieuwingen, lesvoorbereidingen of lesschema’s maken, werkblaadjes opstellen, contacten onderhouden, leerlingen begeleiden, blijven creatief zijn, aan ‘klasmanagement’ doen, afwezigheden opnemen, mappen controleren, toetsen en examens opstellen, verbeteren en feedback geven, communiceren met externen, enzovoort. 

Het belangrijkste, het lesgeven zelf, durft daardoor wel eens in het gedrang te komen. Burn-outs zijn alomtegenwoordig en soms zijn zelfs jonge leerkrachten na een korte periode al helemaal doodop. Dit hoeft helemaal niet zo te zijn. In de lerarenopleiding kregen we weliswaar een goed idee van hoe we ons moeten organiseren en met welk administratief werk we geconfronteerd zullen worden, maar de stap tussen theorie en praktijk is soms groot. 

Descriptief en prescriptief

Het werk bestaat uit twee luiken. Het eerste, descriptieve luik bestaat uit een analyse van eerdere onderzoeken naar stress en planlast in het secundair onderwijs. Hiervoor kon ik putten uit de onschatbare bron van informatie die de website van Klasse me bood. In dit luik worden oplossingen aangereikt die direct of indirect iets te maken hebben met de manier waarop leerkrachten zich organiseren. Deze oplossingen zijn namelijk vooral gericht op de interne organisatie in scholen. Dit wordt aangevuld met fragmenten van en besluiten uit zelf afgenomen interviews. Welke systeempjes gebruiken leerkrachten? Is dat iets wat spontaan gegroeid is? Gebruiken ze een online agenda? Een ouderwetse agenda? Aparte agenda’s? Hoe en wanneer verwerken ze de resultaten van leerlingen? In welke mate worden lessen nog daadwerkelijk voorbereid? Wat vinden ze van digitale platformen zoals Smartschool? Welke problemen ervaren zij daarmee? Wanneer checken ze hun e-mail? Hebben ze contact met de leerlingen via e-mail? Met welk papierwerk worden ze geconfronteerd in het begin van het schooljaar? Aan het einde van het schooljaar? Wanneer vergaderen ze het liefst of wanneer vergaderen ze liefst niet? Welke elementen vinden we altijd in iedere lerarenkamer? Welke lijsten hangen er? Wat vinden de leerkrachten daar zelf van? Waarom is dat zo? Wat zouden ze veranderen als zij het voor het zeggen zouden hebben? Enzovoort. Zowel directeurs als leerkrachten, mét of zonder veel ervaring in het onderwijs, werden ondervraagd over de manier waarop ze zichzelf organiseren.

Het eerste luik wordt afgesloten door een algemeen besluit. Het tweede deel is een logisch vervolg op de vaststellingen in het eerste deel, namelijk een eenduidige methodiek die als inspiratiebron kan dienen voor leerkrachten die ervoor open staan zich te herorganiseren en/of bereid zijn over hun eigen planningswijzen na te denken. 

Het tweede luik, het prescriptieve luik, is een bewerking van de Getting Things Done-methode van David Allen, een ondertussen wereldberoemde methodiek die vooral in de privésector, in zowel kleine als grote bedrijven, meer en meer aanhang vindt. David Allen noemt het the ultimate stress-free productivity system, een feilloos systeem dat toelaat dat we, ondanks hopen werk, onze geest vrij kunnen houden, vrij van stress kunnen produceren en ons creatief potentieel kunnen bereiken. Ook dit luik wordt aangevuld met fragmenten van zelf afgenomen interviews. 

De GTD-methode is uiteraard niet zaligmakend en ook op die ideeën bestaat kritiek, maar ik ben ervan overtuigd dat die ideeën, in het licht van het zwaarbeladen takenpakket van de leerkracht, nuttig kunnen zijn voor tal van mensen. Het eindwerk wordt afgesloten door een coherente verzameling ideeën, tips en trucs (lifehacks) die leerkrachten kunnen helpen in hun alledaagse beslommeringen. Die lifehacks zijn niet allemaal van David Allen afkomstig. Heel wat mensen hebben zich daarin gespecialiseerd.

ICT in het onderwijs

Er wordt ook veel aandacht besteed aan de rol van ICT in het onderwijs en de weerslag daarvan op de workflow van leerkrachten. In de afgelopen tien jaar is de rol van computers in ons leven alleen maar groter geworden. Hoe wordt ICT gebruikt om de werkprestaties van leerkrachten en de leerprestaties van leerlingen te verbeteren? Wikipedia werkte bijvoorbeeld de kennisinflatie in de hand, maar wat betekent dat voor de manier waarop wordt lesgegeven? Weegt het snelle van het internet op tegen de nadelen ervan, de overdaad aan informatie? Hoe kan je online informatie het best opsporen, organiseren, filteren en delen? Welke concrete maatregelen nemen scholen om de nieuwe vakoverschrijdende ICT-eindtermen te bewerkstelligen? Waarom zijn zo veel mensen, en zeker niet alleen de oudere generaties, nog steeds bang van computers? Aanvankelijk ging dit werk vooral over dit laatste gaan, maar toen ontdekte ik dat er al heel wat degelijke en betrouwbare informatie over te vinden is, specifiek gericht op leerkrachten.

Als mijn werk met enthousiasme wordt onthaald, misschien zelfs in aanmerking komt voor de Klasseprijs, dan bewerk ik mijn eindwerk deze zomer nog tot een uitgebreide website gericht op leerkrachten (www.lifehackinginhetonderwijs.be). Velen onder hen die via mijn eindwerk over het onderwerp hoorden, toonden meteen interesse. Alle tips om beter en sneller te werken zijn blijkbaar héél welkom. Het is dan uiteindelijk de bedoeling om via die site leerkrachten aan te sporen om zelf op de proppen komen met nog meer lifehacks.