God vs. Darwin. Het vraagstuk in principe opgelost.

Binke Hoeken
Persbericht

God vs. Darwin. Het vraagstuk in principe opgelost.

 

Binke HOEKEN
 
God en/of Darwin?
Het vraagstuk in principe opgelost.

 

De evolutietheorie* van Charles Darwin wordt vaak omschreven als het grootste idee dat ooit bij de mens is opgekomen. On the origin of species, waarin Darwin zijn theorie voorstelde, veroorzaakte een grote verandering in de manier waarop we naar onszelf kijken. Toch is zijn idee minstens even uitgespuwd en gevreesd als aanbeden. ‘Afgestamd van de apen!’ liet een bisschopsvrouw zich in de 18de eeuw ontvallen, ‘Hemeltje, laten we hopen dat het niet waar is, en als het toch waar is, laten we dan hopen dat het niet algemeen bekend wordt!’ Algemeen bekend zou het spoedig worden, maar de controverse is nog steeds niet uitgewoed.
 
God versus Darwin, religie versus wetenschap
Voor velen betekent God versus Darwin evenveel als religie versus wetenschap, twee onverzoenbare domeinen. Wie de evolutietheorie omarmt, wordt vrijwel automatisch atheïst. Wie gelovig is, hoort evolutie af te zweren. Het is het ene of het andere, God en Darwin verdragen elkaar niet. Een blik op de geschiedenis leert ons nochtans dat de relatie tussen religie en wetenschap, hoewel niet altijd vanzelfsprekend, vaak zeer intens geweest is. Toch is het ook een tegenstelling die zo met de last van het verleden en emotie beladen is dat de uitweg vaak overwoekerd raakt door een wirwar van meningen en begripsverwarringen. Stellen dat het ‘geloof’ in het ene het ‘geloof’ in het andere uitsluit, lijkt dan ook wat kort door de bocht. Moet er wel sprake zijn van een scherpe tegenstelling?
 
Het NOMA-principe van S.J. Gould
De onlangs overleden Amerikaanse auteur Stephen Jay Gould toont met zijn principe van niet-overlappende magisteria (NOMA) dat een positief antwoord gegeven kan worden op de vraag of men God en Darwin samen kan denken. Hij zegt dat wetenschap en religie twee afzonderlijke (niet-overlappende) domeinen (magisteria) van het menselijk leven vullen en dat ze eigenlijk onmogelijk in conflict kunnen zijn. In plaats van krampachtig te proberen het feitelijke perspectief van wetenschap en het ethische perspectief van religie binnen dezelfde lijntjes te duwen, vindt Gould dat we de situatie beter bekijken vanuit de tegenovergestelde benadering van een respectvolle scheiding. Het is niet het ene of het andere, beide zijn nodig om een bestaan zinvol vorm te geven. De ene wil wat meer van dit, de andere wat meer van dat, maar altijd gaat het erom een zeker evenwicht te vinden tussen beide perspectieven. Religie en wetenschap zijn elk waardevol binnen hun eigen domein en kunnen elkaar aanvullen en verrijken. Gould wil dan ook geen strikte regeltjes aanreiken, we moeten zijn principe eerder beschouwen als een model dat een basis kan bieden om met wetenschap en religie om te gaan.
 
Problemen zoeken waar er eigenlijk geen zijn?
Het komt er dus op neer dat God en Darwin niet noodzakelijk met elkaar in conflict hoeven te zijn, maar dat het wel mogelijk, en heel gemakkelijk, is ze met elkaar in conflict te brengen. Een dergelijk vredig samengaan heeft immers consequenties, ze vereist langs beide kanten toegevingen en daar wringt vaak het schoentje. Ook al biedt deze benadering dus voor veel mensen bevredigende antwoorden, voor vele anderen doet ze dat niet. De creationisten* zijn hier een voorbeeld van.
 
Het is de moraal waar het om draait
Een belangrijke vraag is die naar het waarom van de strijd tussen God en Darwin. Er lijken immers genoeg wetenschappelijke bewijzen te zijn die de evolutietheorie staven. Wanneer we op zoek gaan naar de eigenlijke motivatie van creationisten, blijkt echter dat deze niet wetenschappelijk, maar moreel geïnspireerd is. Ze geloven dat het aanvaarden van evolutie hun waarden en normen zal aantasten omdat de theorie lijkt te zeggen dat de mens ‘slechts een dier is’. Ze willen hun eigen mens- en wereldbeeld redden.
In het bredere kader van religie versus wetenschap kunnen we hier ook de enorme groei van de wetenschappen aanhalen. Deze groei heeft ons voordeel gebracht, maar nieuwe technologieën als genetische manipulatie roepen ook steeds meer bezwaren op, waarin wetenschap en religie soms frontaal tegenover elkaar staan. Natuurlijk mogen we het gezag van het geloof niet zomaar boven het kunnen van de wetenschap plaatsen, maar evenmin kunnen we wetenschappelijke kennis simpelweg als een risicoloze bron van vooruitgang beschouwen. Deze belangrijke ethische discussies worden vandaag breed gevoerd.
 
God komt terug
De snelle vooruitgang van wetenschap en de bijna even snelle ontkerkelijking geven ons in Europa de indruk dat religie zijn beste tijd heeft gehad. Wanneer we enkele grenzen oversteken, moeten we dit beeld echter bijstellen. In grote delen van de wereld houdt religie stand en groeit ze zelfs. Ook bij ons lijkt de kans groot dat religie weer sterker wordt. Enerzijds is er de groeiende aanwezigheid van de Islam, een tendens die ook veel Europeanen vanuit een soort reflex doet teruggrijpen naar hun eigen religieuze wortels. Anderzijds wordt door de uitbreiding van de Europese Unie de orthodoxe factor binnen Europa belangrijker. De kerkpraktijk ligt in deze over het algemeen jonge en vitale geloofsgroepen erg hoog.
Een wereld die weer religieuzer wordt, heeft ook effect op de verhouding tussen God en Darwin. Uit recent Amerikaans onderzoek blijkt dat slechts 28% van de Amerikaanse bevolking evolutie aanvaardt. Een vergelijkbaar onderzoek uit 2006 toonde aan dat in België 74% voorstander was, terwijl 21% de evolutietheorie verwierp en 5% twijfelde. Stevige cijfers, die aantonen dat ook bij ons ruim een vierde niet achter evolutie staat. Het creationisme blijkt een veel breder verspreide gedachte dan de meeste mensen denken. Ook de moslimwereld lijkt vlot overstag te gaan, wat deze tendens enkel versterkt.
Een onbehaaglijke consequentie hiervan vinden we in het onderwijs, waar het hoofd van de kinderen in deze wereld met voorsprong het domein lijkt waar creationisten hun pijlen op richten. Het internet staat dan ook vol met (ook Nederlandstalige) informatie om creationisme in de klas te brengen.
 
Toch moeten we onthouden dat God én Darwin kan, religie en wetenschap kunnen en moeten samengaan. We moeten streven naar een wereld waarin iedereen vrij is om te geloven wat hij wil, maar dan wel op een manier die de vrijheid van de ander respecteert, een voorwaarde die echter vaak ontbreekt. De toekomst mag niet het beeld zijn van onverdraagzame strekkingen die elkaar naar het leven staan, maar moet de hoop zijn op een vreedzaam naast elkaar bestaan van de meest uiteenlopende overtuigingen. En daarvoor zal iedereen in de eerste plaats kritisch naar zichzelf moeten (leren) kijken.
 
*De evolutietheorie zegt dat de levende soorten van vandaag stap voor stap ontwikkeld zijn uit andere soorten. De grote motoren hierbij zijn de strijd om het bestaan en natuurlijke selectie. Darwinisme en evolutietheorie zijn geen synoniemen. De huidige theorie is sinds Darwin al sterk geëvolueerd.
 
*Creationisme betekent het geloof in creatie. Iedereen die gelooft dat er in onze wereld sprake (geweest) is van schepping of een schepper, is eigenlijk een creationist. De drie grootste stromingen binnen het creationisme zijn het creationisme van de jonge aarde, van de oude aarde en het intelligent ontwerp.

Bibliografie

BRAECKMAN, Johan. (2007) Van evolutietheorie tot zingeving. In: POLLEFEYT, Didier en DE BOECK, Ellen (red.). Niet los van God? Geloof en Wetenschap (p. 87-109). Leuven: Acco.

GOULD, Stephen Jay. (2009) God en Darwin. Over de overeenkomst tussen religie en wetenschap. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Contact.
 
HOOGHE, Marc en REESKENS, Tim. (2006) Geloof in Europa. Religieuze verschillen in het hedendaagse Europa. Op: http://www.kuleuven.be/citizenship/_data/GeloofEuropa.pdf.
 
MILLER, Jon D. (e.a.). (2006) Public acceptance of evolution. Op: http://richarddawkins.net/articles/ 706.
 
VERMAES, Peter. (2008) In God we trust. Geloven in Amerika. Wommelgem: Veen Bosch & Keuning uitgevers n.v.

Universiteit of Hogeschool
Wijsbegeerte en Moraalwetenschappen
Publicatiejaar
2010
Kernwoorden
Share this on: