het sport governancenetwerk van de Europese voetbalsport - van hiërarchisch piramidenetwerk naar democratisch legitiem governancenetwerk?

Arnout

Geeraert

De laatste jaren duiken er steeds meer gevallen op van voetballers die voor enorme bedragen van club ruilen. De transferbedragen voor voetballers zijn in Europa in sinds 1995 enorm gestegen. Bij deze transfers zijn makelaars betrokken die woekerwinsten opstrijken. Sommigen van hen buiten om die reden jonge Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse voetballers uit en laten ze aan hun lot over wanneer ze niet slagen in het winstgevende Europese voetbal. Deze handel in jonge voetballertjes is slechts één van de vele voorbeelden van misstanden in het voetbal. We kunnen we ons afvragen in welke mate het gevoerde beleid in de voetbalsport heeft bijgedragen tot deze problemen. De enorme transferbedragen bijvoorbeeld, zijn een direct gevolg van het transfersysteem in het mondiale voetbal. Een professionele voetballer kan niet vrij veranderen van club, maar heeft toestemming nodig van zijn eigen club, van de nationale voetbalbond en van de internationale voetbalbonden. Hierdoor kan een club een zelfbepaalde transfersom vragen voor de speler. Een speler is lid van een club, deze club is lid van een nationale bond (vb. KBVB), deze nationale bond is lid van een regionale bond (vb. UEFA) en de wereldvoetbalbond FIFA. Zodoende maakt elke club deel uit van een wereldkartel. De FIFA en de UEFA bepalen zo op wereldschaal de regels naar waar elke club en speler zich moeten plooien. Dit is volgens sommigen in strijd met het internationaal arbeidsrecht en het vrij verkeer van werknemers binnen de EU.

Dit alles doet vermoeden dat de internationale voetbalbonden organisaties zijn die boven de wet staan en vanuit een absolute machtspositie hun beleid en regels unilateraal opleggen aan alle belanghebbenden in de voetbalwereld zonder dat de overheid een vinger in de pap te brokken heeft. Gezien de enorme sociaaleconomische consequenties van het voetbalbeleid lijkt dit onaanvaardbaar. Sport was oorspronkelijk inderdaad een zelfregulerende sector die werd bestuurd door een aantal hiërarchische instellingen die Global Sport Organizations (GSO’s) worden genoemd. Deze organisaties genieten grote naambekendheid over heel de wereld (denk bijvoorbeeld aan wereldberoemde acroniemen als FIFA en IOC). De laatste twee decennia neemt het aantal overheidsinterventies m.b.t. de sportsector echter gestaag toe. Dit leidde tot het ontstaan van sport governancenetwerken. GSO’s hebben niet langer het monopolie over hun sport, maar worden “governance-organen” in dit netwerk. Ze moeten, via formele en informele structuren, samenwerken en wedijveren met andere organen (publieke, private, sociale, nationale en transnationale) om hun sport te reguleren. Het netwerk zorgt evenwel ook voor de versterking van de legitimiteit van de GSO’s en benadrukt de centrale rol die ze spelen in het besturen van hun sport.

Dit fenomeen deed zich ook voor in Europa. Voor de Europese Unie was sport nooit een belangrijk beleidspunt, maar toch werd ze er vanaf de jaren negentig zeer nauw bij betrokken. Een uitspraak van het Europese Hof van Justitie betekende het grote keerpunt in het Europese sportbeleid. Deze uitspraak maakte definitief duidelijk dat de regels van een GSO (in casu de FIFA) niet boven deze van de Europese wetgeving staan en maakte sport bijgevolg “politiek” in die zin dat de Europese Instellingen zich voortaan actief met sport zouden bezighouden. In het geval van de voetbalsport betekende dit concreet dat de voetbalbonden voortaan rekening zouden moeten houden met de EU in het besturen van hun sport: het sport governancenetwerk van de Europese voetbalsport was geboren.

Croci & Forster (2006) verwijzen met hun term sport governancenetwerken expliciet naar de traditionele governancenetwerken, die ontstonden vanuit het onvermogen van de overheid om de complexer geworden samenleving unilateraal te besturen. Overheden trachten de maatschappij nu meer te besturen via het betrekken van markt- en civiele maatschappijactoren in zgn. governancenetwerken. Kenmerkend aan deze netwerken is hun zelfregulerende aard, maar de sport governancenetwerken zijn juist ontstaan uit de zelfregulerende netwerken van autonome sportorganisaties. De vraag is dan ook in welke mate deze netwerken overeenkomen met de traditionele governancenetwerken.

Deze Masterproef toont aan dat het sport governance netwerk van de Europese voetbalsport steeds meer evolueert naar een traditioneel governancenetwerk. De belangrijkste krachten achter deze overgang zijn de commercialisering van de sport en de toenemende complexiteit van de sector. De werknemers- en werkgeversorganisaties FIFPro, ECA en EPFL hebben hierdoor een belangrijkere rol gekregen binnen in het besturen van de voetbalsport op Europees niveau. Verwacht wordt dat deze rol nog groter zal worden. De toepassing van het “democratic anchorage model” van Sorensen en Torfing toonde aan dat deze evolutie een zeer positief effect heeft op de democratische legitimiteit van het netwerk. Deze evolutie is op zich echter niet voldoende om de democratische legitimiteit van het netwerk op een aanvaardbaar niveau te krijgen. Corruptie, omkoping van scheidsrechters, gokschandalen, de rol van investeringsmaatschappijen, zwart geld, mensenhandel en het gedrag van spelersmakelaars zijn stuk voor stuk acute problemen die los staan van de positieve ontwikkeling van het netwerk.

Bibliografie

Andreff & Staudohar (2000). The Evolving European Model of Professional Sports Finance. Journal of Sports Economics, 1(3), pp. 257-276.

Arnaut, J. (2006). Independent European Sport Review 2006. [10 maart 2010, José Luis Arnaut: http://www.independentfootballreview.com].

Belet, I. (2007). Voetbal (vragen en antwoorden). [25 maart 2010, Ivo Belet: http://www.ivobelet.eu/nl/press/232/voetbal-vragen-en-antwoorden.html].

BBC SPORT (15.01.2008). G14 to disband after compromise. [25.04.2008, BBC SPORT: http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/europe/7190186.stm].

Blanpain, R. (2008). Wat kan ik voor u doen. Brugge: Vanden Broele, pp. 159-163.

Blanpain, R. & Colucci M. (2006). The European Social Dialogue in Sports in: G. Di Cola (Red.), Beyond the Scoreboard. Youth employment opportunities and skills development in the sports sector (pp. 105-112). Geneva: ILO.

Boniface, P. (1998). Football as a factor (and a reflection) of international politics. The International Spectator: Italian Journal of International Affairs, 33(4), pp. 87-98.

Chaplin, M. & Harte, A. (28.05.2007). Congress Approves Statute Changes. UEFA.com [08.05.2010, UEFA: http://www.uefa.com/uefa/keytopics/kind=64/newsid=544172.html].

Croci, O & Forster, J., (2006). Sport and Politics: The Question of Legitimacy of International Sport Organizations, Paper presented at the annual meeting of the International Studies Association, Town & Country Resort and Convention Center, San Diego: USA Online. [25.02.2010, allacademic: http://www.allacademic.com/meta/p100098_index.html].

Dabscheck, B. (2003). International Unionism’s Competitive Edge: FIFPro and the European Treaty. Industrial Relations, 58(1), pp. 58-108.

Dekker, P. (2001). Civil society. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

Dimitrakopoulos, D. G. (2006) More than a Market? The Regulation of Sport in the European Union. Government and Opposition, 41 (4), pp. 561-580.

Dougan, M. (2008). The Treaty of Lisbon 2007: Winning Minds, Not Hearts. Common Market Law Review 45(3), pp. 617-703.

Dunning, E.(1999) Sport Matters: Sociological Studies of Sport, Violence and Civilisation, London: Routledge, 281 p.

Drolet, J. C. (2006). Extra Time : Are the New FIFA Transfer Rules Doomed? International Sports Law Journal, (1-2), pp. 66-74.

ECA – Official Presentation (2010). [04.05.2010, ECA: http://www.ecaeurope.com/Default.aspx?id=1085058].

Edelenbos, J., Steijn, B. & Klijn, E. (2010). Does Democratic Anchorage Matter?: An Inquiry Into the Relation Between Democratic Anchorage and Outcome of Dutch Environmental Projects. The American Review of Public Administration, 40(1), pp. 46-63.

EUROPA – Press Releases (01.07.2008). Footballers and employers launch new EU forum for social dialogue, (IP/08/1064 ). [20.04.2010, EUROPA: http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/08/1064].

EUROPA – Treaty of Lisbon (2010). Treaty of Lisbon amending the Treaty on European Union and the Treaty establishing the European Community, (C 306). [28 maart 2010, EUROPA: http://europa.eu/lisbon_treaty/index_en.htm].

Europese Commissie Directoraat-Generaal IV Mededinging (1998). Points of Objection of the Commission, versus FIFA with respect to Article 85 of the EC-Treaty (IV/36.583).

Europese Commissie (1999). The Helsinki Report on Sport, Report from the European Commission to the European Council with a view to safeguarding current sports structures and maintaining the social function of sport within the Community framework. COM (1999) 644 final, 10 December.

European Commission (2007a). The EU and Sport: Background and Context, Accompanying document to the White Paper on Sport. SEC (2007) 935, 11 July 2007. [04.05.2010, European Commission: http://ec.europa.eu/sport/white-paper/doc/dts935_en.pdf].

European Commission (2007b). White Paper on Sport. COM (2007) 391 final, 11 July 2007. [02.02.2010, European Commission: http://ec.europa.eu/sport/white-paper/doc/wp_on_sport_en.pdf].

European Parliament (2007). Resolution of the European Parliament on the Future of Professional Football in Europe, Rapporteur: Ivo Belet (A6-0036/2007, 29 March 2007). [21.04.2010, European Parliament: http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&reference=P6-TA-2…].

Europese Unie (10.11.1997). Verdrag van Amsterdam houdende wijziging van het verdrag betreffende de Europese Unie, de verdragen tot oprichting van de Europese Gemeenschappen en sommige bijhorende akten. Publicatieblad van de Europese Unie, (C 340).

Europese Unie (10.03.2001). Verdrag van Nice houdende wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie, de Verdragen tot oprichting van de Europese Gemeenschappen en sommige bijbehorende akten. Publicatieblad van de Europese Unie, (C 80/1).

Europese Unie (09.05.2008). Geconsolideerde versie van het Verdrag tot wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap. Publicatieblad van de Europese Unie, (C 115), Artikel 165.

Eichberg, H. (2008). Pyramid or Democracy in Sports? Alternative Ways in European SportsPolicies. [20.03.2010, College of Physical Education Suwon University: http://www.isdy.net/pdf/eng/national_07.pdf].

Feess, E. & Muehlheusser, G. (2002). Economic Consequences of Transfer Fee Regulations in European Football, European Journal of Law and Economics, 13(3), pp. 221-237;

FIFA (2007). FIFA Statutes, Edition 207. [16.03.2010, FIFA: http://www.fifa.com/mm/document/affederation/federation/fifa_statutes_0…].

FIFA en UEFA compenseren topclubs (15.01.2008).In Mediargus [Dbase]. Bern: ANP.

FIFPro: “Van der Vaart weg voor niks” (12.08.2009). [01.05.2010, Het Parool: http://www.parool.nl/parool/nl/11/SPORT/article/detail/258311/2009/08/1…].

FIFPro ziet houvast in zaak-Bernard (23.03.2010). [01.05.2010, Voetbal International: http://www.vi.nl/Nieuws-item/177901/FIFPro-ziet-houvast-in-zaakBernard…].

FIFPro (2010). FIFPro. [10 april 2010, FIFPro: http://www.fifpro.org/about].

Foster, K. (2000). European law and football: Who's in charge?. Soccer & Society, 1(1), 39-51

Fox, C. J. & Miller, H. T. (1995). Postmodern Public Administration: Toward Discourse Thousand Oaks, CA: Sage.

Fung, A. & Wright, E. O., eds. (2003). Deepening Democracy: Institutional Innovations in Empowered Participatory Governance (Real Utopias Project Series vol. IV). London: Verso.

García, B. (2007a). From regulation to governance and representation: agenda-setting and the EU’s involvement in sport, Entertainment and Sports Law Journal, 5(1).

García, B. (2007b). UEFA and the European Union: From Confrontation to Cooperation, Journal of Contemporary European Research, 3(3), pp. 202-223.

García, B. (2008). The European Union and the Governance of Football: A Game of Levels and Agendas [Doctoraatsthesis]. Loughborough: Loughborough University.

García, B. (2009). Sport governance after the White Paper: the demise of the European model?, International Journal of Sport Policy, 1(3), pp. 267-284.

Healy, P. (2003). Transforming governance: challenges of institutional adaption and a new politics of space (working paper).

Hirst, P. (1994). Associative Democracy: New Forms of Economic and Social Governance Cambridge: Polity Press.

Hof van Justitie van de EU (15.12.1995). Zaak C-415/93 [10.03.2010, EUR-Lex: http://eur-lex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexplus!prod!C…].

Holt, M. (2007). The Ownership and Control of Elite Club Competition in European Football. Soccer & Society, 8(1), pp. 50-67.

Irving, J. (2002). Red Card: The Battle over European Football's Transfer System [comments]. University of Miami Law Review, 56(3), pp. 667-726.

Hopquin, B. (25.12.1995). Bruxelles presse l’UEFA de se soumettre a l’arret Bosman . Le Monde, z.p.

Jacobs, H. (01.08.2009).”Blanpain pleit voor meer financiële transparantie” in De Standaard, p. 69.

Jessop, B. (2000). The Network Society, New Forms of Governance and Democratic Renewal. Ongepubliceerde paper, Center for Offentlig Organisation og Styring, Copenhagen.

King, A. (2004). The New Symbols of European Football, International Review for the Sociology of Sport, 39(3), pp. 323-336.

Klijn, E. H. & Koppenjan, J. (2000). “Interactive Decision Making and Representative Democracy: Institutional Collisions and Solutions”, in Heffen, O. V., Kickert, W. J. M. & Thomassen, J. A., eds, Governance in Modern Society: Effects, Change and Formation of Government Institutions. Dordrecht: Kluwer Academic.

Klijn, E. H. & Koppenjan, J. (2004). Managing Uncertainties in Networks: Public private controversies. London: Routledge

Klijn, E. H. & Kopperjan, J. (2004). Managing Uncertainties in Networks. London: Routledge.

Kooiman, J. ( 1993). Modern Governance: New Government-society Interactions. London: Sage.

March, J. G. & Olsen, J. P. (1995). Democratic Governance . New York: Free Press.

Mouffe, C. (1993). The Return of the Political. London: Verso.

Niemann, A. & Brand, A. (2008). The impact of European integration on domestic sport: The case of German football. Sport in Society: Cultures, Commerce, Media, Politics, 11(1), pp. 90-106.

Poorter, M. (2005). Democratische legitimiteit van governance networks [Licentiaatsthesis]. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam.

Parrish R (2003a). Sports law and policy in the European Union. Manchester: Manchester University Press.

Parrish, R. (2003b). The Birth of European Union Sports Law, Entertainment Law, 2(2), pp. 20-39.

Parrish, R. (2003c). The politics of sports regulation in the European Union, Journal of European Public Policy, 10(2), pp. 246–262.

Princen, S. & Rhinard, M. (2006). Crashing and creeping: agenda-setting dynamics in the European Union , Journal of European Public Policy, 13(7) pp. 1119-1132.

Raad van de Europese Unie (1998). Conclusies, nr. 95 en 96, Europese Raad van Wenen, 11-12 december.

Raad van de Europese Unie (2000a). Declaration on the specific characteristics of sport and its social function in Europe, of which account should be taken in implementing common policies, (C 80).

Raad van de Europese Unie (2000b). Nice European Council, 7-9 December. [28 maart 2010, Raad van de Europese Unie: http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/004…].

Rogulski, A. & Miettinen, S. (2009). The EU and sport: the implementation of the White Paper on Sport and future prospects. International Journal of Sport Policy, 1(3), pp. 245-251.

Rose, N. (1996). Governing “Advanced” Liberal Democracies, in Barry, O. A. T. & Rose, N., eds, Foucault and Political Reason: Liberalism, Neo-liberalism and Rationalities of Government. Chicago, IL: University of Chicago Press.

Siekman, R. (03.11.2005). Voetbal gedijt vooral met goed bestuur. NRC Handelsblad. [4.05.2010, T.M.C. Asser Instituut: http://www.asser.nl/default.aspx?site_id=11&level1=13910&level2=13974&l…].

Siekman, R. (2006). Study into the possible participation of EPFL and G14 in a social dialogue in the European Professional Football Sector. The International Sports Law Journal.

Siekman, R. & Kirkilis, V. (2005). “Sportartikel” in Grondwet biedt basis voor Europees sportbeleid. [04.05.2010, T.M.C. Asser Instituut: http://www.asser.nl/default.aspx?site_id=11&level1=13910&level2=13974&l…]

Sørensen, E. & Torfing, J. (2003). Network Politics, Political Capital and Democracy, International Journal of Public Administration 26(1).

Sørensen, E. & Torfing, J. (2004). Making Governance Networks Democratic. Working Paper 2004:1. Roskilde: Centre for Democratic Network Governance.

Sørensen, E. and Torfing, J. (2005). The Democratic Anchorage of Governance Networks. Scandinavian Political Studies, 28(3), pp. 195–218.

Sørensen, E. & Torfing, J. (2009). Making governance networks effective and democratic through metagovernance, Public Administration, 87(2), pp. 234-258.

Sports in Europe – The Nice Declaration (2010). [10-04-2010, Sports in Europe: http://www.sport-in-europe.eu/index.php?option=com_content&task=view&id…].

Stoker, G. (1998) Governance as theory: five propositions. International Social Science Journal, 50(1), pp. 17-28.

Sugden, J.; Tomlinson, A. & Darby, P. (1998). FIFA versus UEFA in the Struggle for the Control of World Football. In Brown, A. (Red.), Fanatics! Power, Identity and Fandom in Football (pp. 11-31). Londen: Routledge. (London: Routledge).

Sugden, J. (2002). Network Football. In Sugen, J. & Tomlinson, A. (Reds.), Power games (pp. 61-80). Londen: Routledge.

Szymanski, S. (2006). The future of football in Europe. In Placido Rodriguez, Stefan Kesenne, and Jaume Garcia (reds.), Sports Economics After Fifty Years: Essays in Honour of Simon Rottenberg (pp. 191-210). Oviedo: University of Oviedo.

The Business of Soccer (2005) In BERA: Business & Economics Research Advisor [Dbase]. Washington: Library of Congress.

Torfing, J. (2005). Governance network theory: towards a second generation. European Political Science , 4(1), pp. 305-315.

Treaty of Lisbon. (2010). [24.04.2010, EUROPA: http://europa.eu/lisbon_treaty/index_en.htm]

UEFA (2004). UEFA 50 Years, the Jubilee Book (Vol. 1). Nyon: UEFA.

UEFA (21.04.2005). Homegrown Plan Wins Approval. [25.04.2008, UEFA.com: http://www.uefa.com/uefa/news/Kind=128/newsId=297230.html]

UEFA (11.10.2007). Memorandum of understanding between the UEFA and the FIFPRO. [02.05.2010, UEFA: http://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/uefa/Others/601340_DOWNLOA…].

UEFA (21. 01.2008). Memorandum of understanding between the UEFA and the ECA. [02.05.2010, UEFA: http://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/uefa/KeyTopics/88/17/82/88…].

UEFA (24.03.2009). Memorandum of understanding between the UEFA and the EPFL. [02.05.2010, UEFA: http://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/uefa/KeyTopics/88/17/84/88…].

Van den Bogaert, S. (april 2006). Sport in the European Constitution: All Sound and No Fury? Maastricht Faculty of Law Working Paper No. 2005-8. [15.02.2010, Maastricht Faculty of Law: http://ssrn.com/abstract=977456].

van Kersbergen, K. & van Waarden, F. (2004). “Governance” as a Bridge Between Disciplines, European Journal of Political Research, 43(2), 143–71.

Verslag van de Europese Commissie aan de Europese Raad (10.12.1999). Het verslag van Helsinki over Sport, Com(1999) 644 final.

Vrooman, J. (2007), .Theory of the Beautiful Game: The Unification of European Football., Scottish Journal of Political Economy, 54(3), pp. 314-354.

Weatherill, S. (2003). “Fair play please!”: Recent developments in the application of EC law to sport, Common Market Law Review, 40(1), pp. 51-93.

Weatherill, S. (2009). The White Paper on sport as an exercise of ‘better regulation’. In: R. Parrish, S. Gardiner and R. Siekmann, eds. EU, sport, law and policy: regulation, re-regulation and representation. The Hague: TMC Asser Press, pp. 101–114.

Willis, A. (24.04.2010). Lisbon Treaty may give footballer a headache. EUobserver.[30.04.2010, EUobserver: http://euobserver.com/9/29898].

Blanpain, R. (2008). Wat kan ik voor u doen. Brugge: Vanden Broele, pp. 159-163.

Willems, R. (2004). Kan voetbal de wereld redden? Een pleidooi voor ambiance en solidariteit. Antwerpen: Houtekiet, 448p.

Young, I. M. (2000). Inclusion and Democracy. Oxford: Oxford University Press.