Antibiotica: Game over
Iedereen is het er over eens dat massale consumptie van antibiotica leidt tot verdere ontwikkeling van krachtige resistente bacteriën. Antibioticaresistentie is en blijft dus een groot probleem in de maatschappij. Ondanks alle informatie en waarschuwingen blijven artsen onnodig antibiotica voorschrijven en zijn er patiënten die de instructies niet volgen. Er is nood aan een duurzame methode om gedragsverandering en gedragsbehoud te bekomen.
Antibioticaresistentie ontstaat wanneer bacteriën niet meer gevoelig zijn voor de werking van antibiotica. Deze resistentie wordt veroorzaakt door zowel gebruiker als voorziener waardoor de oplossing voor dit probleem dan ook bij hen ligt. De oorzaak van de resistentie is misbruik door therapieontrouw gedrag, maar ook het gebruik van antibiotica in situaties waarbij deze niet noodzakelijk zijn. Het grote gevaar van de antibioticaresistentie is dat bepaalde bacteriën ongevoelig worden voor antibiotica en bepaalde ziekten niet of moeilijk behandeld kunnen worden, met als gevolg een toenemende sterfte aan bacteriële infecties.
Dit probleem valt te voorkomen door extra aandacht te besteden aan correct antibioticagebruik. Preventieve campagnes en educatie zijn een must om dit probleem te behandelen en de toekomst van antibiotica te verzekeren. Een goede aanzet hiervoor was de eerste Europese Antibioticadag op 18 november 2008. Ook al zijn er jaarlijks campagnes omtrent het incorrect gebruik van antibiotica, toch blijkt deze herhaling noodzakelijk te zijn wil de gezondheidszorg langdurige gedragsverandering bekomen. Een goed voorbeeld hiervan is de folder die ontwikkeld werd naar aanleiding van dit afstudeerproject (Zie bijlage 1).
De onderzoeksvragen van dit afstudeerproject waren dan ook gericht op de types gedragingen bij antibioticagebruik, oorzaken van therapieontrouw gedrag, interventies om therapietrouw te verbeteren en beïnvloedende factoren van therapieontrouw.
De oorzaken van antibioticaresistentie waren terug te vinden in de gedragingen van de patiënt. Deze gedragingen kunnen volgens Hawkings (2008) in 6 types van gedragingen van antibioticagebruikers worden opgesplitst. In deze types wordt de nadruk gelegd op therapieontrouw gedrag. Therapietrouw kan opgevat worden als ‘de juiste patiënt, het
juiste geneesmiddel en op de juiste wijze gebruiken’. Deze therapieontrouw wordt opgedeeld in opzettelijke en onopzettelijke therapieontrouw. Toch worden vele van deze foute gedragingen veroorzaakt door een gebrek aan kennis en inzichten. Hier zou als prioritaire interventie educatie een goede bijdrage kunnen leveren.
Sociaal beleid heeft veel potentieel om het probleem van antibioticaresistentie op een positieve wijze te beïnvloeden. Sociaal beleid richt zich op het gedrag, de samenstelling van de doelgroep en de 'tegenprestatie' voor het stellen van bepaald gezondheidsgedrag. Alle aspecten worden nauwkeurig onderzocht zodat interventies bepaald kunnen worden zoals het aanbieden van informatie en educatie geven (Edgar et al., 2008).
Er is geen ‘one size fits all’- strategie voor het probleem van de antibioticaresistentie. Elke doelgroep met zijn specifieke gedragingen vereist een specifieke aanpak. Hiervoor is onderzoek naar gedragingen van zowel gebruiker als voorziener nodig voordat er gericht kan geïnformeerd kan worden en aan educatie kan gedaan worden.
Uit het cijfermateriaal kan er geconcludeerd worden, dat er dankzij de verschillende initiatieven die er reeds ondernomen werden, een daling is in antibioticaverbruik van maar liefst 24% uitgedrukt in DDA. Niet enkel is er een daling te zien in het verbruik maar de kwaliteit van verbruik verbeterd ook. Dit zal over lange periode een daling van antibioticaresistentie geven. Deze daling is reeds merkbaar. Bijvoorbeeld de Streptococcus pneumoniae, dit is een vaak voorkomende ziekteverwekker, het veroorzaakt o.a. een longontsteking, acute middenoorontsteking, sinusitis en COPD (Chronic obstructive pulmonary disease). De resistentie tegen penicilline houdt bij deze bacterie een daling in van 17.5% in 2000 en een daling van 12.9% in 2005. Toch mag er niet te vroeg gejuicht worden met deze positieve evolutie. Er is reeds veel ondernomen om dit probleem aan te pakken, maar er zal nog meer nodig zijn voordat er een ideale situatie van antibioticagebruik is.
Antibioticaresistentie is en blijft dus nog een hele tijd een groot probleem in de maatschappij. Ondanks de vele interventies, verspreiding van informatie, waarschuwingen en instructies blijft dit probleem bestaan. Er is nood aan een duurzame methode om gedragsverandering en gedragsbehoud te bekomen. Hiervoor is er nood aan voldoende onderzoek dat een analyse van de gedragingen van de patiënt maakt. Er kan gesteld worden dat een goede preventie bijdrage kan leveren tot het reduceren van therapieontrouw gedrag, wat op zijn beurt zal bijdragen tot een vermindering van de resistentie. Hier als voorbeeld de brochure die ontworpen werd naar aanleiding van dit onderzoek. Deze brochure vormt een ondersteuning van de uitleg die een arts of apotheker geeft bij het voorschrijven en verkopen van antibiotica. Patiënten kunnen hier op terugvallen zodra ze het even niet meer weten. De preventie kan echter ook heel breed bekeken worden en vereist veel onderzoek over het gedrag van de mens t.o.v. antibioticagebruik. Gezondheid is een gedeelde verantwoordelijkheid!
Edgar, T., Boyd, S. & Palamé, M. (2008). Sustainability for behaviour change in the fight
against antibiotic resistance: a social marketing framework . Journal of Antimicrobial
Chemotherapy. 63. 230-237.
Hawkings, N., Butler, C. & Wood, F. (2008). Antibiotics in the community: A typology of
users behaviours. Patient Education and Counseling. 73. 146-152.
Jochems, A.A.F. & Joosten, F.W.M.G. (2006). Coëlhe: Zakwoordenboek der
Geneeskunde. Doetinchem: Elsevier Gezondheidszorg.
O’Malley, P. (2003). Antimicrobial resistance: Update for the nurse specialist. Clinical
Nurse Specialist. 17. 238-240.
Jackson, C., Lawton, R., Raynor, D., Knapp, P., Conner, M., Lowe, C. & Closs, J. (2006).
Promoting adherence tot antibiotics: a test of implementation intentions.
Patient Education and Counseling