Tabloidisering van het politieke nieuws op televisie. Een vergelijkende analuse van het VRT-journaal en het VTM-nieuws.
Politiek gekibbel in het Vlaamse televisienieuws
In november 2009 overleeft de toenmalige regering Leterme met succes een vertrouwensstemming. Vreemd genoeg focussen de televisiejournaals van VRT en VTM op hoe groot het wantrouwen wel is ten aanzien van de premier en zijn regeringskompanen. Het voorbeeld past in de zogenaamde tabloidiseringstrend. Critici hebben het over vervlakking, dumbing down en verkleutering. Kijkcijfers en niet publieke dienstverlening staan centraal. Conflictaspecten worden in de verf gezet, Jan met de pet doet overal zijn zeg en buitenlands nieuws is van de horizon verdwenen. Vooral het politieke nieuws zou eronder lijden. Gezien de impact ervan op de publieke opinie en zo dus ook op de democratie, is dit een aanklacht om ernstig te nemen. Deze studie ging daarom na in welke mate de avondjournaals van VRT en VTM aan deze beschrijvingen voldoen.
Gedurende twee willekeurige weken werden het VRT-journaal en het VTM-nieuws bestudeerd. Van de VRT, als openbare omroep en bakermat van de democratie, wordt minder tabloidisering verwacht dan van een commerciële zender als VTM, die afhankelijk is van adverteerders en dus kijkcijfers. De verschillen tussen beide zenders bleken klein te zijn. Ongeveer de helft van de onderwerpen kwam op beide zenders aan bod. Kuddejournalistiek als het ware, wie de ene uitzending zag, heeft ook de andere gezien. Geen van beide omroepen behandelde politiek nieuws stiefmoederlijk, maar politici moeten geen privileges verwachten. Net als de betogende veehouders en de bankdirecteuren met gouden parachutes, moeten beleidsmakers vechten voor een plaats in het nieuws. Gezien de eerder saaie inhoud van hun beroep is dat soms moeilijk. Toch was de hoeveelheid politiek nieuws niet dramatisch laag. In gemiddeld 1 op 5 avonditems kwam een politieke actor aan bod en kreeg ongeveer twee minuten waarin meer duiding ter sprake kon komen. De omroepen verschilden weinig wat dat betreft. Beleidsitems werden wel liever ergens in het midden - althans na het derde item - van de uitzending verstopt. Politiek nieuws neemt een weinig prominente plaats in. Tenzij het écht belangrijk is, zoals de benoeming van Herman Van Rompuy tot Europese president, of tenzij er enige sensatie aanwezig is, zoals het wangedrag van enkele paracommando’s.
Ruziënde politici
Een van de meest interessante vaststellingen had te maken met de manier waarop politiek nieuws wordt gekaderd, welke woorden men gebruikt om iets te beschrijven. VTM reageerde in dat opzicht niet altijd als een commerciële omroep en benadrukte, net zoals de VRT, vooral beleidsaspecten in de politieke berichtgeving. De private zender bracht wel vaker politiek nieuws met een zeker entertainmentgehalte, zoals Michelle Obama die in Sesamstraat verschijnt. Maar wat blijkt? De openbare omroep reageert sporadisch als een op kijkcijfers beluste zender. De meest onrustwekkende vaststelling betrof de grote voorliefde van beide omroepen voor conflictaspecten. Wanneer het bijvoorbeeld ging over het dilemma rond Brussel-Halle-Vilvoorde, kreeg een VRT-kijker het volgende welles-nietsesspel te zien:
⁃ Er komt nooit een stemming. Nooit! (Laurette Onkelinkx, PS)
⁃ We gaan zeker stemmen. (Eric Van Rompuy, CD&V)
⁃ Zeer zeker niet. (Laurette Onkelinkx, PS)
Ook VTM moet niet onderdoen voor het favoritisme ten aanzien van ruziënde politici. Zo werd bij hen het intern conflict binnen de Franstalige liberale partij beschreven in termen van ‘politieke oorlog’ en ‘opstand’. Toegegeven, de huidige federale politiek leent zich er gemakkelijk toe. Maar de tegenstellingen worden soms erg scherp gesteld.
Toch zal de openbare omroep de deugd van publieke dienstverlening af en toe laten doorschemeren en zich onderscheiden van het ietwat getabloidiseerde VTM-nieuws. Zo werden in het 7 uur-journaal bij de VRT meer politieke items aangekondigd als hoofdpunt. De openbare omroep meldde aan het begin van de uitzending dat de Tsjechische president Klaus het verdrag van Lissabon had getekend. Een eerder saai en bovendien buitenlands onderwerp. VTM daarentegen kondigde skipret in de Oostkantons aan en de crisis die zich laat voelen in de Belgische frituren. De VRT vertoonde een neiging om meer aandacht te besteden aan puur politieke items, zoals de presidentsverkiezingen in Chili. Om verschillende redenen is zoiets voor Vlaamse kijkers weinig aantrekkelijk. Het speelt zich af aan de andere kant van de wereld, in een continent waar weinig Vlamingen voeling mee hebben. Chili is bovendien een stabiel land waardoor ook de mate van sensatie zo goed als afwezig is. Toch brengt de openbare omroep het, mogelijk vanuit de veronderstelling dat mensen ervan op de hoogte zouden moeten zijn, eerder dan dat ze het willen weten.
Ver-van-mijn-bedshow
VTM laat zo’n nieuws niet staan, maar maakt het aantrekkelijker. Een manier om de ver-van-mijn-bedshow dichter bij huis te halen, is burgers aan het woord laten en zo meer betrokkenheid te stimuleren. Die trend tot personalisering kwam bij de private zender veel sterker tot uiting. Zo trok VTM met twee cafébazen naar het Vlaams Parlement om het debat over het algemeen rookverbod te volgen. De private omroep besteedde ook significant meer aandacht aan persoonlijke aspecten van politici. Waar de openbare omroep zich beperkte tot de politieke rol van Herman Van Rompuy op Europees vlak, interviewde VTM de broer en echtgenote van de man over zijn nakende verjaardagsfeest, het slaapgebrek en de eerste kleinzoon. Een ander typisch kenmerk van tabloidisering, parochialisering, zien we ook bij de commerciële omroep. VTM had het vaker over het plaatselijke beleid. Nieuws uit de kerktoren in plaats van nieuws uit de wereld. Maar het moet wel gezegd worden dat diezelfde commerciële omroep Europese en buitenlandse politiek niet uit de weg gaat. Dit kan enigszins geïnterpreteerd worden als een inclinatie om ook aan publieke dienstverlening te doen. We besluiten dat het doemdenken rond de huidige toestand van politieke berichtgeving op televisie noch pure fictie noch pure realiteit is. Het lijkt erop dat de VRT zich niet alleen laat inspireren door de kijkcijfermentaliteit van VTM, maar dat deze laatste ook een voorbeeld neemt aan de public service-waarden van de openbare omroep.
Bibliografie
Boeken en bijdragen uit readers
Barnett, S. (1998). Dumbing down or reaching out: is it tabloidization wot done it? In J. Seaton (Ed.), Politics & the media: harlots and prerogatives at the turn of the millennium (pp. 75-89). Oxford: Blackwell Science.
Barnett, S. & Gaber, I. (2001). Westminster Tales: the twenty-first century crisis in British political journalism. London: Continuum.
Bauer, M.W. (2000). Classical content analysis: a review. In M.W.Bauer & M.W.Gaskell (Eds.), Qualitative researching with text, image and sound: a practical handbook (pp. 131-151). London: Sage.
Bird, S.E. (2009). Tabloidization: what it is, and does it really matter? In B. Zelizer (Ed.), The Changing faces of journalism. Tabloidization, technology and truthiness (pp. 40-50). New York: Routledge.
Blumler, J.G. & Gurevitch, M. (1995). The crisis of public communication. London: Routledge.
Bourdieu, P. (1998). On television. New York: New Press.
Calabrese, A. (2000). Political space and the trade in television news. In C. Sparks & J. Tulloch (Eds.), Tabloid tales: global debates over media standards (pp. 43-61). Lanham: Rowman & Littlefield.
Costera Meijer, I. (2006). De toekomst van het nieuws. Amsterdam: Otto Cramwinckel Uitgeverij.
Dahlgren, P. (1995). Television and the public sphere: citizenship, democracy and the media. London: Sage.
De Bens, E. & Raeymaeckers, K. (2007). De pers in Belgïe. Het verhaal van de Belgische dagbladpers gisteren, vandaag en morgen (3rd ed.). Leuven: LannooCampus.
De Clercq, M. & Paulussen, S. (2007). Profiel van de Vlaamse AV-journalist. In M. Hooghe, K. De Swert & S. Walgrave (Eds.), De kwaliteit van het nieuws: kwaliteitsindicatoren voor televisienieuws (pp. 23-44). Leuven: Acco.
Depauw, S. & Van den Bulck, H. (2007). Het parlement in het televisienieuws. In M. Hooghe, K. De Swert & S. Walgrave (Eds.), De kwaliteit van het nieuws: kwaliteitsindicatoren voor televisienieuws (pp. 171-188). Leuven: Acco.
De Swert, K. (2007). Soft en hard nieuws als kwaliteitskenmerk van het televisienieuws. In M. Hooghe, K. De Swert & S. Walgrave (Eds.), De kwaliteit van het nieuws: kwaliteitsindicatoren voor televisienieuws (pp. 131-150). Leuven: Acco.
De Swert, K. & Hooghe, M. (2007). De kerk in het midden? Objectiviteit en woord/wederwoord in Vlaams televisienieuws. In M. Hooghe, K. De Swert & S. Walgrave (Eds.), De kwaliteit van het nieuws: kwaliteitsindicatoren voor televisienieuws (pp. 101-114). Leuven: Acco.
Drieskens, E. & Fiers S. (2005). Nieuws in de Europese Unie, de Europese Unie in het nieuws? In M. Hooghe, K. De Swert & S. Walgrave (Eds.), Nieuws op televisie: televisiejournaals als venster op de wereld (pp. 139-156). Leuven: Acco.
Eldridge, J. (1995). News content, language and visuals. London: Routledge.
Franklin B. (1997). Newszak and news media. London: Arnold.
Gans, H. (2009). Can popularization help the news media? In B. Zelizer (Ed.), The Changing faces of journalism. Tabloidization, technology and truthiness (pp. 17-29). London: Routledge.
Gavin, N. T. (2007). Press and television in British politics: media, money and mediated democracy. New York: Palgrave MacMillan.
Hooghe, M. (2007). Inleiding: de kwaliteit van het nieuws. In M. Hooghe, K. De Swert & S. Walgrave (Eds.), De kwaliteit van het nieuws: kwaliteitsindicatoren voor televisienieuws (pp. 7-22). Leuven: Acco.
Hooghe, M. & De Swert, K. (2007). Wie voert het woord? De aanwezigheid van vrouwelijke actoren in het Vlaamse televisienieuws (2003-2005). In M. Hooghe, K. De Swert & S. Walgrave (Eds.), De kwaliteit van het nieuws: kwaliteitsindicatoren voor televisienieuws (pp. 151-170). Leuven: Acco.
Hooghe, M., De Swert K. & Walgrave, S. (2005). Het leven zoals het is?Televisienieuws en onze kijk op de werkelijkheid. In M. Hooghe, K. De Swert & S. Walgrave (Eds.), Nieuws op televisie: televisiejournaals als venster op de wereld (pp. 7-24). Leuven: Acco.
Joye, S. & Biltereyst, D. (2007). All quiet on the...? Een analyse van het buitenlandaanbod van VRT en VTM. In M. Hooghe, K. De Swert & S. Walgrave (Eds.), De kwaliteit van het nieuws: kwaliteitsindicatoren voor televisienieuws (pp. 71-84). Leuven: Acco.
Jaehnig, W. (1998). Kith and sin: press accountability in the USA. In H. Stephenson & M. Bromley (Eds.), Sex, lies and democracy. The press and the public (pp. 97-110). London: Longman.
Kitch, C. (2009). Tears and trauma in the news. In B. Zelizer (Ed.), The Changing faces of journalism. Tabloidization, technology and truthiness (pp. 29-39). London: Routledge.
Klein, U. (2000). Tabloidized political coverage in the German Bild-Zeitung. In C. Sparks & J. Tulloch (Eds.), Tabloid tales. Global debates over media standards (pp. 177-194). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers.
Krippendorff, K. (2004). Content analysis. An introduction to its methodology (2nd ed.). Thousand Oaks: Sage.
Langer, J. (1998). Tabloid television: popular journalism and the ‘other news’. London: Routledge.
McNair, B. (2000). Journalism and democracy. An evaluation of the political public sphere. London: Routledge.
McQuail, D. (2005). McQuail’s mass communication theory (5th ed.). London: Sage.
Negrine, R. (1998). Parliament and the media. A study of Britain, Germany and France. London: Royal Institute of International Affairs.
Raeymaeckers, K. & De Bens, E. (2010). Vragen over het beleid van de openbare televisie omroep in Vlaanderen. In S. Van Bauwel, E. Van Damme & H. Verstraeten (Eds.), Diverse mediawerelden: hedendaagse reflecties gebaseerd op het onderzoek van Frieda Saeys (pp. 25-37). Gent: Academia Press.
Riddell, P. (1998). Members and millbank: the media and Parliament. In J. Seaton (Ed.). Politics & the media: harlots and prerogatives at the turn of the millennium (pp. 8-18). Oxford: Blackwell Science.
Sanctorum, J. & Thevissen, F. (Eds.) (2009). Media en journalistiek in Vlaanderen kritisch doorgelicht. Leuven: Van Halewyck.
Serazio, M. (2009). Rethinking a villain, redeeming a format: The crisis and cure in tabloidization. In B. Zelizer (Ed.), The Changing faces of journalism. Tabloidization, technology and truthiness (pp. 13-16). London: Routledge.
Sinardet, D., De Swert, K. & Dandoy, R. (2004). Franstalig, Vlaams, commercieel, openbaar: zoek de verschillen. Een longitudinale vergelijking van de thema’s in de Belgische televisiejournaals. Antwerpen: UIA, PSW Papers.
Uce, V., Schueremans, S. & De Swert, K. (2006). Dat was het Nieuws: een onderzoek naar de invloed van de vernieuwingsperiode van 2004 op de nieuwsinhoud. Antwerpen: UIA, PSW Papers.
Van Aelst, P. & De Swert, K. (2005). Spreken over politiek in een soundbite-cultuur. In M. Hooghe, K. De Swert & S. Walgrave (Eds.), Nieuws op televisie: televisiejournaals als venster op de wereld (pp. 26-38). Leuven: Acco.
Van Zoonen, L. (2005). Entertaining the citizen: when politics and popular culture converge. Lanham: Rowman & Littlefield.
Walgrave, S. & De Swert, K. (2007). TV-nieuws als rollercoaster. Over thematische mediahypoes en weggedrukte nieuwsthema’s. In M. Hooghe, K. De Swert & S. Walgrave (Eds.), De kwaliteit van het nieuws. Kwaliteitsindicatoren voor televisienieuws (pp.115-130). Leuven: Acco.
Walgrave, S., De Swert, K. & Uce, V. (2007) Betekent kwaliteit van het TV-nieuws ook meer kijkers ? Of is het omgekeerd? In M. Hooghe, K. De Swert & S. Walgrave (Eds.), De kwaliteit van het nieuws: kwaliteitsindicatoren voor televisienieuws (pp.211-231). Leuven: Acco.
Walgrave, S. & Uce, V. (2007). Nieuws over criminaliteit op het TV-nieuws: ruim overdreven? In M. Hooghe, K. De Swert & S. Walgrave (Eds.), De kwaliteit van het nieuws: kwaliteitsindicatoren voor televisienieuws (pp.189-210). Leuven: Acco.
Witte, E. (2002). Media en politiek: een inleiding tot de literatuur. Brussel: VUB pers.
Zinzen, W. (2006). De wereld is een schouwtoneel, maar wie doet de regie? Kapellen: Pelckmans.
Wetenschappelijke tijdschriften en vaktijdschriften
Baum, M.A. & Jamison, A.S. (2006). The Oprah effect: how soft news helps inattentive citizens vote consistently. The Journal of Politics, 68, 946-959.
Bek, M.G. (2004). Research note: tabloidization of news media: an analysis of television news in Turkey. European Journal of Communication, 19(3), 371-386.
Brants, K. (1998). Who’s afraid of infotainment? European Journal of Communication, 13(3), 315-335.
Brants, K. & Neijens, P. (1998). The infotainment of politics. Political Communication, 15, 149-164.
Cappella, J.N. & Jamieson, K.H. (1996). News frames, political cynicism, and media cynicism. Annals of the American Academy of Political and Social Science, 546, 71-84.
De Bens, E. & Paulussen, S. (2005). Hoe anders is de VRT? De performantie van de Vlaamse publieke omroep. Tijdschrift voor communicatiewetenschap, 33(4), 365-386.
Djerf-Pierre, M. (2000). Squarring the Circle: public service and commercial news on Swedish television 1956-99. Journalism Studies, 1(2), 239-260.
De Swert, K. (2002). De mythe van tabloidisering van de Vlaamse kwaliteitspers. Mediagids, boek en pers, 11, 1-16.
Esser, F. (1999). ‘Tabloidization’ of news: a comparative analysis of Anglo-American and German press journalism. European Journal of Communication, 14(3), 291-324.
Galtung, J. & Ruge, M. H. (1965). The structure of foreign news. The presentation of the Congo, Cuba and Cyprus crises in four Norwegian newspapers. Journal of Peace Research, 2(1), 64-91.
Grabe, M.E., Zhou, S. & Barnett, B. (2001). Explicating sensationalism in television news: content and the bells and whistles of form. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 45(4), 635-655.
Graber, D. (1994). The infotainment quotient in routine television news. Discourse and society, 5(4), 483-508.
Graber, D. (2003). The media and democracy. Beyond myths and stereotypes. Annual Review of Political Science, 6, pp.139-160.
Harrington, S. (2008). Popular news in the 21st century. Journalism, 9(3), 266-284.
Heinderyckx, F. (1993). Television news programmes in Western Europe: a comparative study. European Journal of Communication, 8, 425-450.
Holtz-Bacha, C. & Norris, P. (2001). ‘To entertain, inform and educate’: still the role of public television. Political Communication, 18(2), 123-140.
Kepplinger, H.M. (2002). Mediatization of politics: theory and data. Journal of Communication, 52(4), 972-986.
Neveu, E. (1999). Politics on French television: Towards a renewal of political journalism and debate frames? European Journal of Political Communication, 14(3), 379-409.
Oegema, D. & Kleinnijenhuis, J. (2000). Personalization in political television news: A 13-wave survey study to assess effects of text and footage. Communications, 25(1), 43-60.
Plasser, F. (2005). From hard to soft news standards? How political journalists in different media systems evaluate the shifting quality of news. The Harvard International Journal of Press/Politics, 10, 47-68.
Sparks, C. (1998). Introduction. Javnost/The Public, 5(3), 5-10.
Semetko, H.A. & Valkenburg, P.M. (2000). Framing European Politics: a content analysis of press and television news. Journal of Communication, 50(2), 93-109.
Van Aelst, P. & De Swert, K. (2009). Politics in the news: do campaigns matter? A comparison of political news during election periods and routine periods in Flanders (Belgium). Communications, 34, 149-168.
Van de Looverbosch, M. (2009, 22 oktober). Het is stilaan genoeg geweest. De Journalist, p. 3.
Vettehen, P.H., Nuijten, K. & Beentjes, J. (2005). News in an age of competition: the case of sensationalism in Dutch television news, 1995-2001. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 49(3), 282-295.
Winston, B. (2002). Towards tabloidization? Glasgow revisited, 1975-2001. Journalism Studies, 3(1), 5-20.
Zaller, J. (2003). A new standard of news quality: burglar alarms for the monitorial citizen. Political Communication, 20, 109-120.
Ongepubliceerde bronnen
Debackere, J. (1999). Vergelijkende analyse van de vorm en inhoud van het VRT-nieuws en het VTM-nieuws. Niet-gepubliceerde scriptie, Gent, Vakgroep Communicatiewetenschappen.
Depoorter, K. (2005). De binnenlandse politieke berichtgeving op de openbare televisies in Belgie: een vergelijking van de journaals op VRT en RTBF. Niet-gepubliceerde scriptie, Gent, Vakgroep Communicatiewetenschappen.
Desmet, L. (2006). Dat was het nieuws! Een multimethodisch historisch onderzoek naar de ontwikkeling van het televisiejournaal en de nieuwsproductiepraktijk op de Vlaamse openbare omroep (1953-1990) op basis van origineel beeldmateriaal en geschreven bronnen van het VRT-beeld- en documentenarchief. Niet-gepubliceerde doctoraatsscriptie, Gent, Vakgroep Communicatiewetenschappen.
De Vroey, L. (2003). Goed Nieuws: een onderzoek naar de kwaliteit van televisienieuws in een marktgerichte mediawereld. Niet-gepubliceerde scriptie, Gent, Vakgroep Communicatiewetenschappen.
Hauttekeete, L. (2005). De tabloidisering van kranten: mythe of feit? De ontwikkeling van een meetinstrument en een onderzoek naar de tabloidisering van Vlaamse kranten. Niet-gepubliceerde doctoraatsscriptie, Gent, Vakgroep Communicatiewetenschappen.
Huyghe, S. (1992). Vergelijkende inhoudsanalyse van binnenlands nieuws op het VTM-nieuws (19u.) en het BRT-journaal (19.30u.). Niet-gepubliceerde scriptie, Gent, Vakgroep Communicatiewetenschappen.
Verstraete, W. (1998). Vergelijkende analyse van het televisienieuws van VTM en BRTN. Niet-gepubliceerde scriptie, Gent, Vakgroep Communicatiewetenschappen.
Internetbronnen
Centrum voor informatie over de media (2010). Bereikstudie televisie. Geraadpleegd op 14 april 2010 op het World Wide Web: www.cim.be.
Kalb, M. (1997, 2 januari). The clock is ticking. Geraadpleegd op 3 februari 2010 op het World Wide Web: http://speakout.com/activism/opinions/3148-1.html
Oxford English Dictionary (2008, september). Tabloid, n. and adj. Geraadpleegd op 2 februari 2010 op het World Wide Web: http://dictionary.oed.com/cgi/entry/50245883?query_type=word&queryword=…
Pew Research Centre (2004, 13 maart). Survey findings: press going too easy on Bush. Geraadpleegd op 1 maart 2010 op het World Wide Web: http://www.journalism.org/node/818
Overige bronnen
Vlaamse Gemeenschap (2006). Beheersovereenkomst tussen de VRT en de Vlaamse Gemeenschap 2007-2011. De opdracht van de openbare omroep in het digitaal tijdperk. Brussel: Vlaamse Gemeenschap.
