Liefde als factor van existentieel welzijn. Verkenning van literatuur en pilootstudie.

Margot
Van Haegenborgh
  • Mia
    Promotor Prof. Dr. Leijssen
  • Jessie
    Copromotor Dr. Dezutter

 LIEFDE ALS FACTOR VAN EXISTENTIEEL WELZIJN

Margot Van Haegenborgh

Promotor: Prof. Dr. Mia Leijssen

Copromoter: Dr. Jessie Dezutter

Positieve psychologie

Liefde en welzijn krijgen recent vanuit de positieve psychologie meer aandacht. De focus verschuift hierbij van het herstellen van psychologische schade, pathologie en abnormaal gedrag naar het welzijn en het geluk van de mens (Seligman, 2002).

Liefde en vier dimensies van het bestaan

Het concept liefde lijkt misschien wel één ding te zijn, maar neemt in werkelijkheid vele vormen aan (Clough, 2006). Het begrip liefde wordt hier dan ook gehanteerd in ruimere zin, als een vorm van verbondenheid. We beperken ons dus niet tot “romantische liefde” maar nemen verschillende soorten en vormen van liefde in rekening. In navolging van Leijssen (2007) en van Deurzen (1997) worden vier dimensies van het bestaan gebruikt als kader voor het belichten van diverse vormen van liefde. De fysieke, sociale, psychische en spirituele dimensie zijn domeinen waarin elk individu in meer of mindere mate kan investeren. Existentieel welzijn veronderstelt een evenwichtige investering in elk domein.

Voorafgaand aan de pilootstudie werden liefde en aan liefde gerelateerde concepten uit de psychologische en filosofische vakliteratuur theoretisch verkend binnen elke dimensie van het bestaan.

Binnen de fysieke dimensie blijkt liefde bijvoorbeeld in staat om de schadelijke impact van stress op het lichaam te reduceren (Cohen & Pressman, 2006). Binnen de sociale dimensie kan liefde onder andere sociale steun en gehechtheid omvatten. Binnen de psychische dimensie blijkt dat naast liefde ontvangen ook het geven van liefde bijdraagt tot de veerkracht van een individu. Liefde geven kan zelfs bijdragen tot het opbouwen van vaardigheden zoals emotieregulatie en probleemoplossende vaardigheden (Cohn, Fredrickson, Brown, Mikels & Conway, 2009). Binnen de spirituele dimensie krijgt onder andere dankbaarheid aandacht. Dankbaarheid betreft niet enkel de relatie tussen twee personen. Het zorgt eveneens voor een verbondenheid en wederkerigheid binnen een samenleving (Emmons & Shelton, 2002). Naast dankbaarheid sluit ook ‘Liefde voor het leven’ aan bij de spirituele dimensie. Dit concept werd in de psychologie geïntroduceerd door Abdel-Khalek (2007) en kan beschouwd worden als een positieve attitude ten opzichte van het leven, van het leven houden en de beleving van schoonheid, geluk, hoop en voldoening.

Pilootstudie: liefde voor het leven en welzijn

Deze pilootstudie kadert in een ruimer onderzoeksproject binnen de K.U.L. specialisatie ‘Counseling en coaching in existentieel welzijn’. Concreet wordt het verband tussen een specifieke vorm van liefde, namelijk ‘Liefde voor het leven’ en verscheidene maten van welzijn onderzocht. De centrale onderzoeksvraag van deze studie luidt: ‘Is er een verband tussen liefde voor het leven en welzijn?’.

De participanten van deze studie zijn de deelnemers van voornoemde opleiding tijdens het academiejaar 2009-2010.  De selecte steekproef (N=20) bestaat uit 4 mannelijke en 16 vrouwelijke deelnemers. De gemiddelde leeftijd is 48 jaar (SD= 9, range 24-60). De opleiding ‘Counseling en coaching in existentieel welzijn’ kadert binnen een Europees project waarin standaard een ‘welzijnsbatterij’ gebruikt wordt die volgende variabelen meet: levenstevredenheid (Satisfaction With Life Scale; Diener, Emmons, Larsen, Griffen, 1985), depressie (Patiëntengezondheidsvragenlijst-9; Rizzo et al., 2000), angst (Gegeneraliseerde Angststoornis vragenlijst; Spitzer, Kroenke, Williams & Löwe 2006), welzijn (Warwick-Edinburgh Mental Wellbeing Scale; Tennant et al., 2007) en spiritualiteit (Spirituele Attitude en Interesse Lijst; De Jager Meezenbroeck et al., 2009). Het verband tussen deze maten van welzijn en liefde voor het leven (Love of Life Scale; Abdel-Khalek, 2007) wordt hier onderzocht. Bovendien werd aan de deelnemers gevraagd drie kernwoorden te geven die zij associëren met liefde. Er werd nagegaan in welke mate deze kernwoorden ondergebracht kunnen worden bij verschillende soorten liefde (subschalen van de ‘Love Attitude Scale’, Hendrick, Hendrick, & Dicke, 1998).

Van de kernwoorden die de deelnemers van de opleiding associëren met liefde, werd 94% ondergebracht bij Eros (gekenmerkt door passie, intense gevoelens die gepaard gaan met een sterke fysieke aantrekkingskracht), Storge (gekenmerkt door gedeelde waarden, intimiteit, vriendschap en toewijding op lange termijn) of Agape (gekenmerkt door onbaatzuchtigheid en altruïsme, liefde waarbij men zichzelf opoffert voor het welzijn van de ander). Meer dan de helft van alle kernwoorden kon ondergebracht worden bij Storge. Deze liefdesvorm lijkt het meest vertegenwoordigd bij de deelnemers. Samen met de bevindingen van andere auteurs (Regan, Kocan en Whitlock,1998; Fehr, 1993, beide geciteerd in Hendrick & Hendrick, 2002) zouden we kunnen concluderen dat mensen vriendschappelijke liefde als meer prototypisch beschouwen dan gepassioneerde liefde. Het kan boeiend zijn om dit verband nader te onderzoeken bij een ruimer publiek.

Verder wijzen de resultaten van de pilootstudie in de richting van een positief verband tussen liefde voor het leven en levenstevredenheid, welzijn en spiritualiteit. De mate waarin iemand een positieve houding aanneemt ten aanzien van het leven en voldoening, hoop, geluk en schoonheid beleeft, hangt samen met de mate waarin deze persoon tevreden is over het leven en met het welzijn van die persoon. De samenhang tussen liefde voor het leven en spiritualiteit lijkt voornamelijk bepaald te worden door het positieve verband tussen liefde voor het leven en zingeving enerzijds en liefde voor het leven en vertrouwen anderzijds. Zodoende gaat ‘van het leven houden’ samen met ‘het leven als betekenisvol ervaren’ en ‘een zeker vertrouwen hebben dat men het leven met zijn mooie en moeilijke momenten aankan’. De band tussen liefde voor het leven en welzijn werd eveneens onderzocht door in te zoomen op de samenhang met depressie en angst. Het lijkt vanzelfsprekend dat hopeloosheid, een gevoel te falen, gebrek aan energie, doodsgedachten en andere depressieve symptomen lijnrecht tegenover liefde voor het leven staan. De pilootstudie lijkt deze hypothese te bevestigen. Verder verwachtten we dat een algemene angsttoestand (gespannen zijn, rusteloosheid, tobben, snel geïrriteerd raken) het functioneren kan beperken (Emmelkamp, Hoogduin, & van den Hout, 2000) en niet verenigbaar is met liefde voor het leven. In deze pilootstudie werd het veronderstelde verband tussen angst en liefde voor het leven (Abdel-Khalek, 2007) echter niet vastgesteld. Toekomstige studies zullen de relatie tussen angst en liefde voor het leven nader moeten onderzoeken.

Wat voorafging was een verkenning van liefde als factor van existentieel welzijn. Het differentiëren van liefde binnen elke dimensie van het menselijk bestaan en de metingen van liefde voor het leven en welzijn in de pilootstudie geven een inspirerende aanzet voor toekomstig onderzoek. 

 

Bibliografie

Bibliografie van complete scriptie:

 

 

Abdel-Khalek, A.M. (2007). Love of life as a new construct in the well-being domain. Social behaviour and personality, 35(1), 125-134.

Ambwani, S., & Strauss, J. (2007). Love thyself before loving others? A qualitative and quantitative analysis of gender differences in body image and romantic love. Sex Roles, 56, 13-21.

Ausloos, H., & Lemmelijn, B. (2005). Liefde met de L van bijbel: de laatste letter, het laatste woord? In De bijbel: een (g)oude(n) gids (p. 176-185). (2de druk). Leuven: Acco.

Batson, C.D., Ahmad, N., Lishner, D.A., & Tsang, J. (2002). Empathy and altruism. In Snyder, C.R. & Lopez, S.J. (Eds.). Handbook of positive psychology (p.485-498). New York: Oxford University Press.

Baumeister, R.F. & Leary M.R. (1995). The need to belong: desire for interpersonal attachments as a fundamental human motivation. Psychological Bulletin, 117(3), 497-529.

Bazzano, M. (2010 - In press). How does the regular practice of meditation inform the work of person-centred therapists? An exploration.

Blatt, S.J., Besser, A., & Ford, R.Q. (2007). Two primary configurations of psychopathology and change in thought disorder in long-term intensive inpatient treatment of seriously disturbed young adults. American Journal of psychiatry, 164, 1567-1567.

Blatt, S. J., & Felsen, I. (1993). Different kinds of folks may need different kinds of strokes: The effect of patients’ characteristics on therapeutic process and outcome. Psychotherapy Research, 3, 245-259.

Boswijk-Hummel, R. (1997). Liefde in wonderland. (4de druk). Haarlem: De Toorts.

Bozarth, J.D. & Wilkins, P. (2001). Introduction to Volume 3: unconditional positive regard in context. In Bozarth, J. D. & Wilkins, P. (Eds.). Rogers’ Therapeutic Conditions, Vol. 3: Unconditional positive regard (p.vii-xiv). Ross-on-Wye: PCCS Books.

Christopher, J.C. (1999). Situating psychological well-being: exploring the cultural roots of its theory and research. Journal of counselling and development, 77, 141-152.

Clough, W.R. (2006). To be loved and to love. Journal of Psychology and Theology, 34(1), 23-32.

Cohen, S., & Pressman, S.D. (2006). Positive affect and health. Current Directions in Psychological Science 15(3), 122-125

Cohn, M.A., Brown, S.L., Fredrickson, B.L., Mikels, J.A., & Conway, A.M. (2009). Happiness unpacked: positive emotions increase life satisfaction by building resilience. Emotion, 9(3), 361-368.

Comte-Sponville, A. (1997). Kleine verhandeling over de grote deugden. (de Haan, F & Kaas, M., vert.). Amsterdam/Antwerpen: Atlas.

Cooper, M. (2003). Existential Therapies. (herdrukt). London: Sage.

Davidson, R.J., Kabat-Zinn, J., Schumacher, J., Rosenkranz, M., Muller, D., Santorelli, S.F. et al. (2003). Alterations in brain and immune function produces by mindfulness meditation. Psychosomatic Medicine, 65, 564-570.

De Jager Meezenbroek, E., Garssen, B., Van den Berg, M., Tuytel, G., Van Dierendonck, D., Visser, A., Schaufeli, W. (2009). Measuring spirituality as a universal human experience: Development of the spiritual attitude and involvement list (SAIL). Ongepubliceerd manuscript. Utrecht: Helen Dowling Instituut.

Diener, E., Emmons, R.A., Larsen, R.J., & Griffin, S. (1985). The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment, 49(1), 71-75.

Downie, J.M., Hay, D.A., Horner, B.J., Wichmann, H., & Hislop, A.L. (2010). Children living with their grandparents: resilience and well-being. International journal of social welfare, 19, 8-22.

Eells, T.D. (2001). Attachment theory and psychotherapy research. Journal of Psychotherapy Practice and Research,10(2), 132-135.

Emmelkamp, P.M.G., Hoogduin, C.A.L. & van den Hout, M.A. (2000). Angststoornissen. In Vanderreycken, W., Emmelkamp, P.M.G. & Hoogduin, C.A.L. (Eds.). Handboek psychopathologie deel 1 basisbegrippen (p. 237-241). (3de druk). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

Emmons, R.A. (2004). Gratitude. In Peterson, C. & Seligman, M.E.P. (Eds.). Character strengths and virtues: a handbook and classification (p. 553-568). New York: Oxford University Press.

Emmons, R.A. & Shelton, C.M. (2002). Gratitude and de science of positive psychology. In Snyder, C.R. & Lopez, S.J. (Eds.). Handbook of positive psychology (p.459-471). New York: Oxford University Press.

Esch, T. & Stefano, G.B. (2005a). The neurobiology of love. Neuroendocrinology Letters, 26(3), 175-192.

Esch, T. & Stefano, G.B. (2005b). Love promotes health. Neuroendocrinology Letters, 26(3), 264-268.

Figley, C.R. (2002). Compassion Fatigue: psychotherapists’ chronic lack of self care. Psychotherapy in practice, 58(11), 1433-1441.

Folkman, S., Lazarus, R.S., Dunkel-Schetter, C., DeLongis, A., & Gruen, R.J. (1986). Dynamics of a stressful encounter: cognitive appraisal, coping and encounter outcomes. Journal of Personality and Social Psychology, 50(5), 992-1003.

Foster, M. (2009). The dynamic nature of coping with gender discrimination: appraisals, strategies and well-being over time. Sex Roles, 60, 694-707.

Fredrickson, B.L. (2000). Cultivating positive emotions to optimize health and well-being. Prevention & Treatment, 3.

Fredrickson, B.L. (2003). The value of positive emotions. American Scientist, 91, 330-335.

Hage, S.M. (2006). A closer look at the role of spirituality in psychology training programs. Professional psychology: Research and practice, 37(3), 303-310.

Haglund, M. E. M., Nestadt, P.S., Cooper, N.S., Southwick, S.M., & Charney D.S. (2007). Psychobiological mechanisms of resilience: relevance to prevention and treatment of stress-related psychopathology. Development and Psychopathology, 19(3), 889-920.

Harmon-Jones, E., & Harmon-Jones, C. (2007). Cognitive dissonance theory after 50 years of development. Zeitschrift für Sozialpsychologie, 38(1), 7- 16

Hatfield, E., & Kim, J. (2004). Love types and subjective well-being: a cross-cultural study. Social behaviour and personality, 32(2), 173-182.

Hazan, C. (2004). Love. In Peterson, C. & Seligman, M.E.P. (Eds.). Character strengths and virtues: a handbook and classification (p. 303-324). New York: Oxford University Press.

Hendrick, C., Hendrik, SS.(1990). A relationship-specific version of the Love attitude Scale. Journal of Sociale Behavior and Personality, 5, 239-54.

Hendrick, C. & Hendrick, SS. (2002). Love. In Snyder, C.R. & Lopez, S.J. (Eds.). Handbook of positive psychology (p.472-484). New York: Oxford University Press.

Hendrick, C., Hendrick, S.S., & Dicke, A. (1998). The love attitudes scale: short form. Journal of Social and Personal Relationships, 15(2), 147-159.

Holmberg, D., Blair, K.L. & Phillips, M. (2010). Women’s sexual satisfaction as a predictor of well-being in same-sex versus mixed-sex relationships. Journal of sex research, 47(1), 1-11.

Horowitz, S. (2009). Effect of positive emotions on health. Mary Ann Liebert, Inc., 15(4), 196-202.

Ickovics, J.R., Milan, S., Vlahov, D., Boland, R., Schoenbaum, E., Schumann, P., & Moore, J. (2006). Psychological Resources Protect Health: 5-year Survival and Immune Function among HIV-infected Women from Four U.S. Cities. AIDS 20(14): 1851-1860.

Karademas, E.C. (2005). Self-efficacy, social support and well-being. The mediating role of optimism. Personality and individual differences, 40, 1281-1290.

Kiecolt-Glaser, J.K., Loving, T.J., Stowell, J.R., Malarkey, W.B., Lemeshow, S., Dickinson, S.L., & Glaser, R. (2005). Hostile marital interactions, proinflammatory cytokine production, and wound healing. Arch Gen Psychiatry, 62, 1377-1384.

Larimore, W.L., Parker, M., & Crowther, M. (2002). Should clinicians incorporate positive spirituality into their practices? What does the evidence say? Annals of Behavioral Medicine, 24(1), 69-73.

Leijssen, M. (2007). Tijd voor de ziel. (3de druk). Tielt: Lannoo.

Leijssen, M. (2000). In: Graste, J. & Bauduin, D. Waardenvol werk. Ethiek in de geestelijke gezondheidszorg (p. 78-93). Assen: Van Gorcum.

Lietaer, G. (2001). Unconditional acceptance and positive regard. In Bozarth, J. D. & Wilkins, P. (Eds.). Rogers’ Therapeutic Conditions, Vol. 3: Unconditional positive regard (p. 88-108). Ross-on-Wye: PCCS Books.

Mattis, J.S. (2004). Spirituality. In Peterson, C. & Seligman, M.E.P. (Eds.). Character strengths and virtues: a handbook and classification (p. 599-624). New York: Oxford University Press.

McFadden, S.H. (2008). Mindfulness, vulnerability, and love: spiritual lessons from frail elders, earnest young pilgrims, and middle age rocker. Journal of aging studies, 22, 132-139.

Mikulincer, M., & Shaver, P.R. (2008). “Can’t buy me love”: an attachment perspective on socials support and money as psychological buffers. Psychological Inquiry, 19, 167-173.

Mikulincer, M. & Shaver, P.R. (2009). An attachment and social behavioural systems perspective on social support. Journal of Social and Personal Relationships, 26(1), 7-19.

Miner, M. (2009). The impact of child-parent attachment, attachment to God, and religious orientation on psychological adjustment. Journal of Psychology and Theology, 37(2), 114-124.

Mosack, K.E., Weinhardt, L.S., Kelly, J.A., Gore-Felton, C., McAuliffe, T.L., Johnson, M.O., Remien, R.H., Rotheram-Borus, M.J., Ehrhardt, A.A., Chesney, M.A., & Morin, S.F. (2009). Influence of coping, social support, and depression on subjective health status among HIV-positive adults with different sexual identities. Behavioral medicine, 34(4), 133-144.

Nelis, S.M. & Rae, G. (2009). Brief report: Peer attachment in adolescents. Journal of Adolescence, 32(2), 443-447.

Ostir, G.V., Berges, I.M., Markides, K.S., & Ottenbacher, K.J. (2006). Hypertension in older adults and the role of positive emotions. Psychosomatic Medicine, 68, 727-733.

Overall, N.C., & Sibley, C.G. (2008). When accommodation matters: situational dependency within daily interactions with romantic partners. Journal of Experimental Social Psychology, 44, 95-104.

Patterson, T.G., & Joseph, J. (2006). Development of a self-report measure of unconditional positive self-regard. Psychology and psychotherapy: theory, research and practice, 79, 557-570.

Pauley, G. & McPherson, S. (2009). The experience and meaning of compassion and self-compassion for individuals with depression or anxiety. Psychology and Psychotherapy: Theory, Research and Practice. doi: 10.1348/147608309X471000.

Peck, M.S. (1978). De andere weg (Kosmos Uitgevers B.V., vert.). Amsterdam: Rainbow Dimensie.

Penner, L.A., Cline, R.J.W., Albracht, T.L., Harper, F.W.K., Peterson, A.M., Taub, J.M., & Ruckdeschel, J.C. (2008). Parents’ empathic responses and pain and distress in pediatric patients. Basic and applied social psychology, 30, 102-113.

Perkins, H.E. (2010). Measuring love and care for nature. Journal of environmental psychology, 30, 455-463.

Post, S.G. & McCullough, M.E. (2004). Kindness. In Peterson, C. & Seligman, M.E.P. (Eds.). Character strengths and virtues: a handbook and classification (p. 325-335). New York: Oxford University Press.

Prince-Paul, M. (2008). Understanding the meaning of social well-being at the end of life. Oncology Nursing Forum, 35(3), 365-371.

Prouty, G. (2001). Unconditional positive regard and pre-therapy: an exploration. In Bozarth, J. D. & Wilkins, P. (Eds.). Rogers’ Therapeutic Conditions, Vol. 3: Unconditional positive regard (p. 76-87). Ross-on-Wye: PCCS Books.

Reis, H.T., & Aron, A. (2008). Love. What is it, why does it matter, and how does it operate? Perspectives on psychological science, 3(1), 80-86.

Rindfleisch, A., Burroughs, J.E., & Wong, N. (2009). The safety of objects: materialism, existential insecurity, and brand connection. Journal of Consumer Research, 36(1), 1-16.

Ring, L., Höfer, H., McGee, A., & O’Boyle, C.A. (2006). Individual quality of life: can it be accounted for by psychological or subjective well-being? Social Indicators Research, 82, 443-461.

Rizzo, R., Piccinelli, M., Mazzi, M.A., Bellantuono, C., & Tansella, M. (2000). The Personal Health Questionnaire: a new screening instrument for detection of ICD-10 depressive disorders in primary care. Psychological Medicine, 30, 831-840.

Roberts; J.A., & Clement, A. (2007). Materialism and satisfaction wih over-all quality of life and eight life domains. Social Indicators Research, 82, 79-92.

Ryff, C.D. (1989). Happiness is everything or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 57(6), 1069-1081.

Seligman, M.E.P. (2002). Positive psychology, positive prevention and positive therapy. In Snyder, C.R. & Lopez, S.J. (Eds.). Handbook of positive psychology (p.3-9). New York: Oxford University Press.

Seligman, M. E P, Steen, T., Park, N., & Peterson, C. (2005). Positive psychology progress: Empirical validation of interventions. American Psychologist, 60(5), 410-421.

Schmid, P. F. (2001). Acknowledgement: the art of responding. Dialogical and ethical perspectives on the challenge of unconditional relationships in therapy and beyond. In Bozarth, J. D. & Wilkins, P. (Eds.). Rogers’ Therapeutic Conditions, Vol. 3: Unconditional positive regard (p. 49-64). Ross-on-Wye: PCCS Books.

Sparrow, G.S. (2008). Informed love as a curative factor. Mental Health, Religion & Culture, 11(6), 567-577.

Spitzer, R.L., Kroenke, K., Williams, J.B.W., Löwe, B. (2006). A brief meausure for assessing Generalizes Anxiety Disorder. The GAD-7. Arch Intern Med, 166, 1092-1097.

Stillman, T.F., & Baumeister, R.F. (2009). Uncertainty, belongingness, and four needs for meaning. Psychological inquiry, 20, 249-251.

Taylor, S.E. (2006). Moderators of the stress experience. In Health Psychology, (p. 183-211). (6de editie). Boston: McGraw-Hill.

Tennant, R., Hiller, L., Fishwick, R., Platt, S., Joseph, S., Weich, S., Parkinson, J., Secker, J., & Steward-Brown, S. (2007). The Warwick-Edinburgh Mental Well-being Scale (WEMWBS): development and UK validation. Health and Quality of Live Outcomes, 63(5).

Ticktin, S. (1997). Friendship, therapy, camaraderie – An existential approach to therapy with young people. In S. du Plock (Ed.), Case studies in existential psychotherapy and counselling (p. 12-27). New York: John Wiley & Sons.

Tugade, M.M., Fredrickson, B.L., & Barrett, L.F. (2004). Psychological resilience and positive emotional granularity: examining the benefits of positive emotion on coping and health. J. Pers., 72(6), 1161-1190.

Van Der Lans, J. (2001). Ten geleide. Spiritualiteit in psychotherapie? (p.7-11). Tilburg: KSGV.

van Deurzen-Smith, E. (1988). Existential counselling in practice. Londen: Sage.

van Deurzen, E. (1997). Everyday Mysteries. Existential Dimensions of Psychotherapy. London: Brunner-Routledge.

Van Gael, M. (1998). Als de chirurg in eigen vingers snijdt… Over de grenzen van de psychische draagkracht van de psychotherapeut. Tijdschrift voor Psychotherapie, 24(2), 77-88.

Van Herreweghe, S. (2003). Het holistisch paradigma: liefde als bron en leidraad. Tijdschrift Klinische Psychologie, 33(4).

Van Kalmthout, M. (2001). Psychotherapie: een hedendaags zingevingssysteem? Spiritualiteit in psychotherapie? (p. 12-28). Tilburg: KSGV.

Van Kalmthout, M. (2002). Psychotherapie tussen wetenschap en religie. Tweede deel van de Táhirih-lezing.

Vartanian, L.R., & Hopkinson, M.M. (2010). Social connectedness, conformity, and internalization of societal standards of attractiveness. Body Image, 7, 86-89.

Versteeg, H., Pedersen, S.S., Erdman, R.A.M., van Nierop, J.W.I., de Jaegere, P., van Domburg, R.T. (2009). Negative and positive affect are independently associated with patient-reposterd health status following percutaneous cornonary intervention. Quality of Life Research, 18, 953-980.

Yalom, I.D. (1989). Scherprechter van de liefde (H. Kooijman, vert.). Amsterdam: Balans.

Zika, S., & Chamberlain, K. (1992). On the relation between meaning in life and psychological well-being. British Journal of Psychology, 83, 133–145.

 

Bibliografie van journalistiek artikel:

 

Literatuur

Abdel-Khalek, A.M. (2007). Love of life as a new construct in the well-being domain. Social behaviour and personality, 35(1), 125-134.

Clough, W.R. (2006). To be loved and to love. Journal of Psychology and Theology, 34(1), 23-32.

Cohen, S., & Pressman, S.D. (2006). Positive affect and health. Current Directions in Psychological Science 15(3), 122-125

Cohn, M.A., Brown, S.L., Fredrickson, B.L.,  Mikels, J.A., & Conway, A.M. (2009). Happiness unpacked: positive emotions increase life satisfaction by building resilience. Emotion, 9(3), 361-368.

De Jager Meezenbroek, E., Garssen, B., Van den Berg, M., Tuytel, G., Van Dierendonck, D., Visser, A., Schaufeli, W. (2009). Measuring spirituality as a universal human experience: Development of the spiritual attitude and involvement list (SAIL). Ongepubliceerd manuscript. Utrecht: Helen Dowling Instituut.

Diener, E., Emmons, R.A., Larsen, R.J., & Griffin, S. (1985). The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment, 49(1), 71-75.

Emmelkamp, P.M.G., Hoogduin, C.A.L. & van den Hout, M.A. (2000). Angststoornissen. In Vanderreycken, W., Emmelkamp, P.M.G. & Hoogduin, C.A.L. (Eds.). Handboek psychopathologie deel 1 basisbegrippen (p. 237-241). (3de druk). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

Emmons, R.A. & Shelton, C.M. (2002). Gratitude and de science of positive psychology. In Snyder, C.R. & Lopez, S.J. (Eds.). Handbook of positive psychology (p.459-471). New York: Oxford University Press.

Hendrick, C. & Hendrick, SS. (2002). Love. In Snyder, C.R. & Lopez, S.J. (Eds.). Handbook of positive psychology (p.472-484). New York: Oxford University Press.

Hendrick, C., Hendrick, S.S., & Dicke, A. (1998). The love attitudes scale: short form. Journal of Social and Personal Relationships, 15(2), 147-159.

Leijssen, M. (2007). Tijd voor de ziel. (3de druk). Tielt: Lannoo.

Rizzo, R., Piccinelli, M., Mazzi, M.A., Bellantuono, C., & Tansella, M. (2000). The Personal Health Questionnaire: a new screening instrument for detection of ICD-10 depressive disorders in primary care. Psychological Medicine, 30, 831-840.

Seligman, M.E.P. (2002). Positive psychology, positive prevention and positive therapy. In Snyder, C.R. & Lopez, S.J. (Eds.). Handbook of positive psychology (p.3-9). New York: Oxford University Press.

Spitzer, R.L., Kroenke, K., Williams, J.B.W., Löwe, B. (2006). A brief meausure for assessing Generalizes Anxiety Disorder. The GAD-7. Arch Intern Med, 166, 1092-1097.

Tennant, R., Hiller, L., Fishwick, R., Platt, S., Joseph, S., Weich, S., Parkinson, J., Secker, J., & Steward-Brown, S. (2007). The Warwick-Edinburgh Mental Well-being Scale (WEMWBS): development and UK validation. Health and Quality of Live Outcomes, 63(5).

van Deurzen, E. (1997). Everyday Mysteries. Existential Dimensions of Psychotherapy. London: Brunner-Routledge.