Littekens in het non-representatieve geheugen. Een analyse van een traumaverwerking in Rainer Werner Fassbinders Warnung vor einer heiligen Nutte
U kent ze hoogstwaarschijnlijk; die beruchte Fassbinderfilms. Voor sommigen het middel voor intellectuele hoogstandjes bij uitstek, voor anderen een schaamtevol gat in hun cultfilmcultuur. Waarom? Zijn de films te traag, te moeilijk, te nietszeggend, te "Duits? Laten we in deze bachelorscriptie de oorzaak zoeken bij de bron, Fassbinder zelf.
"Ich rede eher weniger als mehr" zegt Rainer Werner Fassbinder in een interview. Het zou een jammerlijke zaak zijn deze uitspraak ook naar zijn films te veralgemenen of als oorzaak voor de moeilijkheidsgraad van zijn filmen aan te duiden. Fassbinder schuwt vele thema's en woorden niet wanneer men de omvang van zijn oeuvre bekijkt: 43 films in amper 13 jaar! In één specifieke film spreekt hij zowaar enkel over zichzelf en speelt Fassbinder zelf de hoofdrol: Warnung vor einer heiligen Nutte.
Dàt wou hij veranderen. Films bleef hij maken, dus richtte hij zich op het veranderen van zijn werkwijze bij het maken van die films. Er treedt een breekpunt op in het oeuvre van Fassbinder. Het zijn ook de daarop volgende projecten die uiteindelijk u en het grote publiek bereikt hebben.
Daarnaast ligt een herinnering ingebed in het "gewone" of het traumatische geheugen. Het gewone geheugen overschrijdt de grenzen van de representatie niet. De groep voorziet de nodige communicatie en interactie om de ervaringen te reconstrueren. Het is omwille van het reconstructieproces communiceerbaar. Waar het sociale kader en de denkprocessen een logica vertonen bij de reconstructie, vertelt een narratieve film op overzichtelijke wijze een ervaring van het "narrative memory". Het is een film die we als "normaal" en vaklui als klassiek dramatisch esthetisch zouden bestempelen.
Een traumatische ervaring echter bemoeilijkt de communicatie. De cognitieve schema's falen om de gebeurtenis te interpreteren en te assimileren tot iets narratiefs. Wanneer men een traumatische ervaring presenteert binnen een narratief framework verliest men iets integraal van de ervaring. Spielberg's
Hij bevrijdt zich van de cognitieve herkenning en het eenheidsstichtende karakter van het collectieve geheugen. Het narratieve geheugen maakt plaats voor het onuitspreekbare traumatische geheugen. In de zoektocht naar alternatieven om het trauma te vatten en uit te spreken biedt in de kunsten de postdramatische esthetiek zich aan. De klassieke dramatische esthetiek vormde de formatie van een illusie. Zij trachtte een fictieve kosmos te construeren. De postdramatische esthetiek en wij nemen nu afstand van representatie, narratie en dit geordend verhaal. Fragmentatie en decomposities doorbreken het narratieve schema. Het ordenende en structurerende karakter is in strijd met het ontbreken van referenties en eenduidige representaties bij een trauma. Fassbinders film getuigt van zijn traumatische ervaring. Hij verwijst niet naar een kant en klare representatie van een gebeurtenis uit het verleden.
Wanneer u zich met andere woorden goed voorbereiden wil op het volgend intellectueel onderonsje of een filmavond voor de vrienden en collega's organiseren wil, én u beslist een Fassbinderfilm te kiezen, heeft u hopelijk na het lezen van dit artikel de volgende tips gedestilleerd. Laat die vroegste films van Fassbinder maar zitten, dan had hij zijn trauma, alleszins zijn belangrijkste trauma, nog niet verwerkt. Kies rustig eentje die na Warnung vor einer heiligen Nutte verschenen is. De kans is groot dat het enfant terrible, Fassbinder, u niet in de weg staat en u zich op de Duitse cultuur concentreren kan. En voor de échte liefhebbers onder ons, waag u aan Warnung vor einer heiligen Nutte zelf en pak uit met het verhaal achter de vertellijn. Voor ieder wat wils; montage, muziek, beeld, ...
Laat dit bij deze een waarschuwing zijn!
Bibliografie
Rainer Werner Fassbinder und seine filmästhetische Stilisierung. Remscheid: Gardez Verlag.
Bennett, J. (2003). The aesthetics of sense-memory. Theorising trauma through the visual arts. In K. Hodgkin & S. Radstone (Eds.), Regimes of memory (pp. 27- 39). Londen: Routledge.
Caruth, C. (1995). Trauma. Explorations in memory. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
Chappuzeau, B. (2005). Transgression und trauma bei Pedro Almodovar und Rainer Werner Fassbinder. Tübingen: Stauffenberg Medien.
Curtis, R. (2002). Trauma, Darstellbarkeit und das Bedürfnis nach medialer Genesung. Rea Tajiris History and Memory. For Akiko and Takeshige. Montage AV, 11 (2), 43-73.
Delbo, C. (1993). Trilogie. Auschwitz und danach. Frankfurt: Fischer Verlag.
Deleuze, G., & Guattari, F. (1991). Elsaesser, T. (1996). Fassbinder' s Germany. History Identity Subject. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Elsaesser, T. (2001). Postmodernism as mourning work. Screen, 42 (2), 193-201.
Gemünden, G. (1994). Re-fusing Brecht: The cultural politics of Fassbinder's German Hollywood. New German Critique, 63, 55-75.
Halbwachs, M. (1985). Das Gedächtnis und seine soziale Bedingungen. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Hansen, M. B. (1997). Schlinder's List is not Regimes of memory. Londen: Routledge.
Houben, H., & Holthof, M. (1999). Jung, C. G. (1960). Structure and dynamics of the psyche.Collected Works, Vol. 8 (Vertaald door: R. F. C. Hull).Londen: Routledge and Kegan Paul. (org. 1934).
Lehmann, H.-T. (2006). Postdramatic Theatre (Vertaald door: K. Jürs-Munby). Londen: Routledge. (org. 1999).
Limmer, W. & Rumler, F. (1980). Alles Vernünftige interessiert mich nicht. Rainer Werner Fassbinder über sein künstlerisches Selbstverständnis und Wurzeln seiner Kreativität. In R. Fischer (Ed.), Fassbinder über Fassbinder. Die Ungekürzten Interviews (pp. 493-555). Frankfurt am Main: Verlag der Autoren.
Mouren, Y. (2002). Prenez garde à la sainte putain, film-art poétique. Contre Bande, 2002 (8), 69-78.
Patton, P. (Ed). (1996). Deleuze: A critical Reader. Oxford: Blackwell.
Ponzi, M. (1996). Pier Paolo Pasolini / Rainer Werner Fassbinder. Hamburg: Europäische Verlagsanstalt.
Pott, S. (2002). Film als Geschichtsschreibung bei Rainer Werner Fassbinder. Frankfurt am Main: Lang Verlag.
Katz, R., & Berlin, P. (1989). Love is colder that Death. The Life and Work of Rainer Werner Fassbinder. Londen: Paladin Books.
Kitayama, S., & Markus, H.Z. (1998). The cultural psychology of personality. Journal of Cross-cultural Psychology, 29 (1), 63-87.
Kreimeier, K. (1973). Fassbinder über Fassbinder. Die Ungekürzten Interviews (pp. 331-339). Frankfurt am Main: Verlag der Autoren.
Shweder, R. A. (1991). Fassbinder über Fassbinder. Die Ungekürzten Interviews (pp. 229-232). Frankfurt am Main: Verlag der Autoren.
Thomsen, C. B. (1993). Rainer Werner Fassbinder.Leben und Werk eines maβloses Genies. Kopenhagen: Gyldendaal.
Töteberg, M. (1986). Rainer Werner Fassbinder. Die Anarchie der Phantasie. Gespräche und Interviews. Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag.
Töteberg, M. (1990). Fassbinders Filme. Frankfurt am Main: Verlag der Autoren.
Van der Kolk, B. A. (1989). The compulsion to repeat the trauma. Re-enactment, revictimization, and masochism. Psychiatric Clinics of North America, 12(2), 389-411.
Watson, S. W. (1996). Understanding Rainer Werner Fassbinder. Columbia: University of South Carolina Press.
Wefel, C. (1979). Fassbinder Revisited. Warnung vor einer heiligen Nutte. Fassbinder über Fassbinder. Die Ungekürzten Interviews (pp. 273- 300). Frankfurt am Main: Verlag der Autoren.
Wigod, S. (1984).The capitalist and the lottery queen. Sex and politics in Fassbinder's fox and his friends. In D. Radcliff, L. K. Bergman & R. D. Charter (Eds.), Sex and Love in Motion Pictures. Proceedings of the second annual conference on film, Kent State University (pp. 97-100). Kent State: Kent State University Press.
