Stigmatisering van personen met psychiatrische aandoeningen en levenstevredenheid. De invloed van copingstrategieën.

Jill
Mortelé

Voorzichtig met vooroordelen!

Personen waarbij een mentale aandoening wordt vastgesteld hebben vaak geen gemakkelijke opdracht voor zich. Het moment dat hun aandoening benoemd wordt, betekend vaak een verandering in de gedachten en emoties van anderen en vaak ook van zichzelf. Binnen dit onderzoek wordt nagegaan wat de invloed is van vooroordelen die binnen de maatschappij aanwezig zijn op de tevredenheid van psychiatrische patiënten. Daarnaast wordt ook nagegaan op welke manier deze personen hier best op reageren om zo tevreden mogelijk te blijven of te worden. Hiervoor wordt voor het eerst rekening gehouden met drie verschillende manieren om met voordelen om te gaan. Zo wordt het duidelijk dat een begripvolle omgang met psychiatrische patiënten zeer belangrijk is.

De aangehaalde manieren om met vooroordelen om te gaan zijn niet alleen toepasbaar op psychiatrische aandoeningen, maar kunnen ook relevant zijn bij de omgang met andere vooroordelen binnen de maatschappij.

Personen die te maken krijgen met een diagnose van een mentale aandoening krijgen vaak te maken met stigmatisering. Stigmatisering betekent dat mensen ideeën over een aandoening ontwikkelen waardoor men patiënten als minderwaardig, ziek of niet normaal aanziet en kan zich op twee manieren manifesteren. Enerzijds kan er gesproken worden over zelfstigmatisering; waar de patiënten zelf ideeën over hun eigen aandoening hebben of ontwikkelen. Anderzijds is er sprake van publieke stigmatisering; waar de patiënten bepaalde (vaak negatieve) invloeden uit hun omgeving ervaren. Het spreekt voor zich dat stigma’s vaak een moeilijk punt zijn bij de omgang met psychiatrische aandoeningen. Verschillende onderzoeken hebben dan ook aangetoond dat stigma’s ervoor kunnen zorgen dat psychiatrische patiënten zeer ongelukkig worden.

Wanneer er gesproken wordt over algemeen gelukkig of ongelukkig zijn wordt dit vaak weergegeven aan de hand van de levenstevredenheid van psychiatrische patiënten. Om dit na te gaan wordt er rekening gehouden met twee kenmerken. Enerzijds de aanwezigheid van kenmerken van de ziekte zelf vb. depressieve gevoelens, emotieschommelingen,… en anderzijds de context waarbinnen de patiënt zich bevindt vb. de reactie van anderen op het feit dat er een psychiatrische aandoening is vastgesteld.

Om een hoge levenstevredenheid te kunnen behouden ontwikkelen psychiatrische patiënten vaak bepaalde manieren om met negatieve invloeden om te gaan. Men gaat hun gedrag veranderen om op deze manier minder invloeden waar te nemen. Er zijn heel wat manieren om met de diagnose van een aandoening om te gaan. Binnen dit onderzoek werd rekening gehouden met drie belangrijke reactiemethodes, te beginnen met ‘zich afzonderen van anderen’. Personen die de diagnose van een mentale aandoening te horen krijgen kunnen ervoor kiezen om contacten met anderen te mijden door vb. niet meer op café te gaan, niet meer te gaan werken,… het spreekt voor zich dat deze reactie een grote invloed op hun leven uitoefent. De patiënten kunnen in het begin het gevoel krijgen dat dit een goede omgangsmethode is aangezien ze op deze manier niet meer geconfronteerd worden met de negatieve invloeden van de mensen in hun omgeving. Na verloop van tijd zullen zodanig veel contacten afgebroken zijn dat deze personen volledig van de buitenwereld geïsoleerd geraken waardoor er een grote kans is dat deze nog ongelukkiger zullen worden.

Een tweede mogelijke reactie op stigma’s kan inhouden dat de patiënten hulp zoeken bij lotgenoten. Hiermee wordt bedoeld dat de psychiatrische patiënten deel uitmaken van vb. een lotgenotengroep waarmee ze hun ervaringen en emoties kunnen delen. Vaak is dit een zeer positieve manier om met stigma’s om te gaan aangezien binnen deze groepen sprake is van een steunende sfeer en iedereen wel eens met stigma’s in contact gekomen is en vaak ook bewust is van de negatieve invloed ervan.

Een derde en binnen dit onderzoek laatste manier van omgaan met stigma’s is het informeren van anderen over hun aandoening. Psychiatrische patiënten kunnen ervoor kiezen om vrienden, familie en andere personen goede informatie te geven door vb. de symptomen uit te leggen waardoor deze mensen minder stigma’s zullen ontwikkelen. Op deze manier begrijpen de personen rondom de patiënt de situatie en zal men inzien dat deze persoon meer is dan de aandoening zelf waardoor de aandacht terug naar de persoonlijkheid gericht wordt.

Naast deze manieren van omgaan wordt natuurlijk rekening gehouden met andere onveranderbare kenmerken zoals het geslacht en de leeftijd van de patiënten. Op deze manier kan een volledig profiel opgesteld worden wie de meeste kans heeft op het ontwikkelen van een hoge levenstevredenheid.

Uit dit onderzoek is gebleken dat zowel zelfstigmatisering als publieke stigma’s ervoor zorgen dat psychiatrische patiënten een lagere tevredenheid aangeven. Om met deze negatieve invloeden om te gaan werd rekening gehouden met drie verschillende gedragsveranderingen. Hieruit blijkt dat de beste manier om met vooroordelen om te gaan ‘het informeren van anderen’ is. Door duidelijke en volledige informatie over hun aandoening aan naasten te geven, zullen deze mensen vaak minder vooroordelen uiten, waardoor de tevredenheid van de patiënten stijgt. Daarnaast betekent het informeren van anderen ook een daling van zelfstigmatisering, waardoor ook hierdoor een stijging in de levenstevredenheid ontstaat.

Vooral de vooroordelen vanuit de omgeving kunnen een zeer negatieve invloed uitoefenen op de tevredenheid van de patiënten. Personen binnen de omgeving van patiënten dienen zich ervan bewust te zijn dat bepaalde voordelen vaak zeer persoonlijk opgevat kunnen worden. Toch is het onmogelijk om alle vooroordelen uit de maatschappij te doen verdwijnen. Daarom moeten psychiatrische patiënten zelf op een goede manier met deze vooroordelen leren omgaan. Daarom is het beter om extra contacten te zoeken met anderen en informatie te geven over de aandoening dan zich al dan niet volledig van anderen af te zonderen.

Enkel een goede samenhang tussen het gedrag van de personen die in contact komen met psychiatrische patiënten en het gedrag van de patiënten zelf kan een hoge levenstevredenheid betekenen. Aandacht voor beide aspecten is hier dus van groot belang! 

Bibliografie

  • Adams, R. E. & Serpe, R. T. (2000). Social Integration, Fear of Crime, and life satisfaction. Sociological Perspectives, 43, 605-629.
  • Allport, G. W. (1985). The nature of prejudice. Reading, MA:  Addison-Wesley.
  • Angermeyer, M. C., Link, B. G., & Majcherangermeyer, A. (1987). Stigma Perceived by Patients Attending Modern Treatment Settings - Some Unanticipated Effects of Community Psychiatry Reforms. Journal of Nervous and Mental Disease, 175, 4-11.
  • Atkinson, M., Zibin, S., & Chuang, H. (1997). Characterizing quality of life among patients with chronic mental illness: A critical examination of the self-report methodology. American Journal of Psychiatry, 154, 99-105.
  • Baker, F. & Intagliata, J. (1982). Quality of life in the evaluation of community support systems. Evaluation and Program Planning, 5, 69-79.
  • Ball, R. E. & Robbins, L. (1986). Marital Status and Life Satisfaction among Black Americans. Journal of Marriage and Family, 48, 389-394.
  • Bowers, L. (1998). The social structure of mental illness. London: Routledge.
  • Browne, S., Clarke, M., Gervin, M., Waddington, J. L., Larkin, C., & O'Callaghan, E. (2000). Determinants of quality of life at first presentation with schizophrenia. British Journal of Psychiatry, 176, 173-176.
  • Brugha, T. S., Wing, J. K., Brewin, C. R., Maccarthy, B., & Lesage, A. (1993). The Relationship of Social Network Deficits with Deficits in Social Functioning in Long-Term Psychiatric-Disorders. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 28, 218-224.
  • Byrne, P. (2000). Stigma of mental illness and ways of diminishing it. Advances in psychiatric treatment., 6, 65-72.
  • Byrne, P. (2001). Psychiatric stigma. The British Journal of Psychiatry, 281-284.
  • Campbell, A., Converse, P. E., & Rodgers, W. (1976). The Quality of American Life. New York: Russell Sage Foundation.
  • Clemente, F. & Sauer, W. J. (1976). Life Satisfaction in United-States. Social Forces, 54, 621-631.
  • Corrigan, P. W. & Calabrese, J. D. (2005). Strategies for assessing and diminishing self-stigma. In P.W.Corrigan (Ed.), On the stigma of mental illness (pp. 239-256). Washington DC: American Psychological Association.
  • Corrigan, P. W. & Kleinlein, P. (2005). The impact of Mental illness Stigma. In P.W.Corrigan (Ed.), On the stigma of mental illness (pp. 11-44). Washington: American Psychological Association.
  • Corrigan, P. W. & Penn, D. L. (1999). Lessons from social psychology on discrediting psychiatric stigma. American Psychologist, 54, 765-776.
  • Corrigan, P. W. & Watson, A. C. (2002). The paradox of self-stigma and mental illness. Clinical Psychology-Science and Practice, 9, 35-53.
  • Corrigan, P. W. & Watson, A. C. (2002). Understanding the impact of stigma on people with mental illness. World Psychiatry, 1, 16-20.
  • Corrigan, P. W., Watson, A. C., & Barr, L. (2006). The self-stigma of mental illness: Implications for self-esteem and self-efficacy. Journal of Social and Clinical Psychology, 25, 875-884.
  • Couture, S. M. & Penn, D. L. (2003). Interpersonal contact and the stigma of mental illness: A review of the literature. Journal of Mental Health, 12, 291-305.
  • Crocker, J. & Major, B. (1989). Social Stigma and Self-Esteem - the Self-Protective Properties of Stigma. Psychological Review, 96, 608-630.
  • Davidson, L., Chinman, M., Kloos, B., Weingarten, R., Stayner, D., & Tebes, J. K. (1999). Peer support among individuals with severe mental illness: A review of the evidence. Clinical Psychology-Science and Practice, 6, 165-187.
  • Desforges, D. M., Lord, C. G., Ramsey, S. L., Mason, J. A., Vanleeuwen, M. D., West, S. C. et al. (1991). Effects of Structured Cooperative Contact on Changing Negative Attitudes Toward Stigmatized Social-Groups. Journal of Personality and Social Psychology, 60, 531-544.
  • Fife, B. L. & Wright, E. R. (2000). The dimensionality of stigma: A comparison of its impact on the self of persons with HIV/AIDS and cancer. Journal of Health and Social Behavior, 41, 50-67.
  • Fink, P. J. & Tasman, A. (1992). Stigma and mental illness. Washington DC: American Psychiatric Press Inc.
  • Forbes, H. D. (1997). Ethnic conflict: Commerce, culture and the contact hypothesis. In The psychology of Ethnic and Cultural Conlict (pp. 69-88). New Haven CT: Yale University Press.
  • Friedman, S. H. (1990). Personality and disease. Canada: John Wiley & Sons Inc.
  • Fugl-Meyer, A. R., Melin, R., & Fugl-Meyer, K. S. (2002). Life satisfaction in 18- to 64-year-old Swedes: In relation to gender, age, partner and immigrant status. Journal of rehabilitation Medicine, 34, 239-246.
  • Ghodse, H. A., Ghaffari, K., Bhat, V. A., Galea, A., & Qureshi, H. Y. (1986). Attitudes of Health Care Professionals towards Patients who Take Overdoses. International Journal of Social Psychiatry, 32, 58-63.
  • Goffman, E. (1963). Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity . New York: Simon & Schuster.
  • Gove, W. R. (1982). The current Status of the LAbeling Theory of Mental Illness. Deviance and Mental Illness, 273-300.
  • Hayward, P. & Bright A.J. (1997). Stigma and mental illness: A review and critique. Journal of Mental Health, 6, 345-354.
  • Holmes, P. E. & River, P. (1998). Individual Strategies for Coping With the stigma of Severe Mental Illness. Cognitive and Behavioral Practice, 5, 231-239.
  • Horvitz-Lennon, M., Normand, S. L. T., Gaccione, P., & Frank, R. G. (2001). Partial versus full hospitalization for adults in psychiatric distress: A systematic review of the published literature (1957-1997). American Journal of Psychiatry, 158, 676-685.
  • Huxley, P. (1993). Location of stigma: a servey of community attitudes of mental illness - Part 1. Enlightment and stigma. Journal of Mental Health, 2, 73-80.
  • Jones, E., Farina, A. H., Markus, H., Miller, D., & Scott, R. (1984). Socials stigma: The psychology of marked relationships. New York: Freeman.
  • Jung, J. Y., Oh, Y. H., Oh, K. S., Suh, D. W., Shin, Y. C., & Kim, H. J. (2007). Positive-thinking and life satisfaction amongst Koreans. Yonsei Medical Journal, 48, 371-378.
  • Kennard, D. (1974). Newly Admitted Psychiatric-Patient As Seen by Self and Others. British Journal of Medical Psychology, 47, 27-41.
  • Knowels, R. & Corrigan, P. W. (2007). For people with a mental illness, their families and friends. Don't call me nuts. Coping with the stigma of mental illness. Mivoice.
  • Kunreuther, H. & Slovic, P. (1999). Coping with Stigma: Challenges & Opportunities. Risk: Health, Safety & Environment, 10, 269-280.
  • Kushner, M. G. & Sher, K. J. (1991). The Relation of Treatment Fearfulness and Psychological Service Utilization - An Overview. Professional Psychology-Research and Practice, 22, 196-203.
  • Latack, J. C. & Havlovic, S. J. (1992). Coping with Job Stress - A Conceptual Evaluation Framework for Coping Measures. Journal of Organizational Behavior, 13, 479-508.
  • Lazarus, R. S. & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and Coping. New York: Springer Publishing Company.
  • Lee, S., Lee, M. T. Y., Chiu, M. Y. L., & Kleinman, A. (2005). Experience of social stigma by people with schizophrenia in Hong Kong. British Journal of Psychiatry, 186, 153-157.
  • Lehman, A. F. (1983). The Well-being of Chronic Mental Patients. Assessing Their Quality of Life. Arch Gen Psychiatrie, 40, 369-373.
  • Lehman, A. F. (1995). Measuring Quality-Of-Life in A Reformed Health System. Health Affairs, 14, 90-101.
  • Lemert, E. M. (1951). Social pathology: a systematic approach to the theory of sociolopathic behavior. New York: MvGraw-Hill.
  • Lindo, F. (2008). Interetnische contacten tussen scholieren in het voortgezet onderwijs. Een analyse en waardering van het onderzoek binnen het paradigma van de contacthypothese. (Rep. No. 1). Amsterdam: Wetenschappelijk Onderzoek-en Documentatiecentrum van het Ministerie van Justitie.
  • Link, B. (1982). Mental Patient Status, Work, and Income - An Examination of the Effects of A Psychiatric Label. American Sociological Review, 47, 202-215.
  • Link, B. & Phelan, J. C. (2006). Stigma and its public health implications. Essay Focus, 528-29.
  • Link, B., Struening, E., Neese-Todd, S., Asmussen, S., & Phelan, J. C. (2002). On describing and seeking to change the experience of stigma. Psychiatric Rehabilitation Skills, 6, 201-231.
  • Link, B. G., Cullen, F. T., Mirotznik, J., & Struening, E. (1992). The consequences of Stigma for Persons With Mental illness: Evidence From the Social Science. In P.J.Fink & A. Tasman (Eds.), Stigma and mental illness (pp. 87-96). Washington: American Press INC.
  • Link, B. G., Mirotznik, J., & Cullen, F. T. (1991). The Effectiveness of Stigma Coping Orientations - Can Negative Consequences of Mental-Illness Labeling be Avoided. Journal of Health and Social Behavior, 32, 302-320.
  • Link, B. G. & Phelan, J. C. (2001). Conceptualizing stigma. Annual Review of Sociology, 27, 363-385.
  • Link, B. G., Struening, E., Cullen, F. T., Shrout, P. E., & Dohrenwend, B. P. (1989). A Modified Labeling Theory Approach to Mental-Disorders - An Empirical-Assessment. American Sociological Review, 54, 400-423.
  • Link, B. G., Struening, E. L., Rahav, M., Phelan, J. C., & Nuttbrock, L. (1997). On stigma and its consequences: Evidence from a longitudinal study of men with dual diagnoses of mental illness and substance abuse. Journal of Health and Social Behavior, 38, 177-190.
  • Luoma, J. B., Kohlenberg, B. S., Hayes, S. C., Bunting, K., & Rye, A. K. (2008). Reducing self-stigma in substance abuse through acceptance and commitment therapy:Model, manual development, and pilot outcomes. Addiction Research and Theory, 16, 149-165.
  • Markowitz, F. E. (1998). The effects of Stigma on the Psychological Wel-Being and Life Satisfaction of Persons With Mental Illness. Journal of Health and Social Behavior, 39, 335-347.
  • Markowitz, F. E. (2001). Modeling processes in recovery from mental illness: Relationships between symptoms, life satisfaction, and self-concept. Journal of Health and Social Behavior, 42, 64-79.
  • Maslow, A. H. (1970). Motivation and personality. (3 ed.) Harper & Row publisher.
  • McCubbin, M. & Cohen, D. (1996). Extremely unbalanced: Interest divergence and power disparities between clients and psychiatry. International Journal of Law and Psychiatry, 19, 1-25.
  • Miller, C. T. & Kaiser, C. R. (2001). A theoretical perspective on coping with stigma. Journal of Social Issues, 57, 73-92.
  • Miller, C. T. & Major, B. (2000). Coping with Stigma and Prejudice. In T.F.Heatherton, R. E. Kleck, M. R. Hebl, & Hull J.G. (Eds.), (pp. 243-272). New York: Guilford Press.
  • Neugarten, B. L. (1996). The measurement of Life Satisfaction. In D.A.Neugarten (Ed.), The meanings of age (pp. 296-306). Chicago: University of Chicago Press.
  • Oishi, S., Diener, E. F., Lucas, R. E., & Suh, E. M. (1999). Cross-cultural variations in predictors of life satisfaction: Perspectives from needs and values. Personality and Social Psychology Bulletin, 25, 980-990.
  • Palmore, E. & Luikart, C. (1972). Health and Social Factors Related to Life Satisfaction. Journal of Health and Social Behavior, 13, 68-80.
  • Pearlin, L. I., Menaghan, E. G., Lieberman, M. A., & Mullan, J. T. (1981). The Stress Process. Journal of Health and Social Behavior, 22, 337-356.
  • Pearlin, L. I. & Schooler, C. (1978). Structure of Coping. Journal of Health and Social Behavior, 19, 2-21.
  • Perlick, D. A., Rosenheck, R. A., Clarkin, J. F., Sirey, J. A., alahi, J., truening, E. L. et al. (2001). Stigma as a barrier to recovery: Adverse effects of perceived stigma on social adaption of persons diagnosed with bipolar affective disorder. Psychiatric Services, 52, 1627-1632.
  • Peters, K. F., Apse, K. A., Blackford, A., McHugh, B., Michalic, D., & Biesecker, B. B. (2005). Living with Marfan syndrome: coping with stigma. Clinical Genetics, 68, 6-14.
  • Pettigrew, T. F. (1998). Intergroup contact theory. Annual Review of Psychology, 49, 65-85.
  • Pettigrew, T. F. & Tropp, L. R. (2006). Interpersonal relations and group processes. Jounal of Personality and Social Psychology, 90, 751-783.
  • Phelan, J. C., Bromet, E. J., & Link, B. G. (1998). Psychiatric illness and family stigma. Schizophrenia Bulletin, 24, 115-126.
  • Plooy, A. & Van Weeghel, J. (2007). Stigmatisering en discriminatie van mensen met psychiatrische aandoeningen: een update. In Jaarboek voor Psychiatrie en Psychotherapie (pp. 331-342). Bohn Stafleu van Loghum.
  • Rapaport, M. H., Clary, C., Fayyad, R., & Endicott, J. (2005). Quality-of-life impairment in depressive and anxiety disorders. American Journal of Psychiatry, 162, 1171-1178.
  • Rappaport, J., Seidman, E., Toro, P. A., Mcfadden, L. S., Reischl, T. M., Roberts, L. J. et al. (1985). Collaborative Research with A Mutual Help Organization. Social Policy, 15, 12-24.
  • Ribisl, K. & Luke, D. A. (1993). Social network characterestics of person with dual diagnosis. Community Psychologist, 27, 44-45.
  • Roberts, L. J. (1987). The appeal of mutual help: The participants' perspective (Rep. No. 1). Colombia: Community Research and Action.
  • Rosenfield, S. (1992). Factors Contributing to the subjective Quality of Life of the Chronic Mentally Ill. Journal of Health and Social Behavior, 33, 299-315.
  • Rosenfield, S. (1997). Labeling mental illness: The effects of received services and perceived stigma on life satisfaction. American Sociological Review, 62, 660-672.
  • Rusch, N., Angermeyer, M. C., & Corrigan, P. W. (2005). Mental illness stigma: Concepts, consequences, and initiatives to reduce stigma. European Psychiatry, 20, 529-539.
  • Scheerder, G. & Van Audenhove, C. (2010). De houding van studenten geneeskunde t.o.v. psychiatrische aandoeningen (Rep. No. 1). Leuven: KU Leuven, LUCAS.
  • Scheff, T. J. (1974). Labelling Theory of Mental Illness. American Sociological Review, 39, 444-452.
  • Scheff, T. J. (1999). Being mentally ill. A sociological theory. (3 ed.) Transaction publishers.
  • Schneider, J. W. & Conrad, P. (1980). In the Closet with Illness - Epilepsy, Stigma Potential and Information Control. Social Problems, 28, 32-44.
  • Scholsberg, A. (1993). Psychiatric stigma and mental health professionals (stigmatizers and destigmatizers). Medicine and law, 12, 409-416.
  • Silver, E., Mulvey, E. P., & Swanson, J. W. (2002). Neighborhood structural characteristics and mental disorder: Faris and Dunham revisited. Social Science & Medicine, 55, 1457-1470.
  • Slade, M., Leese, M., Taylor, R., & Thornicroft, G. (1999). The association between needs and quality of life in an epidemiologically representative sample of people with psychosis. Acta Psychiatrica Scandinavica, 100, 149-157.
  • Smit, P. J. (1-11-2009). Stigmamanagement: heb moed, wees jezelf: Wat je zelf kunt doen tegen stigma en zèlfstigma. Internet from http://www.hivnet.org/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=8541
  • Surlis, S. & Hyde, A. (2001). HIV-positive patients' Experiences of Stigma During Hospitalization. Journal of the association of Nurses in Aids Care, 12, 68-77.
  • Van Oudenhoven, J. P. (2002). Cross-culturele psychologie. De zoektocht naar verschillen en overeenkomsten tussen culturen. (1 ed.) Bussum: Coutinho.
  • Verdoux, H. (2007). The current state of adult mental health care in France. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 257, 64-70.
  • Verhaeghe, M. (2008). Stigma, een wereld van verschil? Universiteit Gent, Gent.
  • Verhaeghe, M., Bracke, P., & Christiaens, W. (2008). Part-time hospitalisation and stigma experiences: a study in contemporary psychiatric hospitals. BMC Health Services Research, 8.
  • Wahl, O. F. (1999). Mental health consumers' experience of stigma. Schizophrenia Bulletin, 25, 467-478.
  • Wahl, O. F. & Harman, C. R. (1989). Family Views of Stigma. Schizophrenia Bulletin, 15, 131-139.
  • Watson, A. C., Corrigan, P., Larson, J. E., & Sells, M. (2007). Self-stigma in people with mental illness. Schizophrenia Bulletin, 33, 1312-1318.
  • Wrigth, E. R., Gronfein, W. P., & Owens, T. J. (2000). Deinstitutionalization, Social Rejection, and the Self-Esteem of Former Mental Patients. Journal of Health and Social Behavior, 41, 68-90.
  • Yang, H. (2007). Application of mental illness stigma theory to Chinese societies: synthesis and new directions. Singapore Medical Journal, 48, 977-985.
  • Yang, L. H., Kleinman, A., Link, B. G., Phelanc, J. C., Lee, S., & Good, B. (2007). Culture and stigma: Adding moral experience to stigma theory. Social Science & Medicine, 64, 1524-1535.
  • Zullig, K. J., Valois, R. F., Huebner, E. S., Oeltmann, J. E., & Drane, J. W. (2001). Relationship between perceived life satisfaction and adolescents' substance abuse. Journal of Adolescent Health, 29, 279-288.
Download scriptie (1.89 MB)
Universiteit of Hogeschool
Universiteit Gent
Thesis jaar
2011