Therapietrouw: antiretrovirale therapie

Barbara
Deleenheer

 Helft Belgische hiv-patiënten niet therapietrouw

Een studente farmacie van de KULeuven vond dat ongeveer de helft van de Belgische hiv-patiënten zijn hiv-medicatie niet neemt zoals het hoort. De belangrijkste oorzaken hiervan zijn het taboe dat heerst rond de ziekte en de nevenwerkingen die de geneesmiddelen hebben.

Wereldwijd zijn er meer dan 33 miljoen mensen besmet met het hiv-virus. In België zijn er dat ongeveer 14000. Er is een verschil tussen hiv en aids. Hiv is het virus, dat kan worden doorgegeven door onbeschermd seksueel contact maar ook door rechtstreeks bloedcontact zoals via wonden. Ook een moeder kan het aan haar kind doorgeven bij diens geboorte. Aids is de ziekte die men kan krijgen wanneer het virus niet onderdrukt wordt. Dat onderdrukken gebeurt door medicatie speciaal gericht tegen het virus. De bestaande medicatie kan het virus echter niet doden waardoor de patiënt heel zijn leven de medicatie moet nemen. Overigens krijgt niet elke hiv-patiënt onmiddellijk medicatie: dit gebeurt pas op aanraden van en in samenspraak met de behandelende arts. Patiënten die wel geneesmiddelen nemen, moeten deze dag in dag uit en vaak meerdere keren per dag innemen. Dat vereist veel discipline. Een patiënt moet immers minstens 95% van zijn medicatie op de juiste manier en het juiste moment innemen opdat het virus er niet resistent aan zou worden. Resistentie betekent dat het virus niet meer onderdrukt kan worden door de medicatie en dit door veranderingen aan het virus zelf. Indien een patiënt 95% van diens medicatie op de juiste manier en het juiste moment inneemt, is hij of zij therapietrouw.

Wetenschappelijke artikels gaven al aan dat veel hiv-patiënten niet therapietrouw zijn. Maar hoe zit het precies met Belgische patiënten? Om dit te weten te komen, werd door een laatstejaarsstudente farmacie aan de KULeuven een project opgestart. In het eerste deel van dat project onderzocht ze een databank waarin de therapietrouw van ongeveer 160 Belgische hiv-patiënten berekend werd. Hieruit bleek dat de helft van de hiv-patiënten hun medicatie niet elke dag neemt en dus therapieontrouw is.

In het tweede deel onderzocht de studente de redenen voor het al dan niet therapietrouw zijn. Hiervoor interviewde ze 10 Belgische hiv-patiënten. In deze interviews werd gevraagd wat het hen moeilijk of makkelijk maakt hun medicatie elke dag in te nemen. Iedere patiënt heeft zo zijn eigen redenen om de medicatie al eens niet in te nemen. Zo is bijvoorbeeld het taboe rond de ziekte een belemmerende factor om geneesmiddelen in het openbaar te nemen. Ook de nevenwerkingen van hiv-medicatie zoals misselijkheid of slaapproblemen, kunnen ervoor zorgen dat de patiënten al eens een pilletje minder nemen. Veel patiënten vinden het ook moeilijk hun ‘pillenschema’ in te bouwen in hun dagelijkse leven en dit vooral tijdens de eerste maanden van hun therapie. Velen vergeten immers gemakkelijk hun geneesmiddelen in te nemen als ze met iets anders bezig zijn.

De patiënten gaven ook aan wat er hen zou kunnen helpen om therapietrouw te zijn of te worden. Uiteraard is steun uit hun omgeving en het doorbreken van het taboe rond de ziekte heel belangrijk. Sensoa® is hier al jaren mee bezig maar hopelijk kan ook HIV+, het tv-programma op Eén, hier verandering in brengen. Wat eveneens kan helpen is het hanteren van een alarm of zelfs het krijgen van een sms’je van de firma die de medicijnen maakt, waarin staat dat het tijd is om ze in te nemen. Ook het beter inbouwen van medicatie in het dagelijks leven kan therapietrouw bevorderen. Dit kan men doen door het aantal innamemomenten per dag te beperken. En ook het leggen van medicatie op verschillende plaatsen (in de keuken, in de slaapkamer, bij familie of vrienden) en het gebruik van een pillendoos kunnen volgens de patiënten voor een betere therapietrouw zorgen. Een pillendoos bevat 7 compartimenten, voor elke dag van de week één. Bij de meeste pillendozen bevat elk compartiment nog eens meerdere vakjes voor de verschillende innamemomenten op die dag. In die vakjes komt dan de medicatie en zo kan de patiënt makkelijk zien of hij al dan niet zijn medicatie genomen heeft en heeft hij ook altijd de medicatie bij. Veel patiënten willen ook voldoende informatie over de ziekte, over de werking van de medicijnen, wat ze ervan kunnen verwachten, enzovoort.

De conclusie van het onderzoek is dat niet elke patiënt baat heeft bij elke maatregel. Daarom zou het optimaal zijn dat hulpverleners zoals artsen, apothekers of verpleegkundigen een gesprek hebben met de patiënt en daarin polsen wat men voor hem of haar kan doen om zijn of haar therapietrouw te bevorderen.

Bibliografie

  •  1)         World Health Organisation. Six diseases cause 90% of infectious disease deaths. 1999. Laatst geconsulteerd op 20/03/2011 op http://www.who.int/infectious-disease-report/pages/ch2text.html
  • (2)        World Health Organisation. Global summary of the AIDS epidemic. 2009. Laatst geconsulteerd op 20/03/2011 op http://www.who.int/hiv/data/2009_global_summary.png
  • (3)        IndexMundi. Belgium HIV/AIDS – people living with HIV/AIDS. 2010. Laatst geconsulteerd op 20/03/2011 op http://www.indexmundi.com/belgium/hiv_aids_people_living_with_hiv_aids…
  • (4)        Kindt TJ, Goldsby RA, Osborne B. Kuby Immunology. 6e editie. New York: W.H. Freeman and Company; 2007.
  • (5)        Avert. AIDS Timeline. 2011. Laatst geconsulteerd op 22/04/2011 op http://www.avert.org/aids-timeline.htm
  • (6)        Moyle GJ, Back D. Principles and practice of HIV-protease inhibitor pharmacoenhancement. HIV Medicine. 2001;2(2):105-113.
  • (7)        Sista P, Melby T, Dhingra U, et al.: The fusion inhibitors T-20 and T-1249 demonstrate potent in vitro antiviral activity against clade B HIV-1 isolates resistant to reverse transcriptase and protease inhibitors and non-B clades. Antiviral therapy. 2001;6(S1):3.
  • (8)        BCFI. Middelen tegen retrovirussen. Laatst geconsulteerd op 20/03/2011 op http://www.bcfi.be/ggr/index.cfm?ggrWelk=/GGR/MPG/MPG_H.cfm
  • (9)        World Health Organization. Adherence to long-term therapies: evidence for action. Geneva, Switzerland: WHO. 2003.
  • (10)      Chesney M. Adherence to HAART regimens. AIDS Patient Care & STDs. 2003;17(4):169-177.
  • (11)      Paterson DL, Swindells S, Mohr J, Brester M, Vergis EN, Squier C, et al. Adherence to protease inhibitor therapy and outcomes in patients with HIV infection. Ann Intern Med. United States. 2000:21-30.
  • (12)      Osterberg L, Blaschke T. Adherence to medication. N Engl J Med. 2005;353(5):487-497.
  • (13)      Williams A, Friedland G. Adherence, compliance, and HAART. AIDS Clin Care. 1997;9(7):51-54.
  • (14)      Deleenheer B, Opsomer J, Robeet S, Schrooten N, T’Kindt W, Verplancke L et al. Therapietrouw bij chronische medicatie: cijfers, factoren en interventies.
  • (15)      Plankey M, Bacchetti P, Jin C, Grimes B, Hyman C, Cohen M, et al. Self-perception of body fat changes and HAART adherence in the women's interagency HIV study. AIDS and Behavior. 2009;13(1):53-59.
  • (16)      Williams M, Clarke T, Williams P, Barton E. The mean levels of adherence and factors contributing to non-adherence in patients on highly active antiretroviral therapy. West Indian Medical Journal. 2007;56(3):270-274.
  • (17)      Horberg M, Silverberg M, Hurley L, Delorenze G, Quesenberry C. Influence of prior antiretroviral experience on adherence and responses to new highly active antiretroviral therapy regimens. AIDS Patient Care & STDs. 2008;22(4):301-312.
  • (18)      Begley K, McLaws M, Ross MW, Gold J. Cognitive and behavioural correlates of non-adherence to HIV anti-retroviral therapy: theoretical and practical insight for clinical psychology and health psychology. Clinical Psychologist. 2008;12(1):9-17.
  • (19)      Glass TR, De Geest S, Weber R, Vernazza PL, Rickenbach M, Furrer H, et al. Correlates of self-reported nonadherence to antiretroviral therapy in HIV-Infected patients - The Swiss HIV cohort study. Jaids-Journal of Acquired Immune Deficiency Syndromes. 2006;41(3):385-392.
  • (20)      Slama L, Le Camus C, Amiel C, Pialoux G, Gharakhanian S. L'observance therapeutique au cours de l'infection VIH, une approche multidisciplinaire. Medecine et Maladies Infectieuses. 2006;36(1):16-26.
  • (21)      Hubbard M. Dealing with the obstacles in adhering to highly active antiretroviral therapy. Journal of the Association of Nurses in AIDS Care. 2006;17(1):18-25.
  • (22)      Atkinson MJ, Petrozzino JJ. An evidence-based review of treatment-related determinants of patients' nonadherence to HIV medications. AIDS Patient Care & STDs. 2009;23(11):903-14.
  • (23)      Leserman J, Ironson G, O'Cleirigh C, Fordiani JM, Balbin E. Stressful life events and adherence in HIV. AIDS Patient Care & STDs. 2008;22(5):403-411.
  • (24)      Duggan JM, Locher A, Fink B, Okonta C, Chakraborty J. Adherence to antiretroviral therapy: A survey of factors associated with medication usage. AIDS Care - Psychological and Socio-Medical Aspects of AIDS/HIV. 2009;21(9):1141-1147.
  • (25)      Bottonari KA, Roberts JE, Ciesla JA, Hewitt RG. Life stress and adherence to antiretroviral therapy among HIV-positive individuals: a preliminary investigation. AIDS Patient Care & STDs. 2005;19(11):719-727.
  • (26)      Mugavero M, Ostermann J, Whetten K, Leserman J, Swartz M, Stangl D, et al. Barriers to Antiretroviral Adherence: The Importance of Depression, Abuse, and Other Traumatic Events. AIDS Patient Care & STDs. 2006;20(6):418-428.
  • (27)      Moralejo L, Ines S, Marcos M, Fuertes A, Luna G. Factors influencing adherence to highly active antiretroviral therapy in Spain. Current Hiv Research. 2006;4(2):221-227.
  • (28)      Brañas F, Berenguer J, Sanchez-Conde M, Lopez-Bernaldo de Quiros JC, Miralles P, Cosin J, et al. The eldest of older adults living with HIV: response and adherence to highly active antiretroviral therapy. Am J Med. 2008;121(9):820-824.
  • (29)      Rockstroh J, Dejesus E, Donatacci L, Wat C, Bertasso A, Labriola-Tompkins E, et al. Adherence to enfuvirtide and its impact on treatment efficacy. Aids Research and Human Retroviruses. 2008;24(2):141-148.
  • (30)      Rintamaki LS, Davis TC, Skripkauskas S, Bennett CL, Wolf MS. Social stigma concerns and HIV medication adherence. AIDS Patient Care & STDs. 2006;20(5):359-368.
  • (31)      Peretti-Watel P, Spire B, Pierret J, Lert F, Obadia Y. Management of HIV-related stigma and adherence to HAART: Evidence from a large representative sample of outpatients attending French hospitals (ANRS-EN12-VESPA 2003). AIDS Care - Psychological and Socio-Medical Aspects of AIDS/HIV. 2006;18(3):254-261.
  • (32)      Herrmann S, McKinnon E, John M, Hyland N, Martinez OP, Cain A, et al. Evidence-based, multifactorial approach to addressing non-adherence to antiretroviral therapy and improving standards of care. Internal Medicine Journal. 2008;38(1):8-15.
  • (33)      Södergard B, Halvarsson M, Tully MP, Mindouri S, Nordstrom ML, Lindback S, et al. Adherence to treatment in Swedish HIV-infected patients. J Clin Pharm Ther. 2006;31(6):605-616.
  • (34)      Peretti-Watel P, Spire B, Lert F, Obadia Y. Drug use patterns and adherence to treatment among HIV-positive patients: evidence from a large sample of French outpatients (ANRS-EN12-VESPA 2003). Drug and Alcohol Dependence. 2006;82(S1):S71-S79.
  • (35)      Robison LS, Westfall AO, Mugavero MJ, Kempf MC, Cole SR, Allison JJ, et al. Short-Term Discontinuation of HAART Regimens More Common in Vulnerable Patient Populations. Aids Research and Human Retroviruses. 2008;24(11):1347-1355.
  • (36)      Asad S, Hulgan T, Raffanti SP, Dougherty J, Ray W, Sterling TR. Sociodemographic factors predict early discontinuation of HIV non-nucleoside reverse transcriptase inhibitors and protease inhibitors. Journal of the National Medical Association. 2008;100(12):1417-1424.
  • (37)      Protopopescu C, Raffi F, Roux P, Reynes J, Dellamonica P, Spire B, et al. Factors associated with non-adherence to long-term highly active antiretroviral therapy: A 10 year follow-up analysis with correction for the bias induced by missing data. Journal of Antimicrobial Chemotherapy. 2009;64(3):599-606.
  • (38)      Sherr L, Lampe FC, Clucas C, Johnson M, Fisher M, Date HL, et al. Self-reported non-adherence to ART and virological outcome in a multiclinic UK study. Aids Care-Psychological and Socio-Medical Aspects of Aids/Hiv. 2010;22(8):939-945.
  • (39)      Sunil TS, McGehee MA. Social and religious support on treatment adherence among HIV/AIDS patients by race/ethnicity. Journal of HIV/AIDS & Social Services. 2007;6(1-2):83-99.
  • (40)      Moore DM, Zhang W, Yip B, Genebat M, Lima VD, Montaner JS, et al. Non-medically supervised treatment interruptions among participants in a universally accessible antiretroviral therapy programme. HIV Med. 2010;11(5):299-307.
  • (41)      Yuan Y, L'Italien G, Mukherjee J, Iloeje UH. Determinants of discontinuation of initial highly active antiretroviral therapy regimens in a US HIV-infected patient cohort. HIV Medicine. 2006;7(3):156-162.
  • (42)      Ahdieh-Grant L, Tarwater PM, Schneider ME, Anastos K, Cohen M, Khalsa A, et al. Factors and temporal trends associated with highly active antiretroviral therapy discontinuation in the women's interagency HIV study. Journal of Acquired Immune Deficiency Syndromes. 2005;38(4):500-503.
  • (43)      Saha S, Jacobs EA, Moore RD, Beach MC. Trust in Physicians and Racial Disparities in HIV Care. Aids Patient Care & STDs. 2010;24(7):415-420.
  • (44)      Kremer H, Ironson G, Porr M. Spiritual and mind-body beliefs as barriers and motivators to HIV-treatment decision-making and medication adherence? A qualitative study. AIDS Patient Care & STDs. 2009;23(2):127-134.
  • (45)      Merenstein D, Schneider MF, Cox C, Schwartz R, Weber K, Robison E, et al. Association of child care burden and household composition with adherence to highly active antiretroviral therapy in the Women's Interagency HIV Study. AIDS Patient Care & STDs. 2009;23(4):289-296.
  • (46)      Graham J, Bennett IM, Holmes WC, Gross R. Medication Beliefs as Mediators of the Health Literacy-Antiretroviral Adherence Relationship in HIV-infected Individuals. AIDS & Behavior. 2007;11(3):385-92.
  • (47)      Falagas ME, Zarkadoulia EA, Pliatsika PA, Panos G. Socioeconomic status (SES) as a determinant of adherence to treatment in HIV infected patients: a systematic review of the literature. Retrovirology. 2008;5:13.
  • (48)      Deloria-Knoll M, Chmiel JS, Moorman AC, Wood KC, Holmberg SD, Palella FJ, et al. Factors related to and consequences of adherence to antiretroviral therapy in an ambulatory HIV-infected patient cohort. Aids Patient Care & STDs. 2004;18(12):721-727.
  • (49)      Lopez EJ, Jones DL, Villar-Loubet OM, Arheart KL, Weiss SM. Violence, coping, and consistent medication adherence in HIV-positive couples. AIDS Educ Prev. 2010;22(1):61-68.
  • (50)      Cha E, Erlen JA, Kim KH, Sereika SM, Caruthers D. Mediating roles of medication-taking self-efficacy and depressive symptoms on self-reported medication adherence in persons with HIV: A questionnaire survey. International Journal of Nursing Studies. 2008;45(8):1175-1184.
  • (51)      Corless IB, Kirksey KM, Kemppainen J, Nicholas PK, McGibbon C, Davis SM, et al. Lipodystrophy-associated symptoms and medication adherence in HIV/AIDS. AIDS Patient Care & STDs. 2005;19(9):577-586.
  • (52)      Holstad MK, Pace JC, De AK, Ura DR. Factors associated with adherence to antiretroviral therapy. J Assoc Nurses AIDS Care. 2006;17(2):4-15.
  • (53)      Molassiotis A, Morris K, Trueman I. The importance of the patient-clinician relationship in adherence to antiretroviral medication. International Journal of Nursing Practice. 2007;13(6):370-376.
  • (54)      Beusterien KM, Davis EA, Flood R, Howard K, Jordan J. HIV patient insight on adhering to medication: a qualitative analysis. Aids Care-Psychological and Socio-Medical Aspects of Aids/Hiv. 2008;20(2):251-259.
  • (55)      Miller IW, Bishop DS, Herman DS, Stein MD. Relationship quality among HIV patients and their caregivers. AIDS Care. 2007;19(2):203-211.
  • (56)      Ingersoll KS, Heckman CJ. Patient-clinician relationships and treatment system effects on HIV medication adherence. AIDS & Behavior. 2005;9(1):89-101.
  • (57)      Gauchet A, Tarquinio C, Fischer G. Psychosocial predictors of medication adherence among persons living with HIV. International Journal of Behavioral Medicine. 2007;14(3):141-150.
  • (58)      Chesney MA, Smith AW. Critical delays in HIV testing and care - The potential role of stigma. American Behavioral Scientist. 1999;42(7):1162-1174.
  • (59)      Blashill AJ, Vander Wal JS. The role of body image dissatisfaction and depression on HAART adherence in HIV positive men: tests of mediation models. AIDS Behav. 2010;14(2):280-288.
  • (60)      McPherson-Baker S, Malow R, Penedo F, Jones DL, Schneiderman N, Klimas N. Enhancing adherence to combination antiretroviral therapy in non-adherent HIV-positive men. AIDS Care. 2000;12(4):399-404.
  • (61)      Smith SR, Rublein JC, Marcus C, Brock TP, Chesney MA. A medication self-management program to improve adherence to HIV therapy regimens. Patient Education and Counseling. 2003;50(2):187-199.
  • (62)      Levy RW, Rayner CR, Fairley CK, Kong DC, Mijch A, Costello K, et al. Multidisciplinary HIV adherence intervention: a randomized study. AIDS Patient Care & STDs. 2004;18(12):728-735.
  • (63)      Castillo E, Palepu A, Beardsell A, Akagi L, Yip B, Montaner JS, et al. Outpatient pharmacy care and HIV viral load response among patients on HAART. AIDS Care. 2004;16(4):446-457.
  • (64)      Rathbun RC, Farmer KC, Stephens JR, Lockhart SM. Impact of an adherence clinic on behavioral outcomes and virologic response in treatment of HIV infection: a prospective, randomized, controlled pilot study. Clin Ther. 2005;27(2):199-209.
  • (65)      Ma A, Chen DM, Chau FM, Saberi P. Improving adherence and clinical outcomes through an HIV pharmacist's interventions. Aids Care-Psychological and Socio-Medical Aspects of Aids/Hiv. 2010;22(10):1189-1194.
  • (66)      Reisner SL, Mimiaga MJ, Skeer M, Perkovich B, Johnson CV, Safren SA. A review of HIV antiretroviral adherence and intervention studies among HIV-infected youth. Top HIV Med. 2009;17(1):14-25.
  • (67)      Bartlett JA. Addressing the challenges of adherence. J Acquir Immune Defic Syndr. 2002:29(S1):S2-10.
  • (68)      Catz SL, Heckman TG, Kochman A, Dimarco M. Rates and correlates of HIV treatment adherence among late middle-aged and older adults living with HIV disease. Psychology, Health & Medicine. 2001;6(1):47-58.
  • (69)      Amico KR, Harman JJ, Johnson BT. Efficacy of antiretroviral therapy adherence interventions: a research synthesis of trials, 1996 to 2004.  J Acquir Immune Defic Syndr. 2006.:41:285-297.
  • (70)      Aertgeerts B, Assendelft WJJ, Van Benthem PPG, Bossuyt PMM, Bouter LM, Buntinx F et al. Inleiding in evidence-based medicine: klinisch handelen gebaseerd op bewijsmateriaal. 3e editie. Houten:Bohn Stafleu van Loghum; 2008.
  • (71)      Haynes RB, Ackloo E, Sahota N, McDonald Heather P, Yao X. Interventions for enhancing medication adherence. Cochrane Library. 2008. Laatst geconsulteerd op 25/04/2011 op http://www.mrw.interscience.wiley.com/cochrane/clsysrev/articles/CD0000…
  • (72)      Kripalani S, Yao X, Haynes RB. Interventions to enhance medication adherence in chronic medical conditions: a systematic review. Arch Intern Med. 2007:167:540-550.
  • (73)      Simoni JM, Frick PA, Pantalone DW, Turner BJ. Antiretroviral adherence interventions: a review of current literature and ongoing studies. Top HIV Med. 2003;11(6):185-198.
  • (74)      Rijnders BJ VWE, Vandamme AM. Therapiefalen bij HIV en AIDS: belang en aanpak van de onderliggende factoren. Tijdschrift voor geneeskunde. 2001;57(11):782-787.
  • (75)      Tuldra A, Fumaz CR, Ferrer MJ, Bayes R, Arno A, Balague M, et al. Prospective randomized two-Arm controlled study to determine the efficacy of a specific intervention to improve long-term adherence to highly active antiretroviral therapy. J Acquir Immune Defic Syndr. 2000;25(3):221-228.
  • (76)      Knobel H, Carmona A, Lopez JL, Gimeno JL, Saballs P, Gonzalez A, et al. Adherence to very active antiretroviral treatment: impact of individualized assessment. Enferm Infecc Microbiol Clin. 1999;17(2):78-81.
  • (77)      Tuldra A, Wu AW. Interventions to improve adherence to antiretroviral therapy. J Acquir Immune Defic Syndr. 2002;31(S3):S154-157.
  • (78)      Morisky DE, Ang A, Krousel-Wood M et al. Predictive validity of an medication adherence measure for hypertension control. Journal of Clinical Hypertension. 2008;10(5):348-354.
  • (79)      Novartis. Focus on patient outcomes. 2011. Laatst geconsulteerd op 25/04/2011 op http://www.nibr.novartis.com/innovation/focus-on-patient-outcomes/index…
  • (80)      Epstein M. Ingestible Event Marker System-A Novel, Physiologically-Sized Device Platform for Frequent, Repeated Use. Gastrointestinal Endoscopy. 2009;69(5):AB106.
  • (81)      Sensoa. Sensoa positief: leven met HIV. 2011. Laatst geconsulteerd op 25/04/2011 op http://www.sensoa.be/1_6_9_1.php
Download scriptie (1.37 MB)
Universiteit of Hogeschool
KU Leuven
Thesis jaar
2011
Thema('s)