Van wateroorlogen naar waterrechten - Integraal waterbeheer in Bolivia onder de regering Morales
Van wateroorlogen naar waterrechten - Integraal waterbeheer in Bolivia onder de regering Morales
Van wateroorlogen naar waterrechten in Bolivia
“Water is een fundamenteel mensenrecht.” Dit besliste de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties op 28 juli 2010. Niet toevallig werd deze resolutie voorgelegd door de Boliviaanse afgevaardigde. “Agua es vida!” De strijdleus die op de barricaden weerklonk tijdens de wateroorlogen van 2000 en 2005 in Bolivia, leidde tot een één van de belangrijkste resoluties voor de komende decennia. Water wordt het blauwe goud van de toekomst genoemd. De combinatie van steeds meer mensen en steeds meer behoeften zal tot conflicten leiden. Waterbeheer en een goed beleid worden dus steeds belangrijker. De Boliviaanse case biedt een interessant voorbeeld van een decennialange zoektocht naar een geschikt beleid. Dit vormt het onderwerp van de gelijknamige scriptie, waarvoor een veldonderzoek werd uitgevoerd begin 2011.
Waterbeheer in Bolivia is altijd al een complex vraagstuk geweest. In 2000 en 2005 ontspoorde de situatie echter compleet. Nadat de overheid beslist had om voorzieningen in Cochabamba en El Alto, twee van de grootste Boliviaanse steden, te privatiseren, barstten massale protesten los. Deze “wateroorlogen” leidden tot een afkeer van de neoliberale economische aanpak en uiteindelijk tot de verkiezing van Evo Morales in 2006. Deze linkse president van inheemse afkomst beloofde het waterbeheer te hervormen. Meer nog, hij maakte dit zelfs tot één van de prioriteiten van de nieuwe regering.
Ministerie van Water
Eén van de eerste besluiten van de kersverse verkozenen was dan ook de oprichting van een Ministerie van Water, een primeur in Latijns-Amerika. Dit ministerie kreeg meteen een omvattend takenpakket voorgeschoteld. Waterbeheer was in de praktijk uitgegroeid tot een onoverzichtelijk kluwen van meer dan 10.000 drinkwaterverstrekkers en 5.000 irrigatieverenigingen. Deze situatie kon ontstaan doordat er een zeer zwakke band bestond tussen de overheid en het merendeel van de bevolking. Hierdoor was er nauwelijks controle of financiering in de watersector. Het watervraagstuk werd verder bemoeilijkt door waterschaarste in het droge Altiplano-gebied, demografische tegenstellingen in de bevolking en economische factoren in het armste Zuid-Amerikaanse land.
De opdracht van het Ministerie van Water beloofde dus een waar titanenwerk te worden. Daartegen was het ministerie, dat ook grote interne problemen kende, niet opgewassen. Het Ministerie van Water kwam er in feite voornamelijk door de politieke druk van waterverenigingen en irrigatiebewegingen. Deze vormden een machtig deel van de populaire achterban van president Morales. Het nieuwe ministerie was de eerste jaren dan ook vooral een speelbal van politieke twisten. Omvangrijke beloften, plannen en projecten bleven hierdoor in de wachtkamer steken. In 2008 werd het ministerie daarom hervormd tot het Ministerie van Milieu en Water en werden vier nieuwe instituten opgericht. Deze kregen specifieke taken om het beleidsproces beter te sturen en coördineren. De nieuwe aanpak volgde een “halfopen bureaucratische beleidscyclus”. In de praktijk blijkt dit in Bolivia echter niet vanzelfsprekend en botst dit soms met bestaande vormen van waterbeheer. Er wordt dus wel degelijk aan het beleid gesleuteld, maar de situatie blijft zeer volatiel.
Waterwet
Het beleid van de regering Morales in de voorbije vijf jaar, kenmerkt zich door het streven naar nation-building. Daarbij wordt, in tegenstelling tot het verleden, de centrale overheid gezien als vertegenwoordiger van de gehele bevolking. De grondwet werd (voor de 17e keer in Boliviaanse geschiedenis) geheel herschreven. Hierin kreeg water een belangrijke plaats. Zo werd privatisering uitgesloten, waterrechten aan eenieder beloofd en kreeg de overheid de taak deze te beschermen. Maar de definiëring van water als mensenrecht betekende niet het einde van de bestaande conflicten. De drie waterverbruikende sectoren: landbouw (95% van het waterverbruik), menselijke consumptie (4%) en industrie en mijnbouw (1%) blijven nog steeds vechten om hetzelfde been. Meer fondsen en een hechtere samenwerking tussen de watersectoren blijven dan ook grote pijnpunten.
“Water = mensenrecht” is dus geen geijkte oplossing zonder een eerlijke verdeling van het schaarse goed in de praktijk. Hiervoor is een goede waterwet onontbeerlijk. Deze moet gebruiksvoorwaarden, toezichthoudende instanties en sanctiemechanismen aanduiden. Een goede, werkende waterwet ontbreekt echter nog steeds in Bolivia. Zo stamt de huidige wet uit 1906 en is daardoor totaal achterhaald. Het moge duidelijk zijn dat de regering Morales reeds heel wat heeft veranderd in het veld van waterbeheer en de algemene balans is eerder positief. Toch blijven de uitdagingen immens, waarbij de creatie van een nieuwe waterwet de belangrijkste hefboom zal zijn. Vooraleer een duurzame oplossing zich aanbiedt, zal er nog heel wat water naar de zee vloeien. De scriptie waarop dit artikel is gebaseerd is slechts een druppel. Maar elke druppel telt.
Lijst met referenties
Aguirre, J. C. & Cooper, E. S. (2007). Evo Morales, Climate Changeand the Paradoxes of a Social Movement Presidency. InDemocracy Center [Dbase]. Cochabamba: Democracy Center.Albó, X. & Linera A.G. (2007). Bolivia en movimiento: accióncolectiva y poder politico, La Paz: Rústica.Albro, R. (2005). The indigenous in the plural in Bolivianoppositional politics. Bulletin of Latin AmericanResearch 24(4), pp.433-453.American water works research association (1996), Minutes ofWorkshop on Total Water Management. Seattle: American Water Works Association.Araral, E., Reform of water institutions review of evidences andinternational experiences, Singapore, Institution of Water Policy, 2009, 9-17.Arce, M. & Rice, R. (2009). Societal Protest in Post-StabilizationBolivia. Latin American Research Review, 44, 1, pp. 89-101.Atkinson, M. & Coleman D. (1989). Strong States and Weak States:Sectoral Policy Networks in Advanced Capitalist Economies. British Journal of Political Science 19(1), p.47-67.Bakker, K. (2007). „„The „Commons‟ versus the „Commodity‟: alter-globalization, anti-privatization and the human right to water in the global South‟‟ in Journal Compilation of Antipode, 39, (2007), 3, pp.430-455.Boelens, R., “Water rights arenas in the Andes: upscaling networksto strengthen local water control” in Water Alternatives, 1, (2008), 1, pp.48‐65.Boelens, R. & Zwarteveen, M. (2005). Anomalous water rights andthe politics of normalization: collective water control and privatization policies in the Andean region. In R. Boelens & M. Zwarteveen (Reds.), Liquid relations. contested water rights and legal complexity (pp. 97-123). New Brunswick, New Jersey en London: Rutgers University Press.Boelens, R., Bustamante, R.Z. & De Vos, H. (2007). Legal pluralismand the politics of inclusion: recognition and contestation of local water rights in the Andes. In B. Van Koppen, M. Giordano & J. Butterworth (Reds.), Community-based water law and water resource management reform indeveloping countries (pp.96-113), Oxfordshire, CABI.Bolpress (2007). Walter Valda es el nuevo ministro interino del Agua[11.02.2011, Bolpress: http://www.bolpress.com/art.php?Cod=2007112709]Bolpress (2008). René Orellana, nuevo ministro del Agua[11.02.2011, Bolpress: http://www.bolpress.com/art.php?Cod=2008040123]Budds, J. & McGranahan (2003). Are the debates on waterprivatization missing the point? Experiences from Africa,Asia and Latin America. Environment and Urbanization,15(2), pp.87-114.Bustamante, R.Z. (2002). The „water war‟ to resist privatisation ofwater in Cochabamba, Bolivia,[Licentiaatsthesis].Cochabamba, Universidad Mayor de San Simon.Bustamante, R.Z. (2003), El difícil camino de la formulacion de unanueva ley de aguas para Bolivia. Paper gepresenteerd opSeminario Taller Foro del Agua van 02.2003 inCochabamba, Bolivia.Carter, R. C. & Danert, K. (2003). Policy arena the private sector andwater and sanitation services – policy and poverty issues.Journal of International Development, 15(8), pp.1067-1072.Clarke, G. R., Kosec, K., en Wallsten, S. (2009). Has private participation in water and sewerage improved coverage? Empirical evidence from Latin America, Journal of International Development,21(3), pp.327-361.CIA World Factbook (2011). The world factbook – Bolivia.[14.05.2011, CIA: https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bl.htm… S.E. & Ostrom E. (1995). A grammar of institutions. TheAmerican Political Science Review 89(3), pp. 582-600.Crespo C.(2006). Hacia una política de los bienes comunes del aguaen Bolivia : la desafíos y contracicciones de la agenda post “Guerra del Agua” Paper gepresenteerd op het congrestaller de investigación en agua y gobernabilidad van 16.11.2006 in Barcelona, Spanje.Crespo C. (2007). El movimiento social del agua Boliviano: de laresistencia a la cooptación (2000-2007). Papergepresenteerd op het congres Modelos de Gestión del Aguaen ciudades y comunidades de los Andes van 5-8.11.2007 inLa Paz, Bolivia.Crespo C. (2010). El DDHH al agua en la práctica. La política deagua y RRNN del gobierno de Evo Morales, 2010 Paper gepresenteerd op het vijfde nationaal congres voor sociologie van 29-30.09.2010 in Cochabamba, Bolivia.Crespo C. (2010). La gestión del agua en la nueva constitución o loslímites de la “revolución democrática Boliviana. Cochabamba: CESU-UMSS.CSUTCB Confederación Sindical Unica de TrabajadoresCampesinos de Bolivia (2007). Proceso Histórico de laCSUTCB. La Paz: CSUTCB.Dalton, G. (2001). Private sector finance for water sectorinfrastructure: what does Cochabamba tell us about usingthis instrument?, Londen : University of London.De Vos, H., Boelens, R., & Bustamante, R.Z. (2005). Formal lawand local water control in the Andean region: a fiercely contested field. Paper gepresenteerd op de International workshop on African Water Laws: Plural Legislative Frameworks for Rural Water Management in Africa van 26- 28.01.2005. in Johannesburg, Zuid-Afrika.Drenthen, M. (2010). Bolivia: Sociale onrust alom, etnischeconflicten blijven uit, [masterthesis]. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.Faguet, J.-P. (2003). Decentralization and local government inBolivia : an overview from the bottom up, Crisis States Research Centre working papers series, 1(29), pp.4-53.Faguet, J.-P. (2003). Does decentralization increase governmentresponsiveness to local needs? Evidence from Bolivia.Journal of Public Economics, 88(3), pp. 867-893.FAO/Aquastat (2011). Sistema de Informacion sobre el Uso delAgua en la Agricultura y el Medio Rural de la FAO – Bolivia. [14.05.2011, FAO/Aquastat :http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries/bolivia/indexesp.stm]Gar… H. (1968). The Tragedy of the Commons, Science 162(3859),pp. 1243-1248.Giddens, A. (1998). The Third Way: The Renewal of SocialDemocracy. Cambridge: The Polity Press.Glennie J. (19.04.2011), We should look to Bolivia for inspiration,The Guardian, p.6.Hailu, D., Osorio, R. en Tsukada, R.(2009). Privatization andRenationalization: What went Wrong in Bolivia's WaterSector?, Brasilia: International Policy Centre for InclusiveGrowth (IPC-IG).Hermans, L. (2005), Actor analysis for water resourcesmanagement : putting the promise into practice,Delft: Eburon.Howlett M. & Ramesh, M. (2003). Studying public policy: policycycles and policy subsystems. Oxford: Oxford University Press.Hutton, G. & Haller, L. (2004). Evaluation of the costs and benefitsof water and sanitation improvements at the global level. Geneve: World Health Organization.Imperial, M. (1999). Institutional Analysis and Ecosystem-BasedManagement : The Institutional Analysis and DevelopmentFramework. Environmental Management, 24(4), pp. 449-465.Johnstone, N., Wood, L. & Hearne, R. (1999). The regulation ofprivate sector participation in urban water and sanitation:realizing social and environmental objectives in developingcountries-Discussion paper. London : Natural ResourcesForum, 1999.Kohl, B. (2004). Privatization Bolivian style: a cautionary tale.International Journal of Urban and RegionalResearch,28(4), pp.893-908.Kohl, B., & Bresnahan, R. (2010). Bolivia under Morales –consolidating power, initiating decolonization. LatinAmerican Perspectives, 37(3), pp.5-17.Kohl, B., & Farthing, L. (2009). Less than fully satisfactorydevelopment outcomes: international financial institutionsand social unrest in Bolivia, Latin American Perspectives,36(3), pp.59-78.Lockwood, H. (2002). Institutional Support Mechanisms forCommunity-managed Rural Water Supply & Sanitation Systems in Latin America, Washington: Environmental Health Project, U.S. Agency for International Development.McGranahan, G. & Satterthwaite, D. (2006). Governance and gettingthe private sector to provide better water and sanitation services to the urban poor, London: International Institute for Environment and Development (IIED).McNeish, J.-A. (2006). Stones on the road: the politics ofparticipation and the generation of crisis in Bolivia. Bulletinof Latin American Research, 25(2), pp.220-240.Mennen, T. (2010). The mystery of legal empowerment: livelihoodsand community justice in Bolivia. In Golub, S. en McInerney, T. (Reds.), Legal Empowerments: Practitioners Perspectives,Rome: International Development Law Organization.Ministerio de Medio Ambiente y Agua, Plan Nacional deSaneamiento Básico 2008-2015,La Paz, 2009, pp.6-159.Mollinga, P.P. (2008).Water, politics and development: framing apolitical sociology of water resources management, WaterAlternatives 1(1), pp.7-23.Moran R.E. (2009). Mining Water: the San Cristobal Mine, Bolivia.Golden: Colorado.Mulreany, J.P., Calicoglu, S., Ruiz, S. & Sapsin, J.W. (2006).Waterprivatization and public health in Latin America, Rev PanamSalud Publica 19(1), pp.23–32.National Democratic Institute (2006). The political party system inBolivia 2004-2006:opportunities for pro-poor reform,Washington, National Democratic Institute (NDI).Nickson, A. & Vargas, C. (2002). The Limitations of waterregulation: the failure of the Cochabamba concession inBolivia. Bulletin of Latin American Research 21(1), 2002,99-120.Ostrom, E. (1990). Governing the commons: the evolution ofinstitutions for collective action. New York: Cambridge University Press.Ostrom, E. (1993), Design principles in long-enduring irrigationinstitutions. Water Resources Research 29(7), pp.1907-1912.Ostrom, E., Gardner, R. & Walker, J. (1994) Rules, games, andcommon-pool resources. Michigan: The University ofMichigan Press.Ostrom, E. (1994). Neither market nor state: governance of common-pool resources in the twenty-first century. Washington DC:International Food Policy Research Institute.Ostrom, E. (2009), Response : the institutional analysis anddevelopment framework and the commons, Cornell Law Review, 95(1), pp.808-816.Pessoa, A. (2008). Public-private sector partnerships in developingcountries: are infrastructures responding to the new ODA strategy. Journal of International Development 20(3), pp.311-325.Powell, W. & DiMaggio, P.J. (1991). The New Institutionalism inOrganizational Analysis, Chicago: University of Chicago Press.Prasad, N. (2006). Privatisation results: private sector participation inwater services after 15 years. Development Policy Review,24(6), pp.669-692.Putnam, R.(1988). Diplomacy and Domestic Politics: The Logic ofTwo-Level Games. International Organization 42(3), 427-60.Rogers, P. (2002). Water governance in Latin America and theCaribbean, Inter-American Development Bank.Rojas Rios, C. (2007). Democracia de alta tension, La Paz: Plural.Ruíz S.A. & Gentes G. (2008). Retos y perspectivas de lagobernanza del agua y gestión integral de recursos hídricosen Bolivia, European Review of Latin American andCaribbean Studies 85(1), pp.41-59.Salvaredy-Aranguren, M.M., Probst, A., Roulet, M. & Isaure, M.-P.(2008). Contamination of surface waters by mining wastes in the Milluni Valley (Cordillera Real, Bolivia): Mineralogical and Hydrological Influences. Applied Geochemistry 23(5), pp.1299-1324.Sanford, B. & Vargas, C., Bolivian water regulation: failures ofinstitutional reform aangepaste versie van Bolivian utility regulation: lessons for a water sector agency. Paper gepresenteerd op the Association of Brazilian Regulators (ABAR) congres van 05.2009, p.17.San Martin, O. (2002). Water resources in Latin America and theCaribbean: issues and options, Inter-American Development Bank.Spronk, S. (2006). Roots of resistance to urban water privatization inBolivia: the “new working class,” the crisis of neoliberalism, and public services, International Labor and Working Class-History 71(1), pp.8-28.Spronk, S. (2009).Water privatization and the prospects for tradeunion vitalization in the public sector – case studies fromPeru and Bolivia. Just Labour: A Canadian Journal of Workand Society, 14(2), pp.164-176.Spronk, S. & Crespo C. (2008). Water, national sovereignty andsocial resistance: bilateral investment treaties and thestruggles against multinational water companies inCochabamba and El Alto, Bolivia. Law, Social Justice &Global Development Journal,1(1), pp. 3-44.„t Hart, P., Bovens, M.A.P., Van Twist, M.J.W (2007). OpenbaarBestuur: Beleid, organisatie en politiek, Mechelen: Kluwer.Van Buuren, M.W., Edelenbos, J. & Klijn, E.H. (2010).Gebiedsontwikkeling in woelig water. Over water governance bewegend tussen adaptief waterbeheer en ruimtelijke besluitvorming. Den Haag: Lemma.Van De Meene, S., Brown, R. (2009). Delving into the “institutionalblack box” revealing the attributes of sustainable urban watermanagement regimes. Journal of the American WaterResouces Association 45(6), pp.1448-1464.UNESCO (2003), Water in a changing world, Unesco Publishing.United Nations Development Programme (2010). InternationalHuman Development Index Indicators –Bolivia. [14.05.2011,UNDP:http://hdrstats.undp.org/en/countries/profiles/BOL.html].Veltmeyer, H. & Petras J. (2007). Bolivia and the political dynamicsof change. European Review of Latin American and Caribbean Studies 83(1), pp. 105-120.Weisbrot, M., Ray, R. & Johnston, J. (2009). Bolivia: the economyduring the Morales administration.Washington: Center forEconomic and Policy Research (CEPR).Wereldbank, (2006). Bolivia: Public Policy Options for the Well-Being of All. Washington: The World Bank.Wet No. 2029 de Servicios de Agua Potable y AlcantarilladoSanitario van 29 oktober 1999, [12.11.2010, Ministerio deMedio Ambiente y Agua : http://www.mmaya.gob.bo/].Wet No. 2066 de Servicios de Agua Potable y AlcantarilladoSanitario van 11 april 2000, [12.11.2010, Ministerio deMedio Ambiente y Agua : http://www.mmaya.gob.bo/].Wet No. 2878 de promocion y apoyo al sector riego para laproduccion agropecuaria y forestal van 8.10.2004,[12.11.2010, Ministerio de Medio Ambiente y Agua : http://www.mmaya.gob.bo/].Whittington, D., Davis, J., Prokopy, L., Komives, K., Thorsten, R.,Lukacs, H., Bakalian, A. & Wakeman, W. „2009). How well is the demand-driven, community management model for rural water supply systems doing? Evidence from Bolivia, Peru and Ghana. BWPI Working Paper no. 22. Manchester: Brooks World Poverty Institute, University of Manchester, pp.696-718.WHO/UNICEF (2010). Estimates for the Use of Improved SanitationFacilities, Bolivia, WHO/UNICEF.WHO/UNICEF (2011). Joint monitoring programme for watersupply and sanitation: the drinking water and sanitation ladders. [14.05.2011, WHO/UNICEF: http://www.wssinfo.org/definitions-methods/watsan-ladder/].Zeballos H. (2011). El proyecto hidroeléctrico del Madera y elproyecto multiple de Misicuni [17.06.2011,PlataformaEnergetica: http://www.plataformaenergetica.org/content/208].
Bijlage 1: lijst van instituten en geïnterviewdenAAPS, Autoridad de Fiscalización y Control Social de Agua Potable y Saneamiento Básico- Ir. Edgar Ilich Paniagua Rousseau, Jefe de Constitución y Regulación TarifariaTel : 591-(2)310801 int : 105Fax : 591-(2)310554Email : edgardp@aaps.gob.boEmail2 : edgar_paniagua@yahoo.mxAv. Mariscal Santa Cruz No. 1302Edif. Cámara de Comercio, Piso 4-16La PazANESAPA, Asociacion Nacional de Empresas de Servicio de Agua Potable y Alcantarillado- Ir. Ronny Vega M., Gerente GeneralTel : 591-(2)411671Fax : 591-(2)411674Email : ronny.vega@anesapa.orgAv. Ecuador 2044Edif. Señor de la MisiónZona Sopocachi, La PazAgua Sustentable- Oscar Campanini, Gerente General, CochabambaTel : 591-(4)4423162Email : cochabamba@aguasustentable.orgCalle Irigoyen Nº 150, entre Juan de la Rosa y Yuracarézona Sarco , Cochabamba- Ir. Gonzalo Mimos, Riego, mismo oficina- Martín Vilela, Gerente Regional, La PazTel : 591-(2)2151744Email : tojotin@gmail.comEmail2 : lapaz@aguasustentable.orgCalle Nataniel Aguirre N° 82 entre Calles 11B y 12Zona Irpavi, La PazC-AGUA, Centro Andino para la Gestión y Uso del AguaAsst. Prof. Lic. M. Sc. Rocío Renee Bustamante ZentenoTel : 591-44762383Av. Petrolera Km 4.5, Fac. AgronomíaCochabamba- Prof. Alfredo Durán Nuñez del Prado, General Coordinator, mismo oficinaCESU-UMSS, Centro de Estudios Superiores Universitarios, Universidad Mayor de San Simón- Prof. Carlos O. Crespo Flores, Responsable del Área de Medio Ambiente y Desarrollo SustentableEmail : crespoflores@yahoo.comTel: 591-(4)220317 – 591-(4)252951Fax : 591-(4)425625Calama E-0235, entre Nataniel Aguirre y Esteban ArceCochabambaCGIAB, Comisión para la Gestión Integral del Agua en Bolivia- Emilio Madrid Lara, CEPA, Centro de Ecologia y Pueblos AndinosEmail : emipapi@yahoo.comTel : 591-(2)5251406Washington 1658, entre Bolivar y SucreOruroCONIAG, Consejo Interinstitucional del Agua- Keiko ChisakaEmail : keikoale@gmail.comTel : 70120072EMAGUA, Entidad Ejecutora de Medio Ambiente y Agua-Éner Chávez Justiniano, Responsable Área de Tecnologías de Informacíon y ComunicaciónEmail : emagua@emagua.gob.boTel: 591-(2)2114901 - 2117974 Fax: 2145296 Calle Muñoz Cornejo #2956 entre Ricardo Mujía y Jaimes FreireZona Sopocachi, La PazFundacion Abril- Oscar Olivera, Gerente GeneralEmail : oscarolivera@mindspring.com yaturora07@gmail.comTel/Fax: 591-(4)4794881Pasaje del Mitayo # 861Cochabamba - Ida Peñaranda , tijdelijke onderzoekster, zelfde kantooridalejandra@yahoo.comGTZ/PROAPAC, Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit/Programa de Agua Potable y Alcantarillado Sanitario en Pequeñas y Medianas Ciudades- Lic. Luis Castrillo, Asociatividad y Redes de Asistencia TécnicaTel : 591-(2)2430488Fax : 591-(2)2971262Av. 20 de Octubre No. 2665Edif. Torre Azul Piso 11La Paz- Guido Meruvia, Asesor Técnico Politicas y Estrategias Sectoriales, mismo oficinaEmail : guido.meruvia@gtz.deTel : 591-(2)2430488, int. :43Fax : 591-(2)2911262- Rodrigo Acosta, Asesor Técnico Asociatividad y Redes de Asistencia Técnica, mismo oficinaEmail : alvaro.acosta@gtz.deTel : 591-(2)2430488, int. :44Fax : 591-(2)2971262IHH-UMSA, Instituto de Hidraulica & Hidrologia , Universidad Mayor de San Andres- Prof. Ir. Jorge MolinaEmail : jmolina_ihh@acelerate.comTel : 591-(2)27957245Instituto de Hidráulica e HidrologíaCiudad Universitaria, calle 30 s/n,Zona Cota Cota, La PazSEMAPA, Servicio Municipal de Agua Potable y Alcantarillado- Ir. Fernando PerezEmail : consultas@semapa.com.boTel : 591-(4)290755 - 56 - 57 Fax: 591-(4)42900849Calle Kapac Yupanqui No. 2336CochabambaSENARI , Servicio Nacional de Riego-Ir. Beatriz Choque Medrano, Jefa de Unidad de Programas y ProyectosEmail : beatrizchoque@hotmail.comCel : 79102200Tel : 591-(2)2113176Fax : 591-(2)2119213Av. Sánchez Lima No. 2512Edif. Melissa, Mezanine BLa PazSENASBA, Servicio Nacional de Saniamiento Basico- Ir. Lorena Ferreyra Villalpando, Jefe Unidad Investgación y Desarollo TecnológicoEmail : Lorena.ferreyra@senasba.gob.boEmail2 : ferreyravilore7_2@yahoo.esTel : 591-(2)2110662 591-(2)2115733Fax : 591-(2)2152404Calle Colón No. 150 y Av. Mariscal Santa CruzEdif. Litoral, Piso 14La PazVAPSB, Viceministerio de Agua Potable y Sanemiento Básico, Ministerio de Medio Ambiente y Agua- Dra. Rosalsela Alarcón F., Jefa de Unidad de Normas Técnicas y LegislaciónEmail: agua@minagua.gov.boTel: 591-(2)2116583 int.:504Calle Capitán Castrillo No. 434,zona San Pedro, La PazVRHR, Viceministerio de Recursos Hidricos y Riego, Ministerio de Medio Ambiente y Agua- Ir. Luis G. Marka Saravia, Director General de RiegoEmail : luis.marka@riegobolivia.orgTel : 591-(2)117155, int.: 521Fax : 591-(2)116132Calle Capitan Castrillo No. 402Zona San Pedro, La PazOnafhankelijke onderzoeker:- Ir. Eduardo Arduz, Hidraulisch ingenieur, meer dan 15 jaar ervaringn onder andere bij de ong SIPCA : (micro)proyectosEmail : eduarduz@hotmail.comCel : 73073048