België staat bekend als een meertalig land: een land waarin meerdere talen worden gesproken en een officiële status hebben. Ook al worden ze vaak vergeten, bestaan er naast Vlamingen en Franstaligen ook nog de Duitstalige Belgen. Binnen de Europese Unie is Duits de taal met de meeste moedertaalsprekers, maar in België is de taal van Goethe maar een minderheidstaal. De taalminderheid telt amper 80 000 personen, maar beschikt toch over dezelfde taalrechten als Vlamingen en Franstaligen. Ten minste, volgens de theorie van de taalwetten.
Esther de Fijter heeft in haar masterscriptie onderzocht in hoeverre de taalwetgeving voor het Duits in de praktijk wordt nageleefd. Uit eerdere studies uit de jaren 2000 was al gebleken dat er een grote vertaalachterstand op het vlak van federale wetten naar het Duits bestond. Bovendien bleek een groot aantal administratieve diensten en federale websites niet in het Duits toegankelijk te zijn. De Fijter heeft haar thesis specifiek op de vraag toegespitst in hoeverre de Duitstalige bevolking in het dagdagelijkse leven met niet-naleving van de taalwetten in aanraking komt.
Uitgaande van de veronderstelling dat de pers in een democratisch systeem blijk geeft over wat er binnen de bevolking leeft, heeft De Fijter de Belgische pers als indicator van de situatie genomen. In eerste instantie heeft de studente vertaler-tolk de Vlaamse en de Franstalige pers op signalen naar de toepassing van het Duits onderzocht. Als de Duitstalige Gemeenschap in de periode van januari 2002 tot februari 2012 de Vlaamse pers haalde dan was dat voornamelijk omwille van de benoeming van ministerpresident Karl-Heinz Lambertz tot koninklijk bemiddelaar in 2008 of dankzij de doorgang naar de eerste klasse van voetbalploeg AS Eupen in 2010. Over de toepassing van de Duitse taal in België zijn er binnen die tien jaar echter maar vijftien artikels verschenen. In de Franstalige pers waren het ondanks de nauwere geografische en administratieve banden met Duitstalig België zelfs nog vijf artikels minder. Het grootste deel van de artikels uit de Vlaamse en Franstalige pers ging niet dieper op de problematiek in, maar gaf op ironische toon bericht van de vertaalachterstand naar het Duits. Een voorbeeld hiervan is het artikel « Eupen weet nu pas dat ‘Prinz Laurent’ mag trouwen » uit Het Laatste Nieuws van 20 juni 2006.
In tweede instantie werd de Duitstalige pers onder de loep genomen. Die bestaat uit twee bronnen: het enige Duitstalige dagblad Grenz-Echo en de webpagina van de Belgischer Rundfunk, de publieke omroep van de Duitstalige Gemeenschap. Het aantal artikels over de thematiek was zo groot dat enkel de artikels van januari 2009 tot april 2012 grondig geanalyseerd werden. Uit de in totaal 173 artikels uit die periode blijkt dat er tijdens de afgelopen jaren enige verbetering bij de vertaling van federale wetten geboekt werd, maar dat de vertaalachterstand desondanks nog zeer hoog is. De Duitstalige bevolking komt bijna dagelijks in aanraking met schending van haar taalrechten bij voorbeeld in de vorm van verkeersborden in het Frans of niet vertaalde administratieve documenten. Belangrijk informatiemateriaal voor onder andere personen met een handicap en richtlijnen voor bij voorbeeld de horecasector zijn niet in het Duits beschikbaar. Een grote vertaalachterstand bestaat nog steeds bij de websites van federale overheidsdiensten, van het Waalse gewest en van de provincie Luik. De internetpagina van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg is bij voorbeeld wel in het Engels, maar niet in het Duits beschikbaar. De websites van het Waalse Gewest bestaan enkel in het Frans.
Men zou zich kunnen afvragen of dit omslachtige en prijzige taalbeleid voor een bevolkingsgroep kleiner dan die van de gemeente Aalst überhaupt wel nodig is. Vanwege het territorialiteitsprincipe heeft de Duitstalige Gemeenschap als territoriale minderheid recht op het gebruik van haar eigen taal. Maar promoot de Duitstalige Gemeenschap zich niet vaak zelf als meertalige gemeenschap? Inderdaad wordt de meertaligheid in de DG intensief en op verschillende manieren bevorderd. Toch mag niet worden vergeten dat meertaligheid vaak samen gaat met een hoger opleidingsniveau. Zo hebben degenen die aan een Franstalige universiteit hebben gestudeerd wellicht een betere kennis van het Frans dan degenen die een beroepsopleiding in een Duitstalig bedrijf achter de rug hebben. Niet-vertaling naar het Duits raakt dan vooral ook de sociaal zwakkeren en kan in die zin als asociaal worden bestempeld.
In een democratie wordt de burger geacht de wet te kennen en na te leven. Niet-vertaling van de wettelijke bepalingen weerhoudt de Duitstalige burger echter van de rechtstreekse toegang tot de wetgeving. Bovendien wordt hij door taalbarrières van de participatie in het democratische systeem weerhouden. De vertaalachterstand voor Duitstalig België staat in tegenstelling tot de taalwetgeving en kan niet alleen als asociaal, maar ook als niet-democratisch worden beschouwd. De steeds terugkerende eisen naar meer vertaling van Duitstalige politici zijn dan ook gegrond.
De vertaalachterstand geeft verder inzicht in de perceptie van de Duitstalige Gemeenschap en in de machtsrelaties tussen de taalgemeenschappen. De Duitstalige Gemeenschap is in theorie gelijkwaardig aan de Vlaamse en de Franse Gemeenschap. Indien echter systematisch van vertaling naar het Duits wordt afgezien, zou men daaruit kunnen concluderen dat de Duitstalige Gemeenschap niet in haar eigenheid gerespecteerd wordt en niet als volwaardig wordt beschouwd.
De Fijter heeft haar thesis overigens in de drie landstalen geschreven. So entstand eine perfekte Einheit zwischen Form und Inhalt dieser gesellschaftsrelevanten Studie. À vous de juger.
Begenat-Neuschäfer A. 2010: Die Deutschsprachige Gemeinschaft Belgiens : eine Bestandsaufnahme, Lang, Frankfurt-am-Main.
Bergmans B. 1986: Le statut juridique de la langue allemande en Belgique, Cabay, Louvain-la-Neuve.
Bertl J. 2004: Die öffentliche Stellung der deutschen Sprache in Belgien, Diplomarbeit, deutsche Philologie an der Geistes‐ und Kulturwissenschaftlichen Fakultät der Universität Jena, Wenen.
Branchadell A. 2011: Minority languages and translation in Handbook of Translation Studies, Vol. 2, Gambier Y. & Van Doorslaer L. (eds.), 97-101, Benjamins, Amsterdam.
Brüll C. 2005: Un passé mouvementé : l’histoire de la Communauté germanophone de Belgique, in La Communauté germanophone de Belgique – Die Deutschsprachige Gemeinschaft Belgiens,
K. Stangherlin (ed.), la charte, Brussel.
Christen B. 2005: La traduction en langue allemande des textes normatifs, in La Communauté germanophone de Belgique – Die Deutschsprachige Gemeinschaft Belgiens, K. Stangherlin (ed.), la charte, Brussel.
Cremer F., Hennes H., Jenniges H., ea. (red) 1990: Grenzland seit Menschengedenken – Identität und Zukunft der Deutschsprachigen Gemeinschaft Belgiens, Biblio-Kassette 4 Autonomie und Ausblick, Eupen
Cronin M. 1995: Altered States : Translation and Minority Languages, TTR : traduction, terminologie, rédaction, Vol. 8, n°1, p. 85-103.
Fonteyn G. 2010: Grensgebied – Van Voeren tot Sankt Vith, uitgeverij EPO, Berchem.
Fouces O.D. 2005: Translation policy for minority languages in the European Union : Globalisation and resistance, in Less Translated Languages, Branchadell A. & West L.M. (eds.), 95-104, Benjamins, Amsterdam.
Garciá González M. 2005: Translation of minority languages in bilingual and multilingual communities, in Less Translated Languages, Branchadell A. & West L.M. (eds.), 105-123, Benjamins, Amsterdam.
Heck R. 2010: Von Deserteuren in Eupen-Malmedy, Grenz-Echo Verlag, Eupen.
Hennes T. 2004: Analyse comparative de l’emploi des langues dans les rapports entre l’administration et le citoyen de la minorité germanophone de la région de langue allemande en Belgique et de la région du Trentin‐Haut Adige en Italie, UCL, Louvain‐La‐Neuve.
Meylaerts R. 2010: Multilingualism and translation in Handbook of Translation Studies, Vol. 1, Gambier Y. & Van Doorslaer L. (eds.), 227-230, Benjamins, Amsterdam.
Meylaerts R. 2009: ‘Et pour les Flamands, la même chose’ : quelle politique de traduction pour quelles minorités linguistiques ?, Meta 54 (1) : 7-21.
Reynebeau M. 2006: Een geschiedenis van België, Lannoo, Tielt.
Thomas S. 2006: La minorité mieux protégée du monde?, in Brems E., Stokx R. (Hgs.), Recht en minderheden, de ene diversiteit is de andere niet, die keure, Brugge, p. 61‐83.
Thomason S.G. 2001: Language Contact – An introduction, Edinburgh University Press, Edinburgh.
Vanden Boer A. 2006: Die deutsche Sprache in Belgien : Hintergrund und Forschungsperspektiven, in Cahiers de l’Institut de Linguistique de Louvain, Louvain-la-Neuve, p. 333-348.
Vanden Boer A. 2007: Meertaligheid in de Belgische administratie: Duits in theorie en praktijk, in Handelingen Koninklijke Zuid‐Nederlandse Maatschappij, Gent, p. 147‐159.
Vanden Boer A. 2009: Does Belgium’s language policy concerning German fit the population’s needs?, in The Annual of language & politics and Politics of identity issue 3, p. 27-42.
Vanden Boer A. 2011: Sprachkonfliktforschung in Sprachkontaktgebieten: Die öffentliche Meinung zu Aspekten der Position der deutschsprachigen Belgier im belgischen föderalen System, dissertatie, Leuven.
Van Doorslaer L. 2009: How language and (non-)translation impact on media newsrooms. The case of newspapers in Belgium, Perspectives 17 (2) : 83-92.
Venuti L. 1998: Introduction in Translation and Minority, Special Issue of The Translator, Vol 4, N°2, 135-144.
Van Nieuwenhove J. 1997: De minimis non curat praetor? Over de Duitse vertaling van rechtsnormen, T.B.P.
Vogel W. 2005: L’emploi de la langue allemande en matière administrative et devant la section d’administration du Conseil d’Etat, in La Communauté germanophone de Belgique – Die Deutschsprachige Gemeinschaft Belgiens, K. Stangherlin (ed.), la charte, Brussel.
Warny H. 2007: Zwei Jahrhunderte deutschsprachige Zeitung in Ostbelgien, Grenz-Echo Verlag, Eupen.
Wenselaers S. 2008: De laatste Belgen – Een geschiedenis van de Oostkantons, Meulenhoff/Manteau, Antwerpen.
Belgisch Staatsblad: http://www.ejustice.just.fgov.be/tsv_pub/index_n.htm
Belgischer Rundfunk: www.brf.be
Centrale Dienst voor Duitse Vertaling: www.scta.be
Duitstalige Gemeenschap: www.dglive.be
Duitstalig ministerie afdeling onderwijs, opleiding en tewerkstelling: www.bildungsserver.be
Federale Overheidsdienst Justitie: www.ejustice.just.fgov.be
Grenz-Echo: www.grenzecho.net
Informatie en diensten van de overheid: www.belgium.be
Le Soir: www.lesoir.be
La Libre Belgique: www.lalibre.be
Waals Gewest: www.wallonie.be
Figure 1: Communauté germanophone de Belgique – Deutschsprachige Gemeinschaft Belgiens: La base territoriale de juridiction. [Online afbeelding] Gedownload op 19 december 2011 van http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/europe/belgiqueger.htm.
Figure 2: Histoire de la Meuse Wallonne: 1939. Traité des XXIV articles : la Belgique dépécée. [Online afbeelding] Gedownload op 19 december 2011 van http://meuse-histoire-balade.e-monsite.com/pages/namur-la-position-fortifiee-de-brialmont.html.
De afbeeldingen op pagina 3 en pagina 118 zijn eigendom van de auteur.