De Franse officieren in het Belgische leger tijdens de eerste helft van de 19de eeuw

Boris Claes
Persbericht

De Franse officieren in het Belgische leger tijdens de eerste helft van de 19de eeuw

Boris Claes – De vergeten figuren van de Belgische Revolutie

8 april 1900, het was net voor middernacht in het regenachtige Schaarbeek, de temperatuur lag maar juist boven het vriespunt en de ijskoude wind drong door tot op het bot. In deze bekend klinkende weersomstandigheden overleed de uit Frankrijk afkomstige Louis-Alfred-Antoine-Wenceslas Sclobas op de leeftijd van 87 jaar, 5 maanden en 27 dagen[1]. Sclobas, een voormalig generaal uit het Belgische leger, was waarschijnlijk zowat de laatste overlevende van honderden van zijn landgenoten die in de vroege jaren 1830 dienst hadden genomen.

Deze soms wat vergeten buitenlandse militairen hadden daarvoor de kans gekregen door de specifieke omstandigheden van hun tijd. België was immers een kersverse natie in opbouw sinds het zich op 4 oktober 1830 onafhankelijk had verklaard van de Noordelijke Nederlanden. In die troebele tijden kwam een degelijk georganiseerd leger goed van pas. Nederland met zijn autocratische koning Willem I mocht wel eens het idee krijgen om België terug in te pikken (wat deze laatste een jaar later ook effectief probeerde). Het hoeft niet veel verbeelding dat een goed leger niet zomaar kwam aanwaaien. Maar één van de op te lossen problemen was het tekort aan goede officieren die het Belgische leger vorm moesten geven. Zonder hen zouden de Belgische troepen maar een losse verzameling rebellen blijven, ongeregeld en ineffectief in een echte oorlog. Dit kwam vooral doordat er te weinig Belgische officieren in het voormalige Nederlandse leger hadden gezeten. Toen België zich onafhankelijk verklaarde moesten de nieuwe legerofficieren ergens anders worden gezocht. Er werden dan maar snel voormalige onderofficieren bevorderd of zelfs burgers die zich op de een of andere wijze hadden bewezen in de Belgisch-Nederlandse conflicten. Iets wat naar alle waarschijnlijkheid niet altijd eerlijk ging. Het befaamde ‘ons-kent-ons-sfeertje’ weet u wel. Een veelzeggend voorbeeld was de in Frankrijk geboren Pierre Chazal die al op zijn 22ste uit het niets de rang van luitenant-kolonel kreeg. Niet toevallig was hij in de jaren daarvoor goed bevriend geraakt met een van de belangrijkste figuren van de Belgische Revolutie, de Luikse advocaat Charles Rogier (en ook van Franse afkomst) die later nog de Liberale Partij zou mee oprichten.

Bijkomend werd het Belgische leger opengesteld voor buitenlandse militairen (zeker voor potentiële officieren) en andere allochtone vrijwilligers. Via een politiek akkoord met Frankrijk zouden later zelfs Franse beroepsofficieren worden getransfereerd naar het Belgische leger. Daarmee waren de problemen echter niet opgelost. Een aantal van de toegestroomde ‘militairen’ waren van nogal twijfelachtige aard en bedoelingen. Deze mogelijk lucratieve revolutie trok een bonte boel van figuren aan – herrieschoppers, oplichters, avonturiers, studenten … Het deed de Engelse diplomaat Charles White met enig kleurrijk gevoel voor overdrijving opmerken: “Even as the fumes of carnage are said to allure beasts and birds of prey, so the rumours of these sanguinary scenes attracted numerous adventures (…) fierce, disorderly hordes, having of soldiers nothing but the reckless valour and the thirst for licentious indulgence, uncurbed by discipline[2].

Hoe dan ook, in de eerste jaren van de Belgische onafhankelijkheid bleven er buitenlanders toetreden tot (onder andere) het officierenkorps, al hadden ze niet noodzakelijk enige militaire voorgeschiedenis. Tot de hoogste legerrangen kon men dan misschien niet zomaar doordringen, een postje als (lager) officier was zeker niet onmogelijk. Dit betekende een voor zijn tijd interessante vorm van werkzekerheid die daarenboven niet zonder enig sociaal aanzien was. Alles bij elkaar hoeft het niet te verwonderen dat de discipline in het Belgische leger nog lang van niet al te hoge kwaliteit zou zijn. Men was er wel in geslaagd om een nieuw leger op poten te zetten – ordinaire gevechten, duels en conflicten met de lokale bevolking waren zeker nog niet uit de lucht. Bovendien kregen in bijzonder de buitenlandse officieren het aan de stok met de autochtone officieren die in de meerderheid waren. Deze laatste waren niet zozeer door buitengewoon grote mate van racisme gedreven, maar eerder door jaloezie. Ondanks de relatieve toegankelijkheid van het officiersberoep bleef de ongelijkheid daarbinnen nog wel vrij groot. De meerderheid zou nooit veel hoger dan de graad van kapitein geraken. Die ‘andere’ militairen konden wel eens vervelende concurrentie vormen. Dat ze bovendien als ‘vreemd’ konden worden betiteld kwam alleen maar goed uit. De angst voor (vermeende) ‘indringers’, het lijkt spijtig genoeg van alle tijden.

 

[1]Op 08 april ‘s avonds was het betrokken met lichte regen vanaf ongeveer middernacht in de streek van Schaarbeek. De wind kwam uit NW- lijke richting en de temperatuur schommelde rond 3°C”. (Aldus Luc Debontridder, verantwoordelijke voor de dienst Inlichtingen van het KMI)

Zie ook: KLM, Fonds Officierendossiers, Sclobas Louis-Alfred-Antoine-Wenceslas, nr. 560, Doodsbrief Sclobas, 09.04.1900

[2]Zoals het schijnt dat de geuren van een slachting beesten en roofvogels aantrekt, zo trokken de geruchten over deze bloedige scènes ontelbare avonturiers aan (…) woeste, wanordelijke horden, alleen gelijkend aan soldaten door hun roekeloze moed en dorst voor ongebreidelde uitspattingen, ongetemd door discipline” (Eigen vertaling) 

Zie ook: WHITE (Charles). The Belgic Revolution of 1830. Londen, Whittaker, 1835, p. 12. (VOL. II)

 

Bibliografie

Bibliografie

Afkortingen

ARA: Algemeen Rijksarchief

BTNG: Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis

BTMG: Belgisch Tijdschrift voor Militaire Geschiedenis

CF: Carnet de la Fourragère

KLM: Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis

KUL: Katholieke Universiteit Leuven

VUB: Vrije Universiteit Brussel

 

Gepubliceerd bronmateriaal

Artikels & Boeken

BRONNE (Carlo). Les débuts de l’armée belge et les généraux français. Lettres inédits de Léopold Ier, in: L’Armée-La Nation, 1951, 6e jrg., nr. 2, p. 7-9.

De la défense nationale et du danger de conserver des officiers étrangers dans l’armée belge. Brussel, J.H. Briard, 1853, 31 p[1].

DUCHESNE (Albert). A propos de la commémoration du fondateur de la dynastie 1865-1965. Léopold Ier et la défense nationale, d’après sa correspondance avec le général Chazal, in: BTMG, 1965, 16e série,  nr. 3, p. 158-176.

VANDEWOUDE (Emile). In het raam van de herinrichting van het Belgisch leger. Richtlijnen van koning Leopold I aan luitenant-generaal Desprez, in: BTMG, 1966, 16e série, nr. 7-8, p. 437-448.

Internet

Parlementaire documenten Senaat en Kamer van Volksvertegenwoordigers[2]

 

Officiële publicaties

Annuaire Militaire

Pasinomie

Recueil Administratif – (en opvolger) Journal Militaire Officiel

 

Ongepubliceerd bronmateriaal

Archieven

ARA, Gouvernement Provisoire et Régence 

KLM, Fonds Officierendossiers

 

Inventarissen

BOIJEN (Richard). Inventaris van het archieffonds “België in de periode 1830-1839”. Brussel, Koninklijk Legermuseum, 1979, 44 p.

BOIJEN (Richard). Inventaris van het archieffonds “Officierendossiers 1-1000”. Brussel, Koninklijk Legermuseum, 1985, 129 p.

BOIJEN (Richard). Inventaris van het archieffonds “Officierendossiers 1001-2000”. Brussel, Koninklijk Legermuseum, 1986, 126 p.

BOIJEN (Richard). Inventaris van het archieffonds “Officierendossiers 2001-3000”. Brussel, Koninklijk Legermuseum, 1986, 116 p.

BOIJEN (Richard). Inventaris van het archieffonds “Officierendossiers 3001-4000”. Brussel, Koninklijk Legermuseum, 1986, 108 p.

BOIJEN (Richard). Inventaris van het archieffonds “Officierendossiers 4001-5000”. Brussel, Koninklijk Legermuseum, 1987, 100 p.

BOIJEN (Richard). Inventaris van het archieffonds “Belgische Marine, 1809-1945/1946”. Brussel, Koninklijk Legermuseum, 1987, 30 p.

 

Literatuur

Artikels & Boeken

ARNOULD (Maurice A.). Achille Murat en Belgique, in: Carnet de la Fourragère, 1936-1940, 4e série, nr. 6, p. 573-607; 5e série, nr. 1, p. 58-82 + p. 181-191 + p. 280-304; 6e série, nr. 1, p. 82-95; 6e série, nr. 2, p. 102-124; 6e série, nr. 5, p. 444-464.

BAYCROFT (Timothy). Culture, identity and nationalism: French Flanders in the nineteenth and twentieth centuries. Woodbridge, Royal Historical Society – The Boydell Press, 2004, 233 p.

BAYLY (C.A.). The birth of the modern world: 1780-1914. MA – Oxford – Victoria, Blackwell Publishing, 2010, 540 p.

BETLEY (Jan Andrzej). Belgium and Poland in international relations 1830-1831. ’s-Gravenhage, Mouton, 1960, 288 p. 

BLOM (J.C.H.) en LAMBERTS (E.) (eds.). Geschiedenis van de Nederlanden. Baarn, HBuitgevers, 2010, 432 p.

BLOK (D.P.), PREVENIER (W.), ROORDA (D.J.) e.a. (eds.). Nieuwste Tijd. Bussum, Unieboek, 1983, 417 p. (ALGEMENE GESCHIEDENIS DER NEDERLANDEN, VOL. XI)

BOIJEN (Richard). Het leger als smeltkroes van de natie?, in: Bijdragen tot de Eigentijdse Geschiedenis, 1997, nr. 3, p. 55-70.

BRUYÈRE-OSTELLS (Walter). La grande armée de la liberté. Parijs, Tallandier, 2009, 335 p.

CAESTECKER (Frank). In het kielzog van de natie-staat. De politiek van de nationaliteitsverwerving, -toekenning en -verlies in België, 1830-1909, in: BTNG, 1997, 27e jrg., nr. 3-4, p. 323-349.

COOLSAET (Rik). België en zijn buitenlandse politiek: 1830-1990. Leuven, Van Halewyck, 1998, 670 p.

DE LANNOY (F.). Une rupture diplomatique germano-belge au XIXe siècle. L’affaire Skrzynecki, in: Revue Générale, 1920, 53e jrg., nr. 103, p. 194-208 en p. 330-345.

DENECKERE (Gita). Leopold I. De eerste koning van Europa 1790-1865. Antwerpen, De Bezige Bij, 2011, 736 p.

DE RYCKEL (L.D.H.). Historique de l’établissement militaire de la Belgique. Gent, Van Doosselaere, 1907, 406 p. (VOL. I)

DE SOPOCKO (H.). La participation des officiers polonais à l’organisation de l’armée belge en 1831, in: Les Cahiers Historiques, 1965, 4e série, nr. 37, p. 83-86. 

DE VOS (Luc). Het dagelijkse leven van de Belgische soldaat 1830-1848, in: BTMG, 1981-1982, 24e jrg., nr. 1, p. 465-494 en p. 529-560.

DE VOS (Luc). De smeltkroes. De Belgische krijgsmacht als natievormende factor, 1830-1885, in: BTNG, 1984, 15e jrg., nr. 3-4, p. 421-460.

DUBOIS (Sébastien). L’invention de la Belgique: genèse d’un État-Nation 1648-1830. Brussel, Éditions Racine, 2005, 440 p.

DUCHESNE (Albert). Pourquoi et dans quelle mesure l’armée belge à ses débuts a-t-elle subi des influences françaises?, in: RBHM, 1966, 16e série, nr. 4, p. 224-235.

FLERON-DUBOIS (Jean). Les officiers polonais dans l’armée belge après 1830, in: Cahiers Léopoldiens, 1961, 2e série, nr. 10, p. 65-71.

FORREST (Alan) en JONES (Peter) (eds.). Reshaping France: town, country and region during the French Revolution. Manchester – New York, Manchester University Press, 1991, 258 p.

GARSOU (Jules). Un grand soldat: le général baron Chazal 1808-1892. Brussel, Office de Publicité, 1946, 57 p.

GODDEERIS (Idesbald). ‘Belgique – terre d’accueil’: Perceptie en attractiviteit van België als gastland bij Poolse politieke migranten (1831-1846), in: BTNG, 1999, 29e jrg., nr. 3-4, p. 261-314.

GODDEERIS (Idesbald). De strijd van de witte adelaar: geschiedenis van Polen. Leuven, Acco, 2000, 318 p.

GODDEERIS (Idesbald). Van favoritisme naar legaliteit. De Belgische tolerantiedrempel voor politieke activiteiten van ballingen, 1830-1914, in: BTNG, 2010, 40e jrg., nr. 3, p. 313-344.

GODDEERIS (Idesbald) en LIERNEUX (Pierre) (eds.). 1830: Insurrection polonaise, indépendance belge. 1830: Poolse opstand, Belgische onafhankelijkheid. Louvain-La-Neuve, Academia Bruylant, 2001, 158 p.

JANSSENS (Jeroen). De Belgische natie viert: de Belgische nationale feesten, 1830-1914. Leuven, Universitaire Pers, 2001, 269 p.

JANSSENS (Jeroen). De helden van 1830: alle feiten en mythes. Amsterdam – Antwerpen, Meulenhoff/Manteau, 2005, 205 p.  

KEUNINGS (Luc). Geheime politie en politiegeheimen in Brussel in de 19de eeuw. Brussel, 2006, Musea van de Stad Brussel, 63 p. (HISTORIA BRUXELLAE, 11)

LAUWERS (Ben). De zaak Skrzynecki. Een episode der diplomatieke betrekkingen tussen Oostenrijk en België (1839), in: BTMG, 1970, 18e série, nr. 7, p. 535-560.

LECONTE (Jacques-Robert). Le Comte Armand de Brochowski. Officier polonais au service de la Belgique, in: CF, 1949, 8e série, nr. 8, p. 482-492.

LECONTE (Jacques-Robert). La formation historique de l’armée belge : les officiers étrangers au service de la Belgique (1830-1853). Brussel, Éditions Universitaires, 1949, 277 p. 

LECONTE (Louis). Les légions belges-parisiennes et autre formations de volontaires venues de France en 1830. Brussel, Éditions L’Avenir, “s.d.”, 182 p.

LECONTE (Louis). Les essais de légion étrangère en Belgique, in: Annales de la Société Royale d’Archéologie de Bruxelles, 1919, 28e jrg., p. 183-289[3].

LECONTE (Louis). Profils révolutionnaires, Don Juan Van Halen, in: Carnet de la Fourragère, 1924, 1e série, nr. 1, p. 27-36.

LECONTE (Louis). Profils révolutionnaires, le général Anne-François Mellinet, in: CF, 1925, 1e série, nr. 2, p. 37-45.

LECONTE (Louis). Profils révolutionnaires, Le vicomte Adolphe de Pontécoulant, in: Carnet de la Fourragère, 1925, 1e série, nr. 3, p. 35-42.

LECONTE (Louis). Profils révolutionnaires, Ernest Grégoire, in: Carnet de la Fourragère, 1926, 1e série, nr. 4, p. 69-75.

LECONTE (Louis). Profils révolutionnaires, Le Major Bernier de Valanthiennes, in: Carnet de la Fourragère, 1927, 1e série, nr. 6, p. 99-105.

LECONTE (Louis). Un homme de la Révolution: le général Niellon. Brugge, Desclée De Brouwer & Cie, 1929, 12 p.

LECONTE (Louis) Profils révolutionnaires. Le premier blessé des combats de Bruxelles de 1830. Le major Stieldorff, in: Carnet de la Fourragère, 1933, 4e série, nr. 1, p. 324-338.

LECONTE (Louis). Le général Chapelié et la major Bailly, premier commandant et commandant second de l’École Militaire, in: Carnet de la Fourragère, 1935, 4e série, nr. 4, p. 339-410.

LECONTE (Louis). Profils révolutionnaires, Le faut vicomte Charlet de Culhat, in: Carnet de la Fourragère, 1943, 7e série, nr. 2, p. 159-176.

LECONTE (Louis). Le lieutenant général baron Chazal, ministre de la Guerre, in: CF, 1954, 11e série, nr. 3, p. 191-220.

LEEN (Frederik) en MARECHAL (Dominique) (eds.). Museum voor Moderne Kunst. Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, 2005, 269 p.

LUKASZEWSKI (Jerzy). Les révolutions belge et polonaise 1830-1831, in: Revue Générale Belge, 1980, 116e jrg., nr. 12, p. 23-42.

MEEUS (Thérèse). Le général Jean Skrzynecki, conseiller politique et spirituel de Montalembert, in: CF, 1950, 9e série, nr. 1, p. 61-72.

MERZBACH (Charles). Les officiers polonais dans l’armée belge après 1830, in: Le Flambeau, 1931, nr. 23, 12 p.

MERZBACH (Charles). L'émigration polonaise en Belgique après 1830 et 1863, in: Le Flambeau, 1933, nr. 43, 20 p.

MORELLI (Anne) (ed.). Geschiedenis van het eigen volk: de vreemdeling in België van de prehistorie tot nu. Leuven, Kritak, 1993, 340 p.

MORELLI (Anne). Travaux récents sur l’histoire de l’immigration en Belgique. Recent onderzoek naar de geschiedenis van immigranten in België, in: BTNG, 2007, 37e jrg., nr. 3-4, p. 281-286.

PERELMAN-LIWER (F.). La Belgique et la révolution polonaise de 1830. Brussel, Office de Publicité, 1948, 71 p.

PERELMAN-LIWER (F.). Soixante mille Russes qui devaient nous mater en 1830 furent retenus par la Pologne, in: Les Cahiers Léopoldiens, 1962, nr. 14, p. 3-14.

PETTIAUX (Fernand). La participation des officiers polonais à la formation de l’armée belge. Brussel, École Royale Militaire Bruxelles, 1960, 96 p.

SMITH (Anthony D.). The nation in history. Historiographical debates about ethnicity and nationalism. Cambridge, Polity Press, 2000, 106 p.

STENGERS (Jean). Les racines de la Belgique: jusqu’à la Révolution de 1830. Brussel, Éditions Racine, 2000, 342 p. (HISTOIRE DU SENTIMENT NATIONALE EN BELGIQUE DES ORIGINES À 1918, VOL. I) 

STENGERS (Jean), BAERTEN (J.), BARTIER (J.) e.a. (eds.). Brussel: groei van een hoofdstad. Antwerpen, Mercatorfonds, 1979, 453 p.

STENGERS (Jean) en GUBIN (Éliane). Le grand siècle de la nationalité belge: de 1830 à 1918. Brussel, Éditions Racine, 2002, 234 p. (HISTOIRE DU SENTIMENT NATIONALE EN BELGIQUE DES ORIGINES À 1918, VOL. II)

TERLINDEN (Charles). L’établissement des relations diplomatiques entre la Belgique et la Russie (1852-1853). Parijs, Plon-Nourrit, 1924, 38 p.

TERLINDEN (Charles). Histoire militaire des belges. Brussel, La Renaissance du Livre, 1931, 399 p.

VAN DEN EECKHOUT (Patricia) en VANTHEMSCHE (Guy) (eds.). Bronnen voor de studie van het hedendaagse België, 19e-21e eeuw. Brussel, Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, 2009, 1629 p.

VANDERSTEENE (Liesbeth). Polonofilie, nationalisme en nationale identiteit: Belgische reacties op de eerste Poolse vluchtelingen van de 'Grote Emigratie' (1831-1832), in: BTNG, 2000, 30e jrg., nr. 1-2, p. 49-130.

VANDERSTEENE (Liesbeth) en SCHIEPERS (Pieter). Natievorming, nationalisme en vreemdelingen. Beeldvorming rond vreemdelingen en Belgen in de Kamerdiscussies over de eerste Belgische vreemdelingenwet, in: BTNG, 1994-1995, nr. 1-2, p. 31-78.

VAN OPBROECKE (Roland). 1830: de geboorte van een staat. “s.l.”, Roularta Books, 2010, 349 p. 

VAN OUTRIVE (Lode), CARTUYVELS (Yves) en PONSAERS (Paul). Sire, ik ben ongerust. Geschiedenis van de Belgische politie: 1794-1991. Leuven, Kritak, 1992, 367 p.

VANTHEMSCHE (Guy), DE METSENAERE (Machteld) en BURGELMAN (Jean-Claude) (eds.). De tuin van heden: dertig jaar wetenschappelijk onderzoek over de hedendaagse Belgische samenleving. Brussel, VUB Press, 2007, 658 p.

VIATOUR (Gustave) en GEENS (Louis). Étude sur l’armée belge. Gent, Vanderpoorten, 1896, 378 p.  

WANTY (Emile). Le milieu militaire belge de 1831 à 1914. Brussel, Palais des Académies, 1957, 318 p.

WHITE (Charles). The Belgic Revolution of 1830. Londen, Whittaker, 1835, 440 p. (VOL. II)

WITTE (Els), NANDRIN (Jean-Pierre), GUBIN (Eliane) e.a. (eds.). Nieuwe Geschiedenis van België 1830-1905. Brussel, Lannoo, 2005, 678 p. (NIEUWE GESCHIEDENIS VAN BELGIË, VOL. I)

WYSOKINSKA (Teresa) (ed.). Joachim Lelewel à Bruxelles de 1833 à 1861. Brussel, Centre International Lelewel d'Études et d'Informations Historiques, 1987, 256 p.

 

Eindverhandelingen

BRUYÈRE-OSTELLS (Walter). Les officiers de la Grande Armée dans les mouvements nationaux et libéraux (1815-1833). Parijs, Université Paris-Sorbonne, onuitgegeven doctoraatsverhandeling, 2005, 638 p.

CASTELYN (Jurgen). Vreemdelingenbeleid en politieke migratie in België (1848-1851). Leuven, KUL, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 2002, 133 p.

GODDEERIS (Idesbald). De Poolse Wielka Emigracja in België (1831-1846/8). Leuven, KUL, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 1997, 329 p.

GODDEERIS (Idesbald). De verleiding van de legitimiteit: Poolse exilpolitik in België, 1830 - 1870 en 1945 - 1980. Leuven, KUL, onuitgegeven doctoraatsverhandeling, 2001, 646 p. 

LAUWERS (Ben). Diplomatieke betrekkingen tussen België en Oostenrijk vanaf 1830 tot 1839. Leuven, KUL, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 1968, 275 p.

LECONTE (Jacques-Robert). La question des officiers étrangers en Belgique et ses corollaires envisagés au point de vue de la colonisation 1830-1867. Leuven, KUL, onuitgegeven doctoraatsverhandeling, 1943, 387 p.

QUANTEN (Kris J.). De officieren van het Belgische leger in de 19de eeuw. Een historisch-sociologische benadering. Brussel, VUB, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 1999, 172 p.

VANDERSTAPPEN (Anne). Polonofilie in België, inzonderheid 1830-1832. Leuven, KUL, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 1984, 110 p.

VAN DYCK (Kathleen). Het vreemdelingenbeleid in België 1830-1848. Leuven, KUL, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 2006, 90 p.

 

Internet

“s.n.”. 27 september, “s.d.”. http://www.cfwb.be/typo3temp/pics/9701089b2e.jpg [02.02.2012].

“s.n.”. Bestand: France departements regions narrow.jpg, 21.03.2007. http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:France_departements_regions_narrow.jpg [30.10.2011].

“s.n.”. De Belgische grondwet van 7 februari 1831, “s.d.”.  http://www.dbnl.org/tekst/_bel003belg01_01/_bel003belg01_01_0012.php [25.02.2012].

“s.n.”. Dr. Timothy Baycroft, B.A. (Mt. Allison), B. Phil. (Louvain), D.EA. (Paris), Ph.D. (Cantab), “s.d.”. http://www.shef.ac.uk/history/staff/timothy_baycroft [06.03.2012].

“s.n.”. Geschiedenis en ontstaan van de provincie Vlaams-Brabant, “s.d.”. http://www.vlaamsbrabant.be/over-de-provincie/kennismaking/geschiedenis/index.jsp [28.02.2012].

“s.n.”. Graden, “s.d.”. http://www.mil.be/def/ranks/index.asp?lan=nl&ID=1&IDS=1&IDT=3 [17.11.2011].

“s.n.”. Prisse, Albert (1788-1856), 12.11.2003.

http://www.odis.be/pls/odis/opacuvw.toon_uvw?CHK=PS_31735&p_modus=O&P_DOC_TYPE_ID=HTM&refresh=undefined [25.04.2012].

“s.n.”. Température minimale (°C). Le dimanche 8 avril 1900/Température maximale (°C). Le dimanche 8 avril 1900, “s.d.”.

http://www.infoclimat.fr/archives/20e.php?jour=8&mois=4&an=1900 [01.10.2011].

“s.n.”. Tussen lokale autonomie en nationale migratiepolitiek: het beleid ten aanzien van ‘vreemdelingen’ in Antwerpen en Brussel, 1750-1914, 18.07.2011.

http://www.vub.ac.be/HIST/attachments/Vacature%20vreemdelingenbeleid.pdf [08.08.2011].

D’HONDT (Bart). Rogier, Charles (1800-1885), 16.01.2010. http://www.odis.be/pls/odis/opacuvw.toon_uvw?CHK=PS_524&p_modus=O&P_DOC_TYPE_ID=HTM&refresh=undefined [26.04.2012].

HEYLEN (Steve) en D’HONDT (Bart). François Tielemans (1799-1887), 24.04.2010. http://www.odis.be/pls/odis/opacuvw.toon_uvw?CHK=PS_523&p_modus=O&P_DOC_TYPE_ID=HTM&refresh=undefined [21.02.2012].

SCHOLLIERS (Peter). Grafieken, kaarten, bibliografie, artikelenlijst & URL’s: sociaal-economische problemen van de Hedendaagse Periode, 03.11.2010. http://www.vub.ac.be/SGES/scholliers1.html?cidReq=VUB4845 [10.03.2012].

 

[1] Digitale versie beschikbaar op: http://books.google.com/books?id=XGNbAAAAQAAJ&pg=PA3&dq=officiers+%C3%A9trangers&hl=nl&ei=kBtkTZ_FGIWWOo_k4M0N&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CDAQ6AEwAQ#v=onepage&q&f=false

[2] Gedigitaliseerd op: http://www.senate.be/www/?MIval=/index_senate&MENUID=22000&LANG=nl

[3] Digitale versie beschikbaar op: http://www.archive.org/stream/annalesbrux28sociuoft#page/182/mode/2up

 

Universiteit of Hogeschool
Geschiedenis
Publicatiejaar
2012
Promotor(en)
prof. dr. G. Vanthemsche
Share this on: