Inzicht in de biotoegankelijkheid van lycopeen in olie/tomaatmengsels na toepassen van hittebehandelingen en homogenisatie

Kristof

Met

Marc

Hendrickx

Hitte en homogenisatie als tools voor verbeterde opname van lycopeen, een antioxidant uit tomaten

Probleemstelling en onderzoeksstrategie

Veel mensen hebben steeds meer interesse in gezonde voeding. Zowel rauwe als verwerkte groenten en fruit zijn belangrijke onderdelen van een evenwichtig en gezond dieet omwille van hun gunstige nutritionele samenstelling. Binnen de groep van carotenoïden is lycopeen niet alleen verantwoordelijk voor de dieprode kleur van tomaten, maar heeft het enkele belangrijke eigenschappen in het menselijke lichaam als antioxidant. Antioxidanten vangen reactieve zuurstofmolecules en kunnen zo bescherming bieden tegen prostaatkanker en hart- en vaatziekten. Hoewel lycopeen in hoge concentratie aanwezig is in tomaten, verloopt de opname van deze fytochemische stof in het lichaam niet altijd optimaal. Lycopeen is sterk vetoplosbaar waardoor de vertering en opname van dit carotenoïde analoog verloopt aan deze van vetten en oliën. Spijtig genoeg zorgen de waterige tomatenstructuur en andere structurele barrières in de tomatencellen, zoals onder andere celwand/celmembraan, voor een verminderde vrijzetting van lycopeen uit rauwe tomatenpulp, een noodzakelijk voorwaarde voor de opname van dit antioxidant.

In dit thesisonderzoek werd onderzocht hoe procesvoering en productformulatie de vrijzetting van lycopeen uit tomatenpulp kunnen beïnvloeden. De hoeveelheid uit tomatenpulp vrijgezet lycopeen, aangeduid als biotoegankelijk lycopeen, werd telkens bepaald door zuivere tomatenpulp en olie/tomaatmengsels te onderwerpen aan een in vitro vertering. Uiteindelijk werd na vertering de fractie lycopeen dat uit de tomatenpulp vrijgezet werd bepaald. Eerst werd de invloed van toevoegen van olie aan tomatenpulp onderzocht. Hiernaast werd ook bestudeerd hoe hittebehandelingen, hogedrukhomogenisatie en combinaties van beiden een invloed kunnen uitoefenen op de vrijzetting van lycopeen uit zowel tomatenpulp als olie/tomaatmengsels.

Lipiden als transportmedium voor lycopeen

Lycopeen wordt in ons lichaam op dezelfde manier verteerd en geabsorbeerd als lipiden. De aanwezigheid van olie of vet in een maaltijd kan ervoor zorgen dat lycopeen gemakkelijker uit tomatenpulp kan vrijgezet worden. Olie kan het lycopeentransport over de waterige tomatenstructuur immers faciliteren. De mate waarin lipiden de biotoegankelijkheid van lycopeen kan verhogen is sterk afhankelijk van de hoeveelheid en de soort van de gebruikte lipiden. Verschillende soorten lipiden werden getest op hun vermogen om lycopeen beter vrij te zetten uit tomaten. Hiervoor werd telkens 5% lipide toegevoegd aan de tomatenpulp. Het onderzoek bevestigt dat toevoegen van olie leidt tot een verhoogde vrijzetting van lycopeen. Verder blijkt dat olijfolie het meest geschikt is om lycopeen uit tomaten vrij te zetten. Een scheutje olijfolie toevoegen aan tomatengerechten verbetert dus opname van lycopeen.

Verhitten van tomatenpulp

Naast het toevoegen van olie kan tomatenpulp verhit worden om een verhoogde vrijzetting van lycopeen te bekomen. Verhitting van tomatenpulp zorgt ervoor dat de celwand en celmembraan die tomatencellen omringen stukgemaakt worden. Lycopeen is binnenin tomatencellen verankerd door proteïnen aan membranen waardoor het moeilijk uit tomatencellen kan migreren. Anderzijds zorgen hoge temperaturen voor afbraak van de meeste vitamines en antioxidanten. Gelukkig is lycopeen een uitzondering en vertoont het een goede weerstand tegen hitte. Netto kan het opwarmen van tomaten hierdoor dus leiden tot verbeterde vrijzetting en opname van lycopeen. De resultaten uit dit onderzoek tonen aan dat enkel intense hittebehandelingen in staat zijn om tomatencellen dermate aan te tasten dat meer lycopeen vrijgezet wordt. Concreet zorgt verhitten van tomatenpulp gedurende 20 min bij 120 °C voor een verhoogde vrijzetting van lycopeen uit tomatenpulp terwijl dit niet waargenomen werd bij 90 °C. Deze stijging werd ook waargenomen wanneer 5% lipide aan de tomatenpulp toegevoegd werd alvorens de pulp te onderwerpen aan milde (20 min bij 70 °C of 90 °C) en intense (20 min bij 120 °C) hittebehandelingen. Intens verhitten van tomatenpulp heeft dus een positief effect op de vrijzetting van lycopeen, in het bijzonder in aanwezigheid van olie.

Homogeniseren van tomatenpulp

Hogedrukhomogenisatie (HPH) is een techniek die ervoor zorgt dat tomatencellen verscheurd worden in celfragmenten terwijl de oliedruppels fijnverdeeld worden in het water. Het stukmaken van de omringende celwand/celmembraanbarriëre door homogenisatie kan ervoor zorgen dat lycopeen beter uit de tomatenpulp kan vrijgezet worden. Spijtig genoeg komt deze theorie niet overeen met de waarnemingen. De vrijzetting van lycopeen bleef in de experimenten ongewijzigd na homogenisatie. Homogenisatie zorgt naast celdisruptie wat leidt tot een verhoging van de viscositeit van de tomatenpulp wat maakt dat de in vitro vertering van lipiden en het tomatenstaal minder goed verloopt en er minder lycopeen vrijgezet wordt. In het geval van tomaten heeft homogenisatie dus weinig invloed op de vrijzetting van lycopeen.

Homogeniseren en verhitten van tomatenpulp

Wanneer olie/tomaatmengsels na homogenisatie verhit worden kan dit aanleiding geven tot een verhoogde vrijzetting van lycopeen ten opzichte van deze in mengsels die enkel verhit worden. Dit is mogelijk omdat de tomatencellen immers reeds stukgemaakt werden alvorens ze verhit worden. Het onderzoek toont aan dat lycopeen al beter vrijgezet wordt bij lagere temperaturen (20 min bij 90 °C) wanneer het olie/tomaatmengsel eerst gehomogeniseerd werd, vergeleken met de hoge temperatuur (20 min bij 120 °C) die nodig zijn om verhoogde lycopeenvrijzetting in niet gehomogeniseerde olie/tomaatmengsels te bekomen. Hogedrukhomogenisatie, gevolgd door een milde hittebehandeling zorgt dus voor verhoogde vrijzetting van lycopeen uit olie/tomaatmengsels.

Verwerkte tomatenproducten versus kanker en hart- en vaatziekten

Naast een voldoende inname van lycopeenrijke tomatenproducten is het belangrijk dat lycopeen voldoende biotoegankelijk is. Verhoging van biotoegankelijkheid kan door olie aan de tomatenpulp toe te voegen, en deze intens (20 min bij 120 °C) te verhitten zodat lycopeen beter vrijkomt uit de tomatencellen. Ook homogenisatie van olie/tomaatmengsels, gevolgd door een milde (20 min bij 90 °C) hittebehandeling verhoogt de lycopeenvrijzetting uit het mengsel. De opname van lycopeen in het menselijk lichaam is van belang in het voorkomen van hart- en vaatziekten, welke in 2010 verantwoordelijk waren voor maar liefst 35% van het totaal aantal sterfgevallen in België (Bron: WHO). Consumptie van hittebehandelde tomatenproducten wordt in deze studie aanbevolen en kan geïntegreerd worden in een dieet dat rijk is aan vezelrijke componenten zoals groenten, fruit en granen.

Bibliografie

ADDIN EN.REFLIST Abdel-Aal, E.S.M. en Akhtar, M.H. (2006). Recent advances in the analyses of carotenoids and their role in human health. Current Pharmaceutical Analysis, Vol(2): 195-204.

Agarwal, S. en Rao, A.V. (1998). Tomato lycopene and low density lipoprotein oxidation: a human dietary intervention study. Lipids, Vol(33): 981-984.

Alberg, A. (2002). The influence of cigarette smoking on circulating concentrations of antioxidant micronutrients. Toxicology, Vol(180): 121-137.

Angersbach, A., Heinz, V., en Knorr, D. (1999). Electrophysiological model of intact and processed plant tissues: cell disintegration criteria. Biotechnology progress, Vol(15): 753.

APV. (2009). Cell disruption by homogenization.[on line]. SPX corporation. Beschikbaar op http://www.apv.com/pdf/catalogs/Cell_Disruption_by_Homogenization_3006_…. [Datum van opzoeking: 2 april 2012].

Armstrong, G.A. en Hearst, J.E. (1996). Carotenoids .2. Genetics and molecular biology of carotenoid pigment biosynthesis. Faseb Journal, Vol(10): 228-237.

Ax, K., Mayer-Miebach, E., Link, B., Schuchmann, H., en Schubert, H. (2003). Stability of lycopene in oil-in-water emulsions. Engineering in life sciences, Vol(3): 199-201.

Barsan, C., Sanchez-Bel, P., Rombaldi, C., Egea, I., Rossignol, M., Kuntz, M., Zouine, M., Latché, A., Bouzayen, M., en Pech, J. (2010). Characteristics of the tomato chromoplast revealed by proteomic analysis. Journal of Experimental Botany, Vol(61): 2413-2431.

Bayod, E., Mansson, P., Innings, F., Bergenstahl, B., en Tornberg, E. (2007). Low shear rheology of concentrated tomato products. Effect of particle size and time. Food biophysics, Vol(2): 146-157.

Ben-Shaul, Y. en Naftali, Y. (1969). The development and ultrastructure of lycopene bodies in chromoplasts of Lycopersicum esculentum. Protoplasma, Vol(67): 333-344.

Boileau, A.C., Merchen, N.R., Wasson, K., Atkinson, C.A., en Erdman, J.W. (1999). Cis-lycopene is more bioavailable than trans-lycopene in vitro and in vivo in lymph-cannulated ferrets. Journal of nutrition, Vol(129): 1176-1181.

Boileau, T.W., Boileau, A.C., en Erdman, J.W., Jr. (2002). Bioavailability of all-trans and cis-isomers of lycopene. Experimental Biology and Medicine, Vol(227): 914-919.

Boon, C.S., McClements, D.J., Weiss, J., en Decker, E.A. (2010). Factors influencing the chemical stability of carotenoids in foods. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, Vol(50): 515-532.

Borel, P. (2003). Factors affecting intestinal absorption of highly lipophilic food microconstituents (fat-soluble vitamins, carotenoids and phytosterols). Clinical Chemistry and Laboratory Medicine, Vol(41): 979-94.

Borel, P., Grolier, P., Armand, M., Partier, A., Lafont, H., Lairon, D., en Azais-Braesco, V. (1996). Carotenoids in biological emulsions: solubility, surface-to-core distribution, and release from lipid droplets. J Lipid Res, Vol(37): 250-61.

Borel, P., Tyssandier, V., Mekki, N., Grolier, P., Rochette, Y., Alexandre-Gouabau, M.C., Lairon, D., en Azaı̈s-Braesco, V. (1998). Chylomicron β-carotene and retinyl palmitate responses are dramatically diminished when men ingest β-carotene with medium-chain rather than long-chain triglycerides. Journal of nutrition, Vol(128): 1361-1367.

Bosković, M.A. (1979). Fate of lycopene in dehydrated tomato products: carotenoid isomerization in food system. Journal of food science, Vol(44): 84-86.

Bramley, P.M. (2000). Is lycopene beneficial to human health? Phytochemistry, Vol(54): 233-236.

Britton, G. (1995). Structure and properties of carotenoids in relation to function. Faseb Journal, Vol(9): 1551-1558.

Brown, M.J., Ferruzzi, M.G., Nguyen, M.L., Cooper, D.A., Eldridge, A.L., Schwartz, S.J., en White, W.S. (2004). Carotenoid bioavailability is higher from salads ingested with full-fat than with fat-reduced salad dressings as measured with electrochemical detection. The American journal of clinical nutrition, Vol(80): 396-403.

Buyse, J. (2010). Hoofdstuk: Lipiden. In: Voedingsleer. Kasteelpark Arenberg 30, 3001 Heverlee.

Castenmiller, J.J.M. en West, C.E. (1998). Bioavailability and bioconversion of carotenoids. Annual Review of Nutrition, Vol(18): 19-38.

Chasse, G.A., Mak, M.L., Deretey, E., Farkas, I., Torday, L.L., Papp, J.G., Sarma, D.S.R., Agarwal, A., Chakravarthi, S., Agarwal, S., en Rao, A.V. (2001). An ab initio computational study on selected lycopene isomers. Journal of Molecular Structure-Theochem, Vol(571): 27-37.

Chen, L., Stacewicz-Sapuntzakis, M., Duncan, C., Sharifi, R., Ghosh, L., van Breemen, R., Ashton, D., en Bowen, P.E. (2001). Oxidative DNA damage in prostate cancer patients consuming tomato sauce-based entrees as a whole-food intervention. Journal of the National Cancer Institute, Vol(93): 1872-1879.

Clark, J. (2007). Geometric (cis/trans) isomerism.[on line]. Clark, Jim. Beschikbaar op http://www.chemguide.co.uk/basicorg/isomerism/geometric.html. [Datum van opzoeking: 6 november 2011].

Colle, I.J.P., Andrys, A., Grundelius, A., Lemmens, L., Löfgren, A., van Buggenhout, S., van Loey, A., en Hendrickx, M. (2011a). Effect of pilot-scale aseptic processing on tomato soup quality parameters. Journal of food science, Vol(76): C714-C723.

Colle, I.J.P., Lemmens, L., Tolesa, G.N., Van Buggenhout, S., De Vleeschouwer, K., Van Loey, A.M., en Hendrickx, M.E. (2010a). Lycopene degradation and isomerization kinetics during thermal processing of an olive oil/tomato emulsion. Journal of agricultural and food chemistry, Vol(58): 12784-12789.

Colle, I.J.P., Lemmens, L., Van Buggenhout, S., Van Loey, A., en Hendrickx, M. (2010b). Effect of thermal processing on the degradation, isomerization, and bioaccessibility of lycopene in tomato pulp. Journal of food science, Vol(75): C753-C759.

Colle, I.J.P., Lemmens, L., Van Buggenhout, S., Van Loey, A., en Hendrickx, M. (2011b). Modeling lycopene degradation and isomerization in the presence of lipids. Food and Bioprocess Technology, 1-10.

Colle, I.J.P., Van Buggenhout, S., Lemmens, L., Van Loey, A.M., en Hendrickx, M.E. (2012). The type and quantity of lipids present during digestion influence the in vitro bioaccessibility of lycopene from raw tomato pulp. Food Research International, Vol(45): 250-255.

Colle, I.J.P., Van Buggenhout, S., van Loey, A., en Hendrickx, M. (2010c). High pressure homogenization followed by thermal processing of tomato pulp: Influence on microstructure and lycopene in vitro bioaccessibility. Food Research International, Vol(43): 2193-2200.

Devaraj, S., Mathur, S., Basu, A., Aung, H., Vasu, V.T., Meyers, S., en Jialal, I. (2008). A dose-response study on the effects of purified lycopene supplementation on biomarkers of oxidative stress. Journal of the American College of Nutrition, Vol(27): 267-273.

Di Mascio, P., Kaiser, S., en Sies, H. (1989). Lycopene as the most efficient biological carotenoid singlet oxygen quencher. Archive of Biochemistry and Biophysics, Vol(274): 532-538.

Diels, A.M.J. (2006). High-pressure homogenization as a non-thermal technique for the inactivation of microorganisms. Critical reviews in microbiology, Vol(32): 201.

During, A., Dawson, H.D., en Harrison, E.H. (2005). Carotenoid transport is decreased and expression of the lipid transporters SR-BI, NPC1L1, and ABCA1 is downregulated in Caco-2 cells treated with ezetimibe. Journal of nutrition, Vol(135): 2305-2312.

During, A. en Harrison, E.H. (2004). Intestinal absorption and metabolism of carotenoids: insights from cell culture. Archive of Biochemistry and Biophysics, Vol(430): 77-88.

Edge, R., McGarvey, D.J., en Truscott, T.G. (1997). The carotenoids as anti-oxidants - a review. Journal of Photochemistry and Photobiology B-Biology, Vol(41): 189-200.

EFSA Panel on Dietetic Products Nutrition and Allergies (NDA).(2010). Lycopene-whey complex (bioavailable lycopene) and risk of atherosclerotic plaques.

EFSA Panel on Dietetic Products Nutrition and Allergies (NDA). (2011). Scientific opinion of the substantiation of health claims related to lycopene and protection of DNA, proteins and lipids from oxidative damage, protection of the skin from UV-induced damage, contribution to normal cardiac function, and maintenance of normal vision pursuant to Article 13(1) of Regulation (EC) No 1924/2006. The EFSA Journal, Vol(9): 2031-2059.

Erdman, J.W., Fahey, G.C., en White, C.B. (1993). Absorption and transport of carotenoids. Annals of the New York Academy of Sciences, Vol(691): 76-85.

Faulks, R.M. en Southon, S. (2005). Challenges to understanding and measuring carotenoid bioavailability. Biochimica et biophysica acta. Molecular basis of disease, Vol(1740): 95-100.

Fernández-García, E., Carvajal-Lérida, I., Jarén-Galán, M., Garrido-Fernández, J., Pérez-Gálvez, A., en Hornero-Méndez, D. (2011). Carotenoids bioavailability from foods: From plant pigments to efficient biological activities. Food Research International, Vol(46): 438-450.

Furr, H.C. en Clark, R.M. (1997). Intestinal absorption and tissue distribution of carotenoids. Journal of nutritional biochemistry, Vol(8): 364-377.

Gallicchio, L., Boyd, K., Matanoski, G., Tao, X., Chen, L., Lam, T.K., Shiels, M., en Hammond, E. (2008). Carotenoids and the risk of developing lung cancer: a systematic review. The American journal of clinical nutrition, Vol(88): 372-383.

Garavelli, M. (1998). DFT study of the reactions between singlet-oxygen and a carotenoid model. Journal of the American Chemical Society, Vol(120): 10210-10222.

Gartner, C., Stahl, W., en Sies, H. (1997). Lycopene is more bioavailable from tomato paste than from fresh tomatoes. The American journal of clinical nutrition, Vol(66): 116-122.

GEA Niro Soavi. (2011). High Pressure Homogenization Technology.[on line]. GEA Group. Beschikbaar op http://www.nirosoavi.com/high-pressure-homogenization-technology.asp. [Datum van opzoeking: 19/02/2012].

Georgé, S., Tourniaire, F., Gautier, H., Goupy, P., Rock, E., en Caris-Veyrat, C. (2011). Changes in the contents of carotenoids, phenolic compounds and vitamin C during technical processing and lyophilisation of red and yellow tomatoes. Food Chemistry, Vol(124): 1603-1611.

Giles, E. en Singh, G. (2003). Role of insulin-like growth factor binding proteins (IGFBPs) in breast cancer proliferation and metastasis. Clinical and Experimental Metastasis, Vol(20): 481-487.

Giovannucci, E. (2005). Tomato products, lycopene, and prostate cancer: a review of the epidemiological literature. Journal of nutrition, Vol(135): 2030S-2031S.

Giovannucci, E., Ascherio, A., Rimm, E.B., Stampfer, M.J., Colditz, G.A., en Willet, W.C. (1995). Intake of carotenoids and retino in relation to risk of prostate cancer. Journal of the National Cancer Institute, Vol(87): 1767-1776.

Giovannucci, E., Rimm, E.B., Liu, Y., Stampfer, M.J., en Willet, W.C. (2002). A prospective study of tomato products, lycopene, and prostate cancer risk. Journal of the National Cancer Institute, Vol(94): 391-398.

Graziani, G., Pernice, R., Lanzuise, S., Vitaglione, P., Anese, M., en Fogliano, V. (2003). Effect of peeling and heating on carotenoid content and antioxidant activity of tomato and tomato-virgin olive oil systems. European food research and technology, Vol(216): 116-121.

Guinel, C. (1997). Toluidine blue.[on line]. Beschikbaar op http://www.bio.net/bionet/mm/plant-ed/1997-October/002467.html. [Datum van opzoeking: 3 april 2012].

Hankinson, S.E., Wilett, W.C., Colditz, G.A., Hunter, D.J., en Michaud, D.S. (1998). Circulating concentrations of insulin-like growth factor I and risk of breast cancer. The lancet, Vol(351): 1393-1396.

Harris, W.M. en Spurr, A.R. (1969). Chromoplasts of tomato fruits. II. The red tomato. American journal of botany, Vol(56): 380-389.

Hedrén, E., Diaz, V., en Svanberg, U. (2002). Estimation of carotenoid accessibility from carrots determined by an in vitro digestion method. European Journal of Clinical Nutrition, Vol(56): 425-430.

Hofmann, A.F. (1963). The function of bile salts in fat absorption. The solvent properties of dilute micellar solutions of conjugated bile salts. Biochemical journal, Vol(89): 57-68.

Hollander, D. en Ruble, P.E. (1978). Beta-carotene intestinal absorption: bile, fatty acid, pH, and flow rate effects on transport. American journal of physiology: Gastrointestinal and liver physiology, Vol(235): G686-G691.

Hornero-Méndez, D. en Mínguez-Mosquera, M.I. (2007). Bioaccessibility of carotenes from carrots: Effect of cooking and addition of oil. Innovative Food Science and Emerging Technologies, Vol(8): 407-412.

Huo, T., Ferruzzi, M.G., Schwartz, S.J., en Failla, M.L. (2007). Impact of fatty acyl composition and quantity of triglycerides on bioaccessibility of dietary carotenoids. Journal of agricultural and food chemistry, Vol(55): 8950-8957.

Iribarren, C., Folsom, A.R., Jacobs, D.R., Gross, M.D., Belcher, J.D., en Eckfeldt, J.H. (1997). Association of serum vitamin levels, LDL susceptibility to oxidation, and autoantibodies against MDA-LDL with carotid atherosclerosis: a case-control study. Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology, Vol(17): 1171-1177.

Jackson, M.J. (1997). The assessment of bioavailability of micronutrients: Introduction. European Journal of Clinical Nutrition, Vol(51): S1-S2.

Karakaya, S. en Yilmaz, N.(2007). Lycopene content and antioxidant activity in fresh and processed tomatoes and in vitro bioavailability of lycopene. Vol(87): 2342-2347.

Kavanaugh, C.J., Trumbo, P.R., en Ellwood, K.C. (2007). The US Food And Drug administration's evidence-based review for qualified health claims: tomatoes, lycopene, and cancer. Journal of the National Cancer Institute, Vol(99): 1074-1085.

Kielczewska, K., Kruk, A., Czerniewicz, M., Warminska, M., en Haponiuk, E. (2003). The effecto of high-pressure homogenization on changes in milk colloidal and emulsifying systems. Polish journal of food and nutrition sciences, Vol(12): 43-46.

Klipstein-Grobusch, K., Launer, L.J., Geleijnse, J.M., Boeing, H., Hofman, A., en Wittemen, J.C.M. (2000). Serum carotenoids and atherosclerosis: The Rotterdam Study. Atherosclerosis, Vol(148): 49-56.

Lee, M.T. en Chen, B.H. (2002). Stability of lycopene during heating and illumination in a model system. Food Chemistry, Vol(78): 425-432.

Lemmens, L., Van Buggenhout, S., Oey, I., Van Loey, A., en Hendrickx, M. (2009). Towards a better understanding of the relationship between the β-carotene in vitro bio-accessibility and pectin structural changes: A case study on carrots. Food Research International, Vol(42): 1323-1330.

Lopez-Sanchez, P., Svelander, C.A., Bialek, L., Schumm, S., en Langton, M. (2010). rheology and microstructure of carrot and tomato emulsions as a result of high-pressure homogenization conditions. Journal of food science, Vol(76): 130-140.

Lovric, T., Sablek, Z., en Boskovic, M. (1970). Cis-trans isomerisation of lycopene and colour stability of foam—mat dried tomato powder during storage. Journal of the Science of Food and Agriculture, Vol(21): 641-647.

Malvern. (2012). Laser Diffraction Technology.[on line]. Beschikbaar op http://www.malvern.com/ProcessEng/systems/laser_diffraction/technology/…. [Datum van opzoeking: 31 maart 2012].

McClements, D.J., Decker, E.A., en Park, Y. (2009). Controlling lipid bioavailability through physicochemical and structural approaches. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, Vol(49): 48-67.

Mu, H. en Høy, C.E. (2004). The digestion of dietary triacylglycerols. Progress in Lipid Research, Vol(43): 105-133.

Nguyen, M.L. en Schwartz, S.J. (1998). Lycopene stability during food processing. Proceedings of the Society for Experimental Biology and Medicine, Vol(218): 101-105.

Nguyen, M.L. en Schwartz, S.J. (1999). Lycopene: chemical and biological properties. Food Technology, Vol(53): 38-44.

Parada, J. en Aguilera, J.M. (2007). Food microstructure affects the bioavailability of several nutrients. Journal of food science, Vol(72): R21-R32.

Paterson, E., Gordon, M.H., Niwat, C., George, T.W., en Parr, L. (2006). Supplementation with fruit and vegetable soups and beverages increases plasma carotenoid concentrations but does not alter markers of oxidative stress or cardiovascular risk factors. Journal of nutrition, Vol(136): 2849-2855.

Pérez-Conesa, D., García-Alonso, J., García-Valverde, V., Iniesta, M.D., Jacob, K., Sánchez-Siles, L.M., Ros, G., en Periago, M.J. (2009). Changes in bioactive compounds and antioxidant activity during homogenization and thermal processing of tomato puree. Innovative Food Science and Emerging Technologies, Vol(10): 179-188.

Popper, L. en Knorr, D. (1990). Applications of high-pressure homogenization for food preservation. Food Technology, Vol(44): 84-89.

Porrini, M., Riso, P., en Testolin, G. (1998). Absorption of lycopene from single or daily portions of raw and processed tomato. British Journal of Nutrition, Vol(80): 353-361.

Porter, C.J.H., Kaukonen, A.M., Taillardat-Bertschinger, A., Boyd, B.J., O'Connor, J.M., Edwards, G.A., en Charman, W.N. (2004). Use of in vitro lipid digestion data to explain the in vivo performance of triglyceride-based oral lipid formulations of poorly water-soluble drugs: Studies with halofantrine. Journal of pharmaceutical sciences, Vol(93): 1110-1121.

Rao, A.V., Ray, M.R., en Rao, L.G. (2006). Lycopene. Advances in food and nutrition research, Vol(51): 99-164.

Rao, A.V. en Shen, H. (2002). Effect of low dose lycopene intake on lycopene bioavailability and oxidative stress. Nutrition Research, Vol(22): 1125-1131.

Ribeiro, H.S., Ax, K., en H., S. (2003). Stability of lycopene emulsions in food systems. Journal of food science, Vol(68): 2730-2734.

Richelle, M., Sanchez, B., Tavazzi, I., Lambelet, P., Bortlik, K., en Williamson, G. (2010). Lycopene isomerisation takes place within enterocytes during absorption in human subjects. British Journal of Nutrition, Vol(103): 1800-1807.

Rissanen, T.H., Voutilainen, S., Nyyssonen, K., Salonen, R., Kaplan, G.A., en Salonen, J.T. (2003). Serum lycopene concentrations and carotid atherosclerosis: the Kuopio ischaemic heart disease risk factor study. The American journal of clinical nutrition, Vol(77): 133-138.

Rock, C.L. en Swendseid, M.E. (1992). Plasma beta-carotene response in humans after meals supplemented with dietary pectin. The American journal of clinical nutrition, Vol(55): 96-99.

Schierle, J., Bretzel, W., Bühler, I., Faccin, N., Hess, D., Steiner, K., en Schüep, W. (1997). Content and isomeric ratio of lycopene in food and human blood plasma. Food Chemistry, Vol(59): 459-465.

Sesso, H.D., Liu, S., Gaziano, J.M., en Buring, J.E. (2003). Dietary lycopene, tomato-based food products and cardiovascular disease in women. Journal of nutrition, Vol(133): 2336-2341.

Sharma, S.K. en Le Maguer, M. (1996). Kinetics of lycopene degradation in tomato pulp solids under different processing and storage conditions. Food Research International, Vol(29): 309-315.

Shi, J. en Le Maguer, M. (2000). Lycopene in tomatoes: chemical and physical properties affected by food processing. Crit Rev Biotechnol, Vol(20): 293-334.

Shi, J., Le Maguer, M., en Bryan, M.(2002a). Lycopene from tomatoes. CRC Press, Vol(2): 135-167.

Shi, J., Le Maguer, M., Bryan, M., en Kakuda, Y. (2003). Kinetics of lycopene degradation in tomato puree by heat and light irradiation. Journal of Food Process Engineering, Vol(25): 485-498.

Shi, J., Wu, Y., Bryan, M., en Le Maguer, M. (2002b). Oxidation and isomerization of lycopene under thermal treatment and light irradiation in food processing. Journal of Food Science and Nutrition, Vol(7): 179-183.

Sies, H. (2007). Total antioxidant capacity: appraisal of a concept. Journal of nutrition, Vol(137): 1493-1495.

Sies, H. en Stahl, W. (1995). Vitamins E and C, beta-carotene, and other carotenoids as antioxidants. The American journal of clinical nutrition, Vol(62): 1315-1321.

Stahl, W. en Sies, H. (1992). Uptake of lycopene and its geometrical isomers is greater from heat-processed than from unprocessed tomato juice in humans. Journal of nutrition, Vol(122): 2161-2166.

Stahl, W., van den Berg, H., Arthur, J., Bast, A., Dainty, J., Faulks, R.M., Gärtner, C., Haenen, G., Hollman, P., Holst, B., Kelly, F.J., M., C.P., Rice-Evans, C., Southon, S., van Vliet, T., Viña-Ribes, J., Williamson, G., en Astley, S.B. (2002). Bioavailability and metabolism. Molecular Aspects of Medicine, Vol(23): 39-100.

Stang, M., Schuchmann, H., en Schubert, H. (2001). Emulsification in high-pressure homogenizers. Engineering in life sciences, Vol(1): 151-157.

Story, E.N., Kopec, R.E., Schwartz, S.J., en Harris, G.K. (2010). An update on the heath effects of tomato lycopene. Annual revision of food science and technology, Vol(1): 189-210.

Suzuki, H., Fukushima, M., Okamoto, S., Takahashi, O., Shimbo, T., Kurose, T., Yamada, Y., Inagaki, N., Seino, Y., en Fukui, T. (2005). Effects of thorough mastication on postprandial plasma glucose concentrations in nonobese Japanese subjects. Metabolism, clinical and experimental, Vol(54): 1593-1599.

Svelander, C.A., Lopez-Sanchez, P., Pudney, P.D.A., Schumm, S., en Alminger, M.A.G. (2011). High pressure homogenization increases the in vitro bioaccessibility of a- and b-carotene in carrot emulsions but not of lycopene in tomato emulsions. Journal of food science, Vol(76): 215-225.

Svelander, C.A., Tibäck, E.A., Ahrné, L.M., Langton, M.I.B.C., Svanberg, U.S.O., en Alminger, M.A.G. (2010). Processing of tomato: impact on in vitro bioaccessibility of lycopene and textural properties. Journal of the Science of Food and Agriculture, Vol(90): 1665-1672.

Thakur, B.R., Singh, R.K., en Handa, A.K. (1995). Effect of homogenization pressure on consistency of tomato juice. Journal of food quality, Vol(18): 389-396.

Thane, C. en Reddy, S. (1997). Processing of fruit and vegetables: effect on carotenoids. Nutrition & food science, Vol(97): 58-65.

Tibäck, E.A., Svelander, C.A., Colle, I.J.P., Altskär, A.I., Alminger, M.A.G., en Hendrickx, M.E.G. (2009). Mechanical and thermal pretreatments of crushed tomatoes: Effects on consistency and in vitro accessibility of lycopene. Journal of food science, Vol(74): E386-E395.

Truscott, T.G. (1996). β-carotene and disease: a suggested pro-oxidant and anti-oxidant mechanism and speculations concerning its role in cigarette smoking. Journal of Photochemistry and Photobiology B-Biology, Vol(35): 233-235.

Ukai, N., Kazuo, I., en Yukio, I. (1994). Photosensitized oxygenation of lycopene. Bioscience, biotechnology, and biochemistry, Vol(58): 1718-1719.

Van Buggenhout, S., Alminger, M.A.G., Lemmens, L., Colle, I., Knockaert, G., Moelants, K., Van Loey, A., en Hendrickx, M. (2010). In vitro approaches to estimate the effect of food processing on carotenoid bioavailability need thorough understanding of process induced microstructural changes. Trends in food science and technology, Vol(21): 607-618.

Van Buggenhout, S., Sila, D.N., Duvetter, T., Van Loey, A., en Hendrickx, M. (2009). Pectins in processed fruits and vegetables: Part III—texture engineering. Comprehensive reviews in food science and food safety, Vol(8): 105-117.

Van Dierendonck, J.H. (2007). Antioxidant overschat. Bèta Publishers b.v. Vol,(6): p. 16-17.

van het Hof, K.H., de Boer, B.C.J., Tijburg, L.B.M., Lucius, B.R.H.M., Zijp, I., West, C.E., Hautvast, J.G.A.J., en Weststrate, J.A. (2000). Carotenoid bioavailability in humans from tomatoes processed in different ways determined from the carotenoid response in the triglyceride-rich lipoprotein fraction of plasma after a single consumption and in plasma after four days of consumption. Journal of nutrition, Vol(130): 1189-1196.

Voskuil, D., Vrieling, A., Korse, C.M., Beijnen, J.H., en Bonfrer, J.M.C. (2008). Effects of lycopene on the insulin-like growth factor (IGF) system in premenopausal breast cancer survivors and women at high familial breast cancer risk. Nutrition and cancer, Vol(60): 342-353.

Vrieling, A., voskuil, D., Bonfrer, J.M.C., Korse, C.M., en van Doorn, J. (2007). Lycopene supplementation elevates circulating insulin-like growth factor–binding protein-1 and-2 concentrations in persons at greater risk of colorectal cancer. The American journal of clinical nutrition, Vol(86): 1456-1462.

Waldron, K.W. (2003). Plant cell walls and food quality. Comprehensive reviews in food science and food safety, Vol(2): 128.

Wang, S., DeGroff, V.L., en Clinton, S.K. (2003). Tomato and soy polyphenols reduce insulin-like growth factor-I–stimulated rat prostate cancer cell proliferation and apoptotic resistance in vitro via inhibition of intracellular signaling pathways involving tyrosine kinase. Journal of nutrition, Vol(133): 2367-2376.

Weedon, B.C.L. en Moss, G.P. (1994). Chapter 3: structure and nomenclature. In: Carotenoids: volume 1A: isolation and analysis. G. Britton, S. Liaaen-jensen, and H. Pfander. Birkhäuser, Basel, p. 34-37.

Weststrate, J.A. en van het Hof, K.H. (1995). Sucrose polyester and plasma carotenoid concentrations in healthy subjects. The American journal of clinical nutrition, Vol(62): 591-597.

WHO. (2011). Cardiovascular diseases.[on line]. World Health Organization Media Centre. Beschikbaar op http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs317/en/index.html. [Datum van opzoeking: 5 november 2011].

Witztum, J.L. en Steinberg, D. (1991). Role of oxidized low density lipoprotein in atherogenesis. The Journal of clinical investigation, Vol(88): 1785-1792.

Xianquan, S., Shi, J., Kakuda, Y., en Yueming, J. (2005). Stability of lycopene during food processing and storage. J Med Food, Vol(8): 413-22.

Yonekura, L. en Nagao, A. (2007). Intestinal absorption of dietary carotenoids. Molecular nutrition and food research, Vol(51): 107-115.

Young, A.J. en Lowe, G.M. (2001). Antioxidant and prooxidant properties of carotenoids. Archive of Biochemistry and Biophysics, Vol(385): 20-27.

Zanoni, B., Pagliarini, E., Giovanelli, G., en Lavelli, V. (2003). Modelling the effects of thermal sterilization on the quality of tomato puree. Journal of food engineering, Vol(56): 203-206.

Zechmeister, L. (1962). Number and Types of cis Carotenoids. Steric Hindrance. In: Cis-trans isomeric carotenoids vitamins A and arylpolyenes. Springer-Verlag, Wenen, p. 11-17.

Zhang, L.X., Cooney, R.V., en Bertram, J.S. (1992). Carotenoids up-regulate connexin43 gene expression independent of their provitamin A or antioxidant properties. Cancer research, Vol(52): 5707-5712.