Prevalentie-onderzoek naar diagnoseverklaringen in het Nederlandstalig basisonderwijs in Vlaanderen en Brussel.

Kathleen
Heyninck
  • Eva
    Geerts

Groot aantal stoornissen bij basisschoolkinderen

 

Universitair opgeleiden laten hun kinderen moeilijker het etiket van leerstoornis opplakken dan de rest van de bevolking. Dat is één van de conclusies die Kathleen Heyninck en Eva Geerts van de Vrije Universiteit Brussel, trekken op basis van hun onderzoek naar stoornissen bij Nederlandstalige schoolkinderen in Vlaanderen en Brussel. Voor het eerst werd daarvoor onderzocht hoeveel kinderen in het basisonderwijs daadwerkelijk met stoornissen als ADHD, dyslexie en autisme gediagnosticeerd zijn: 7,5 procent blijkt minstens 1 stoornis te hebben.

 

In het onderwijs bestaat de indruk dat het aantal kinderen met een stoornis de laatste jaren fors is toegenomen. Tot op heden waren er geen cijfers over de prevalentie van verschillende diagnostische categorieën in het onderwijs, zoals ADHD, dyslexie, autismespectrumstoornis (ASS), of dyscalculie (rekenstoornis). In een onderzoek uitgevoerd aan de VUB (faculteit Psychologie en Educatiewetenschappen) door Kathleen Heyninck en Eva Geerts, onder leiding van Prof. Dr. Wim Van den Broeck, is nu voor Vlaanderen en het Brussels hoofdstedelijke gewest nagegaan hoeveel diagnoses er op dit ogenblik voorkomen in het gewone basisonderwijs. In een steekproef van 71 scholen, geografisch gespreid en ook verspreid over de verschillende onderwijsnetten, werd voor 11.715 leerlingen nagegaan of ze een diagnose hadden, welke diagnose dat dan was, of het hebben van een specifieke diagnose de kans op een andere diagnose vergroot (comorbiditeit), en of de kans op een diagnose samenhangt met het geslacht, de thuistaal, en de opleiding van moeder en vader.

 

Vrij hoog

Uit de resultaten blijkt dat 7.5 % van alle leerlingen minstens één diagnose heeft: dat varieert van 3.5% in het eerste leerjaar tot 10.5% in het zesde leerjaar. Vanaf het vierde leerjaar is er geen toename meer. Deze cijfers zijn vrij hoog in vergelijking met internationaal prevalentieonderzoek, vooral omdat er rekening moet worden gehouden met het feit dat in deze cijfers de leerlingen uit het buitengewoon onderwijs niet meegerekend werden, en omdat er in de eerste jaren van het secundair onderwijs nog een aantal bijkomende diagnoses gesteld worden. De meest voorkomende diagnose is dyslexie (2.8% globaal en in het zesde leerjaar 4.5%), op de voet gevolgd door ADHD (2.2% globaal en in het zesde leerjaar 3%). Het percentage kinderen met een diagnose autismespectrum ligt net zoals uit studies in het buitenland blijkt, hoger dan de ‘oude’ prevalentiecijfers (0.6%) laten vermoeden, nl. 1.25% globaal en 1.4% in het zesde leerjaar. 17% van de kinderen die een diagnose heeft, heeft meer dan één diagnose. Deze ‘comorbiditeit’ komt vooral voor tussen ADHD en dyslexie, tussen ADHD en autisme, en tussen dyslexie en dyscalculie.

 

Geslachtsverschillen

Verder blijkt dat er aanzienlijke geslachtsverschillen bestaan: jongens hebben 4 keer zoveel kans op een diagnose ADHD in vergelijking met meisjes, jongens hebben 6 keer zoveel kans op autismespectrum als meisjes, jongens hebben 2.5 keer zoveel kans op dyslexie als meisjes, jongens hebben 3 keer zoveel kans op dysorthografie als meisjes, alleen voor dyscalculie hebben meisjes een hogere kans dan jongens, nl. 3.5 keer zoveel kans.

 

Sociaaleconomische verschillen

Het meest opvallend is dat de kans op een diagnose erg verschillend is naargelang de socio-economische achtergrond van de ouders (gemeten op grond van opleidingsniveau van vader en moeder). Kinderen van ouders die uitsluitend lager onderwijs gevolgd hebben, hebben de laagste kans op een diagnose (slechts 1 %). Kinderen van ouders die secundair onderwijs gevolgd hebben, hebben in vergelijking met de eerste groep 10 keer zoveel kans op een diagnose (9%), kinderen van ouders wier ouders niet-universitair hoger onderwijs gevolgd hebben, hebben in vergelijking met de eerste groep 15 à 20 keer zoveel kans op een diagnose (15%). Opvallend en onverwacht blijkt dat de kans op een diagnose bij kinderen van ouders die universitair onderwijs gevolgd hebben niet erg verhoogd is t.o.v. de eerste groep, nl. 3 keer zoveel kans (3 à 4%). Hieruit blijkt dat het fenomeen van de diagnoses in hoofdzaak een middenklasse verschijnsel is. Kinderen uit de laagste sociale klasse hebben zelden of nooit een diagnose, en ook in de hoogste sociale klasse komen diagnoses veel minder voor dan in de middenklasse. De kans dat kinderen die een andere thuistaal spreken dan het Nederlands een diagnose toegewezen krijgen is half zo groot als de kans van kinderen die thuis Nederlands spreken.

 

Conclusie: ongelijkheid

De onderzoekers concluderen dat de huidige praktijk van diagnosestelling een belangrijke factor van kansenongelijkheid is, en dat de oplossing voor het wegwerken van deze ongelijkheid moet worden gezocht in een systeem waarbij alle kinderen in principe dezelfde kans hebben om gediagnosticeerd te worden. Dat kan best gebeuren door het CLB (Centrum Voor Leerlingenbegeleiding) het beheer toe te vertrouwen van alle voor het onderwijs relevante diagnostiek (in het kader van zgn. handelingsgerichte diagnostiek).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bibliografie

 

Agresti, A. (2007). An introduction to categorical data analysis (2nd ed.). Hoboken: John Wiley &

Sons.

 

Alexander, K. L., Entwisle, D. R., & Bedinger, S. D. (1994). When expectations work: race and socioeconomic differences in school performance. Social Psychology Quarterly, 57, 283-299.

 

American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. Text Revision (4th ed.). Washington, DC: American Psychiatric Association.

 

Bornstein, M. H., Hahn, C. S., Suwalsky, J. T. D., & Haynes, M. O. (2003). Socioeconomic status, parenting and child development: The Hollingshead Four-Factor Index of Social Status and the Socioeconomic Index of Occupations. In M. H. Bornstein & R. H. Bradley (Eds.), Socioeconomic status, parenting, and child development (pp. 29-82). Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.

 

Butterworth, B. (2005). The development of arithmetical abilities. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 46, 3-18.

 

Calhoun, G., Greenwell-Iorillo, E., & Chung, S. (1997). Attention-deficit hyperactivity disorder: mountain or a mole hill? Education, 118, 244-250.

 

Centrum ZitStil. (2012). ADHD/ADD. FAQ. Wie stelt de diagnose en waar kan je daarvoor terecht? Opgehaald 2 mei 2012 van http://www.zitstil.be/adhd-add/faq/2376-wie-stelt-de-diagnose-en-waar-kan-je-daarvoor-terecht

 

Datawarehouse Onderwijs en Vorming. (2010). 2009-2010 Aantal leerlingen in het

Nederlandstalig gewoon en buitengewoon onderwijs naar fusiegemeente (woonplaats) en

nationaliteit/cluster van nationaliteiten. Opgehaald 10 april 2012 van http://www.

ond.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken/2009-2010/rapporten/Basis_Secundair_

Inschrijvingen_Geografie_W_Nationaliteit_cluster_09.pdf

 

Datawarehouse Onderwijs en Vorming. (2010). Leerlingkenmerken naar gemeente woonplaats

schooljaar 2009-2010. Opgehaald 10 april 2012 van http://www.ond.vlaanderen.be/

onderwijsstatistieken/2009-2010/rapporten/Basis_Secundair_Sociale_Mix_Geografie_W

Dexia_Net_Graad_Leerjaar_Onderwijsvorm_09.pdf

 

Denton, C. A. (2012). Response to intervention for reading difficulties in the primary grades:

some answers and lingering questions. Journal of Learning Disabilities, 45, 232-243.

 

Desoete, A., Roeyers, H., & De Clercq, A. (2004). Children with mathematics learning disabilities in Belgium. Journal of Learning Disabilities, 37, 50-61.

 

Duncan, G. J. , & Magnuson, K. A. (2003). Off with Hollingshead: socio-economic resources, parenting and child development. In M. H. Bornstein & R. H. Bradley (Eds.), Socioeconomic status, parenting, and child development (pp. 83-106). Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.

 

Evans, G. W. (2004). The environment of childhood poverty. American Psychologist, 59, 77-92.

 

Faraone, S. V., Sergeant, J., Gillberg, C., & Biederman, J. (2003). The worldwide prevalence of ADHD: is it an American condition? World Psychiatry, 2, 104-113.

 

Fletcher, J. M., Lyon, G. R., Fuchs, L. S., & Barnes, M. A. (2007). Learning disabilities. New York: The Guilford Press.

 

Fombonne, E. (2003). The prevalence of autism. The Journal of the American Medical Association, 289, 87-89.

 

Geary, D. C. (2004). Mathematics and learning disabilities. Journal of Learning Disabilities, 37, 4-15.

 

Gersons-Wolfensberger, D. C. M., & Ruijssenaars, W. A. J. J. M. (1997). Definition and treatment of dyslexia: a report by the Committee on Dyslexia of the Health Council of the Netherlands. Journal of Learning Disabilities, 30, 209-213.

 

Ghesquière, P., & Ruijssenaars, W. (2005). Kinderen en jongeren met een leerstoornis. In H. Grietens, J. Vanderfaeillie, W. Hellinckx, & W. Ruijssenaars (Eds.), Handboek orthopedagogische hulpverlening. Deel 1. Een orthopedagogisch perspectief op kinderen en jongeren met problemen (pp. 65-90). Leuven: Acco.

 

Gingerich, K. J., Turnock, P., Litfin, J. K., & Rosén, L. A. (1998). Diversity and attention deficit hyperactivity disorder. Journal of Clinical Psychology, 54, 415-426.

 

Gottfried, A. W. , Gottfried, A. E., Bathurst, K., Guerin, D. W., & Parramore, M. M. (2003). Socioeconomic status in children’s development and family environment: Infancy through adolescence. In M. H. Bornstein & R. H. Bradley (Eds.), Socioeconomic status, parenting, and child development (pp. 189-208). Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.

 

Groenez, S., Van den Brande, I., & Nicaise, I. (2003). Cijferboek sociale ongelijkheid in het

Vlaamse onderwijs. Een verkennend onderzoek op de Panelstudie van Belgische

Huishoudens. Opgehaald 3 april 2012 van http://www.steunpuntloopbanen.be/rapporten/LOA-rapport_10.pdf

 

Ho, C. S., Chan, D. W., Leung, P. W. L., Lee, S., & Tsang, S. (2005). Reading-related cognitive deficits in developmental dyslexia, attention-deficit/hyperactivity disorder, and developmental coordination disorder among Chinese children. Reading Research Quaterly, 40, 318-337.

 

Hoff, E., Laursen, B., & Tardif, T. (2002). Socioeconomic status and parenting. In M. H.Bornstein

(Ed.), Handbook of Parenting. Volume 2 Biology and Ecology of Parenting (2nd ed., pp. 231-

252). Mahwah, New Jersey: Erlbaum Associates.

 

Huss, M., Hölling, H., Kurth, B., & Schlack, R. (2008). How often are German children and adolescents diagnosed with ADHD? Prevalence based on the judgment of health care professionals: results of the German health and examination survey (KiGGS). European Child and Adolescent Psychiatry, 17, 52-58.

 

Inspectie van het onderwijs. (2012). De staat van het onderwijs. Hoofdlijnen uit het onderwijsverslag 2010/2011. Opgehaald 8 mei 2012 van http://www.onderwijsinspectie.nl/binaries/content/assets/Onderwijsversl…

onderwijsverslag_2010_2011_hoofdlijnen_printversie.pdf

 

Johnson, C. P., Myers, S. M., & the Council on Children with Disabilities. (2007). Identification and evaluation of children with autism spectrum disorders. Pediatrics, 120, 1183-1215.

 

Kleijnen, R., Bosman, A., de Jong, P., Henneman, K., Pasman, J., Paternotte, A., Ruijssenaars, A., Struiksma, A., van den Bos, K. P., van der Leij, A., Verhoeven, L., & Wijnen, F. (2008). Dyslexie. Diagnose en behandeling van dyslexie. Brochure van de Stichting Dyslexie Nederland (SDN). Bilthoven: Stichting Dyslexie Nederland.

 

Leggett, C., & Hotham. E. (2011). Treatment experiences of children and adolescents with attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of Paediatrics and Child Health, 47, 512-517.

 

Light, J. G., & DeFries, J. C. (1995). Comorbidity of reading and mathematics disabilities: genetic and environmental etiologies. Journal of Learning Disabilities, 28, 96-106.

 

Liu, K., King, M., & Bearman, P. S. (2010). Social influence and the autism epidemic. American Journal of Sociology, 115, 1387-1434.

 

Lord, C., & Paul, R. (1997). Language and communication in autism. In D. J. Cohen & F. R. Volkmar (Eds.), Handbook of autism and pervasive developmental disorders (2nd ed., pp. 195–225). New York: Wiley.

 

Magnuson, K. A., Sexton, H. R., Davis-Kean, P. E., & Huston, A. C. (2009). Increases in maternal education and young children's language skills. Merrill-Palmer Quarterly, 55, 319-350.

 

Maughan, B., & Carroll, J. (2006). Literacy and mental disorders. Current Opinion in Psychiatry, 19, 350-354.

 

Mayes, S. D., Calhoun, S. L., & Crowell, E. W. (2000). Learning disabilities and ADHD: overlapping spectrum disorders. Journal of Learning Disabilities, 33, 417-424.

 

Newschaffer, C. J., Falb, M. D., & Gurney, J. G. (2005). National autism prevalence trends from United States special education data. Pediatrics, 115, 277-282.

 

Plizska, S., & the AACAP Work Group on Quality Issues. (2007). Practice parameter for the assessment and treatment of children and adolescents with attention- deficit/hyperactivity disorder. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 46, 894-921.

 

Polanczyk, G., Silva de Lima, M., Lessa Horta, B., Biederman, J., & Rohde, L. A. (2007). The worldwide prevalence of ADHD: a systematic review and metaregression analysis. American Journal Psychiatry, 164, 942-948.

 

Ramtekkar, U. P., Reiersen, A. M., Todorov, A. A., & Todd, R. D. (2010). Sex and age differences in attention-deficit/hyperactivity disorder symptoms and diagnoses: implications for DSM-V and ICD-11. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 49, 217-228.

 

Reber, A. S. (2004). Woordenboek van de psychologie. Amsterdam: Bert Bakker.

 

Reigosa-Crespo, V., Valdés-Sosa, M., Estévez, N., Rodríquez, M., Santos, E., Suárez R., Butterworth, B., Torres, P., & Lage, A. (2012). Basic numeral capacities and prevalence of developmental dyscalculia: the Havana survey. Developmental Psychology, 48, 123- 135.

 

Reynders, T., Nicaise, I., & Van Damme, J. (2005). Longitudinaal onderzoek in het

basisonderwijs. De constructie van een SES-variabele voor het SiBO-onderzoek. Opgehaald 3

april 2012 van http://www.steunpuntloopbanen.be/rapporten/LOA-rapport_31.pdf

 

Reynders, T., Van Heddegem, I., Nicaise, I., & Van Damme, J. (2004). Longitudinaal onderzoek in het basisonderwijs. Oudervragenlijst schooljaar 2002-2003. Opgehaald 3 april 2012 van http://www.steunpuntloopbanen.be/rapporten/LOA-rapport_22.pdf

 

Rijksuniversiteit Groningen. (2012). Dr. Laura Batstra: 'ADHD is geen ziekte'. Opgehaald 8 mei 2012 van http://www.rug.nl/corporate/nieuws/opinie/2012/18LauraBatstra

 

Roeyers, H., Keymeulen, H., & Buysse, A. (1998). Differentiating attention-deficit/hyperactivity disorder from pervasive developmental disorder not otherwise specified. Journal of learning disabilities, 31, 565-571.

 

Rowland, P., & Barrett, Ph. D. (2004). Is there an autism epidemic? The Brown University Child and Adolescent Behavior Letter, 18, 7-8.

 

Scheiris, J., & Desoete, A. (2008). De prevalentie van enkele specifieke ontwikkelings- en gedragsstoornissen en hun comorbiditeit. Signaal, 62, 4-14.

 

Schafer, J. L., & Graham, J. W. (2002). Mising data: our view of the state of the art.

Psychological Methods, 7, 147-177.

 

Shalev, R. S., Auerbach, J., Manor, O., & Gross-Tsur, V. (2000). Developmental dyscalculia: prevalence and prognosis. European Child & Adolescent Psychiatry, 9, 58-64.

 

Shalev, R., Manor, O., Amir, N., Wertman- Elad, R., & Gross-Tsur, V. (2000). Developmental dyscalculia and brain laterality. European Child and Adolescent Psychiatry, 9, 1158-1164.

 

Shaywitz, S. E., & Shaywitz, B. A. (2003). Dyslexia (specific reading disability). Pediatrics in review, 24, 147-153.

 

Shaywitz, S. E., Morris, R., & Shaywitz, B. A. (2008). The education of dyslexic children from childhood to young adulthood. Annual review of psychology, 59, 451-475.

 

Sierens, S., Van Houtte, M., Loobuyck, P., Delrue, K., & Pelleriaux, K. (2006). Onderwijs onderweg in de immigratiesamenleving. Gent: Academia Press.

 

Skounti, M., Philalitis, A., & Galanakis, E. (2007). Variations in prevalence of attention deficit hyperactivity disorder worldwide. European Journal of Pediatry, 166, 117-123.

 

Smet, P. (2009). Beleidsnota 2009-2014. Onderwijs: samen grenzen verleggen. Opgehaald 5 maart 2011 van http://www.ond.vlaanderen.be/beleid/nota/2009-2014.pdf

 

Smet, P. (2012). Voorontwerp van decreet betreffende dringende en andere maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Vlaamse regering.

 

Smith, T. J., & Adams, G. (2006). The effect of comorbid AD/HD and learning disabilities on parent-reported behavioral and academic outcomes of children. Learning Disabilities Quarterly, 26, 101-112.

 

Studiedienst van de Vlaamse Regering. (2011). Scholingsgraad van de bevolking (25-64 jaar), in %. Opgehaald 10 april 2012 van http://aps.vlaanderen.be/sgml/largereeksen/idnr.htm

 

Studiedienst van de Vlaamse Regering. (2011). Schoolbevolking in het gewoon lager onderwijs, naar geslacht. Opgehaald 10 april 2012 van http://apps.vlaanderen.be/sgml/largereeksen/4872.htm

 

Taylor, L. C., Clayton, J. D., & Rowley, S. J. (2004). Academic socialization: understanding parental influences on children's school-related development in the early years. Review of the General Psychology, 8, 163-178.

 

Tracey, D. H., & Young, J. W. (2002). Mother's helping behaviors during children's at home oral-reading practice: effects of children's reading ability, children's gender and mother's educational level. Journal of Educational Psychology, 94, 729-737.

 

The MTA Cooperative group. (1999). A 14-month randomized clinical trial of treatment strategies for attention-deficit/hyperactivity disorder. Archives of General Psychiatry, 56, 1073-1086.

 

Timimi, S., & Taylor, E. (2004). ADHD is best understood as a cultural construct. The British Journal of Psychiatry, 184, 8-9.

 

Van den Broeck, W., & Staels, E. (2012). Open brief n.a.v. onderwijsregelgeving Sticordi.

Opgehaald 22 april 2012 van http://sticordibank.wikispaces.com/Belangrijke+documenten

 

Vandenbroucke, F. (2008). Voorontwerp van decreet leerzorg – versie eerste principiële

goedkeuring Vlaamse regering. Opgehaald 5 maart 2011 van http://www.ond.vlaanderen.be/nieuws/2008p/files/1119-leerzorg-voorontwe…

 

Vangoidsenhoven, S., & Vastmans, K. (2001). Knelpunten in de typologie van het buitengewoon onderwijs in Vlaanderen. Analyse van het perspectief van onderwijsverstrekkers, leerlingbegeleiders en ouders. Opgehaald 11 april 2012 van http://www.ond.vlaanderen.be/obpwo/projecten/1999/9910/synthese.pdf

van Luit, J. E. H., & Ruijssenaars, A. J. J. M. (2004). Dyscalculie, zin en onzin. Panama-Post. Tijdschrift voor Nascholing en Onderzoek van het Reken-wiskundeonderwijs, 23, 3-8.

 

Vermeulen, P. (2005). Kinderen en jongeren met een autismespectrumstoornis. In H. Grietens, J. Vanderfaeillie, W. Hellinckx, & W. Ruijssenaars (Eds.), Handboek orthopedagogische hulpverlening. Deel 1. Een orthopedagogisch perspectief op kinderen en jongeren met problemen (pp. 279-328). Leuven: Acco.

 

Verté, S., Geurts, H. M., Roeyers, H., Oosterlaan, J. & Sergeant, J. A. (2005). Executive functioning in children with autism and Tourette syndrome. Development and Psychopathology, 17, 415-445.

 

Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2011). 2010 – 2011. Schoolse vorderingen in

het Nederlandstalig gewoon lager onderwijs naar fusiegemeente (woonplaats), leerjaar en

Belg/niet-Belg – procentueel. Opgehaald 19 april 2012 van

http://www.ond.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken/2010-2011/rapporten/…

 

Vlaamse Overheid. (2010). Vlaams onderwijs in cijfers 2009-2010. Beleidsdomein onderwijs en vorming. Opgehaald 6 maart 2011 van http://www.ond.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken/

 

Volkmar, F. R., Lord, C., Bailey, A., Schultz, R. T., & Klin, A. (2004). Autism and pervasive developmental disorders. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45, 135-170.

 

Werkgroep Prodia. (2012). Prodiagnostiek by PRODIA. Opgehaald 24 februari 2012 van http://www.prodiagnostiek.be/

 

White, S. W., Scahill, L., Klin, A., Koenig, K., & Volkmar, F. R. (2007). Educational placements and service use patterns of individuals with autism spectrum disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 37, 1403-1412.

 

Wolraich, M. L., & Baumgartel, A. (1996). The prevalence of attention deficit hyperactivity disorder based on the new DSM-IV criteria. Peabody Journal of Education, 71, 168-186.

 

Xu, Y., & Drame, E. (2008). Culturally appropriate context: unlocking the potential of response

to intervention for English language learners. Early Childhood Education Journal, 35, 305-312.

 

 

 

 

 

Download scriptie (1.04 MB)
Universiteit of Hogeschool
Vrije Universiteit Brussel
Thesis jaar
2012