Schrijven over en voor ouders in Libelle na 1980
- EmmeVandeginste
Libelle is geen ‘blaadje’ om zonder handschoenen aan te pakken
‘Opvoeden!’ ‘Dit werkt!’ ‘Doe het zo!’ Wie denkt dat een vrouwenblad als Libelle een passieve getuige is van wat er in een samenleving leeft, heeft het mis. Libelle is een actief instrument dat advies, normen en waarden over opvoeden uitdraagt. Advies dat vaak tegenstrijdig is en niet vanzelfsprekend.
Het persoonlijk leven wordt steeds meer doordrongen door vreemden
Van alle kanten krijgen ouders advies over hoe zij hun kinderen het best kunnen opvoeden. Via allerhande bochten en banen dringen deskundigen binnen in het gezin. Dat kan al heel simpel via de krantenwinkel of via de brievenbus. Ouders lezen een boek en leggen het terug op de salontafel. Als het een beetje meezit en meevalt, proberen ze zoveel mogelijk uit in de praktijk. Bij een volgend bezoek aan de bibliotheek vinden ze een ander boek dat een ander mooi verhaal vertelt. Vlijtig gaan ouders met hun kunnen en creativiteit in de weer om ‘iets’ uit elk boek toe te passen op hun eigen kroost. Het is zoiets als het combineren van twee recepten tot een heerlijke schotel, perfect op smaak gebracht. Op maat van het gezin.
Twijfel durft wel eens uit de kookpotten op te borrelen. ‘Hoe moet het?’ ‘Doe ik het goed?’ Het heerlijke genot van die eerste durf, kan dan wel eens een bittere nasmaak krijgen.
Ouders willen hun kind een zo goed mogelijke opvoeding geven en gaan er dus alles aan doen om naar de beweringen van deskundigen te luisteren. En die beweringen, adviezen dus, klinken als waarheden in de oren. Het is dan ook niet vreemd dat ouders ze vanzelfsprekend vinden.
Geen recepten, wel kookboeken
Er zijn boekenkasten vol geschreven over opvoeding, er is dus opvoedingsadvies à volonté. Overal, van de supermarkt tot in de huiskamer, vinden we deze boeken vol deskundigheid. Bijna op elke achterflap van zo’n populair opvoedingsboek staat een klein zinnetje in de vorm van: ‘Dit zijn geen opvoedingsrecepten, de waarheid bestaat immers niet, maar wegwijzers’. Een geruststelling voor ouders en tegelijkertijd een enorme verantwoordelijkheid voor diezelfde ouders. Kookboeken verschijnen aan de lopende band en het is aan ouders om uit al deze (tegenstrijdige) deskundige adviezen de juiste opvoeding te distilleren.
Niet alleen vakliteratuur en opvoedingsboeken geven ouders advies, wie graag het vrouwenblad Libelle leest, kan elke week rekenen op adviezen over opvoeding. Niet onbelangrijk dus om na te gaan of ook vrouwenbladen een trend naar ‘altijd maar meer moeten en willen weten over de opvoeding’ mee onderschrijft. Vragen als: Hoe spreekt een vrouwenblad als Libelle, vanaf de jaren tachtig tot nu, ouders (en dan vooral moeders) aan? Wat en hoe schrijft zij over opvoeding? Wat en hoe schrijft zij niet? brengen vanzelfsprekendheden aan de oppervlakte die helemaal geen vanzelfsprekendheden zijn.
De Libelle-dokter
Libelle vat de opvoeding heel simpel samen in ‘vijf tips’ of ‘drie regels’. Tips die claimen te werken. Voor wie deze regels volgt en toepast, is opvoeden een makkie. Het is alvast een belofte die Libelle onderhuids aan haar lezers meegeeft. Maar wat als het niet zo simpel loopt?
Libelle is geen spiegel van de werkelijkheid, maar een drager van een cultuur en van bepaalde zienswijzen. Libelle maakt de werkelijkheid. Ze schrijft voor en over ouders (lees: vooral moeders). Ze spreekt over opvoeding en draagt adviezen uit. Of we nu 1981 of 2011 zijn, Libelle schrijft in absolute bewoordingen naar ouders. Ze geeft adviezen en tips, ze zegt wat helpt en werkt. Haar verhalen presenteert ze als zuivere waarheden. Haar adviezen klinken als vanzelfsprekendheden in de oren. Deskundigheidsadvies zegeviert. Professionalisering is nu het codewoord. Libelle ondertekent haar artikels met: ‘uw psycholoog’, ‘de Libelle dokter’, ‘de deskundige’. Wat opvalt is dat ook telkens dezelfde deskundigen aan het woord komen. Deskundigen die een naam hebben en hun deskundigheid al bewezen hebben.
Een trend naar altijd maar meer moeten en willen weten
Libelle laat uitschijnen dat het blad veel veranderd is, maar wie verder kijkt ziet grote lijnen van continuïteit. Bepaalde beelden uit het verleden leven in het vrouwenblad voort. Er mag dan meer geschreven worden over vaders, het onderhandelingsgezin mag dan de norm geworden zijn, als er iets misloopt met de opvoeding van de kinderen dan is het vaak nog de moeder naar wie gekeken wordt. De (ver)zorgende moeder is niet van het toneel verdwenen. Libelle wordt opener en verruimt haar blik naar andere culturen en horizonten, er verschijnt meer ‘kleur’ in het blad, toch blijft Libelle zich in hoofdzaak richten op een ‘doorsnee’ blanke middenklassevrouw. Veel minder is Libelle er voor de allochtone vrouw.
De adviezen die Libelle uitdraagt zijn vaak tegenstrijdig en paradoxaal. Het vrouwenblad volgt de gangbare normen van haar tijd en onderstreept mee de denkbeelden van haar tijd. Libelle stapt mee in een verhaal waar het volgen van adviezen en cursussen tot norm verheven zijn. De trend naar professionalisering van het ouderschap wordt door Libelle nog versterkt: van ouders wordt verwacht dat ze de adviezen niet enkel lezen, ze moeten ze ook volgen en toepassen. Ouders moeten deskundigen in de opvoeding worden, zich bijscholen en professionaliseren. Enerzijds zegt Libelle dat ouders de natuurlijke opvoeders zijn van het kind, anderzijds moeten diezelfde ouders wel leren opvoeden. Aan de ene kant zegt Libelle aan moeders dat ze de lat wat lager mogen leggen, dat ze niet perfect moeten zijn. Aan de andere kant vraagt ze haar lezeressen aan een bepaald beeld te voldoen. Perfectie bestaat niet, zegt Libelle, maar veel van haar artikels geven wel een streven weer naar die perfectie. Libelle haalt de vrouw weg van de haard, tegelijk maakt de (ver)zorgende moeder nog steeds deel uit van het plaatje.
Libelle is het allemaal (geweest): vooruitstrevend en bevestigend, spil en motor, stereotypebevestigend en taboe doorbrekend, wantrouwend en vertrouwend, geruststellend en beangstigend.
Bibliografie
PRIMAIRE BRONNEN
Libelle, 1981, nummers: 1, 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50
Libelle, 1991, nummers: 1 (1990, 28 dec.), 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50
Libelle, 2001, nummers: 1 (2000, 28 dec.), 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50
Libelle, 2011, nummers: 1, 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50
SECUNDAIRE BRONNEN
Aerts, R. (1996). Het tijdschrift als culturele factor en als historische bron. Groniek, 30(135), 170-182.
Arts, W., & Muffel, R. (2004). Slot: verzorgingsstaat vaarwel? In W. Arts, H. Entzinger, & R. Muffels (Eds.), Verzorgingsstaat vaar wel (pp. 215-235). Assen: Koninklijke Van Gorcum.
Bauman, Z. (2007). Liquid Times. Living in an Age of Uncertainty. Cambridge: Polity Press.
Beck, U. (1997). De wereld als risicomaatschappij: essays over de ecologische crisis en de politiek van de vooruitgang. Amsterdam: De Balie.
Beck, U. & Beck- Gernsheim, E. (1995). The normal chaos of love. Cambridge: Polity Press.
Beumer, C. (2004). Engeltje of larve? Pedagogiek tussen normativiteit en empirie. Geraadpleegd op 25 november, 2011, via http://xantrim.110mb.com/Engeltjes%20of%20Larfjes.pdf
Bourdieu, P. (1992). Argumenten voor een reflexieve maatschappijwetenschap. Amsterdam: SUA.
Burke, K. (1935). Permanence and Change. New York: New Republic.
Cantillon, B. (2009). De paradox van de investeringsstaat: waarom is armoede niet gedaald? Universiteit Antwerpen: Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck. Geraadpleegd op 10 maart, 2012, via http://webh01.ua.ac.be/csb/docs/20091006135800SFEV.pdf
Centrum voor Informatie over Media. (2010). Cijfers. Geraadpleegd op 28 december, 2011, via http://www.pub.be/pub/uploadedFiles/Newest/Samenvattende%20tabellen%202…
Centrum voor Informatie over de Media. (2011). CIM Bereikcijfers. Openbare resultaten. Geraadpleegd op 28 december, 2011, via http://www.cim.be/media/pers/bereik/resultaten-0
Centrum voor Informatie over de Media. (2011). CIM Oplagecijfers. Openbare resultaten. Geraadpleegd op 28 december, 2011, via http://www.cim.be/media/pers/de-echtverklaring/resultaten/openbare-resu…
Coessens, A. (1995). Theater, dans en opera in het tijds- en maatschappijbeeld van de jaren tachtig in België: de opkomst van de theatraliteit en de gevolgen hiervan voor het aspect muziek. Ongepubliceerde masterproef. Universiteit Gent, België.
Cohen, B.C. (1963). The Press and Foreign Policy. New Jersey: Princeton University Press.
de Bruin, J. (1999). De spanning van seksualiteit. Plezier en gevaar in jongerenbladen. Amsterdam: Het Spinhuis.
den Boer, D.J., Bouwman, H., Frissen, V. & Houben, M. (2005). Methodologie en statistiek voor communicatieonderzoek. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
Depaepe, M. (2005). Geen ambacht zonder werktuigen. Reflecties over de conceptuele omgang met het pedagogisch verleden. In M. Depaepe, F. Simon & A. Van Gorp (Eds.), Paradoxen van de pedagogisering. Handboek pedagogische historiografie (pp. 23-71). Leuven: Acco.
De Smet, L. (1998). Beeldvorming van vrouwen in vrouwenbladen. Literatuurstudie en inhoudsanalyse. Ongepubliceerde masterproef. Universiteit Gent, België.
Entman, R. M. (1993). Framing: Toward clarification of a fractured paradigm. Journal of Communication, 43(4), 51-58.
du Bois-Reymond, M. (1994). Jongeren en ouders: Hedendaagse gezinsculturen. Jeugd en Samenleving, 24(12), 676-689.
Eribon, D. (1989). Michel Foucault. Paris: Flammarion.
Featherstone, B. (2006). Rethinking family support in the current policy context. British Journal of Social Work, 36(1), 5-19.
Flour, E., Van Molle, L., Jacques, C., Marissal, C. & Gubin, E. (1994). Bronnen voor de vrouwengeschiedenis in België. Deel II: repertorium van de feministische en de vrouwenpers 1830-1994. Brussel: Ministerie van Arbeid en Tewerkstelling.
Foucault, M. (1992). De wil tot weten. Geschiedenis van de seksualiteit I. Nijmegem: Sun.
Foucault, M. (1998). Breekbare vrijheid. De politieke ethiek van de zorg voor zichzelf. Boom: Parrèsia.
Foucault, M. (2006). De woorden en de dingen: een archeologie van de menswetenschappen. Amsterdam: Boom.
Foucault, M. (2007). Discipline, toezicht en straf: de geboorte van de gevangenis. Groningen: Historische Uitgeverij.
Fret, L. (1999). Op zoek naar een gemeenschappelijke analyse van ‘de nieuwe sociale kwestie’. Een overzicht van de stellingen en de disputerende commentaren. Alert, 25(2), 41-76.
Furedi, F. (2001). Bange ouders. Opvoeden zonder zorgen. Leuven: Uitgeverij Van Halewyck.
Gaus, H. (2001). Politieke en sociale evolutie van België. Boek I. Leuven-Apeldoorn: Garant.
Geldof, D. (1997). Het sociale in de risicomaatschappij. Over de essays van Ulrich Beck. Alert, 23(4), 70-79.
Geldof, D. (2004). Onzekerheid en sociale bescherming. Een bespreking van een boeiend essay van Robert Castel. Alert 30(2), 29-39.
Gillies, V. (2008). Perspectives on parenting responsibility: Contextualizing values and practices. Journal of Law and Society, 35(1), 95-112.
Glazemakers, I., & Deboutte, D. (2005). Opvoedingsondersteuning in Triple P, Alert, 31(5), 22-29.
Glazemakers, I., Gijs, M. & Deboutte, D. (2007, 20 oktober). Het Antwerps Provinciaal Preventie Programma Ouderschapsbekwaamheid – Triple P. Universiteit Antwerpen: Studiedag Intercultureel Vrouwencentrum Antwerpen en Vrouwenstem Plus. Geraadpleegd op 25 november, 2011, via http://www.antwerpen.ywca.be/Nederlands/Dirk%20Deboutte.pdf
Hooghe, M. (1995). Het wordt nooit meer als vroeger. 1945-1995 België een halve eeuw modern. Leuven: Uitgeverij Van Halewyck.
Hülsken, M. (2005). Fascinerend en veelzijdig: het vrouwentijdschrift als bron. Een leidraad voor de (beginnende) onderzoeker. Geraadpleegd op 2 december, 2011, via http://www.vrouwentijdschriften.nl/pdf/artikelmarloes.pdf
Jensen, L. (2004). ‘Mijne jonge vriendinnen!’ Vrouwentijdschriften in de 19e eeuw. Spiegel Historiaal, 39(9), 384-389.
Kok, J.F.W. (2000). Effectief opvoeden. Meer dan praten en pleisters plakken. Leuven/Apeldoorn: Garant.
Kraan, H.F. (2006). De ongebroken macht van de psychiatrie door de ogen van Michel Foucault. Tijdschrift voor psychiatrie, 48(11), 881-888.
Lammertyn, F. (1999). Tussen moralisme en moderniteit. Op zoek naar nieuwe vormen van sociale bescherming voor een nieuwe sociale kwestie. Alert, 25(2), 14-39.
Lammertyn, F. & Van Bavel, J. (1996). Het decor van de zorg. Sociale veranderingen en welzijn in Vlaanderen. Leuven: Acco.
Liga tegen Kanker. (2011). Roken in het bijzijn van kinderen is eigenlijk mishandeling. Geraadpleegd op 17 januari, 2012, via http://www.tegenkanker.be/content/gedwongen-meeroken
Manschot, H. & Kate, L. ten (1998). Kan ik ‘mijzelf’ scheppen? Naar een ethiek van de vrijheid: de wending in het late werk van Michel Foucault. In M. Foucault (ed.), Breekbare vrijheid. De politieke ethiek van de zorg voor zichzelf (pp. 7-37). Boom: Parrèsia.
Masschelein, J. (2008). Uitleiding: De pedagogische actualiteit en het pedagogische ethos. In J. Masschelein (Ed.), De lichtheid van het opvoeden. Een oefening in kijken, lezen en denken (pp.185-194). Leuven: Lannoo Campus.
Masschelein, J., & Quaghebeur, K. (2005). Participation for better or for worse? Journal of Philosophy of Education, 39(1), 51-65.
Masschelein, J., & Simons, M. (2002). An adequate education in a globalised world? A note on immunisation against being-together. Journal of Philosophy of Education, 36(4), 589-608.
Masschelein, J., & Simons, M. (2003). Globale immuniteit. Een kleine cartografie van de Europese ruimte voor onderwijs. Leuven: Acco.
Merquior, J.G. (1988). De filosofie van Michel Foucault. Utrecht: Het Spectrum.
Miller, S., & Sambell, K. (2003). What do Parents Feel they Need? Implications of Parents. Perspectives for the Facilitation of Parenting Programmes. Children & Society, 17(1), 32-45.
Morley, D. (1976). Industrial conflict and the mass media. Sociological Review, 24(3), p. 245-268.
Mortelmans, D. (2007). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven: Acco.
Pauwels, G. (2008). Zestig jaar Libelle: onderzoek naar de evolutie van inhoud en vormgeving van een vrouwenblad. Ongepubliceerde masterproef. Katholieke Universiteit Leuven, België.
Poot, W. (1994). De populariteit van opvoedingsondersteuning, aandacht voor opvoeding en ondersteuning in onderzoek. In A. Hol (Ed.), Opvoedingsondersteuning: methoden, nieuwe opvattingen en praktische toepassingen (pp. 38-49). Utrecht: SWP.
Ramaekers, S. (2009). Moeten ouders de opvoeders van hun kinderen zijn? Alert, 35(4), 8-17.
Ramaekers, S., & Lambeir, B. (2007). Pedagogische schuld, een reactie op de idee van opvoedingsbelofte. Geraadpleegd op 25 november, 2011, via http://www.pedagogiek.nu/101643
Reese, S.D. (2001). Understanding the Global Journalist: A Hierarchy-of-Influences Approach. Journalism Studies, 2(2), 173-187.
Reynebeau, M. (2003). Een geschiedenis van België. Tielt: Lannoo.
Robijns, I. (1995). Marketing communicatie. Onderzoek bij damesbladen: casestudy Libelle. Ongepubliceerde licentiaatsverhandeling. Katholieke Universiteit Leuven, België.
Sanders, M. R. (2008). Triple P-positive parenting program as a public health approach to strengthening parenting. Journal of Family Psychology, 22(4), 506-517.
Sanoma Media (2012). Assortiment Libelle. Geraadpleegd op 25 januari, 2012, via http://www.sanoma-magazines.shopinfo.be/ndl/index.htm
Schaubroeck, K. (2010). Een verpletterend gevoel van verantwoordelijkheid. Waarom ouders zich altijd schuldig voelen. Breda: De Geus.
Schöttelndreier, M. (2008). Monsters van kinderen draken van ouders. Amsterdam: J.M. Meulenhof.
Sens, A. (2004). Van Zeep tot Soap. Verandering en continuïteit in geïllustreerde vrouwentijdschriften. Geraadpleegd op 2 december, 2011, via http://expo.persmuseum.nl/pdfdb/PM6.pdf
Smelik, A., Buikema, R. & Meijer, M. (1999). Effectief beeldvormen: theorie, analyse en praktijk van beeldvormingsprocessen. Assen: Van Gorcum.
The Press. (n.d.). Fabelmag. Magazines leden. Geraadpleegd op 28 december, 2011, via http://theppress.be/febelmag/nl/Magazines-leden-52/Libelle-140/
Van Crombrugge, H. (2005). Geen opvoeding zonder uitgesproken engagement: van huwelijkscontract naar opvoedingscontract. In H. Van Crombrugge & E. Lombaert (Eds.), Gezin en opvoeding: weldadig en gewelddadig (pp. 77-94). Antwerpen/Apeldoorn: Garant.
Van Crombrugge, H. (2007, 4 december). De opvoedingsbelofte. Geraadpleegd op 20 november, 2011, via http://www.pedagogiek.nu/101643
Vandeginste, E. (2011). ‘Vrijheid als afhankelijkheid’. Een genealogische studie van opvoedingsadvies in De Bond sinds 1960. Ongepubliceerde masterproef. Universiteit Gent, België.
Vandenbroeck, M. (2009a). Gezinspedagogiek. Ongepubliceerde cursus. Universiteit Gent, België.
Vandenbroeck, M. (2009b). In verzekerde bewaring. Honderdvijftig jaar kinderen, ouders en kinderopvang. Amsterdam : SWP.
Van Gorp, B. (2006). Framing asiel. Indringers en slachtoffers in de pers. Leuven: Acco.
Veyne, P. (2010). Foucault. De denker, de mens. Kampen: Uitgeverij Klement.
Walravens, E. (2005). Gezinsopvoeding in een postmodern tijdperk. In H. Van Crombrugge & E. Lombaert (Eds.), Gezin en opvoeding: weldadig en gewelddadig (pp. 13-28). Antwerpen/ Apeldoorn: Garant.
Wassenaar, I. (1976). Vrouwenbladen. Spiegels van een mannenmaatschappij. Nieuwsportretreeks. Amsterdam: Wetenschappelijke uitgeverij.
Wacquant, L. (1992). Inleiding. In: Bourdieu, P. & Wacquant, L. (Eds.), Argumenten voor een reflexieve maatschappijwetenschap (pp. 11-34). Amsterdam: SUA.
Wester, F. (1987). Strategieën voor kwalitatief onderzoek. Muiderberg: Dick Coutinho.
Weymans, W. (2005). Op zoek naar het onvindbare volk. Pierre Rosanvallon en het probleem van de politieke representatie. Tijdschrift voor sociologie, 4, 328-352. Geraadpleegd op 2 maart, 2011, via http://www.sociologie.be/%5Cpdf%5Ctvs2005nr4art2.pdf
Wubs, J. (2004). Luisteren naar deskundigen: Opvoedingsadvies aan Nederlandse ouders 1945-1999. Assen: Koninklijke Van Gorcum.
Young, K. T. (1990). American Conceptions of Infant Development from 1955 to 1984 - What the Experts Are Telling Parents. Child Development, 61(1), 17-28.
