‘Wat kunnen opvang en begeleiding doen voor niet-begeleide minderjarigen die opgroeien ver van hun gezin?’
Stel.. U bent 16 jaar. Als jong kind is je vader overleden,je moeder heeft beslist haar geluk elders te zoeken en je wordt opgevoed door je tante. Je hebt het geluk naar school te kunnen gaan. Op je 12e wordt je, op weg naar school, ontvoerd om het regeringsleger te dienen. Als er zich een kans aandient om te vluchten, zou u die niet nemen? Dat is exact wat Hayat, de jongere wiens levensverhaal de casus vormt van mijn eindwerk, heeft gedaan. Zijn vlucht eindigde (voorlopig) in België.
Hayat is een van de vele niet-begeleide minderjarigen die jaarlijks ons land aankomen. Dit zijn kinderen en jongeren die zich in België zonder ouders moeten redden na een vlucht uit hun geboorteland. Een deel van hen vraagt asiel aan en wordt opgevangen in het netwerk van Fedasil en partners. Anderen verkiezen dit niet te doen, of hun aanvraag werd afgewezen. Zij komen terecht in de voorzieningen van de bijzondere jeugdzorg. Daarnaast zijn er nog jongeren die erin slagen ‘uit het zicht’ te blijven, naar hun aantal hebben we het raden.
Het opvangen en begeleiden van niet-begeleide minderjarige vluchtelingen is geen evidentie. Uiteindelijk hebben we het over jongeren die al een hele rugzak bagage meedragen. Zij staan voor de uitdaging om de puberteit te doorlopen zonder ouder(s) in de buurt met daarbovenop hun persoonlijk verhaal, dat in de verste verte niet te vergelijken is met dat van een “doorsnee” jongere.
‘Wat kunnen opvang en begeleiding voor deze jongeren doen?’
Om deze vraag te kunnen beantwoorden moet er eerst gekeken worden naar wie deze niet-begeleide minderjarigen zijn. Het gaat overeen bijzonder heterogene groep, ‘de’ niet –begeleide minderjarige bestaat niet. Naast een juridische indeling kunnen we ze ook op andere vlakken allesbehalve ‘hetzelfde’ noemen. Denk aan leeftijd, geslacht, land van herkomst, etc. Ook wat betreft hun noden kan er geen uniform antwoord gegeven worden en dient dit jongere per jongere bekeken te worden.
Verder in het eindwerk komt het ontwikkelingspsychologisch deel aan bod. Hier is de centrale vraag:
Wat is de invloed van trauma op de ontwikkeling en het gedrag?
Veel niet-begeleide minderjarigen hebben af te rekenen met emotionele en gedragsproblemen. Enerzijds zijn deze te wijten aan hun verleden, waarin ze zware verliezen leden en vaak meerdere trauma’s opliepen. Anderzijds speelt het heden ook een grote rol: niet-begeleide minderjarigen kampen met allerlei postmigratieproblemen zoals acculturatiestress en discriminatie. Terzelfdertijd wordt er veel van hen verwacht. Ze moeten de taal leren, zich integreren in onze samenleving, en te -midden van deze verwarrende omstandigheden staan ze ook nog eens voor leeftijdsspecifieke taken zoals het opbouwen van de identiteit. Dit alles zonder de ondersteuning van hun ouders. Tenslotte worden deze jongeren zwaar op de proef gesteld door het ontbreken van perspectieven voor de toekomst, door het leven in voortdurende onzekerheid. Het mag niet verbazen dat hieruit emotionele en gedragsproblemen voortvloeien.
Daarnaast wordt er ook met een sociologische bril naar de niet-begeleide minderjarige jongeren gekeken.
Wat zijn de kwetsbaarheden van deze jongeren en hoe gaan we als samenleving om met cultuurverschillen?
De jongeren krijgen vooral met etnocentrisme te maken , dit is de wijze waarop men naar andere culturen kijkt, het beoordelen van een andere cultuur naar de normen en waarden van de eigen cultuur. In etnocentrisme neemt de eigen cultuur een centrale plaats in de manier van denken, het wordt vaak gezien als de norm voor alles. Men vindt alle gewoonten, geloven en gebruiken van de eigen cultuur heel normaal, juist en superieur, terwijl andere culturen abnormaal, raar en inferieur wordt gevonden. Daarnaast komen niet-begeleide minderjarigen ook in contact met uitsluitingsmechanismen zoals vooroordelen, stereotypering, discriminatie en alledaags racisme als gevolg.
Verder komt de vraag hoe men als begeleider best kan omgaan met jongeren uit andere culturen. Cultuur mag hier niet gezien worden als een statisch gegeven, maar als een dynamisch gegeven. Een houding waarbij de hulpverlener open staat voor andere culturen is veel belangrijker dan feitenkennis op zich . Een begeleider moet een bepaalde ‘culturele gevoeligheid’ bezitten, waarmee bedoeld wordt dat men een openheid en nieuwsgierigheid naar andere culturen heeft. Bovendien omvat culturele gevoeligheid ook een besef van de eigen cultuur en houding, en van de invloed van die cultuur op de eigen beeldvorming en interpretatiekaders.
Wat kunnen ‘vreemden’ voor deze jongeren betekenen?
Hier is het eerste onthaal van belang, de begeleiding en vooral: de veerkracht van de jongere niet onderschatten , net zoals men ook hun verantwoordelijkheidsgevoel mag aanspreken.
De veranderingen die noodzakelijk zijn om deze jongeren de kans te geven op te groeien tot evenwichtige volwassenen liggen niet in de eerste plaats bij de begeleiding en /of opvangcentra maar bij het beleid. De wetgever dient een aantal maatregelen te nemen die de opvangcentra en begeleiders in staat stellen om jongeren zoals Hayat te begeleiden op hun weg.
Uit mijn eindproef kwamen verschillende veranderingsdoelen naar voor. De meeste hebben betrekking op de situatie van niet-begeleide minderjarigen in het algemeen, zoals een Centraal Meldpunt,het streven naar kwaliteitsgarantie wat betreft de voogden, het wegwerken van de opvangcrisis, de hulp die zou kunnen geboden worden bij het bereiken van de meerderjarigheidsleeftijd en het erkennen van niet-begeleide Europese minderjarigen.
Misschien wel het belangrijkste knelpunt situeert zich op het niveau van de Comités voor Bijzondere Jeugdzorg. Jongeren die bij aankomst een asielaanvraag doen, worden niet altijd erkend als minderjarige in een problematische opvoedingssituatie, wat maakt dat zij geen gebruik kunnen maken van diensten van de bijzondere jeugdzorg, waardoor er nogal wat jongeren zijn die baat zouden hebben bij de extra ondersteuning die men binnen de bijzondere jeugdzorg tracht te bieden. Hier is dringend nood aan duidelijkheid en eenvormigheid, aan een uniforme invulling van het begrip ‘problematische opvoedingssituatie’. De nood van de jongere, in plaats van zijn administratieve situatie, behoort te bepalen in welke opvangvoorziening de jongere terechtkomt.
Stel u voor.. U bent 16 jaar en staat in deze jongere zijn schoenen…. Zou u ook niet liefst willen gezien worden als een gewone jongere in een ongewone situatie?
Ang, W., & Rousseau, C. (2005/4). Migrantenadolescenten ‘in between’: De uitdagingen van de identiteitsvorming. Psyche, 8-10.
Belgisch Staatsblad.(2002, December 31). Hoofdstuk 6. Voogdij over niet-begeleide minderjarige vreemdelingen. Brussel. Brussel: s.n.
Buskens, A. (2003). Slachtoffers of bandieten? Kindsoldaten in Noord-Oeganda van kwetsbaar tot kwetsend,een onomkeerbaar proces? Medische Antropologie, 141-156.
CGVS. (2008, update 2011). De asielprocedure in België. Informatie voor specialisten. 7-29. Brussel: Dirk Van der Bulck.
Cloet, M. (2007). Voldongen feit. Opvang en begeleiding van buitenlandse, niet-begeleide minderjarigen. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Cohen, J., Mannarino, A., & Deblinger, E. (2006). Treating Trauma and Traumatic Grief in Children and Adolescents. New York: The Guilfort Press.
Concluding Observations Belgium. (2010). Opgeroepen op augustus 12, 2012, van United Nations Human Rights: http://www.ohchr.org/EN/countries/ENACARegion/Pages/BEIndex.aspx
De Morgen. (2011, Juli 21). Justitie zoekt voogden voorminderjarige vreemdelingen. De Morgen.
De Paermentier, S. (2009). Een nieuw leven in België:Een kwalitatief onderzoek naar de beleving van het integratieproces en de maatschappelijke positie van nieuwkomers. Gent .
De Smet, T. (2009). Ontmoeting met het vreemde. Begeleiding van niet-begeleide buitenlandse minderjarigen. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Delfos, M. (2010). Kinderen en gedragsproblemen. Amsterdam: Pearson Assesment and Information.
Derluyn, I. (2005). Emotional and behavioral problems in unaccompanied refugee minors. Gent: Academia Press.
Derluyn, I. (2010). Ondersteuning van niet-begeleide buitenlandse minderjarigen als spiegel uit de marge. Welzijnsgids- Welzijnszorg -Integratie van minderheden, 105-122.
Derluyn, I., & Broekaert, E. (2004). Niet-begeleide buitenlandse minderjarigen: Wie zijn ze? Sociaal Welzijnsmagazine, 4-11.
Derluyn, I., & Broekaert, E. (2005/1). Niet-begeleide buitenlandse minderjarigen. Tijdschrift voor jeugdrecht en kinderrechten, 12-21.
Derluyn, I., & Broekaert, E. (2007). Different perspectives on emotional and behavioural problems in unaccompanied refugee children and adolescents. Ethnicity and Health, 141-162.
Derluyn, I., Broekaert, E., & Schuyten, G. (2008). Emotional and behavioral problems inmigrant adolescents in Belgium. European Child & Adolescent Psychiatrie, 54-62.
Derluyn, I., Wille, B., De Smet, T. et al. (2005). Op weg.Psychosociale en therapeutische begeleiding van niet-begeleide buitenlandse minderjarigen. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
DVZ. (2010). Activiteitenrapport. Brussel: Freddy Roosemont.
DVZ. (2011). Activiteitenrapport. Brussel: Freddy Roosemont.
Fedasil. (2011). Jaarverslag 2010. Brussel: Geers Offset.
Fedasil. (2012). Opgeroepen op Mei 30, 2012, van http://www.fedasil.be/home/opvangcentrum
Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken. (2005, Oktober). Omzendbrief betreffende het verblijf van niet-begeleide minderjarige vreemdelingen. 1. Brussel: s.n.
Federale Overheidsdienst Binnenlandse zaken. (2007, September). Omzendbrief betreffende niet-begeleide Europese minderjarigen in kwetsbare toestand. Brussel: s.n.
Federale Overheidsdienst Justitie. (2004, April). Omzendbrief betreffende de plaatsing onder de hoede van de dienst voogdij en de identificatie van niet begeleide minderjarige vreemdelingen. Brussel: s.n.
Federale Overheidsdienst Justitie. (2007, Augustus 31). Vademecum voor voogden van niet- begeleide minderjarige vreemdelingen. Brussel: Bourlet,A.
Geldof, D. (2008). Onzekerheid. Over leven in de risicomaatschappij. Leuven: Acco.
Huybrechts, A. (2009). Interculturele psychotherapeutische ontmoetingen. Systeemtheoretisch bulletin, 5-25.
Inburgering. (2012). Opgeroepen op Juni 1, 2012, van http://www.inburgering.be/inburgering/nl/inburgeringstraject
Integratie, K. M. (2011). http://www.kruispuntmi.be. Opgeroepen op November 9, 2011
Jal, E., & Davies, M. (2009). War Child. Van kindsoldaat tot rapper. Utrecht/Antwerpen: Kosmos Uitgevers.
Kinderrechtencommissariaat. (2007). Heen en retour. Kinderrechten op de vlucht. Brussel: Geers Offset.
Koçak, S. (2011). Eigen volk eerst? Gent: Borgerhoff & Lamberigts nv.
Kohnstamm, R. (2002). De kleine ontwikkelingspsychologie: deel III . Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum.
Medimigrant. (2011, November). http://www.medimmigrant.be/?idbericht=1&idmenu=1.
Meurs, P. (2008). Cursus Genetische Psychologie. 1e jaar Bachelor in de Gezinswetenschappen: Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen.
Meurs, P. (2010). Cursus Persoonlijkheidspsychologie. 2e jaar bachelor Gezinswetenschappen. Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen.
Meurs, P. (2011). Cursus Ontwikkelingspsychopathologie en ouderbegeleiding. 3e jaar bachelor in de gezinswetenschappen: Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen.
Mind to Change. (2012). Opgeroepen op juli 18, 2012, van http://mindtochange.nl/kindsoldaten/wat-zijn-kindsoldaten/.
Mönks, F., & Knoers, A. (2004). Ontwikkelingspsychologie. Inleiding tot de verschillende deelgebieden. Assen: Van Gorcum.
Mortier, E., & Blancquaert, L. (2010). Niemand weet dat ik mens ben. Minderjarige vluchtelingen en hun verhaal. Amsterdam: De Bezige Bij.
Pag-Asa, v. (2011). http://www.pagasa.be/content.aspx?l=001&lang=NL. Opgeroepen op November 3, 2011
Pinto, D. (2012, 08 04). Opgehaald van Inter Cultureel Instituut: http://www.davidpinto.nl/theorie_2.php
Plysier, S. (2003). Kinderen met een tweede huid. Onthaal van kinderen op de vlucht. Antwerpen- Apeldoorn: Garant.
Psychiatrisch Ziekenhuis Ieper. (2012, 08 09). Opgehaald van Balkmetafoor: http://www.balkmetafoor.be/index.php?option=com_docman&Itemid=16&lang=n…
Roose, R. (2012). Bijzondere jeugdzorg en integrale jeugdhulp: Jongeren in kritieke gezinssituaties. cursus 3e jaar bachelor in de gezinswetenschappen. s.n.: Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen.
Ryngaert, J., Derluyn, I., & Vandenhole, W. (2011). Van duurzame oplossing naar levenstraject voor niet-begeleide buitenlandse minderjarigen. In C. Timmerman, I. Lodewyckx, E. Vanderwaeren, D. Vanheule, & (eds), MInteGRATIE, over nieuwe vormen van migratie en integratie. (pp. 247-281). Brussel: UPA.
Scheffer, P. (2010). Het land van aankomst. Amsterdam: De Bezige Bij.
Schell, P., & Muller, P. (2000). Terugkeren, een levenslang dilemma. Utrecht: Stichting Pharos.
Siongers, J., & Elchardus, M. (2009). Vreemden. Naar een cultuursociologische benadering van ethocentrisme. Tielt: LannooCampus.
Van den Auweraert, J. (2009). Kwaliteitsvolle hulpverlening aan buitenlandse niet-begeleide minderjarigen. Aandachtspunten vanuit een categoriale voorziening. Tijdschrift voor Welzijnswerk., 34-42.
Van Der Auweraert, J. (2007). Buitenlandse niet-begeleide minderjarigen worden meerderjarig. Sociaal Welzijnsmagazine, 9-11.
Van der Ploeg ,J.D. (2007). Gedragsproblemen : ontwikkelingen en risico's. Rotterdam: Lemniscaat
van der Veer, G. (1998). Counselling and therapy with refugees and victims of trauma. Chichester, UK: John Wiley & Sons.
van Emmerik, A., & Berretty, E. (2007). Leven met een trauma. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
Van Zeebroeck, C. (2007). Mineurs étrangers non accompagnés en Belgique – Situation administrative, juridique et sociale – Guide pratique. 788pp. : 72-83. s.l.: s.n.
Vandenhole, W. (2012). Cursus Kinderrechten. 3e jaar Bachelor Gezinswetenschappen. Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen.
VLOR, V. O. (2000). Vluchtelingen in de klas. Vademecum Socio-emotionele opvang van vluchtelingenkinderen. Leuven-Apeldoorn: Garant.
Vluchtelingenwerk Vlaanderen. (2012). Opgeroepen op augustus 12, 2012, van http://www.vluchtelingenwerk.be/thema/asielaanpak_nbm.php
Vluchtelingenwerk Vlaanderen. (2012). Opgeroepen op Augustus 11, 2012
Vreemdelingenrecht. (2012). Opgeroepen op Juni 1, 2012, van http://www.kruispuntmi.be/vreemdelingenrecht/wegwijs.aspx?id=55
vrouwenraad. (2002, September 1). Opgeroepen op Juli 26, 2012, van www.vrouwenraad.be/media/docs/dossiers/meisjes/kindsoldaten.pdf.
Vuylsteke, C. (2011). Vroeger is een ander land. Acht aangespoelde jonge levens. Antwerpen: De Bezige Bij.
Wikipedia. (2011). http://nl.wikipedia.org/wiki/Internationaal_Verdrag_betreffende_de_Stat…. Opgeroepen op november 10, 2011
Wikipedia. (2012). http://nl.wikipedia.org/wiki/Posttraumatische_stressstoornis. Opgeroepen op Juli 31, 2012