Campus and the city. Belhar, mapping and re-imagining a Cape Flats space
- SofieVan Steenbrugge
Geen regenboognatie zonder revolutie?
Zuid-Afrika ... Dan denkt u aan de windmolens in de Karoo, de Big Five in het Kruger Park, het WK voetbal in 2010, de vuvuzela, de ‘Waka waka’ van Shakira en de ‘Pata pata’ van Makeba. Maar het land kent ook een lange geschiedenis waarbij het steevast zijn niet-blanke bevolking discrimineerde. In 1994 kwam daar officieel een einde aan en sprak Mandela bij zijn aantreding als president hoopvolle woorden: ‘We enter into a convenant that we shall build the society in which all South Africans, both Black and White, will be able to walk tall, without any fear in their hearts, assured of their inalienable right to human dignity – a rainbow nation at peace with itself and the world.’
Gelooft u het dan dat in die regenboognatie anno 2013, bijna 20 jaar na de afschaffing van apartheid, kleurling studenten geen café durven binnengaan waar enkel zwarten zitten? Dat wanneer u een Zuid-Afrikaanse stad binnenrijdt, u eerst een resem krottenwijken voorbijrijdt waarin u geen blank man ziet rondlopen? Dat vele blanke Kaapstatters nog nooit in de Cape Flats geweest zijn, slechts een half uurtje rijden van het centrum maar hoofdzakelijk bewoond door zijn kleurlingen en zwarten? Dat een zwart man pertinent stelt dat Mandela te zwak was in de strijd voor zijn zwarte medemens? Had u dat ook gedacht? Gelooft u dan ook dat Zuid-Afrikanen beweren dat bij de dood van Mandela een revolutie uitbreekt? Wij geloven dat en vermoeden dat ze gelijk kunnen hebben ...
De rassenwetten van Neurenberg in het nazistische Duitsland bepaalden wie tot het superieure Arische ras behoorde en wie een Jood, een Üntermensch, was. Het was de aanzet naar de afgrijselijke Holocaust tijdens de Tweede Wereldoorlog waarbij zes miljoen Joden vermoord werden. Diezelfde periode, ondanks hun verzet tegen het racistische nazi-regime, werden in de Verenigde Staten Afro-Amerikanen gediscrimineerd: zwarten kenden aparte zitplaatsen op de bus en in restaurants, aparte toiletten ... Lynchpartijen door radicale blanke genootschappen als de Ku Klux Klan waren er niet vreemd. Na deze gebeurtenissen zou u denken dat de bange blank man zijn lesje heeft geleerd. Helaas. Tijdens een debat in The House of Assembly in 1950 in Zuid-Afrika werd het volgende gezegd: ‘The White man is the master in South Africa, and the White man, from the very nature of his birth, [...] will remain master in South Africa to the end.’ Datzelfde jaar werd de Population Registration Act ingevoerd waarbij Zuid-Afrikanen ingedeeld werden in vier raciale groepen: blanken, Indiërs, kleurlingen en zwarten. Het betekende het begin van het racistische apartheidsregime. Meer dan 40 jaar lang waanden Zuid-Afrikaanse blanken zich superieur tegenover niet-blanken.
Divide et impera. Om niet-blanken uit de weg te gaan, werden binnen de Zuid-Afrikaanse steden voor elke bevolkingsgroep ‘aparte’ leefgebieden bepaald met eigen scholen, stranden, kerken en winkels. Deze group areas, fysiek gescheiden door grote buffers zoals spoorwegen en industrieterreinen werden vastgelegd op basis van wel zeer eenvoudige standaarden: ‘To the White man, the best, the most central, the most developed and convenient. To the non-Whites, the fringes, the marginal areas, the long tracks to work.’ In Kaapstad was daarom het centrum zelf een blanke group area, ingenesteld in de veilige baai aan de voet van de Tafelberg. Kleurlingen en zwarten werden verplicht te verhuizen en in het centrum enkel getolereerd als arbeidskrachten, zij het dan met het gebruik van ‘aparte’ treinstations en straten. De zogenaamde Cape Flats, de duinen rondom deze blanke gebieden waar de wind vrij spel heeft en overstromingen vandaag vaak grote problemen veroorzaken, werden het toneel van in snel tempo en met minimaal budget uit de grond gestampte townships voor de niet-blanke bevolking. Het resulteerde in een gefragmenteerde samenleving waarbij de zwaksten, de niet-blanken, het verst van het centrum en werkgelegenheid gedumpt werden. Ruimtelijke planning heeft dus een cruciale rol gespeeld bij de praktische verwezenlijking van apartheid. Tussen 1948 en 1994 heeft de blanke Zuid-Afrikaan het land verdeeld en beheerst in het nadeel van zijn niet-blanke bevolking.
Na 1994 werden nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen in steden niet meer gestuurd door raciale criteria. De vrije markt nam de overhand. Jammer genoeg blijven de effecten van de raciale ruimtelijke planning uit het apartheidtijdperk wel doorwerken tot op vandaag. Jarenlange marginale economische ontwikkeling, armoede, criminaliteit, drugsproblematiek en lage scholingsgraad in niet-blanke gebieden weerhouden private ontwikkelaars ervan te investeren. Anno 2013 blijven blanken in de oorspronkelijk kwalitatieve blanke group areas wonen en hebben niet-blanken nog steeds niet de financiële mogelijkheden om te verhuizen. Ondanks de afschaffing van apartheid blijft rassensegregatie dus bestaan, zij het op een niet-raciale manier.
Als de berg niet tot Mohammed wil komen dan moet Mohammed naar de berg gaan. Het uitdenken van nieuwe ruimtelijke strategieën om investeerders aan te trekken in de historisch achtergestelde gebieden, is vandaag dan ook dé opgave voor Zuid-Afrikaanse ruimtelijke planners en tegelijkertijd het einddoel van deze scriptie. Enkel wannneer de investeringsonbalans terug een evenwicht kent, kan een einde gebracht worden aan de voortdurende segregatie.
De wijk Belhar, 760 ha groot met ongeveer 50.000 inwoners, gelegen in de Cape Flats en een ruimtelijke product van apartheid, werd hierbij als case gebruikt. Door middel van archiefonderzoek, observaties en gesprekken met inwoners, politici en planners werd het verhaal van de wijk en zijn ruimtelijke constellatie gereconstrueerd. Eigen onderzoek toonde aan dat wanneer inwoners zelf het heft in handen nemen en door middel van kleine ruimtelijke ingrepen de veiligheid en het aanblik van de wijk opkrikken, de eerste stap in de zoektocht naar investeerders gezet is. Het uitwerken van potentievolle projecten door het samenbrengen van de noden van inwoners en wensen van andere spelers, in het geval van Belhar de nabijgelegen universiteit, is in onze ogen de tweede stap.
Vooruit denken, durven re-imaginen en communicatie zijn dus de kernwoorden voor de nieuwe ruimtelijke strategieën. Eenvoudig toch, denkt u? Een machtige vrije markt en politieke spelletjes doen echter vermoeden dat een revolutie nodig is om alle neuzen in dezelfde richting te krijgen. Als de dood van Mandela deze revolutie in de hand kan werken, verwezenlijkt hij dan postuüm zijn droom?
Bibliografie
Scriptie: CAMPUS AND THE CITY. Belhar, mapping and re-imagining a Cape Flats space.
BIBLIOGRAPHY
BOOKS, PLANNING DOCUMENTS, REPORTS AND THESISSES
Barrett, J. (2003). Organizing in the Informal Economy: A Case Study of the Minibus Taxi Industry in South Africa. Geneva: International Labour Organisation.
Belhar Civic Association (1983). An overview. NARS Archives, Cape Town.
DHK Urban Concepts (2009). Bellrail, Bellville South. A vision for the development of a metropolitan centre on the Transnet Bellrain site, Bellville South. Cape Town: University of the Western Cape.
Castells, M. (1983). The city and the grassroots. Los Angeles: University of California Press.
Christopher, A. (1994). The Atlas of Changing South Africa. London: Routledge.
Cape Provincial Administration, Regional Planning Section (1966). Cape Flats. An interim Report on the Planning of the Cape Flats as the Hinterland for Expansion of the Metropolitan Area of Cape Town. Cape Town.
City of Cape Town (2011). Tygerberg District Plan. Volume 1. Baseline information and analysis report. Cape Town.
City of Cape Town (2011b). Tygerberg District Plan. Volume 2. Strategies, proposals and implementation framework. Cape Town.
City of Cape Town (2011c). Tygerberg District Plan. Volume 3. Public comments and responses report. Cape Town.
City of Cape Town (2012). Integrated Human Settlements. Five-year strategic plan. Cape Town.
City of Cape Town (n.d.). Durban/Modderdam/Symphony Way (DMS) Public Transport route. Cape Town.
Comdev, Department of Community Development (1972). Belhar Guideplan. NARS Archives, Cape Town.
Comdev, Department of Community Development (1974). Erica Centre Plan Guidelines and framework. NARS Archives, Cape Town.
Comdev, Department of Community Development (1983). Guidelines for the provision of engineering services for residential townships. Pretoria.
CTE Consulting, Town and regional planners (2012). Application for the amendment of conditions and site development plan approval. Belhar, Bellville. Cape Town.
De Raedt, K. (2010). Bouwen voor de Rainbow Nation. Een kritisch onderzoek naar de rol van identiteit, geheugen en gemeenschap in het architectuurlandschap van postapartheid Zuid-Afrika. Gent: Universiteit Gent, Faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur, Vakgroep Architectuur en Stedenbouw.
De Vree, D. (2009). Cape Town mobility issues. A University of the Western Cape regional development proposal. Gent: Universiteit Gent, Faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur, Vakgroep Architectuur en Stedenbouw.
De Vree, D., Lanckriet, S. & Van Doorslaer, S. (2009). Mapping the UWC Campus. Gent: Universiteit Gent, Faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur, Vakgroep Architectuur en Stedenbouw.
Director of local government (1979). Cape Divisional Council: Erica masterplan. NARS Archives, Cape Town.
Divisional Council of the Cape (1984). Belhar Design Report: Erica extension 17. NARS Archives, Cape Town.
Gustafsson, J. (2013). Community Radio as Promoters of Youth Culture. In Hansen-Skovmoes, A.S., Mitullah, W., Tufte, T. & Wildermuth, N. (Eds.), Yearbook 2012/2013.
Speaking Up and Talking Back? Media, Empowerment and Civic Engagement amongst East and Southern African Youth (pp. 255- 358). Göteborg: University of Gothenburg, Nordicom.
Joint Town Planning Committee (1967). Masterplan for the Cape Flats. Preliminary report. Cape Town.
Joint Town Planning Committee (1969). Outline Development Plan for the Cape Flats. Cape Town.
Krige, D. (1988). Die Transformasie van die Suid-Afrikaanse stad. Bloemfontein: Departement Stads-en Streekbeplanning.
Local Government of Coloured Communities (1979). Belhar Civic Association. NARS Archives, Cape Town.
Local Government of Coloured Communities (1981). Erica extension 10-13. NARS Archives, Cape Town.
Low, S.M. (2000). On the Plaza, The Politics of Public Space and Culture. Austin: University of Texas Press.
Marschall, S. & Kearney, B. (2000). Opportunities for Relevance: Architecture in the New South Africa. East Lansing: Michigan State University Press.
Pieterse, E. (2008). City Futures. Confronting the crisis of urban development. London: Zed Books Ltd.
Pieterse, E. (2010). Counter Currents. Auckland Park: Jacana Media.
Provincial Administration on the Cape of Good Hope (1978). Township application form. NARS Archives, Cape Town.
Provincial Administration on the Cape of Good Hope (1979). Township application form. NARS Archives, Cape Town.
Provincial Administration on the Cape of Good Hope (1980). Township application form ext. 10-13. NARS Archives, Cape Town.
Provincial Government of the Western Cape (2010). Basic assessment report in terms of the NEMA, Environmental Impact Assessment Regulations, 2010. Cape Town.
Robertson, I. & Whitten, P. (1978). Race and politics in South Africa. New Brunswick: Transaction, Inc.
Southworth, B. (2010). Making Public Space in 21st Century Cape Town. An idealistic Planning Construct or a Catalytic City Building Project? In Pieterse, E., Counter Currents (pp. 100-109). Auckland Park: Jacana Media.
Stad Gent (2013). Gent in Cijfers. Consulted on 10-07-2013 on http://gent.buurtmonitor.be/.
Standing, A. (2006). Organised crime. A study from the Cape Flats. Pretoria: Institute for Security Studies.
Strategic Environmental Focus (2012). Draft Basic Assessment Report. Belhar Retail Complex. Cape Region.
UCT Housing Research Group (n.d.). Chamber of Commerce Belhar Group Housing Project. House type and living zone selection. Cape Town.
UPRU, Urban Problems Research Unit: Bassios, A., Dewar, D., Dewar, N. & Watson, V. (1990). The structure and form of metropolitan Cape Town: its origins, influence and performance. Cape Town: University of Cape Town.
Urban Design Services (1992). Belhar Local Structure Plan. Cape Town: Western Cape Regional Service Council.
UWC, University of the Western Cape (2010). Institutional Operating Plan 2010-2014. Cape Town.
Uytenbogaardt, R. & Macaskill (1978). Belhar sections II & IIIa. Report on town planning provisions. NARS Archives, Cape Town.
Uytenbogaardt, R. & Macaskill (1978b). Belhar sections II & IIIa. Transportation engineering and internal road planning aspects. NARS Archives, Cape Town.
Uytenbogaardt, R. & Macaskill (1978c). Belhar sections II & IIIa. Design report. NARS Archives, Cape Town.
Uytenbogaardt, R. & Macaskill (1978d). Belhar sections II & IIIa. Memorandum. NARS Archives, Cape Town.
Watson, W. (2007). Brick by brick. An Informal Guide to the History of South Africa. Cape Town: New Africa Books.
Willoughby, S. (1995). Evaluating the levels of residential satisfaction in the Belhar selfhelp-area. Cape Town: University of the Western Cape.
Yacobi, H. (2004b). Whose Order, Whose Planning? In Yacobi, H. (Ed.), Constructing a Sense of Place: Architecture and the Zionist Discourse (pp. 3-13). London: Ashgate.
Yacobi, H. (2009). The Jewish-Arab City. Spatio-politics in a mixed community. New York: Routledge.
Yiftachel, O. & Yacobi, H. (2004). Control, Resistance, and Informality: Urban Ethnocracy in Beer-Sheva, Israel. In Roy, A. & AlSayyad, N. (Eds.), Urban informality: transnational perspectives from the Middle East, Latin America, and South-Asia (p. 209-235). Maryland, Lanham: Lexington Books.
ARTICLES
Ellen, I., Schwartz, A. & Voici, I. (2007). The Impact of Business Improvement Districts on Property Values: Evidence from New York City. Working paper. New York: New York University, School of Law, Furman Center for Real Estate & Urban Policy.
Lalu, P. (2005). Campus: A discourse on the grounds of an Apartheid University. Unpublished paper. Cape Town: University of the Western Cape, Department of Political Studies & Centre for Humanities Research.
Meenakshi (2011). Neighbourhood Unit and its Conceptualization in the Contemporary Urban Context. Institute of Town Planning, India Journal, 8(8), 81-87.
Miraftab, F. (2012). Town, South Africa Colonial Present: Legacies of the Past in Contemporary Urban Practices in Cape. Journal of Planning History, 1-25.
Murray, N. (2011). Designing the common: The Chamber of Commerce Group Housing Project at Belhar. Unpublished paper. Cape Town: University of the Western Cape, Department of History.
N.N. (1980). Notes. Urban Problems Research Unit, University of Cape Town. Social dynamics: a journal of African Studies, 6(1), 67-83.
N.N. (1987). The Development of the University of the Western Cape. Architecture SA, 17-46.
Owen, G. (1989). Forget Europe, Forget America: Architecture and Apartheid. Journal of Architectural Education, 42(3), 3-23.
Patricios, N. (2002). Urban Design Principles of the Original Neighbourhood Concepts. Urban Morphology, 6(1), 21-32.
Robinson, J. (1997). The geopolitics of South African Cities. States, citizens, territory. Political Geography, 16(5), 365-386.
Turok, I. (2001). Persistent Polarisation Post-Apartheid? Progress towards Urban Integration in Cape Town. Urban studies, 38(13), 2349-2377.
LETTERS
Cape Town Chamber of Commerce (10-02-1975). Schools at Belhar. Letter addressed to: Commissioner of Coloured Affairs. NARS Archives, Cape Town.
Comdev, Department of Community Development (19-04-1983). Belhar, Erica: uitbreidings 14, 15 en 16. Letter addressed to: Director of Local Government. NARS Archives, Cape Town.
Commissioner of Coloured Affairs (27-11-1969). Bellville Suid: Belhar kleurlingdorp: naamsverandering. Letter addressed to: Secretary of Coloured Relations and Rehoboth Affairs. NARS Archives, Cape Town.
Commissioner of Coloured Affairs (19-02-1974). Belhar, Township extension no. 1. Letter addressed to: Secretary of the Divisional Council of the Cape. NARS Archives, Cape Town.
Divisional Council of the Cape (25-01-1979). Proposed Belhar housing scheme for 5,500 units. Letter addressed to: Chief Town and Regional Planner. NARS Archives, Cape Town.
Divisional Council of the Cape (25-03-1980). Belhar: Erica Township extension no. 9. Letter addressed to: Director of Local Government. NARS Archives, Cape Town.
Divisional Council of the Cape (08-08-1983). Development of the remaining portion of Belhar: Erica ext. 14. Letter addressed to: Department of Community Development. NARS Archives, Cape Town.
Provincial Administration of the Cape of Good Hope (23-01-1970). Stigting van dorp Belhar vir Kleurlinge. Letter addressed to: The Department of Community Development. NARS Archives, Cape Town.
INTERVIEWS AND PERSONAL COMMUNICATION
Adams, B. (28-09-2012). Local resident Belhar and safety mother. Cape Town: Belhar.
Bock, D. (31-08-2012). CEO Voortrekker Road CID. Cape Town: Bellville.
Boyd, L. (07-09-2012). Town planner at the City of Cape Town. Cape Town: Parow.
Davidson, B. (04-10-2012). Director Planning and Development at Stellenbosch Municipality and former town planner Belhar. Stellenbosch.
Engel, W. (01-09-2012). Local resident Belhar and former school principal Belhar and Delft. Cape Town: Belhar.
Gang leader (21-11-2012). Interviewed by María Rato Barrio, MAEC-AECID postdoctoral fellow at UWC. Researcher on perceptions and experiences on violence and crime, mechanisms of social control and their relationships with othering, urban and political forms. Permission was given by interviewee to use the information.
Jaftha, J. (12-09-2012). Social worker Belhar. Cape Town: Belhar.
Jaftha, W.D. (04-09-2012). Ward councillor, ward 12. Cape Town: Bellville.
Jaftha, W.D. (12-09-2012). Ward councillor, ward 12. Cape Town: Belhar.
Jefthas, C. & Slamdien, A. (20-09-2012). City of Cape Town, Department of Existing Housing. Cape Town: Belhar.
Local resident 1 (19-09-2012). Resident group housing extension 3. Cape Town: Belhar.
Local resident 2 (20-09-2012). Residents flats Chestnut Way extension 3. Cape Town: Belhar.
Pentz, A. (19-09-2012). Partner in Urban Design Services cc and former town planner Belhar. Cape Town: Tokai, Steenberg Estate.
Pienaar, S. (04-09-2012). Councillor, subcouncil 6 (ward 2, 9, 10, 12 & 22). Cape Town: Bellville.
Pokpas, L. (30-08-2012). Institutional planner of the University of the Western Cape. Cape Town: University of the Western Cape, campus.
Smith, E.R. (01-09-2012). Local resident Belhar and student of the University of the Western Cape. Cape Town: Belhar.
Smuts, C. (04-10-2012). Architect and former architect of the UWC campus. Cape Town: Seapoint.
Steenkamp, W. (03-10-2012). Divisional director of Calgro M3 Holding Ltd. Cape Town: Plattekloof, Tygerberg Park.
SAPS, community meeting (19-09-2012). Cape Town: Belhar.
Van Gend, S. (04-10-2012). Town planner at the City of Cape Town. Cape Town: Parow.
Waelkens, G. (12-02-2012). Initiator pretcamionette Oudenaarde. Oudenaarde.
NEWSPAPER ARTICLES
300 houses for the coloured (04-12-1974). Cape Argus.
A home of their own (30-07-1977). Cape Herald.
Baba in sak weggegooi (n.d.). Unknown news paper.
Battle for control of the doors and the ‘drugs’ (03-02-2012). Mail & Guardian. Consulted on 15-06-2013 on http://mg.co.za/article/2012-02-03-battle-for-controlof-the-doors-and-d….
Belhar boos oor huise (14-08-1983). Ekstra Rapport.
Belhar gets a R9,4m boost for home-building (28-06-1978). Cape Times.
Belhar people complain of harassment (22-02-1982). Cape Times.
‘Bos van onheil’ gepak (16-04-2008). Tygerburger.
Call for Belhar homes (18-03-79). Cape Times.
Caught in violent crossfire between two different worlds (04-08-2008). Cape Argus.
Coloured housing scheme (30-05-1974). Cape Argus.
Flenterkoppe sny water af (17-11-2008). Son.
Heavy rain leaves four dead in Cape Town (13-08-2012). IOL News.
Home of Sexy Boys ‘boss’ shot at, petrol-bombed (30-03-2013). Weekend Argus.
Houses for Belhar but no amenities (12-07-1978). Cape Times.
Huiskopers kry vet tjeks (14-06-1980). Die Burger.
Intersection a problem (31-03-2012). Tygerburger.
I’ve had enough (16-06-1976). Cape Herald.
Key plan to develop Cape Flats (22-04-1966). Cape Times.
Leerlinge stap oor huurgeld, uiteengejaag (28-7-1990). Die Burger.
Masterplan for Cape Flats (06-07-1967). Cape Times.
Malkop stormloop na huise (11-12-1977). Report.
Nuwe komitee laat gemoedere opvlam, (18-01-1878). Report.
Probleme in Belhar: Ontevredenheid oor hoe huur (1984). Die Burger.
Ruins a den for crime. Vacant land bodes no good (10-10-2007). Tygerburger.
R19-m allocated for 1500 Belhar houses (02-07-1980). Cape Argus.
R2½m. Housing scheme to help local backlog (15-06-1974). Cape Times.
Second staff housing scheme for Belhar (23-10-1976). Weekend Argus.
Skuld afgeskryf in Belhar (24-08-2006). Unknown newspaper.
The end for the regime is not far off (12-1987). Belhar News.
Tikhuis geef hulle hoofpyne (30-12-2009). Son.
Unieke Projek in Belhar (30-11-74). Die Burger.
Vrot kol’ nou helder belig (2006). Unknown newspaper.
Welcome to Cape Town’s ‘little Mogadishu’ (n.d.). Cii News.
ADDITIONAL SOURCES
Brink, B. (2012). Roelof Sarel Uytenbogaardt (1933-1998). Architect and Urban Designer. Biography. Consulted on 20-08-2012 on http://uir.unisa.ac.za/bitstream/handle/10500/5804/Biography%20-%20Uyte…. doc?sequence=1.
CS Studio Architects (n.d.). Delft Symphony Way: New Community Day Centre. Consulted on 09-08-2013 on http://csstudio.co.za/PDF/delft.pdf
CS Studio Architects (n.d.b). Gugulethu Central Meat Market. Consulted on 09-08-2013 on http://csstudio.co.za/PDF/Gugulethu.pdf
City of Cape Town (2012). Sport and recreation. Consulted on 02-07-2013 on http://www.capetown.gov.za/en/SportRecreation/Pages/default.aspx.
Dehaene, M. (2012). Stadsanalyse. Course material. Gent: Universiteit Gent, Faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur, Vakgroep Architectuur en Stedenbouw.
Falke (2013). Corporation and brand. Consulted on 15-07-2013 on http://unternehmen.falke.com/en/ unternehmen_marke/historie.html.
Koch FM (n.d.). About us. Consulted on 09-08-2013 on www.kochfm.co.ke
Mandela, N. (05-10-1994). Inaugural Speech, Pretoria. Consulted on 15-06-2013 on http://www.africa.upenn.edu/ Articles_Gen/Inaugural_Speech_17984.html.
Mongwe, R. (2013). Race, Class and Housing in post-apartheid Cape Town. Consulted on 21-07-2013 on http://www.hsrc.ac.za/en/review/november-/race-class-housing.
National Crime Prevention Council (2013). Strategy: Starting Neighbourhood Watch Groups. Consulted on 01-07-2013 on http://www.ncpc.org/topics/home-andneighborhood-safety/strategies/strat….
Northlink College (2013). About Northlink College. Consulted on 02-07-2013 on http://www.northlink.co.za/.
Oasis Special School (n.d.). Child Care Information Centre. Consulted on 02-07-2013 on http://www.specialneedsdirectory.org.za/.
Open Architecture Network (2012). VPUU: Violence Prevention through Urban Upgrade. Consulted on 09-08-2013 on http://openarchitecturenetwork.org/projects/dlygad2_vpuu
Statistics South Africa (2001). Census data 2001.
Statistics South Africa (2011). Census data 2011.
Stones (2009). Franchising. Consulted on 09-08-2013 on http://www.stones.co.za/
The Hydro Cruisers (2013). Belhar Community Centre. Shushu shine project. Consulted on 11-06-2013 on http://thehydrocruisersatcput.blogspot.be/2011/10/belharcommunity-centr….
Total Sports (2013). Falke Brand. Consulted on 15-07-2013 on http://www.totalsports.co.za/brands/29/falke.
Transnet (2013). Freight Rail. Consulted on 30-06-2013 on http://www.spoornet.co.za/Website/home.html.
TygerValley Mall (2013). The Mall. Consulted on 03-07-2013 on http://www.tygervalley.co.za/category/the-mall/.
UWC, University of the Western Cape (2013). The Department of Sport Recreation and Exercise Science (SRES). Consulted on 28-07-2013 on http://www.uwc.ac.za/Faculties/CHS/SRES/Pages/default.aspx
Velokhaya (n.d.). Cycling with a purpose. Growing champions, on and off the bike! Consulted on 09-08-2013 on http://www.velokhaya.com/fact_sheet.html.
VPUU Khayelitsha (n.d.). Urban Design Principles. Consulted on 09-08-2013 on http://www.vpuu.org.za/page.php?page=6#40
