De beleving van vrijwillige terugkeer, invloeden op de psychosociale embeddedness van Mongoolse migranten
De beleving van vrijwillige terugkeer, invloeden op de psychosociale embeddedness van Mongoolse migranten
Terugkeer als oplossing voor het migratievraagstuk?
De beleving van vrijwillige terugkeer van Mongoolse migranten
Begin 2012 luidde één van de punten in het nieuws dat ‘het migratieprobleem opgelost was’. Het aantal migranten dat toekomt in België is gedaald en steeds meer migranten keren vrijwillig terug naar hun land van herkomst met de steun van de overheid. Vrijwillige terugkeer werd door media aangehaald als dé oplossing van het migratieprobleem. Volgende vragen kwamen spontaan bij mij op: Is migratie een probleem? Is vrijwillige terugkeer effectief terugkeren uit vrije wil? Is terugkeren wel een juiste en daarbij de laatste stap voor elke migrant?
Om hierop te kunnen antwoorden, moeten vooral de ervaringen van terugkeerders zelf bevraagd worden. In vorige onderzoeken was dit vaak een onderbelicht aspect. Door het grote aantal Mongolen die vrijwillig terugkeren, werd besloten binnen dit onderzoek op de ervaring van Mongoolse terugkeerders te focussen. Ik interviewde een aantal terugkerende Mongolen net voor hun vertrek uit België. Velen van hen en nog anderen die al langer teruggekeerd waren, interviewde ik opnieuw in Mongolië. Het hoofddoel van het onderzoek is om de ervaringen van de migranten zelf in kaart te brengen en bij te dragen tot een meer aangepaste ondersteuning.
Migratie en terugkeerMigratie is een rode draad doorheen de geschiedenis van de mens. Migratie geeft mogelijkheden tot vooruitgang door de uitwisseling van kennis en vaardigheden. Maar positieve effecten treden niet vanzelf op. Ze zijn het resultaat van aangepaste ondersteuning en wederzijds overleg tussen de migrant, het gastland en het land van herkomst. Gepaste ondersteuning is moeilijk te bepalen aangezien migranten een zeer diverse groep zijn met elk hun doelen, ervaringen en waarden. Bij een tekort aan of een ongeschikte ondersteuning kan migratie ook leiden tot een negatieve gebeurtenis voor de migrant en een last voor zowel gastland als het land van herkomst. Het migratievraagstuk wordt in de media dan ook soms omschreven als een migratieprobleem.
Migratie wordt gezien als een cyclus die bestaat uit verschillende fases. Een mogelijke fase hierbinnen is de terugkeer van de migrant naar zijn land van herkomst. Dit is geen afsluiting van het migratieverhaal, maar een volgende stap in de cyclus. De gedachte om ooit terug te keren zit verweven doorheen het migratieproces. Vaak wordt het terugkeren geïdealiseerd of wordt het gezien als ‘thuiskomen’. Maar de plaats die ze achterlieten is vaak niet dezelfde als deze waar ze naar terugkeren. Ook wordt het plan om ooit terug te keren telkens vooruit geschoven, bij velen blijft het een ‘myth of return’.
De beslissing om terug te kerenOm verschillende redenen besloten een aantal Mongolen toch terug te keren naar Mongolië en doorbraken zo de mythe. Als belangrijkste reden voor hun terugkeer werd vaak verwezen naar hun familie. De meeste migranten hadden hun ouders in Mongolië achtergelaten. Maar wanneer hun vader of moeder oud of ziek was en verzorging nodig had, voelden de kinderen zich verantwoordelijk. Dit verduidelijkt de sterke Mongoolse familiecultuur. Een andere belangrijke reden voor terugkeer was de moeilijke leefsituatie van de migranten. Deze moeilijke leefsituatie werd veroorzaakt door het gebrek aan verblijfsdocumenten en de machteloosheid van het wachten op die documenten. Zowel ervaringen in het land van herkomst als ervaringen in het gastland hadden een invloed op de beslissing om terug te keren.
Algemeen werd de beslissing om terug te keren als vrijwillig ervaren, ondanks dat het voor velen de enige keuzemogelijkheid was. De kern van onderstaand citaat geeft weer wat vele Mongoolse terugkeerders aanhaalden.
“Of course it is voluntary, but any other way, I don’t have any other choice, because I have an injury and I cannot work here. My family is there, so I can do nothing here.” (man, 31j)
Ervaringen na terugkeerOp emotioneel en sociaal vlak werden vooral positieve ervaringen aangehaald. Door de hulp van familie en de moderne communicatiemiddelen, die het eenvoudiger maken om op de hoogte te blijven van de actualiteit in Mongolië, zagen ze hun terugkeer als thuiskomen. De meesten voelden zich door de gemeenschap ondersteund en aanvaard, maar ze voelden zich niet altijd begrepen. De ideeën van de Mongoolse gemeenschap over migratie botsten met de ervaringen van de terugkeerder, zoals volgend citaat verduidelijkt.
“Soms denken mensen dat ik veel geld heb, maar ik heb niets. Dan denken ze; “Jij hebt niet goed gewerkt in België, jij hebt niets gedaan.” Iedereen denkt dat je veel geld verdient als je naar het buitenland gaat. Mongoolse mensen denken zo, maar het is niet zo.” (man, 23j)
Op economisch vlak verliep de integratie niet zo vlot. Veel van de terugkeerders waren in de eerste plaats gemigreerd omwille van economische redenen, bij hun terugkeer bleek de economische situatie nog niet voldoende verbeterd te zijn. De heropbouw van hun leven ging hierdoor moeizaam. Dus ondanks dat de meesten aangaven zich opnieuw thuis te voelen en liever in Mongolië woonden dan in België, zouden een aantal participanten opnieuw migreren omwille van hun economische situatie.
Einde van de migratiecyclus?Een aantal migranten haalde dus aan opnieuw te willen migreren, moest de kans zich voordoen. Dit toont duidelijk dat terugkeermigratie slechts een fase is binnen de migratiecyclus. Maar net zoals dit eerder met het idee om terug te keren gebeurde, is het mogelijk dat de beslissing om opnieuw te migreren een mythe wordt. De eerdere migratie-ervaring wordt geïdealiseerd en het plan om opnieuw te migreren wordt telkens uitgesteld. Uiteindelijk kan er gesproken worden van een ‘myth of re-imigration’. Deze bevinding benadrukt het steeds verdergaand proces van de migratiecyclus en toont opnieuw het belang aan van een goeie ondersteuning. Migratie heeft niet altijd een eindpunt, het is de uitdaging om de mogelijkheden ervan te zien en onze maatschappelijke visie en ondersteuning hierop aan te passen.
Referentielijst
Adams, M. (2003). The reflexive self and culture: a critique. Britisch Journal of Sociology, vol.54, no.2, pp.221-238.
Alsop, C. (2002). Home and Away: Self-Reflexive Auto-/Ethnography. Geraadpleegd op 8 februari, 2013, via http://www.qualitative-research.net/
Aramand, M. (2011). Women entrepreneurship in Mongolia: the role of culture on entrepreneurial motivation. Equality, Diversity and Inclusion: An International Journal, vol.32, no.1, pp.68-82.
Arowolo, O. (2000). Return Migration and the Problem of Reintegration. International Migration, vol.38, no.5, pp. 60-82.
Black, R., & Gent, S. (2006). Sustainable return in Post-conlict Contexts. International Migration, vol.44, no.3, pp.15-38.
Black, R., Koser, K., & Munk, K. (2004). Understanding voluntary return. Geraadpleegd op 22 april, 2012, via http://rds.homeoffice.gov.uk/rds/pdfs04/rdsolr5004.pdf
Bogdan, R. B. (2007). Qualitative research for education: an introduction to theory and methods. Harlow: Pearson Education.
Bulag, U. E. (2002). The Mongols at China's Edge: History and the politics of national unity. Lanham: Rowman and Littlefield Publishers.
Caritas International. (2009). Return and Reintegration. Geraadpleegd 23 februari, 2013, via http://www.reintegrationcaritas.be/nl/where-we-work/asia/mongolia.html
Celik, G., & Notten, T. (2012). De uittocht uit Nederland of breincirculatie: push- en pull-factoren van remigratie onder hoogopgeleide Turkse Nederlanders. Journal of Social Intervention: Theory and Practice, vol.21, no.1, pp.37-58.
Chaitin, J., Linstroth, J., & Hiller, P. (2009). Ethnicity and Belonging: An Overview of a Study of Cuban, Haitian and Guatemalan Immigrants to Florida. Forum: Qualitative Social Research. Geraadpleegd 5 maart, 2013, via http://www.qualitative-research.net/
Christou, A. (2011). Narrating lives in (e)motion: Embodiment, belongingness and displacement in diasporic spaces of home and return. Emotion, Space and Society, vol.4, pp.249-257.
Commers, R., & Blommaert, J. (2001). Het Belgisch asielbeleid: Kritische perspectieven. Berchem-Antwerpen: EPO.
Cordell, D., Gregory, J., & Piché, V. (1996). Hoe and Wage: A social History of a circular Migration System in West Africa. Boulder: Westview Press.
Davids, T., & van Houte, M. (2008). Development and Return Migration: from policy panacea to migrant perspective sustainability. Third World Quarterly, vol.29, no.7, pp.1411-1429.
De Redactie (2012). Mongolië stormt voorwaarts dankzij grondstoffen. Geraadpleegd op 6 april, 2013, via http://www.theasset.nl/10089/getpdf.aspx?showtitle=True&thumbnail=False…
Demol, C. (2011). Migratie: een wereldwijd fenomeen, lokale integratie. Dimensie 3: Het magazine van de Belgische ontwikkelingssamenwerking, februari-maart 2011, pp.4-6.
Derluyn, I., Broekaert, E., & Schuyten, G. (2008). Emotional and behavioural problems in migrant adolescents in Belgium. European Child & Adolescent Psychiatry, vol.17, no.1, pp.54-62.
Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking. (2011). We zijn allemaal migranten. Dimensie 3: het magazine van de Belgische ontwikkelingssamenwerking, februari-maart, 2011, p. 3.
Douglas, T. K., Griskevicius, V., Neuberg, S.L., & Schaller, M. (2010). Renovating the Pyramid of Needs :
Contemporary Extensions Built Upon Ancient Foundations. Perspectives on Psychological Science, vol.5, no.3, pp.292-314.
Erez, M., & Earley, P. (1993). Culture, Self-Identity and Work. New York: Oxford University Press.
Federaal Agentschap voor de Opvang van Asielzoeker (2011a). Terugkeren: Reïntegratiesteun. Geraadpleegd op 4 april, 2013, via http://www.fedasil.be/nl/return/reintegration
Federaal Agentschap voor de Opvang van Asielzoekers (2011b). Vrijwillige Terugkeer. Geraadpleegd op 6 mei, 2013, via http://www.fedasil.be/return/attachment/i/22217
Federaal Agentschap voor de Opvang van Asielzoekers. (2012). Vrijwillig terugkeerprogramma: Re-integratiesteun. Geraadpleegd op 10 mei, 2013, via http://www.fedasil.be/return/attachment/i/22217
Federal Office for Migration. (2011). Federal Office for Migration. Geraadpleegd op 17 maart, 2012, via http://www.bfm.admin.ch/bfm/en/home/themen/rueckkehr/rueckkehrfoerderun…
Ghorashi, H. (2003). Iraanse vrouwen, transnationaal of nationaal? Een (de)territoriale benadering van 'thuis' in Nederland en de Verenigde Staten. Migrantenstudies, vol.3, pp.140-156.
Giddens, A. (1991). Modernity and Self-identity: Self and Society in the Late Modern Age. Stanford: Stanford University Press.
Gmelch, G. (1980). Return migration. Annual Review of Antropology, vol.9, pp.135-159.
Hak, T. (2004). Methodologie van kwalitatief onderzoek: Waarnemingsmethoden in kwalitatief onderzoek. Huisarts en Wetenschap, vol.47, no.11, pp.502-508.
Hall, S. (1991). Ethnicity: Identity and Difference. Radical America, vol.23, no.4, pp.9-20.
Hammond, L. (1999). Examining the discourse of repatriation: towards a more proactive theory of return migration. In R. Black & K. Koser (red.), The End of the Refugee Cycle? Refugee Repatriation & Reconstruction (pp. 227 – 244). Oxford: Berghahn.
Hayton, J., George, G., & Zahra, S. (2002). National Culture and Entrepreneurship: a review of behaviour research. Entrepreneurship Theory and Practice, vol.26, no.4, pp.33-52.
Hofstede, G. (2001). Culture’s Consequences: Comparing Values, Behaviors, Institutions, and Organizations Across Nations. Thousand Oaks CA: Sage Publications.
Howitt, D. (2010). Introduction to Qualitative Methods in Psychology. US: Pearson Education.
International Organization for Migration. (2004). Voluntary Assisted Return and Reintegration Programme (VARRP), Reintegration Self-Evaluation Results. London: International Organization for Migration.
International Organization for Migration. (2009, September). Returning today to build tomorrow. Brussel: International Organization for Migration.
International Organization for Migration. (2011). World Migration Report 2011: communicating effectively about migration. Geneva: International Organization for Migration.
International Organization for Migration. (2012). Over Reab. Geraadpleegd op 26 april, 2012, via http://avrr.belgium.iom.int/nl/over-reab/statistieken/chart/list.html?c…
Kontuly, T., Smith, K., & Heaton, T. (1995). Culture as a Determinant of Reasons for Migration. The Social Science Journal, vol.32, no.2, pp.179-193.
Kruispunt Migratie-Integratie. (2012). Asiel en subsidiaire bescherming: Onderzoeksfases bij het CGVS. Geraadpleegd op 22 mei, 2012, via http://www.kruispuntmi.be/vreemdelingenrecht/wegwijs.aspx?id=248
Levitt, P. (2004). Migration Fundamentals: Transnational Migrants: When "Home" Means More Than One Country. Geraadpleegd op 18 april, 2013, via http://www.migrationinformation.org/feature/display.cfm?id=261
Lietaert, I. (2009). Onderzoek naar de beleving van vrijwillige terugkeer naar Nepal. Gent, België: Universiteit Gent.
Mortelmans, D. (2007). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven/Den Haag: Acco.
Mortelmans, D. (2011). Kwalitatieve analyse met Nvivo. Leuven/Den Haag: acco.
Neuman, W. (2011). Social research methods: Qualitative and quantitative approaches. Boston: Allyn & Bacon.
Newman, J. (2003). Narrating Displacement: Oral Histories of Sri Lakan Woman. University of Oxford Refugees Studies Centre, Working Paper 15.
Noorda, R. (2007). Transit Mongolië: steppenland in verandering. Rotterdam: Asoka.
Onderwijs Vlaanderen. (2013). Onthaalonderwijs Anderstalige Nieuwkomers (OKAN). Geraadpleegd op 2 mei, 2013 via http://www.ond.vlaanderen.be/wetwijs/thema.asp?id=92
Oyu Tolgoi LLC. (2013). Welcome. Geraadpleegd 8 mei, 2013 via http://ot.mn/en
Perruchoud, R. (2004). Return Migration: Observations on the Mandate and Activities of IOM. Genève: International Organization of Migration.
Pharos. (2013). Wanneer laten tolken. Geraadpleegd 9 mei, 2013, via http://www.pharos.nl/documents/doc/webshop/pharos_tolkenfolder_pv.pdf
Plysier, S. (2003). Kinderen met een tweede huis. Onthaal van kinderen op de vlucht. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Reyntjens, P. (2011). Wil je terugkeren naar je land? Het vrijwillige terugkeerprogramma kan je daarbij helpen. België: International Organization for Migration.
Roberts, A.B., Oyun, C., Batnasan, E., & Laing, L. (2005). Exploring the social and cultural context of sexual health for young people in Mongolia: implications for health promotion. Social Science & Medicine, vol.60, pp.1487-1498.
Rosenthal, G., & Köttig, M. (2009). Migration and Questions of Belonging. Migrants in Germany and Florida. Forum: Qualitative Social Research. Geraadpleegd op 30 april, 2013, via http://www.qualitative-research.net/.
Ruben, R., van Houte, M., & Davids, T. (2009). What determines the embeddedness of Forced-Return Migrants? Rethinking the role of pre- and post-return assistance. International Migration Review, vol.43, no.4, pp.908-937.
Sanduijav, T. (2008). Cross Cultural Aspects of Advertising-Cultural Analysis of Mongolian and Chinese Web Sites. Geraadpleegd op 9 mei, 2013, via http://dspace.k.utb.cz/bitstream/handle/10563/7302/sanduijav_2008_op.pd…
Schostak, J. (2006). Interviewing and Representation in Qualitative Research. Glasgow: Open University Press.
Seynaeve, B. (2012). Kind van twee culturen. Psychologies Magazine, december 2012, pp.72-75.
Sussman, N. (2011). return migration and identity: global phenomen. International Journal of Intercultural Relations, vol.35, pp.135-137.
Tabor, A.T. & Milfont, T.L. (2011). Migration change model: exploring the process of migration on a psychological level. International Journal Relations, vol.35, pp.818-832.
Tannenbaum, M. (2007). Back and Forth: Immigrants’ Stories of Migration and Return. International Migration, vol.45, no.5, pp.147-175.
Ter Maat, I. (2002). Ik ben een boom, met wortels in Chili, en takken en vruchten in Nederland. Nijmegem: Vrouwen Alliantie Mediaproducties.
The economist (2012). Booming Mongolia: Mine, all mine. Geraadpleegd op 30 april, 2013, via http://www.economist.com/node/21543113
Ullah, A. (2004). Bright City Lights and Slums of Dhaka city: Determinants of rural-urban migration in Bangladesh. Migration Letters, vol.1, no.1, pp.26-41.
Van Dale. (2012, mei 23). Van Dale Online: Opzoeken. Geraadpleegd op 17 april, 2012, via http://www.vandale.nl/opzoeken?pattern=vrijwillig&lang=nn
van Houte, M. (2006). Remigratie naar Bosnië-Herzegovina, een duurzame ontwikkeling? Nijmegem: Universiteit Nijmegem.
van Houte, M., & de Koning, M. (2008). Toward a better embeddedness? Monitoring assistance to involuntary returning migrants from Western Countries. Den Haag: Bureau Maatwerk bij Terugkeer.
Vandycke, F. V. (2008). Reïntegratieondersteuning: een referentiekader.Geraadpleegd op 6 maart, 2013, via http://www.vluchtelingenwerk.be/bestanden/publicaties/VWV_Reintegratieo…
Vertovec, S. (2007). Circular Migration: the way forward in global policy? Oxford: University of Oxford.
Vluchtelingenwerk Vlaanderen. (2010). Vrijwillige terugkeer: Moeilijk onderwerp, mogelijke toekomstpiste. Geraadpleegd 7 januari, 2013, via http://www.vluchtelingenwerk.be/bestanden/publicaties/eindrapport-CRI.p…
Vluchtelingenwerk Vlaanderen. (2012). Maak de toekomstpuzzel: toekomst en terugkeer in de begeleiding van asielzoekers. Brussel: Vluchtelingenwerk Vlaanderen.
Westerink, H. (2012, 10 02). Beleidsmakers willen meer controle op migratie binnen de EU. Geraadpleegd op 19 april, 2013, via http://www.doorbraak.eu/?p=11326
Xiong, G. (1997). The Yellow Pear. Canada: Arsenal Pulp Press/Burnaby Art Gallery.
Yuval-Davis, N. K. (2006). The Situated Politics of Belonging. Londen: Sage.
Zwitserse confideratie. (2013, februari 11). Federal Office for Migration: Return Migration. Geraadpleegd op 24 april, 2013, via http://www.ejpd.admin.ch/content/ejpd/en/home/themen/migration/ref_ruec…