De pensioenbescherming van oudere weduwen en weduwnaars. Vervangingsratio’s bij verweduwing in een Belgische en Europese context

Nina Donvil
Persbericht

De pensioenbescherming van oudere weduwen en weduwnaars. Vervangingsratio’s bij verweduwing in een Belgische en Europese context

Genoeg om van te (over)leven?

Één van de grootste actuele uitdagingen voor de Belgische sociale zekerheid is de verouderende bevolking. De vergrijzing plaatst het pensioensysteem hoog op de politieke agenda, wat blijkt uit de recente pensioenhervormingen en de samenstelling van de ‘Expertencommissie Pensioenhervormingen 2020-2040’. Wanneer het maatschappelijke gewicht van het pensioensysteem toeneemt, is het belangrijk de legitimiteit ervan te bewaken.

In deze masterproef wordt een vaak over het hoofd gezien onderdeel van het pensioensysteem onderzocht: het overlevingspensioen, of de pensioenbescherming voor weduwen en weduwnaars. We bestuderen de impact van het verlies van de huwelijkspartner op de levensstandaard bij ouderen en vergelijken de situatie van oudere weduwen en weduwnaars in verschillende Europese landen. Dit gebeurt enerzijds aan de hand van administratieve data van de Belgische overheid en anderzijds op basis van de Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe, met als theoretische achtergrond de nieuwe sociale risicotheorie.

Het voornaamste resultaat van de internationale vergelijking is dat in continentale en Zuid-Europese landen, waarin postmoderne evoluties zoals echtscheidingen en vrouwelijke tewerkstelling zich later voordeden, de levensstandaard van oudere weduwen en weduwnaars beter beschermd is dan in Scandinavische landen die deze evoluties eerder doormaakten. De pensioenbescherming van oudere weduwen en weduwnaars in België is bij de beste in Europa.

Als we dieper ingaan op het Belgische pensioensysteem vinden we dat de levensstandaard van Belgische weduwen en weduwnaars even goed beschermd is. Verder stellen we een horizontale herverdeling vast, waarbij de levensstandaard van lagere inkomensklassen bij verweduwing beter beschermd is dan die van hogere inkomensklassen. Ook vinden we dat tweeverdienersgezinnen en ouderen met een uitgebreide loopbaan minder goed beschermd zijn dan eenverdienersgezinnen en ouderen met een minder uitgebreide loopbaan. Bovendien zijn gehuwden opvallend veel beter beschermd tegen verweduwing dan tegen echtscheiding en is er voor (wettelijk) samenwonenden helemaal geen beschermingsmechanisme bij het verliezen van de partner.

Deze resultaten brengen er ons toe de legitimiteit van de huidige pensioenregelingen voor weduwen en weduwnaars in vraag te stellen. In een samenleving waarin vrouwelijke arbeidsmarktparticipatie, het aandeel tweeverdienersgezinnen, het aantal echtscheidingen en het belang van samenwoonrelaties toeneemt, is het nodig om de sociale risico’s waartegen het pensioensysteem bescherming biedt te herdefiniëren.          

Bibliografie

Ahn, N. (2005). Financial Consequences of Widowhood in Europe – Cross-Country and Gender Differences. European Network of Economic Policy Research Institutes Working Paper No. 32.

Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (2010). Wettelijke samenwoning. [12.08.2013, Belgische federale overheid, FOD economie: http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/ cijfers/bevolking/huwelijken_echtscheidingen_samenwoning/samenwoning/].

Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (2011a). Bevolking – Huwelijken in 2011 dossier. [22.07.2013, Belgische federale overheid, FOD economie: http://statbel.fgov.be/nl/ modules/publications/statistiques/bevolking/downloads/bevolking_-_huwelijken_in_2011.jsp].

Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (2011b). Bevolking – Echtscheidingen in 2011 dossier. [22.07.2013, Belgische federale overheid, FOD economie: http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/bevolking/d…].

Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (2013a). Sterftetafels en levensverwachting. [17.07.2013, Belgische federale overheid, FOD Economie: http://statbel.fgov.be/ nl/statistieken/cijfers/bevolking/sterfte_leven/tafels/].

Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (23.05.2013b). Structuur van de bevolking volgens burgerlijke staat: per geslacht, per burgerlijke staat, per leeftijdsgroep en per gewest. [17.07.2013, Belgische federale overheid, FOD Economie: http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking /structuur/burgerlijke_staat/geslacht-leeftijd-burgerlijke-staat-gewest/].

Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (28.03.2013c). De arbeidsmarkt in relatieve jaarcijfers. [23.07.2013, Belgische federale overheid, FOD Economie: http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/arbeid_leven/werk/relatief//].

Alofs, E., & Hoop, R. (2009). De houdbaarheid van compenserende uitkeringen in geval van verlies van kostwinner door overlijden (overlevingspensioen) en na echtscheiding (recht op alimentatie) in het ‘adult worker model’: incorporatie van nieuwe sociale risico’s. Belgisch tijdschrift voor sociale zekerheid, 51(4), pp. 683-725.

Barr, N., & Diamond, P. (2010). Pension reform: a short guide. New York: Oxford university.

Beck, U. (1992). Risk Society: Towards a New Modernity. Londen: Sage.

Berghman, J. (1997). The new social risks: a synthetic view. In J. Van Langendonck (Red.), EISS jaarboek 1996: The New Social Risks/Les Nouveau Risques Sociaux (pp. 251-261). Londen: Kluwer.

Berghman, J., Debels, A., Vandenplas, J. H., Verleden, F., Mutsaerts, A., Peeters, H., Verpoorten, R. (2010). Belgische Pensioenatlas 2010. Brussel: FOD Sociale Zekerheid.

Berghman, J., & Peeters, H. (2012). De drie pijlers van het Belgische pensioenlandschap. Overzicht en uitdagingen. Belgisch Tijdschrift voor Sociale Zekerheid 54(1), pp. 5-54.

Bonnet, C., & Hourriez, J. M. (2007). Economic consequences of widowhood: some lessons for survivor pension reform in France? Proposal for the IARIW 30th General Conference, August, 24-30, 2008.

Bonnet, C., & Hourriez, J. M. (2009). Quelle variation du niveau de vie suite au décès du coinjoint ? Retraite et société 56(4), pp. 105-137.

Bonoli, G. (2006). New social risks and the politics of post-industrial social policies. In A. Klaus, & G. Bonoli (Reds.), The politics of post-industrial welfare states: adapting post-war social policies to new social risks (pp. 3-26). Londen: Routledge.

Bonoli, G. (2007). Time Matters: Postindustrialization, New Social Risks, and Welfare State Adaptation in Advanced Industrial Democracies. Comparative Political Studies, 40(5), pp. 495-520.

Börsch-Supan, A., & Jürges, H. (Reds.) (2005). The Survey of Health, Aging, and Retirement in Europe – Methodology. Mannheim: Mannheim Research Institute for the Economics of Aging.

Braes, S., Herremans, W., & Sels, L. (2011). De M/V Loopbaan(kloof). Een reconstructie van de loopbaanopbouw van recent gepensioneerden. Over.werk. Tijdschrift van het steunpunt WSE, 21(3), pp. 13-19.

Burkhauser, R. V., Giles, P., Lillard, D. R., & Schwarze, J. (2005). Until Death Do Us Part: An Analysis of the Economic Well-Being of Widows in Four Countries. Journal of Gerontology: Social Sciences 60(5), pp. s238-s246.

Carr, D., & Bodnar-Deren, S. (2009). Chapter 32: Gender, Aging and Widowhood. In P. Uhlenberg (Red.), International Handbook of Population Aging (pp. 705-728). Dordrecht: Springer.

Choi, J. (2006). The Role of Derived Rights for Old-age Income  Security of Women. OECD Social, Employment and Migration Working Paper No. 43. Parijs: OECD.

Christelis, D. (2011). Imputation of Missing Data in Waves 1 and 2 of SHARE. SHARE Working Paper 01/2011.

Christelis, D., Jappelli, T., Paccagnella, O., & Weber, G. (2009). Income, wealth and financial fragility in Europe. Journal of European Social Policy, 19(4), pp. 359-376.

De Vroom, B., & Bannik, D. (2008). Changing Life Courses and New Social Risks: The Case of Old Age Pensions. Journal of Comparative Policy Analysis: Research and Practice, 10(1), pp. 75-92.

Decoster, A., Orsini, K., & Van Camp, G. (2007). Overlevingspensioen en toegelaten arbeid: winnaars en verliezers bij de invoering van het generatiepactsysteem. In A. Van Den Troost & K. Vleminckx (Reds.), Een pensioen op maat van vrouwen? (pp. 105-136). Antwerpen/Apeldoorn: Garant.

Dooghe, G., & Vanderleyden, L. (1978). Bejaarden en hun levensvoldoening. Een empirisch onderzoek bij weduwen en gehuwde vrouwen. Antwerpen: De Sikkel.

European Social Survey Round 1 – Round 5 Data (2002-2010). Data file editions 6.3, 3.3, 3.4, 4.1 en 3.0. Norwegian Social Science Data Services, Norway – Data Archive and distributor of ESS data.

Europese commissie (2012). White paper – An agenda for Adequate, Safe and Sustainable Pensions. Brussel: Europese Commissie.

Eurostat (07.04.2013a). Expenditure on pensions (tps00103). [05.07.2013, Europese Commissie :  http://epp.eurostat. ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tps00103&plugin=1].

Eurostat (07.04.2013b). Total general government expenditure (tec00023). [05.07.2013, Europese Commissie: http://epp. eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tec00023&plugin=1].

Eurostat (07.04.2013c). Pension expenditure projections (baseline scenario) (tsdde520). [05.07.2013, Europese Commissie: http:// epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsdde520&plugin=1].

Eurostat (15.07.2013d). Aggregate replacement ratio (source: SILC). [25.07.2013, Europese Commissie: http://appsso.eurostat.ec. europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_pns11&lang=en].

EVS (2010). European Values Study 2008, 4th wave, Belgium. GESIS Data Archive, Cologne, Germany, ZA4759 Data File Version 1.1.0 (2010-11-30) doi:10.4232/1.10156.

Federale Regering (1.12.2011). Regeerakkoord 1 december 2011. [18.08.2013, Regering-Di Rupo I: http://premier.be/sites/all/ themes/custom/tcustom/Files/Regeerakkoord_1_december_2011.pdf].

Gielen, A., Maes, S., Verhelst, I., & Witters, A. (2007). Actief eindigen. Mechelen: Kluwer.

Gieselink, G., Peeters, H., Van Gestel, V., Berghman, J. & Van Buggenhout, B. (2003). Onzichtbare pensioenen in België. Een onderzoek naar de aard, omvang en verdeling van de tweede en derde pensioenpijler. Gent: Academia Press.

Gillen, M., & Kim, H. (2009). Older Women and Poverty Transition: Consequences of Income Source Changes From Widowhood. Journal of Applied Gerontology, 28(3), pp. 320-341.

Gornick, J. C., Sierminska, E., & Smeeding, T. M. (2009). The income and wealth packages of older women in cross-national perspective. Journal of Gerontology: Social Sciences, 64B(3), pp. 402–414.

Holden, K., & Brand, J. (2004). Income Change and Distribution upon Widowhood: Comparison of Britain, the United States and Germany. In E. Øverbye & P. A. Kemp (Reds.), Pensions: Challenges and Reforms (pp. 211-225). Aldershot: Ashgate.

Hurd, M. D., & Wise, D. A. (1987). The Wealth and Poverty of Widows: Assets Before and After the Husband’s Death. Working Paper No. 2325. Cambridge, MA: National Bureau of Economic Research.

Hurd, M. D., & Wise, D. A. (1991). Changing Social Security Survivorship Benefits and the Poverty of Widows. NBER Working Paper Series Working Paper No. 3843. Cambridge, MA: National Bureau of Economic Research.

James, E. (2009). Rethinking Survivors’ Benefits. World Bank Working Paper No. 0928. Washington DC: World Bank.

King, G., Keohane, R. O., & Verba, S. (1994). Designing Social Inquiry: Scientific Inference in Qualitative Research. Princeton: Princeton University Press.

Kohli, M. (1988). Ageing as a Challenge for Sociological Theory. Ageing and Society, 8(4), pp.367-394.

Larmuseau, H., Lefebure, S, & Cantillon, B. (2007). Armoede en welvaart bij Belgische ouderen: vooruitzichten bij het pensioenbeleid. Belgisch tijdschrift voor sociale zekerheid, 49(4), pp. 793-811.

Leroux, M. L., & Pestieau, P. (2012). The political economy of derived pension rights. International Tax and Public Finance 19(5), pp. 753-776.

Meulenberghs, T. (15.04.2013). ‘Commissie Pensioenhervorming 2020-2040’ moet verdere pensioenhervormingen voorbereiden. [04.07.2013, Perscentrum: http://www.presscenter.org/nl/ pressrelease/20130412/commissie-pensioenhervorming-2020-2040-moet-verdere-pensioenhervormingen-voorb].

Moore, J. C., Stinson, L. L., & Welniak, E. J. Jr. (1997). Income Measurement Error in Surveys: A Review. Statistical research report. Washington DC: U.S. Census Bureau.

Mortelmans, D., & Ponnet, K. (2009). Levenslooprisico’s – werk, overlevingspensioen en het armoederisico bij Belgische weduwen. Belgisch tijdschrift voor sociale zekerheid, 51(4), pp. 659-681.

Myles, J. (2002). A New Social Contract for the Elderly? In G. Esping-Andersen (Red.), Why we need a New Welfare State (pp. 130-172). Oxford: Oxford University Press.

O’Rand, A. M., & Henretta, J. C. (1999). Age and Inequality: Diverse Pathways Through Later Life. Boulder (Colo.): Westview.

OESO (2009). What are equivalence scales? [12.12.2012, OESO:  http://www.oecd.org/els/socialpoliciesanddata/35411111.pdf].

OESO (2011). Pensions at a Glance 2011: Retirement-income Systems in OECD and G20 Countries. Parijs: OESO.

Palmer, B. A. (1994). Retirement income replacement ratios: an update. Benefits Quarterly, 10(2), pp. 59-75.

Peeters, H. (niet gepubliceerd). Pension protection in Belgium. Regulations and empirical results on first and second pillar pensions.

Peeters, H., De Tavernier, W., & Berghman, J. (publicatie 2013). Levensloop, pensioen en armoede bij oudere vrouwen. De impact van familietrajecten, loopbanen en pensioenregelgeving. In M. Corijn & C. Van Peer (Reds.), Gezinstransities in Vlaanderen (pp. 247-276). Brussel: Studiedienst van de Vlaamse Regering, SVR-Studie 2.

Peeters, H., Debels, A., & Berghman, J. (2012). Vervangingsratio’s voor het Belgische pensioenbeleid. Belgisch Tijdschrift voor Sociale Zekerheid, 54(1), pp. 133-158.

Peeters, H., Debels, A., & Verpoorten, R. (2013). Excluding Institutionalized Elderly from Surveys: Consequences for Income and Poverty Statistics. Social Indicators Research, 110(2), pp. 751-769.

Peeters, H., Debels, A., Verschraegen, G., & Berghman, J. (2008). Flexicurity in Bismarckian Countries? Old Age Protection for Non-standard Workers in Belgium. Journal of Social Policy, 37(1), pp. 125-143.

Peeters, H., Verschraegen, G., & Debels, A. (Publicatie 2014). Commensuration and policy comparison: how the use  of standardized indicators affects the rankings of pension systems. Journal of European Social Policy.

Ponnet, K., & Mortelmans, D. (2007). Het armoederisico bij Belgische weduwen en weduwnaars. Working Paper Sociale Zekerheid nr. 9. Brussel: FOD Sociale Zekerheid.

Ponnet, K., Mortelmans, D., Vermeiren, P. P., & Vleminckx, K. (2007). Overlevingspensioen en/of arbeid: noden en behoeften van weduwen. In A. Van Den Troost & K. Vleminckx (Reds.), Een pensioen op maat van vrouwen? (pp. 155-193). Antwerpen/Apeldoorn: Garant.

Raes, Y. (2009). Individuele en afgeleide rechten in het pensioensysteem van de werknemers, toegespitst op de situatie van de vrouwen. Belgisch tijdschrift voor sociale zekerheid, 51(2), pp. 297-323.

Ranci, C. (2010). Social Vulnerability in Europe. In C. Ranci (Red.),  Social Vulnerability in Europe: the New Configuration of Social Risks (pp. 3-24). Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Sandell, S. H., & Iams, H. M. (1997). Reducing Women's Poverty by Shifting Social Security Benefits from Retired Couples to Widows. Journal of Policy Analysis and Management, 16(2),  pp. 279-297.

Schafer, M. H., & Ferraro, K. F. (2009). Chapter 2: Data Sources for Studying Aging. In P. Uhlenberg (Red.), International Handbook of Population Aging (pp. 19-36). Dordrecht: Springer.

Sevak, p., Weir, D. R., & Willis, R. J. (2003). The Economic Consequences of a Husband’s Death: Evidence from the HRS and AHEAD. Social Security Bulletin 65(3), pp. 31-44.

Siegenthaler, J. K. (1996). Poverty Among Single Elderly Women Under Different Systems of Old-Age Security: A Comparative Review. Social Security Bulletin, 59(3) pp. 31-44.

Smeeding, T., Gao, Q., Saunders, P., & Wing, C. (2008). Elder poverty in an Ageing World: Conditions of Social vulnerability and Low Income for Women in Rich and Middle-Income Nations. Luxembourg Income Study Working Paper Series: Working Paper No. 497.

Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe (2012). SHARE - Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe. [13.02.2012, SHARE: http://share-dev.mpisoc.mpg.de/].

Taelemans, A., Peeters, H., Curvers, G., Berghman, J. (2007). Socio-economisch profiel van weduwen en weduwnaars met en zonder overlevingspensioen. In A. Van Den Troost & K. Vleminckx (Reds.), Een pensioen op maat van vrouwen? (pp. 137-154). Antwerpen/Apeldoorn: Garant.

Van Oorschot, W., & Boos, C. (2001). Nagelaten betrekkingen in de sociale zekerheid: terug naar af? In W. van Oorschot, J. Jaspers, F. Noordam & F. Pennings (Reds.), De gemeenschap is aansprakelijk… Honderd jaar sociale verzekering (pp. 225-236). Lelystad: Koninklijke Vermande.

Vandenbrande, T. (2011). Waarom lonen van mannen en vrouwen van elkaar verschillen. Over.werk. Tijdschrift van het steunpunt WSE, 21(3), pp. 9-12.

Vanderleyden, L. (1991). Weduwen op oudere leeftijd: een profielschets uitgaande van gehuwde vrouwen als referentiegroep. C.B.G.S.-Werkdocument nr. 76. Brussel: Centrum voor Bevolkings- en gezinsstudiën.

Vanhove, T. & Matthijs, K. (2002). The socio-demographic evolution of divorce and remarriage in Belgium. Leuven: KU Leuven.

Verbruggen, M. (2011). Subjectieve loopbaanverschillen tussen mannen en vrouwen: de impact van het verschillend gebruik van werk-familiemaatregelen. Over.werk. Tijdschrift van het steunpunt WSE, 21(3), pp. 34-44.

Williamson, J. M., & Smeeding, T. M. (2005, niet gepubliceerd). Sliding into poverty? Cross-national patterns of income source change and income decay in old age.

Universiteit of Hogeschool
Master of Science in de Sociologie
Publicatiejaar
2013
Kernwoorden
Share this on: