De politieke machtsverhoudingen in Brugge tussen 1329 en 1361.
Sinds de ‘Moerlemaye’ van 1280 eisten de ambachten inspraak in het politieke systeem van de stad Brugge, meer bepaald in de stedelijke schepenbank. Dit verworven zij na hun deelname aan de oorlog van de graaf van Vlaanderen tegen de Franse koning rond 1300. Na de Kustvlaamse Opstand van 1323-1328 verloren zij deze inspraak echter opnieuw. In deze thesis keken wij hoe in de hierop volgende woelige periode tot 1361 de verhouding was in de schepenbank tussen de vertegenwoordigers van de poorterij en de leden van de ambachten. Deze woelige periode werd immers gekenmerkt door onderdrukking door de graaf van Vlaanderen, een opstandig bewind onder leiding van Jacob van Artevelde, een strijd tussen de graafgezinde en volksgezinde factie en een uitsluiting van de textielambachten uit de stadspolitiek. Daarnaast verrichtten wij ook onderzoek naar de 4-9-verdeelsleutel van J. Mertens. Volgens deze verdeelsleutel zetelden jaarlijks vier vertegenwoordigers van de poorterij en negen leden van de ambachten in de schepenbank. Vervolgens gingen we ook dieper in op het al dan niet bestaan van dominante families en dominante personen in de schepenbank. Tot slot keken wij ook eventjes kort naar de verbannen schepenen in deze periode.
Wij maakten gebruik van een prosopografische methode. We gingen dus op zoek naar de personen achter de stedelijke instellingen. Dit soort onderzoek leent zich immers goed om de politieke instellingen in de middeleeuwen nauwkeuriger te onderzoeken. We gingen daarbij vooral na of de verschillende leden van de schepenbanken poorters of ambachtsleden waren. De poorterij bevond zich immers voornamelijk in de conservatieve grafelijke factie en de ambachten situeerden zich in de meer progressieve volkspartij. Wij gebruikten hiervoor meerdere bronnen. Om de algemene context te schetsen hanteerden wij enkele kronieken: de kroniek van Jan van Dixmude, de ‘Excellente Cronike van Vlaenderen’ van Anthonis de Roovere en het anonieme ‘Cronicon comitum Flandrensium’. Samen met de secundaire literatuur bleken deze ruim voldoende om de context en de situatie in deze periode in kaart te brengen. Daarnaast bestudeerden wij alle stadsrekeningen tussen 1328 en 1361. Hierin vonden we de jaarlijkse schepenbanken en de activiteiten van de verschillende schepenen in de stad. Ook de cartularia van Lodewijk van Nevers en Lodewijk van Male werden gebruikt. In vele van de oorkonden van deze twee graven vonden we extra informatie over verschillende schepenen.
Op het vlak van de samenstelling van de schepenbank konden wij deze periode van dertig jaar indelen in drie grote delen. Ten eerste waren er de tien jaar die volgden op de nederlaag van de opstandelingen nabij Kassel in 1328. Dit waren tien jaren waarin de poorterij het monopolie hield in de schepenbank. Dit kwam voornamelijk doordat de graaf van Vlaanderen zich via de keure van 1329 opnieuw mengde in de samenstelling en benoeming van de schepenbank. Daarna, tijdens het bewind van Jacob van Artevelde en zijn aanhangers, maakten de ambachten een wederopstanding. Tot 1348 vonden wij een nagenoeg evenredige verdeling in de schepenbank. Na een overwinning van de graafgezinde partij op de volksgezinde factie in 1348 zagen we een kleine stijging van het aantal vertegenwoordigers van de poorterij in de schepenbank, maar het systeem van tussen 1328 en 1338 werd niet opnieuw ingevoerd.
Van een toepassing van de 4-9-verdeelsleutel vonden wij tussen 1328 en 1361 slechts vier mogelijke voorbeelden. Voor alle andere jaren vonden wij reeds meer dan vier vertegenwoordigers van de stedelijke poorterij in de schepenbank. Een duidelijke toepassing van deze verdeelsleutel van Mertens vonden wij dus niet.
Ook vonden wij, na prosopografisch onderzoek, dat enkele stedelijke families de bovenhand hadden in de schepenbank: de ‘van Aertrikes’, de ‘Bonins’ en de ‘Van de Walles’. Ook enkele individuen staken er in deze periode bovenuit. Zo zagen wij bijvoorbeeld dat Gillis van Coudebrouc in deze periode elf rekenjaren in de schepenbank zetelde.
Tot slot zagen we ook dat er na de opstandige periode van Jacob van Artevelde en zijn aanhangers heel wat schepenen verbannen werden uit de stad Brugge. In de daaropvolgende woelige tien jaar waarin de textielambachten opnieuw naar macht zochten, werden opnieuw heel wat schepenen verbannen uit de stad. Velen van hen mochten echter in 1361 terugkeren naar de stad. Het repressiemiddel van de verbanning om opstandige elementen uit de stad te verwijderen, werd in deze periode dus ook fervent gebruikt door Lodewijk van Nevers en Lodewijk van Male.
Bibliografie
Artikels en boeken
- Bardoel (A.A.), The urban uprising at Bruges, 1280-1281. Some New Findings about the Rebels and the Partisans, In: Revue belge de philologie et d’histoire, 4 (1994), pp. 761-791.
- Billot (C.) & Higounet-Nadal (A.), Bannissement et repeuplement dirigé à Arras (1479-1484), in: La faute, la répression et le pardon, (1984), pp. 107-124.
- Blockmans (F.), De bestraffing van den opstand van Brugge en Westelijk-Vlaanderen in 1328, overdruk uit: de Beknopte Handelingen van het vijftiende Vlaams Philologencongres Gent, 29-31 Maart 1940, pp. 38-45.
- Boogaart (T.A.), Reflections on the Moerlemaye: Revolt and Reform in Late Medieval Bruges, in: Revue belge de philology et d’histoire, 4 (2001), pp. 1133-1157.
- Boogaart (T.A.), An Ethnogeography of Late Medieval Bruges. Evolution of the Corproate Milieu 1280-1349, The Edwin Mellen Press, Lewiston, (2004), pp. …
- Boone (M.), The Dutch Revolt and the Medieval Tradition of Urban Dissent, in: Journal of Early Modern History, 11 (2007), pp. 350-375.
- Braekevelt (J.), Buylaert (F.), Dumolyn (J.) & Haemers (J.), ‘The Politics of Factional Conflict in Late Medieval Flanders’, in: Historical Research, 85 (2012), pp. 13-31.
- Carson (P.), Jacob van Artevelde, Davidsfonds, Leuven, (1996), pp. 159.
- de Pauw (N.), L’enquête de Bruges après la bataille de Cassel. Documents inédits publiés, Hayez, (1899), pp. 42.
- De Poerck (G.), Note critique sur le grand privilege brugeois de 1304 et le règlement d’élection du magistrate, in: Annales de la Société d’émulation de Bruges, 74 (1931), pp. 139-159.
- De Ridder-Symoens (H.), ‘Prosopografie en middeleeuwse geschiedenis: een onmogelijke mogelijkheid?’ In: Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, 45 (1991), pp. 95-117.
- De Smet (J.), De Inrichting van de Poorterlijke Ruiterij te Brugge in 1292 en haar indeeling in de Gezindheden in 1302, in: Verslagen en mededeelingen der Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde, (1930), pp. 487-507.
- Dumolyn (J.), De Brugse Opstand van 1436-1438, U.G.A., België, (1997), pp. 381.
- Dumolyn (J.) & Haemers (J.), Reclaiming the Common Sphere of the City: the Revival of the Bruges Commune at the End of the Thirteenth Century, in: J-P. Genet, La légitimité implicite au Moyen Âge, Publications de l’École française de Rome, (2013), pp. …
- Dumolyn (J.) & Haemers (J.), Patterns of urban rebellion in medieval Flanders, in: “Journal of Medieval History”, 31 (2005), pp. 369-393.
- Dumolyn (J.), The Vengeance of the Commune: Sign Systems of Popular Politics in Medieval Bruges, in: J. Dumolyn, H. Rafael, O. Herrer and V. Challet [eds.], “La comunidad medieval como esfera publica”, Prensa de la Universidad de Sevilla, Sevilla, Spanje, (2013), pp. 15-16.
- Gilliodts-Vanseveren (L.), Histoire de la Magistrature Brugeoise, in: Annales de la Fédération archéologique et historique de Belgique, 3 (1888), pp 196-217.
- Maréchal (G.), Het Hospitaalwezen te Brugge in de middeleeuwen: een institutionele en sociale studie, …, (1975), pp. …
- Mertens (J.), ‘De XIVde. eeuwse voornaamste Brugse schepenfamilies, in: Ons Heem, 9 (1951), pp. 233-236.
- Mertens (J.), ‘Woelingen te Brugge tussen 1359 en 1361’, in: “Album Carlos Wyffels”, U.A., België, (1987), pp. 325-330.
- Mertens (J.), ‘De verdeling van de Brugse schepenzetels op sociaal gebied (XIVde eeuw)’, in: Wetenschappelijke tijdingen, 21 (1961), kol. 451-466
- Mertens (J.), Brugge en Gent. De vertegenwoordiging van de “leden” in de stadmagistraat, in: Qui Valet Ingenio, Liber Amicorum Dr. Johan Decavele, Stichting Mens en Cultuur, Gent, (1996), pp. 385-392.
- Nicholas (D.), The van Arteveldes of Ghent. The varieties of vendetta and the hero in history, Cornell University Press, Ithaca, New York, USA, (1988), pp. 212.
- Nicholas (D.), Medieval Flanders, Longman Group UK, Londen, (1992), pp. 463.
- Prevenier (W.), Quelques aspects des comptes communaux en Flandre au Moyen Age, in: Studia Historica Gandensia, XV(1964), pp. 111-145
- Prevenier (W.), Becolkingscijfers en professionele structuren der bevolking van Gent en Brugge in de 14de eeuw, in: Album Charles Verlinden, Gent, België, (1975), pp. 264-303.
- Pirenne (H.), Le soulèvement de la Flandre Maritime de 1323-1328, Librairie Kissling et Cie, Brussel, (1900), pp. 241.
- Rogghe (P.), Vlaanderen en het zevenjarig beleid van Jacob van Artevelde. Een critisch-historische studie, Manteau, België, (1935), pp. 120.
- Sabbe (J.), Vlaanderen in opstand 1323 – 1328, Uitgeverij Marc Van de Wiele – Genootschap voor Geschiedenis, België, (1992), pp. 132.
- Sabbe (J.), De opstand van Brugge tegen graaf Robrecht van Bethune en zijn zoon Robrecht van Kassel in 1321-1322. Het laatste politieke optreden van de volksleiders Pieter de Coninc en Jan Breidel, in: Handelingen Genootschap “Société d’Emulation” Brugge, 107 (1970), pp. 217-249.
- Sabbe (J.), Het ontstaan van het leenhof s’ heer Boudewijnsburg en de brugse poortersfamilie de Vos, in: Handelingen van het Genootschap voor geschiedenis te Brugge, 105 (1968), pp. 212-217.
- Stein (H.), Les conséquences de la bataille de Cassel pour la ville de Bruges et la mort de Guillaume de eken, son ancien bourgmestre (1328), in: Bulletin de la commission royale d’histoire, Kiessling, 68 (1899), pp. 647-664
- Te Brake (W.H.), A Plague of Insurrection. Popular Politics and Peasant Revolt in Flanders, 1323-1328, University of Penssylvania Press, USA, (1993), pp. 170.
- Tilly (C.), From mobilization to revolution, Addison-Wesley, (1978), pp. …
- Van Caenegem (R.) & Milis (L.), ‘Kritische uitgaven van de ‘Grote Keure’ van Filips van de Elzas, graaf van Vlaanderen, voor Gent en Brugge (1165-1177), in: Bulletin de la Commission royale d’histoire, 143 (1977), pp. 207-257.
- Van Den Auweele (D.), De Brugse gijzelaarslijsten van 1301, 1305 en 1328. Een komparatieve analyse, in: Handelingen van het Genootschap voor geschiedenis te Brugge: tijdschrift voor de studie van de geschiedenis van Vlaanderen, 110, (1973), pp. 105-167.
- Vandermaesen (M.), De besluitvorming in het Graafschap Vlaanderen tijdens de veertiende eeuw. Bijdrage tot een politieke sociologie van de Raad en van de raadscheren achter de figuur van Lodewijk II van Nevers (1322-1346), Genootschap voor Geschiedenis “Société d’Emulation” te Brugge, Brussel, III Delen, (1999).
- Vandermaesen (M.), Brugse en Ieperse gijzelaars voor koning en graaf, 1328-1329. Een administratief dossier, in: Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis te Brugge: tijdschrift voor de studie van de geschiedenis van Vlaanderen, Genootschap voor geschiedenis, 130 (1993), pp. …
- Vandermaesen (M.), De rekeningen der Brugse gijzelaars 1328-1329/1338-1341, in: Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis te Brugge: tijdschrift voor de studie van de geschiedenis van Vlaanderen, Genootschap voor geschiedenis, 115 (1978), pp. 1-16
- Vandewalle (A.), ‘De Brugse stadsmagistraat en de deelname van de ambachten aan het bestuur, 14de-15e eeuw’, in: W. Prevenier en B. Augustyn (red.), “de Vlaamse instellingen tijdens het Ancien Régime: recent onderzoek in nieuw perspectief”, Miscellanea Archivistica Studia, 111, Brussel, (1999), pp. 27-40. OF: in: “A. Vandewalle, Een privilege voor iedereen, Levend Archief vzw, Berchem, (2008), pp. 280.
- Van Houtte (J.A.), De geschiedenis van Brugge, Uitgeverij Lannoo, België, (1982), pp. 606.
- Van Rompaey (J.), ‘De Brugse Keure van 1329 en de aanvullende Privileges’, in: Handelingen van de Koninklijke Comissie voor de uitgave der oude wetten en verordeningen van België, 21 (1965), p. 35- 99.
- R. Van Uytven, Het Stedelijke leven 11de – 14de eeuw. Stadsgeschiedenis in het Noorden en Zuiden, in: Algemene Geschiedenis der Nederlanden, D.P. Blok, et. Al. [eds.], Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, Nederland, (1982), XV delen
- Van Werveke (H.), Jacob van Artevelde, Kruseman’s uitgeversmaatschappij B.V., Den Haag, (1982), pp. 109.
- Van Werveke (H.), Les charges financières issues du traité d’athis (1305), in: Revue du Nord, 32 (1950), pp. 81-93.
- Verbruggen (J. F.), Het gemeenteleger van Brugge van 1338 tot 1340, Paleis der Academiën, België, (1962), pp. 243.
- Verbruggen (J.F.), De organisatie van de militie te Brugge in de XIVe eeuw, in: Annales de la Société d’Emulation de Bruges, 87 (1950), pp. 163-170.
- Verbruggen (J.F.), Jan Breidel en Jan Breidel f. Michiels te Brugge in de eerste helft van de 14e eeuw, in: Genootschap voor geschied- en oudheidkunde te Vilvoorde, 6 (2000), pp. 2-20.
- Verbruggen (J.F.), ‘Beschouwingen over 1302’, in: Handelingen van het Genootschap voor geschiedenis te Brugge, 93 (1956), pp. 38-53.
- Verbruggen (R.), Geweld in Vlaanderen. Macht en onderdrukking in de Vlaamse steden tijdens de veertiende eeuw, Genootschap voor Geschiedenis, Brugge, (2005), pp.
- Wyffels (C.), De Vlaamse Hanze van Londen op het einde van de XIIIe eeuw, in: Handelingen van het Genootschap voor geschiedenis te Brugge, 97 (1960), pp. 5-30.
- Wyffels (C.), Nieuwe gegevens betreffende een XIIIde eeuwse “democratische” stedelijke opstand: de Brugse “Moerlemaye” (1280-1281), in: Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, 132 (1966), pp. 37-142
- Wyffels (C.), Kanttekening bij de Brugse “Moerlemaye” 1280-1281, in: Album Albert Schouteet, Westvleems verbond van kringen voor heemkunde, Brugge, (1973), pp. 253-258.
Masterscriptie
- Hmittou (K.), Bannelingen & gijzelaars in laat-middeleuews Vlaanderen, XIV-XV-eeuw: een historisch onderzoek naar de sociale implicaties van twee vrijheidsbeperkende straffen, (verhandeling tot het behalen van de graad van Licentiaat in de Geschiedenis, Universiteit Gent, 1988), pp. 201.
- Loncke (E.), De kronieken van Vlaanderen. Uitgave en studie van het handschrift 436 van de stadsbibliotheek te Brugge, Verhandeling voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte voor het verkrijgen van de graad van Licentiaat in de Geschiedenis, online geraadpleegd op http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/311/472/RUG01-001311472_2010_0001…
- Vanhaverbeke (K.), Het stadsbestuur in Brugge in de periode 1375-1407: sociaal-institutionele benadering aan de hand van een prosopografische methode (verhandeling tot het behalen van de graad van Licentiaat in de Geschiedenis, Universiteit Leuven, 1997), pp. 200.
Doctoraatsverhandeling
- Van den Auweele (D.), Schepenbank en schepenen te Brugge (1127-1384). Bijdrage tot de studie van een gewone stedelijke rechts- en bestuursinstelling (doctoraatsverhandeling geschiedenis Katholieke Universiteit Leuven 1977), pp. ???
Uitgegeven Bronnen
- de Limburg-Stirum (T.), [ed.], Codex diplomaticus Flandriae inde ab anno 1296 ad usque 1325 ou Recueil de documents relatifs aux guerres et dissensions suscitées par Philippe-le-Bel, roi de France, contre Gui de Dampierre, comte de Flandre, De Zuttere, Brugge, (1879-1889), pp. …
- de Limburg-Stirum (T.), [ed.], Cartulaire de Louis de Male, comte de Flandre. Decreten van den grave Loedewyek van Vlaenderen, 1348 à 1358, Imprimerie de Louis de Plancke, Brugge, België, (1898), 4v
- De Smet (J.J.), Recueil des Chroniques de Flandre, M. Hayez, Brussel, (1837), p. 187.
- Espinas (G.) en Pirenne (H.), Recueil de documents relatifs à l'histoire de l'industrie drapière en Flandre, Brussel, (1906-1924), 4 delen.
- Gilliodts-Van Severen (L.), Coutumes des pays et comté de Flandre. Coutumes de la ville de Bruges, Brussel, (1874-1875)
- Lambin (J.J.), Dits de cronike ende genealogie vanden prinsen van Vlaenderlant, J. van Dixmude, Drukkery van Lambin en Zoon, Ieper, (1839), p. 164.
- Warnkoenig (L.A.) & Gheldolf (A.E.), Histoire de la Flandre et ces institutions civiles et politique jusqu’a l’annee 1305, M. Hayez, Brussel, (1838), IV delen.
Onuitgegeven Bronnen
- De Roovere (A.), Excellente cronike van Vlaenderen, MS 436, Stadsbibliotheek Brugge
- SAB, 216: Stadsrekeningen, 1328-1361
- SAB, Groenenboek
- SAB, Politieke Charters, 1e reeks, nummer 497.
Online databanken
- Waterschoot (W.), 'Roovere, Anthonis de', in Lexikon des Mittelalters, 10 vols (Stuttgart: Metzler, [1977]-1999), vol. 7, col. 1025, in Brepolis Medieval Encyclopaedias - Lexikon des Mittelalters Online)
- Gypen (M.), 'Roovere, Anthonis de', Databank Narrative Sources: http://www.narrative-sources.be/naso_link_nl.php?link=244
