De Russische vertaalpolitiek 2008-2012

De Russen komen: De Russische vertaalpolitiek 2008-2012.

Sinds een aantal jaar voert Rusland een bewuste vertaalpolitiek. Het beleid is erop gericht het aantal vertalingen uit het Russisch in het buitenland te verhogen. En de Russen komen: in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten lijkt het beleid alvast vruchten af te werpen.

Begin maart 2013 berichtte de Engelse krant The Guardian over een open brief van Michail Sjisjkin. In de brief legt Sjisjkin, een vooraanstaande, hedendaagse Russische schrijver, uit waarom hij weigert Rusland te vertegenwoordigen op BookExpo America (BEA) 2013, de grootste boekenbeurs van Noord-Amerika. De schrijver weigert een land vertegenwoordigen waartegen hij zich in de eerste plaats wilt afzetten. Sjisjkin nam echter voordien wel al deel aan verschillende internationale boekenbeurzen. Bovendien had de Britse uitgeverij Quercus Books op The London Book Fair (LBF) in 2012 nog de rechten op een van Šiškins romans gekocht. The Light and the Dark verscheen vrijwel gelijktijdig met zijn open brief.

Internationale boekenbeurzen zoals LBF, BEA en de Frankfurter Buchmesse vormen elk een handelsplatform waar boeken, rechten op boeken en licenties worden verkocht. Een aantal beurzen hebben ook een jaarlijkse eregast. Die eregast is vrijwel altijd een land dat de kans krijgt om zijn (hedendaagse) literatuur, cultuur en uitgeversindustrie in de kijker te zetten. Bovendien zouden de redacteurs van Britse en Amerikaanse uitgeverijen zich meer en meer verlaten op internationale boekenbeurzen in hun zoektocht naar literatuur om te vertalen.

Rusland (mét Sjisjkin in de rangen) was de eregast op LBF in 2011 en op BEA in 2012. Ook op tal van andere internationale boekenbeurzen was Rusland al eregast geweest (o.a. Frankfurter Buchmesse 2003, Salon du Livre de Paris 2005, Beijing International Book Fair 2006, Liber Feria Internacional del Libro 2009, Cairo International Book Fair 2010).

In de brochure van LBF 2011 liet het Federale Agentschap voor Pers en Massacommunicatie (FAPMC), dat de Russische deelname aan boekenbeurzen verzorgt, optekenen: “The next two years represent an important time for Russian publishing within the English-speaking world as Russia is the market focus at London Book Fair in 2011 and BookExpo America in 2012.” Zou Rusland een specifieke, literaire vertaalpolitiek voeren, in het bijzonder ten aanzien van het Verenigd Koninkrijk (VK) en de Verenigde Staten (VS)? Hengelt Rusland bewust naar een deelname aan verschillende boekenbeurzen om de Russische literatuur meer vertaald te krijgen? En houdt het daarmee op, of onderneemt de grootste deelstaat van de voormalige Sovjet-Unie nog andere acties om de vertaling uit het Russisch te stimuleren?

De hypothese klopt gedeeltelijk. Er bestaat inderdaad een bewuste Russische (literaire) vertaalpolitiek. Die politiek vloeit voort uit een geheel van enerzijds overheidsinstellingen en anderzijds privéorganisaties. Er bestaat een wisselwerking tussen het vertaalbeleid dat de overheid voert en de activiteiten die de verschillende organisaties in de praktijk ondernemen om het aantal Russische vertalingen naar buitenlandse talen te verhogen. Deze financiële en organisatorische wisselwerking kwam vooral op gang nadat de overheid vanaf 2006 een bewuste politiek begon te voeren.

Sinds 2006 probeert het Russische ministerie van cultuur aan minstens 10 boekenbeurzen deel te nemen. En vanaf 2012 moeten er jaarlijks niet minder dan 40 vertalingen uit het Russisch worden gepubliceerd in het buitenland. De privéorganisaties ontvangen vrijwel altijd overheidssteun. Zij organiseren vertaalwedstrijden, delen beurzen uit en bieden praktische en financiële steun aan vertalers en uitgeverijen.

Daarnaast blijkt dat er geen specifiek vertaalbeleid wordt gevoerd ten opzichte van het VK en de VS, maar Rusland lijkt wel meer belang te hechten aan de Angelsaksische vertaalmarkt.

Maar hoe effectief is de Russische vertaalpolitiek? Brengt het wel iets op om jaarlijks (als eregast) aan verschillende boekenbeurzen deel te nemen? Stijgt het aantal literaire vertalingen uit het Russisch daardoor? In het onderzoek wordt dit nagegaan voor het VK en de VS tussen 2008 en 2012. Rusland was de eregast op LBF 2011 en BEA 2012. Op basis van gegevens van de Britse en Amerikaanse nationale bibliografieën blijkt dat Russische deelname als eregast inderdaad het aantal vertalingen uit het Russisch in het Engels bevordert.  Zowel in het VK als in de VS groeit het aantal literaire vertalingen uit het Russisch in het jaar waarin Rusland eregast was op LBF en BEA ten opzichte van het jaar voordien. Wat het VK betreft, is er een opnieuw een toename van het aantal vertalingen uit het Russisch een jaar na de deelname aan LBF als eregast.

Enerzijds lijkt de Russische literaire vertaalpolitiek een positief effect te hebben. De activiteiten van Rusland op LBF 2011 en BEA 2012 correleren namelijk met het aantal literaire vertalingen uit het Russisch in het VK en de VS, dat toeneemt. Anderzijds worden in het VK en de VS nog steeds vooral de Russische klassiekers (Dostojevski, Tolstoj, Tsjechov) uitgegeven, ondanks dat een aantal privéorganisaties eerder vertalingen van hedendaagse Russische auteurs steunen. Op dat vlak mist het beleid zijn doel.

Het is mogelijk dat Rusland met zijn vertaalpolitiek net de inertie van de Russische literatuur in vertaling bestendigt: doordat de verschillende instellingen de Russische literatuur en cultuur promoten, zijn uitgeverijen misschien geneigd om in de eerste plaats de Russische klassiekers weer uit te geven. Tom Lanoye schreef het al: de Russen komen. Maar het zijn wel steeds dezelfde Russen.