Feminisme in de 21ste eeuw; global sisterhood is powerful?

Stijn
Heyvaert

Feminisme en multiculturalisme: een 21ste eeuw vol uitdagingen

Sluiten feminisme en multiculturalisme elkaar uit of is er plaats voor feminisme binnen elke cultuur en religie? Dat was de vraag die ik in mijn masterproef heb willen beantwoorden. Via een ‘anti-essentialistische’ kijk op vrouwen, feminisme, cultuur en religie heb ik proberen te bewijzen dat feminisme en multiculturalisme niet onverenigbaar zijn. In tegenstelling tot wat sommigen beweren, is het niet nodig dat de hele wereld een Westers voorbeeld volgt wat vrouwenemancipatie betreft. In deze 21ste eeuw is het daarentegen wel nodig dat we tot een mondiaal feminisme komen dat zich niet schuldig maakt aan aloude ‘ziektes’ als kolonialisme en racisme. Hiertoe moeten vooroordelen en stereotiepen uitgedaagd worden, via een open blik op het menselijke en dus veranderlijke karakter van culturen en religies.

Naar aanleiding van de ‘Arabische Lente’ vroeg ik mij af of Westerse feministen evolueren naar toenemende openheid ten opzichte van, en dialoog met, feministen van buiten het Westen. Feministen zijn vroeger immers vaak meegegaan in dominante discours die kolonialistisch van aard waren. Via een brede literatuurstudie, waarin ik een spectrum aan debatten en theorieën onderzoek en met elkaar confronteer, heb ik willen aantonen dat we via intraculturele en mondiale interculturele dialoog kunnen inzien dat er in elke cultuur en religie plaats is voor verandering, en dus ook voor feminisme.

Geen universeel feministisch recept

Feminisme is steeds afhankelijk van de context; het wordt vormgegeven door specifieke historische, sociale en machtsrelaties. Er bestaat dus geen feministisch recept dat universeel geldig is. We moeten dan ook vertrekken van dialoog met, en tolerantie ten opzichte van, andere culturen, willen we onze eigen visie niet ten onrechte opdringen aan mensen die beter hun eigen weg naar positieve verandering uitstippelen.

De beste manier om tot duurzame positieve verandering binnen een cultuur of religie te komen is via interne actie van progressieve stemmen, in combinatie met kritische steun van toegewijde buitenstaanders. Immers, als we het beste voor hebben met vrouwen uit andere culturen, is het eerst en vooral belangrijk te luisteren naar wat deze vrouwen zelf verlangen. Eén bepaalde Westerse invulling van feminisme is dus zeker niet overal toepasbaar, ook al vinden wij dat misschien logisch.

Cultuur en religie: een kwestie van macht en interpretatie

Een cultuur is steeds vatbaar voor verandering, en religie is een kwestie van interpretatie. Dat is de algemene gedachte die je als lezer van mijn masterproef steeds in het achterhoofd moet houden. Wanneer bepaalde culturen of religies op een vrouwonvriendelijke manier ingevuld worden, betekent dat nog niet dat deze culturen of religies per definitie slecht zijn voor vrouwen. Het is de dominante patriarchale invulling van die cultuur of religie die uitgedaagd moet worden, om zo tot een nieuwe en democratische interpretatie te komen, waarbij vrouwen het gevoel hebben dat er naar hun wensen geluisterd wordt.

Machtsrelaties bepalen welke interpretatie van cultuur of religie dominant is, en in hoeverre daarin plaats is voor zelfdeterminatie voor vrouwen. Het is dus aan de progressieve stemmen binnen bepaalde culturen en religies om dominante stemmen en patriarchale machtsrelaties aan te vechten, de dialoog aan te gaan en zelf hun pad naar hervorming, modernisering en emancipatie vorm te geven. Het enige wat buitenstaanders kunnen doen is in dialoog treden met progressieve insiders en constructieve kritiek uiten; kritisch respect in plaats van onverschilligheid of superioriteitsdenken.

Feminisme als uitdaging van de dominante logica en stereotiepen

Islamofobe en neo-koloniale stemmen proberen ons soms wijs te maken dat er nog steeds plaats is voor een beschavingsmissie, waarin het Westen de norm blijft bepalen. Het beschermen, ‘redden’ en emanciperen van vrouwen vormt echter slechts een legitimerende sluier voor hun ware bedoelingen. Hun discours is gegrond in racisme, een arrogant geloof in de eigen superioriteit, en in een botsing der beschavingen. Westerse feministen gingen in het verleden vaak mee in dit soort logica’s, maar hun racisme werd na verloop van tijd uitgedaagd door niet-Westerse vrouwen die zich hier niet in konden vinden. Alle vrouwen op deze aardbol bevinden zich tenslotte op unieke knooppunten van bepaalde machtsverhoudingen en identiteiten.

De stelling dat de islam vrouwen discrimineert en marginaliseert is gebaseerd op een ‘essentialistische’ kijk op deze godsdienst, en op feminisme. Deze kijk gaat ervan uit dat er een bepaalde onveranderlijke essentie bestaat binnen de islam of binnen feminisme. Een specifiek symbool als de hoofddoel zegt echter op zichzelf niets; enkel de motivatie erachter vertelt ons iets zinnigs. In plaats van stereotiepe beelden van moslimvrouwen moeten we dus kijken naar de realiteit, de welke zoals altijd zeer complex is. Moslimfeministen hebben hun ervaringen en visies getransformeerd in eigen standpunten en projecten om de status quo uit te dagen.

Tolerantie en dialoog in een mondiale feministische gemeenschap

Complete gelijkheid tussen de seksen zal niet overal als ideale vorm van feminisme naar voor geschoven worden; het is aan de vrouwen zelf om te kiezen voor een bepaalde invulling van feminisme. Keuzevrijheid creëren is de beste manier om tot een feminisme te komen dat aangepast is aan de uiteenlopende verlangens die leven binnen een bepaalde cultuur of religie.

Het is enkel in het voordeel van moslimvrouwen wanneer Westerse feministen zich openstellen voor hun standpunten en visies op de toekomst. Via een solidariteitsdialoog kan mondiaal feminisme uitgroeien tot een waarlijk inclusieve gemeenschap. Het is de motivatie om vormen van onderdrukking, ongelijkheid en onrechtvaardigheid te doen verdwijnen die feministen op strategische wijze kan verbinden op internationaal niveau. Een mondiaal feminisme dat niet blind wil zijn voor de multiculturele realiteit en de mondiale ongelijkheid moet dus anti-kolonialistisch, anti-racistisch en anti-kapitalistisch van aard zijn. Zo kan een alternatieve, feministische en democratische invulling van globalisering uitgedacht worden.

Wanneer verschillen tussen vrouwen niet onderschat, maar ook niet overschat, worden, is het mogelijk om diversiteit tot een wezenlijk kenmerk van feminisme te maken, misbruik ervan in islamofobe en neo-kolonialistische discours tegen te gaan, en zo medeplichtigheid aan een politiek van uitsluiting en ongelijkheid te vermijden. Tolerantie en dialoog zijn dus de codewoorden. 

Bibliografie

Abdel-Latif, A.-H., Meyer, K. & Rizzo, H. (2007). The relationship between gender equality and democracy: A comparison of Arab versus non-Arab Muslim societies. Sociology, 41 (6), 1151-1170.

Abdo, N. (2003). Eurocentrism, orientalism, and essentialism: Some reflections on september 11 and beyond. In S. Hawthorne & B. Winter (Eds.), After shock: September 11, 2001. Global feminist perspectives (pp. 408-429). Vancouver: Raincoast Books.

Abu-Lughod, L. (1998). Feminist longings and postcolonial conditions. In L. Abu-Lughod (Ed.), Remaking women. Feminism and modernity in the Middle East (pp. 3-31). Princeton: Princeton University Press.

Abu-Lughod, L. (2001). Orientalism and Middle East feminist studies. Feminist Studies, 27, 1, 101-113.

Abu-Lughod, L. (2002). Do muslim women really need saving? Anthropological reflections on cultural relativism and its others. American Anthropologist, 104 (3), 783-790.

Abu-Lughod, L. (2011). The active social life of “Muslim Women’s Rights”. In D.L. Hodgson (Ed.), Gender and culture at the limits of rights (pp. 101-119). Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

Afkhami, M. (1995). Introduction. In M. Afkhami (Ed.), Faith and freedom. Women’s human rights in the muslim world (pp. 1-15). London & New York: I.B. Tauris Publishers.

Afkhami, M. (2000). At the crossroads of tradition and modernity: personal reflections. SAIS Review, 20, 2, 85-92.

Afshar, H. (2000). Gendering the millennium: globalising women. Development in Practice, 10 (3 & 4), 527-534.

Afshar, H. & Maynard, M. (2000). Gender and ethnicity at the millennium: from margin to centre. Ethinc and Racial Studies, 23 (5), 805-819.

Afshar, H., Aitken, R. & Franks, M. (2005). Feminisms, islamophobia, and identities. Political Studies, 53, 262-283.

Afshar, H. (2008). Can I see your hair? Choice, agency and attitudes: the dilemma of Faith and deminism for Muslim women who cover. Ethnic and Racial Studies, 31 (2), 411-427.

Ahmed, L. (2011). A quiet revolution. The veil’s resurgence, from the Middle East tot America. New Haven & London: Yale University Press.

Ahmed, S. (2000). Close encounters. Feminism and/in ‘the globe’. London & New York: Routledge.

Akbarzadeh, S. & Barlow, R. (2006). Women’s rights in the Muslim world: reform or reconstruction? Third World Quarterly, 27 (8), 1481-1494.

Al-Ali, N. & Pratt, N. (2009). What kind of liberation? Women and the occupation of Iraq. Los Angeles & London: University of California Press.

Alcoff, L.M. (1998). What should white people do? Hypatia, 13 (3), 6-26.

Alexander, M.J. & Mohanty, C.T. (1997). Introduction: Genealogies, legacies, movements. In M.J. Alexander & C.T. Mohanty (Eds.), Feminist genealogies, colonial legacies, democratic futures (pp. xiii-xlii). London & New York: Routledge.

Al-Hibri, A.Y. (1999). Is Western patriarchal feminism good for Third World/minority women? In J. Cohen, M. Howard & M.C. Nussbaum (Eds.), Is multiculturalism bad for women? (pp. 41-46). Princeton: Princeton University Press.

Al-Hibri, A.Y. (2000). Deconstructing patriarchal jurisprudence in islamic law. A faithful approach. In A.K. Wing (Ed.), Global critical race feminism. An international reader (pp. 221-233). New York & London: New York University Press.

Ali, S.S. (2000). Gender and human rights in Islam and international law. The Haghe: Kluwer Law International.

Al-Mannai, S.S. (2010). The misinterpretation of women’s status in the muslim world. Digest of Middle East Studies, 19 (1), 82-91.

Amos, V. & Parmar, P. (1984). Challenging imperial feminism. Feminist Review, 17, 3-19.

Anthias, F. (2002). Beyond feminism and multiculturalism: locating difference and the politics of location. Women’s Studies International Forum, 25 (1), 275-286.

Ashencaen Crabtree, S. & Husain, F. (2012). Within, without: Dialogical perspectives on feminism and Islam. Religion and Gender, 2 (1), 128-149.

Ayotte, K.J. & Husain, M.E. (2005). Securing Afghan Women: Neocolonialism, epistemic violence, and the rhetoric of the veil. NWSA Journal, 17 (3), 112-133.

Badran, M. (2001). Understanding Islam, islamism and islamic feminism. Journal of Women’s History, 13, 1, 47-52.

Badran, M. (2007). International islamic feminism revisited. In I. Dubel & K. Vintges (Eds.), Women, feminism & fundamentalism (pp. 62-68). Amsterdam: SWP Publishers.

Bangstad, S. (2011). Saba Mahmood and anthropological feminism after virtue. Theory, Culture & Society, 28 (3), 28-54.

Barakat, S. & Wardell, G. (2002). Exploited by whom? An alternative perspective on humanitarian assistance to Afghan women. Third World Quarterly, 23 (5), 909-930.

Belorf, K. (2010). “Westers feminisme wordt vaak geïnstrumentaliseerd om moslims uit te sluiten”. Geraadpleegd op 12 februari 2013 op http://www.dewereldmorgen.be.

Benhabib, S. (1995). Cultural complexity, moral interdependence, and the global dialogical community. In J. Glover & M.C. Nussbaum (Eds.), Women, culture and development. A study of human capabilities (pp. 235-255). Oxford: Clarendon Press.

Bhattacharyya, G. (2008). Dangerous brown men. Exploiting sex, violence and feminism in the war on terror. London & New York: Zed Books.

BOEH (2011). Sisterhood is powerful! Geraadpleegd op 12 februari 2013 op http://www.dewereldmorgen.be.

Bracke, S. (2003). Author(iz)ing agency. Feminist scholars making sense of women’s involvement in religious ‘fundamentalist’ movements. European Journal of Women’s Studies, 10, 3, 335-346.

Bracke, S. (2004). ‘Niet in onze naam!’ Een hartenkreet tegen de inzet van het feminisme in de ‘beschavingsoorlog’. Ethiek & Maatschappij, 7, 4, 113-128.

Bracke, S. (2007a). Feminisme en islam: intersecties. In I. Arteel, S. Bossaert et al. (Eds.), Vrouw(on)vriendelijk? Islam feministisch bekeken (pp. 13-38). Brussel: VUB Press.

Bracke, S. (2007b). On stony grounds. Female religious subjectivities in the battle over modernity. In I. Dubel & K. Vintges (Eds.), Women, Feminism & Fundamentalism (pp. 25-39). Amsterdam: SWP Publishers.

Bracke, S. (2012). From ‘saving women’ to ‘saving gays’: Rescue narratives and their dis/continuities. European Journal of Women’s Studies, 19, 237-252.

Bracke, S. & De Mul, S. (2009). In naam van het feminisme. Beschaving, multiculturaliteit en vrouwenemancipatie. In K. Arnaut, S. Bracke et al. (Eds.), Een leeuw in een kooi. De grenzen van het multiculturele Vlaanderen (pp. 68-92). Antwerpen: Meulenhoff/Manteau.

Bracke, S. & Fadil, N. (2008). Islam and secular modernity under Western eyes: A genealogy of a constitutive relationship. Florence: European Univeristy Institute.

Bracke, S. & Fadil, N. (2009). Sociaaldemocratie en diversiteit: reflecties voor een anti-racisitisch ‘links-progressief’ denkkader. Sampol, 8, 41-47.

Bracke, S. & Fadil, N. (2012). ‘Is the headscard oppressive or emancipatory?’ Field notes from the multicultural debate. Religion and Gender, 2, 1, 36-56.

Bracke, S. & Puig de la Bellacase, M. (2000). Vrouwenstudies en het gelijkekansenbeleid… welke verhoudingen? Achtergrondtekst bij de interventie in het ronde tafeldebat ‘Vrouwenstudies en het gelijkekansenbeleid’. Sophia colloquium, 9/12/2000.

Bracke, S. & Puig de la Bellacase, M. (2002). Who’s afraid of standpoint feminism? Tijdschrift voor Genderstudies, 2, 18-29.

Bracke, S. & Puig de la Bellacasa, M. (2007). The arena of knowledge: Antigone and feminist standpoint theory. In R. Buikema & I. van der Tuin (Eds.), Doing gender in media, art and culture (pp. 39-53). London & New York: Routledge.

Braidotti, R. (2008). In spite of the times. The postsecular turn in feminism. Theory Culture Society, 25, 6, 1-24.

Braidotti, R. & Wekker, G. (1996). Inleiding. In R. Braidotti & G. Wekker (Eds.), Praten in het donker. Multiculturalisme en anti-racisme in feministisch perspectief (pp. 7-14). Kampen: Kok Agora.

Brems, E. (1997). Enemies or allies? Feminism and cultural relativism as dissident voices in human rights discourse. Human Rights Quarterly, 19 (1), 136-164.

Brems, E. (2001). Human Rights: Universality and diversity. Den Haag: Kluwer Law International.

Brems, E. (2005). Nawoord. Mensenrechten in conflict: gaat de bevordering van vrouwenrechten ten koste van multiculturele rechten en vice versa? In G. Coene & C. Longman (Eds.), Eigen emancipatie eerst? Over de rechten en representatie van vrouwen in een multiculturele samenleving (pp. 151-159). Gent: Academia Press.

Brems, E. & Viaene, L. (2010). Transnational justice and cultural contexts: Learning from the universality debate. Netherlands Quarterly of Human Rights, 28 (2), 199-224.

Brenner, J. (2003). Transnational feminism and the struggle for global justice. New Politics, 9, 2, 25-34.

Buang, A. & Suryandari, R.Y. (2011). Education, political empowerment and Muslim women in the Middle East – Understanding the paradox. Malaysian Journal of Society and Space, 7 (4), 51-64.

Bulbeck, C. (1998). Re-orienting western feminisms. Women’s diversity in a postcolonial world. Cambridge: Cambridge University Press.

Bunch, C. (1995). Transforming human rights from a feminist perspective. In J. Peters & A. Wolper (Eds.), Women’s rights, human rights. International feminist perspectives (pp. 11-17). London & New York: Routledge.

Burton, A. (1999). Some trajectories of ‘feminism’ and ‘imperialism’. In D.J. Guy, M. Sinha & A. Woollacott (Eds.), Feminisms and internationalism (pp. 214-224). Oxford: Blackwell Publishers.

Charlesworth, H. (2000). Martha Nussbaum’s feminist internationalism. Ethics, 111 (1), 64-78.

Charrad, M.M. (2001). States and women’s rights. The making of postcolonial Tunisia, Algeria, and Morocco. Los Angeles & London: University of California Press.

Charrad, M.M. (2011).Gender in the Middle East: Islam, state, agency. Annual Review of Sociology, 37, 417-437.

Cherif, F.M. (2010). Culture, rights, and norms: Women’s rights reform in Muslim countries. The Journal of Politics, 72 (4), 1144-1160.

Chinkin, C. (2007). Women’s human rights and religion: how do they co-exist? In S.C. Breau & J. Rehman (Eds.), Religion, human rights and international law (pp. 53-78). Leiden & Boston: Nijhoff Publishers.

Chowdry, G. (1995). Engendering development? Women in Development (WID) in international development regimes. In M.H. Marchand & J.L. Parpart (Eds.), Feminism/Postmodernism/Development (pp. 26-41). London & New York: Routledge.

Christensen, H.R., Halsaa, B. & Saarinen, A. (Eds.) (2004). Crossing borders. Re-mapping women’s movements at the turn of the 21st century. University Press of Southern Denmark.

Cleaver, K.N. (1997). Racism, civil rights, and feminism. In A.K. Wing (Ed.), Critical Race Feminism. A reader (pp. 35-43). New York & London: New York University Press.

Code, L. (1998). How to think globally: Stretching the limits of imagination. Hypatia, 13 (2), 73-85.

Coene, G. & Longman, C. (2004). Gender en multicultureel burgerschap. Over de rechten, representatie en emancipatie van vrouwen in een multiculturele samenleving. Ethiek & Maatschappij, 7, 4, 3-24.

Coene, G. & Longman, C. (2005). Ten geleide. Rechten, representatie en emancipatie van vrouwen in een multiculturele samenleving. In G. Coene & C. Longman (Eds.), Eigen emancipatie eerst? Over de rechten en representatie van vrouwen in een multiculturele samenleving (pp. 1-27). Gent: Academia Press.

Cooke, M. (2000). Multiple critique: islamic feminist rhetorical strategies. Nepantla: Views from South, 1, 1, 91-110.

Cooke, M. (2002). Saving brown women. Signs, 28, 1, 468-470.

Corbey, R. (1989). Wildheid en beschaving. De Europese verbeelding van Afrika. Baarn: Ambo.

Cornwall, A. & G. A.M. (2007). Democratizing democracy: feminist perspectives. In J. Faundez (Ed.), On the state of democracy (pp. 159-176). London & New York: Routledge.

Dean, J. Solidarity of strangers. Feminism after identity politics. Los Angeles & London: University of California Press.

Desai, M. (2005). Transnationalism: the face of feminist politics post-Beijing. International Social Science Journal, 57 (184), 319-330.

Desai, M. (2007). The messy relationship between feminism and globalization. Gender & Society, 21 (6), 797-803.

Donno, D. & Russett, B. (2004). Islam, authoritarianism, and female empowerment. What are the linkages? World Politics, 56 (4), 582-607.

Doom, R. (1996). Inleiding: Globalisering, deconstructie en tolerantie. In R. Doom (Ed.), Tolerantie getolereerd? Islamitisch en Westerse opvattingen (pp. 1-10). Gent: Mys & Breesch.

Dube, M.W. (2002). Postcoloniality, feminist spaces, and religion. In L.E. Donaldson & K. Pui-Lan (Eds.), Postcolonialism, feminism, and religious discourse (pp. 100-120). London & New York: Routledge.

Dubel, I. & Vintges, K. (2007). Introduction. Women, Feminism and Fundamentalism. In I. Dubel & K. Vintges (Eds.), Women, Feminism & Fundamentalism (pp. 6-9). Amsterdam: SWP Publishers.

Eisenstein, Z. (2004). Against empire. Feminism, racism, and the West. London & New York: Zed Books.

Enslin, P. & Tjiattas, M. (2004). Liberal feminism, cultural diversity and comparative education. Comparative Education, 40 (4), 503-516.

Ezzat, H.R. (2007). On the future of women and politics in the Arab world. In J.J. Donohue & J.L. Esposito (Eds.), Islam in transition. Muslim perspectives (pp. 184-196). Oxford & New York: Oxford University Press.

Fadil, N. & Longman, C. (2007). Emancipatie en feminisme in Marokko en de Arabische wereld: een strijd rond een maatschappelijk project. . In I. Arteel, S. Bossaert et al. (Eds.), Vrouw(on)vriendelijk? Islam feministisch bekeken (pp. 87-129). Brussel: VUB Press.

Fadil, N. (2011a). 7 krachtige argumenten tegen het hoofddoekenverbod. Geraadpleegd op 12 februari 2013 op http://www.dewereldmorgen.be.

Fadil, N. (2011b). Islamofobie als laatste strohalm voor het eurocentrisch denken. Geraadpleegd op 12 februari 20132 op http://www.dewereldmorgen.be.

Fadil, N. (2012). Seksisme: wanneer wetenschappelijk onderzoek gevaarlijk wordt. Geraadpleegd op 12 februari 20132 op http://www.dewereldmorgen.be.

Fisher, L. (2004). State of the art. Multiculturalism, gender and cultural identities. European Journal of Women’s Studies, 11, 111-119.

Gaer, F. (2009). Women, international law and international institutions: The case of United Nations. Women’s Studies International Forum, 32, 60-66.

Galli, R. (2009). Feminism and war: Confronting US imperialism. Development in Practice, 19 (7), 950-952.

Golley, N. A. (2004). Is feminism relevant to Arab women? Third World Quarterly, 25 (3), 521-536.

Galvan, S. (1995). Power, racism and identity. In A.O. Pala (Ed.), Connecting across cultures and continents (pp. 47-52). New York: The United Nations Development Fund for Women.

Grande, S. (2003). Whitestream feminism and the colonialist project: a review of contemporary feminist pedagogy and praxis. Educational Theory, 53 (3), 329-346.

Grewal, I. (1999). ‘Women’s Rights as Human Rights’: Feminist practices, global feminism, and human rights regimes in transnationality. Citizenship Studies, 3 (3), 337-354.

Grillo, T. & Wildman, S.M. (1997). Obscuring the importance of race: The implication of making comparisons between racism and sexism (or other isms). In A.K. Wing (Ed.), Critical Race Feminism. A reader (pp. 44-50). New York & London: New York University Press.

Gruenbaum, E. (2011). Competing globalizing influences on local muslim women’s reproductive health and human rights in Sudan. Women’s rights, international feminism, and islamism. In C.H. Browner & C.F.Sargent (Eds.), Reproduction, globalization, and the state. New theoretical and ethnographical perspectives (pp. 96-109). Durham & London: Duke University Press.

Grünell M. & Saharso, S. (1999). State of the art. Bell hooks and Nira Yuval-Davis on race, ethnicity, class and gender. European Journal of Women’s Studies, 6, 203-218.

Guy, D.J., Sinha, M. & Woollacott, A. (1999). Introduction: Why feminisms and internationalism? In D.J. Guy, M. Sinha & A. Woollacott (Eds.), Feminisms and internationalism (pp. 1-13). Oxford: Blackwell Publishers.

Hammer, R. (2005). Globalization and critical feminisms post-9/11. In M.A. Peters (Ed.), Education, globalization, and the state in the age of terrorism (pp. 95-109). Boulder & London: Paradigm Publishers.

Harding, S. & Narayan, U. (1998a). Border crossings: Multicultural and postcolonial feminist challenges to philosophy (Part I). Hypatia, 13 (2), 1-6.

Harding, S. & Narayan, U. (1998b). Border crossings: Multicultural and postcolonial feminist challenges to philosophy (Part II). Hypatia, 13 (3), 1-5.

Harris, A. (1997). Race and essentialism in feminist Legal theory. In A.K. Wing (Ed.), Critical Race Feminism. A reader (pp. 11-18). New York & London: New York University Press.

Hashim, I. (1999). Reconciling Islam and feminism. Gender and Development, 7 (1), 8-14.

Hatem, M. (2005). In the shadow of the state: Changing definitions of Arab women’s “developmental” citizenship rights. Journal of Middle East Women’s Studies, 1 (3), 20-45.

Hatem, M. (2006). In the eye of the storm: Islamic societies and Muslim women in globalization discourses. Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, 26 (1), 22-35.

Hawthorne, S. & Winter, B. (2003). Introduction. In S. Hawthorne & B. Winter (Eds.), After shock: September 11, 2001. Global feminist perspectives (pp. 11-22). Vancouver: Raincoast Books.

Hélie, A. (2007). Muslim women and feminist strategies in times of religious fundamentalisms. In I. Dubel & K. Vintges (Eds.), Women, Feminism & Fundamentalism (pp. 141-158). Amsterdam: SWP Publishers.

Hirschmann, N.J. (1998). Western feminism, eastern veiling, and the question of free agency. Constellations, 5 (3), 345-368.

Ho, C. (2007). Muslim women’s new defenders: Women’s rights, nationalism and islamophobia in contemporary Australia. Women’s Studies International Forum, 30, 290-298.

Ho, C. (2010). Responding to oriëntalist feminism. Women’s rights and the war on terror. Australian Feminist Studies, 25, 433-439.

hooks, b. (1997). Sisterhood: political solidarity between women. In A. McClintock, A. Mufti & E. Shohat (Eds.), Dangerous liaisons. Gender, nation, and postcolonial perspectives (pp. 396-411). Minneapolis & London: University of Minnesota Press.

Hönig, K. (2005). Relativism or anti-anti-relativism? Epistemological and rhetorical moves in feminist epistemology and philosophy of science. European Journal of Women’s Studies, 12 (4), 407-419.

Ingalls, J. & Kolhatkar, S. (2006). Bleeding Afghanistan. Washington, warlords, and the propaganda of silence. New York: Seven Stories Press.

Islamic women’s manifesto. (2007). In I. Dubel & K. Vintges (Eds.), Women, feminism & fundamentalism (pp. 75-77). Amsterdam: SWP Publishers.

Jaggar, A.M. (1998). Globalizing feminist ethics. Hypatia, 13 (2), 7-31.

Kalin, I. (2011). Islamophobia and the limits of multiculturalism. In J.L. Esposito & I. Kalin (Eds.), Islamophobia. The challenge of pluralism in the 21st century (pp. 3-20). Oxford: Oxford University Press.

Kandiyoti, D. (1995). Reflections on the politics of gender in muslim societies: From Nairobi to Bejing. In M. Afkhami (Ed.), Faith and freedom. Women’s human rights in the muslim world (pp. 19-32). London & New York: I.B. Tauris Publishers.

Kassel, S. & Klaus, E. (2005). The veil as a means of legitimization. An analysis of the interconnectedness of gender, media and war. Journalism, 6 (3), 335-355.

Keddie, A. (2010). Neo-liberalism and new configurations of global space: possibilities, tensions and problematics for gender justice. Journal of Gender Studies, 19 (2), 139-152.

Keddie, N.R. (2007). Women in the Middle East. Past and present. Princeton & Oxford: Princeton University Press.

Khanna, R. (2002). Taking a stand for Afghanistan: Women and the left. Signs, 28, 1, 464-465.

Kouvo, S. (2008). A “quick and dirty” approach to women’s emancipation and human rights. Feminist Legal Studies, 16, 37-46.

Kumar, D. & Stabile, C.A. (2005). Unveiling imperialism: media, gender and the war on Afghanistan. Media, Culture & Society, 27 (5), 765-782.

Lack, S. & Megahed, N. (2011). Colonial legacy, women’s rights and gender-educational inequality in the Arab World with particular reference to Egypt and Tunisia. International Review of Education, 57, 397-418.

Lazreg, M. (1998). Feminism and difference: The perils of writing as a woman on women in Algeria. Feminist Studies, 14 (1), 81-107.

Lazreg, M. (2002). Development: Feminist theory’s cul-de-sac. In K. Saunders (Ed.), Feminist post-development thought. Rethinking modernity, postcolonialism & representation (pp. 123-145). London & New York: Zed Books.

Lee-Koo, K. (2008). ‘War on terror’/’war on women’. Critical feminist perspectives. In A.J. Bellamy, R. Bleiker et al. (Eds.), Security and the war on terror (pp. 42-53). London & New York: Routledge.

Lewis, R. (2002). Feminism and orientalism. Feminist Theory, 3 (2), 211-219.

Leye, E. & Longman, C. (2011). Schadelijke culturele praktijken vanuit genderinclusief mensenrechtenperspectief. Tijdschrift voor Genderstudies, 1, 2-6.

Longman, C. (2005). Gender, religion and multiculturalism. In B. Segaert & C. Timmerman (Eds.), How to conquer the barriers to intercultural dialogue. Christianity, Islam and Judaism (pp. 215-232). Brussels: Presses Interuniversitaires Européennes.

Longman, C. (2006). Een feministische antropologische kijk op antiseksisme en racisme. Sophia avonden 2006-2007.

Longman, C. (2010). Researching gender: the challenge of global diversity today. Afrika Focus, 23, 2, 25-37.

Longman, C. & van den Brandt, N. (2010). Interfaith dialogue and transversal feminist practice. Paper presented on the American Academy of Religion, 29/10/2010.

Longman, C., van den Brandt, N. et al. (2013). Feminisme is voor iedereen! Seksisme én racisme tegengaan… Geraadpleegd op 7 maart 2013 op http://www.dewereldmorgen.be.

Lorde, A. (1984). Sister Outsider. Essays and Speeches. Freedom: The Crossing Press.

Lutz, H., Phoenix, A. & Yuval-Davis, N. (1995). Introduction: Nationalism, racism and gender – European crossfires. In H. Lutz, A. Phoenix & N. Yuval-Davis (Eds.), Crossfires. Nationalism, racism and gender in Europe (pp. 1-25). London: Pluto Press.

Mahmood, S. (2007). Ten. In N. Shaikj (Ed.), The present as history. Critical perspectives on contemporary global power (pp. 148-171). New York: Columbia University Press.

Mahmood, S. (2008). Feminism, democracy, and empire: Islam and the war on terror. In J.W. Scott (Ed.), Women’s studies on the edge (pp. 81-114). Durham & London: Duke University Press.

Maira, S. (2008). Belly dancing: Arab-face, oriëntalist feminism, and U.S. empire. American Quarterly, 60 (2), 317-345.

Majid, A. (1998). The politics of feminism in Islam. Signs, 23 (2), 321-361.

Marchand, M.H. (2009). The future of Gender and Development after 9/11: insights from postcolonial feminism and transnationalism. Third World Quarterly, 30 (5), 921-935.

Marchand, M.H. & Runyan, A.S. (2001). Feminist sightings of global restructuring: Conceptualizations and reconeptualizations. In F.J. Schuurman (Ed.), Globalization and development studies. Challenges for the 21st century (pp. 135-151). London: Sage Publications.

Marso, L.J. (2010). Feminism’s quest for common desires. Perspectives on Politics, 8 (1), 263-269.

Mayer, A.E. (1995). Cultural particularism as a bar to women’s rights: Reflections on the Middle Eastern experience. In J. Peters & A. Wolper (Eds.), Women’s rights, human rights. International feminist perspectives (pp. 176-188). London & New York: Routledge.

Maynard, M. (1994). ‘Race’, gender and the concept of ‘difference’ in feminist thought. In H. Afshar & M. Marynard (Eds.), The dynamics of ‘race’ and gender: Some feminist interventions (pp. 9-25). Bristol & London: Taylor & Francis.

McEwan, C. (2001). Postcolonialism, femnism and development: intersections and dilemmas. Progress in Development Studies, 1 (2), 93-111.

Merry, S.E. (2006). Human rights and gender violence. Chicago & London: The University of Chicago Press.

Mertus, J. & Sajjad, T. (2011). The war on terror through a feminist lens. In M. Goodhart & A. Mihr (Eds.), Human rights in the 21st century. Continuity and change since 9/11 (pp. 49-62). Basingstoke & New York: Palgrave Macmillan.

Midden, E. (2012). Feminism and cultural and religious diversity in Opzij: An analysis of the discourse of a Dutch feminist magazine. European Journal of Women’s Studies, 19, 2, 219-235.

Miller, F. (1999). Feminisms and transnationalism. In D.J. Guy, M. Sinha & A. Woollacott (Eds.), Feminisms and internationalism (pp. 225-236). Oxford: Blackwell Publishers.

Minh-Ha, T.T. (1997). Not you/like you: postcolonial women and the interlocking questions of identity and difference. In A. McClintock, A. Mufti & E. Shohat (Eds.), Dangerous liaisons. Gender, nation, and postcolonial perspectives (pp. 415-419). Minneapolis & London: University of Minnesota Press.

Moghadam, V.M. (1998). Feminisms and development. Gender & History, 10, 3, 590-597.

Moghadam, V.M. (2001). Feminism and Islamic fundamentalism: A secularist interpretation. Journal of Women’s History, 13 (1), 42-45.

Moghadam, V.M. (2002). Islamic feminism and its discontents: toward a solution of the debate. Signs, 27, 4, 1135-1171.

Moghadam, V.M. (2008a). Feminism, legal reform and women’s empowerment in the Middle East and North Africa. International Social Science Journal, 59, 9-16.

Moghadam, V.M. (2008b). Modernizing women in the Middle East. In Y.M. Choueiri (Ed.), A companion to the history of the Middle East (pp. 425-443). Malden & Oxford: Blackwell Publishing.

Moghadam, V.M. (2010). The spectre that haunts the global economy? The challenge of global feminism. In M.B. Steger (Ed.), Globalization. The greatest hits. A global studies reader (pp. 209-218). Boulder & London: Paradigm Publishers.

Moghissi, H. (1999). Feminism and Islamic fundamentalism. The limits of postmodern analysis. London & New York: Zed Books.

Moghissi, H. (2011). Islamic feminism revisited. Comparative Studies of South Asia and Middle east, 31 (1), 76-84.

Mohanty, C.T. (1991). Cartographies of struggle. Third World women and the politics of feminism. In C.T. Mohanty, A. Russo & L. Torres (Eds.), Third World women and the politics of feminism (pp. 1-47). Bloomington & Indianapolis: Indiana University Press.

Mohanty, C.T. (2003). “Under Western eyes” revisited: feminist solidarity through anticapitalist struggles. Signs, 28, 2, 499-535.

Mohanty, C.T. (2006a). Under western eyes: Feminist scholarship and colonial discourses. In M.G. Durham & D.M. Kellner (Eds.), Media and cultural studies. Keyworks (pp. 396-421). Malden: Blackwell Publishing.

Mohanty, C.T. (2006b). US empire and the project of women’s studies: Stories of citizenship, complicity and dissent. Gender, Place and Culture, 13 (1), 7-20.

Mojab, S. (2001). Theorizing the politics of ‘Islamic feminism’. Feminist Review, 69, 124-146.

Morin, A. (2009). Victimization of Muslim women in ‘Submission’. Women’s Studies in Communication, 32 (3), 380-408.

Nageeb, S.A. (2008). Diversified development: women’s agency and the constitution of translocal spaces. In P. Dannecker & G. Lachenmann (Eds.), Negotiating development in muslim societies. Gendered spaces and translocal connections (pp. 223-246). Plymouth: Lexington Books.

Naghibi, N. (2007). Rethinking global sisterhood. Western feminism and Iran. Minneapolis & London: University of Minnesota Press.

Najmabadi, A. (2008). Teaching and research in unavailable intersections. In J.W. Scott (Ed.), Women’s studies on the edge (pp.69-80). Durham & London: Duke University Press.

Narayan, U. (1997). Dislocating cultures. Identities, traditions, and Third-World feminism. New York & London: Routledge.

Narayan, U. (1998). Essence of culture and a sense of history: A feminist critique of cultural essentialism. Hypatia, 13 (2), 86-107.

Nash, K. (2002). Human rights for women: an argument for ‘deconstructive equality’. Economy and Society, 31 (3), 414-433.

Nussbaum, M. (1999a). Sex & social justice. New York: Oxford University Press.

Nussbaum, M. (1999b). A plea for difficulty. In J. Cohen, M. Howard & M.C. Nussbaum (Eds.), Is multiculturalism bad for women? (pp. 105-114). Princeton: Princeton University Press.

Nussbaum, M. (2004). On hearing women’s voices: A reply to Susan Okin. Philosophy & Public Affairs, 32 (2), 193-205.

Nussbaum, M. (2011). Creating capabilities. The human development approach. Cambridge & London: Harvard University Press.

Okin, S.M. (1995). Inequalities between the sexes in different cultural contexts. In J. Glover & M.C. Nussbaum (Eds.), Women, culture and development. A study of human capabilities (pp. 274-297). Oxford: Clarendon Press.

Okin, S.M. (1998a). Feminism and multiculturalism: Some tensions. Ethics, 108 (4), 661-684.

Okin, S.M. (1998b). Feminism, women’s human rights, and cultural differences. Hypatia, 13 (2), 32-53.

Okin, S.M. (1999). Reply. In J. Cohen, M. Howard & M.C. Nussbaum (Eds.), Is multiculturalism bad for women? (pp. 115-131). Princeton: Princeton University Press.

Okin, S.M. (2005). Multiculturalism and feminism: no simple question, no simple answers. In A. Eisenberg & J. Spinner-Halev (Eds.), Minorities within minorities. Equality, rights and diversity (pp. 67-89). Cambridge: Cambridge University Press.

Ong, A. (2006). Neoliberalism as axception. Mutations in citizenship and sovereignty. Durham & London: Duke University Press.

Orford, A. (2002). Feminism, imperialism and the mission of international law. Nordic Journal of International Law, 71, 275-296.

Pettman, J.J. (1996). Worlding women. A feminist international politics. London & New York: Routledge.

Phillips, A. (2001a). Feminism and liberalism revisited: Has Martha Nussbaum got it right? Constellations, 8, 2, 249-266.

Phillips, A. (2001b). Multiculturalism, universalism and the claims of democracy. UNRISD Programme on Democracy, Governance and Human Rights: Paper number 7.

Phillips, A. (2005). Dilemmas of gender and culture: the Judge, the democrat and the political activist. In A. Eisenberg & J. Spinner-Halev (Eds.), Minorities within minorities. Equality, rights and diversity (pp. 113-134). Cambridge: Cambridge University Press.

Phillips, A. (2007). Multiculturalism without culture. Princeton & Oxford: Princeton University Press.

Prado, A. (2007). Gender jihad. In I. Dubel & K. Vintges (Eds.), Women, feminism & fundamentalism (pp. 69-74). Amsterdam: SWP Publishers.

Raes, K. (1996). Tolerantie is een norm. Over de verschillen tussen tolerantie en cultureel relativisme, permissiviteit of groepsrechten. In R. Doom (Ed.), Tolerantie getolereerd? Islamitisch en Westerse opvattingen (pp. 37-50). Gent: Mys & Breesch.

Rai, S.M. (2008). The gender politics of development. Essays in hope and despair. London & New York: Zed Books.

Rao, A. (1995). The politics of gender and culture in international human rights discourse. In J. Peters & A. Wolper (Eds.), Women’s rights, human rights. International feminist perspectives (pp. 167-175). London & New York: Routledge.

Real, M.J. (2011). Defending women, defending rights: Transnational organizing in a culture of human rights. In D.L. Hodgson (Ed.), Gender and culture at the limits of rights (pp. 218-233). Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

Reilly, N. (2009). Women’s human rights. Seeking gender justice in a globalization age. Cambridge & Malden: Polity Press.

Romany, C. (2000). Themes for a conversation on race and gender in international human rights law. In A.K. Wing (Ed.), Global critical race feminism. An international reader (pp. 53-66). New York & London: New York University Press.

Rouse, S. (1998). Feminist representations: Interrogating religious difference. Gender & History, 10, 3, 549-552.

Rupp, L.J. (1999). Feminisms and internationalism: a view from the centre. In D.J. Guy, M. Sinha & A. Woollacott (Eds.), Feminisms and internationalism (pp. 191-194). Oxford: Blackwell Publishers.

Russo, A. (1991). “We cannot live our lives”. White women, antiracism, and feminism. In C.T. Mohanty, A. Russo & L. Torres (Eds.),Third World women and the politics of feminism (pp. 297-313). Bloomington & Indianapolis: Indiana University Press.

Sa’ar, A. (2005). Postcolonial feminism, the politics of identification, and the liberal bargain. Gender & Society, 19 (5), 680-700.

Saharso, S. (2000a). Feminisme versus multiculturalisme? Utrecht: Forum.

Saharso, S. (2000b). Female autonomy and cultural imperative: two hearts beating together. In W. Kymlicka & W. Norman (Eds.), Citizenship in diverse societies (pp. 224-242). Oxford: Oxford University Press.

Saharso, S. (2003). Feminist ethics, autonomy and the politics of multiculturalism. Feminist Theory, 4, 2, 199-215.

Saharso, S. (2005). Feminisme en multiculturalisme: de casus van maagdenvlieshersteloperaties. In G. Coene & C. Longman (Eds.), Eigen emancipatie eerst? Over de rechten en representatie van vrouwen in een multiculturele samenleving (pp. 39-54). Gent: Academia Press.

Said E.W. (1994). Culture and imperialism. New York: Vintage Books.

Said, E.W. (1995). Orientalism. Western conceptions of the Orient. London: Penguin Books.

Said, E.W. (2000). Orientalism reconsidered. In A.L. Alfie (Ed.), Orientalism: A reader (pp. 210-229). Edinburgh: Edinburgh Univeristy Press.

Said, E.W. (2001). The clash of ignorance. The Nation, 22/10/2001.

Sayyid, B.S. (1997). A fundamental fear. Eurocentrism and the emergence of islamism. London & New York: Zed Books Ltd.

Scharff, C. (2011). Disarticulating feminism: Individualization, neoliberalism and the othering of ‘Muslim women’. European Journal of Women’s Studies, 18 (2), 119-134.

Scharff, C. (2012). Repudiating feminism. Young women in a neoliberal World. Burlington & Farnham: Ashgate Publishing.

Schutte, O. (1998). Cultural alterity: Cross-cultural communication and feminist theory in North-South contexts. Hypatia, 13 (3), 53-72.

Scott, J.W. (1995). Universalism and the history of feminism. Differences: A Journal of Feminist Cultural Studies, 7, 1, 1-14.

Shaikh, S. (2003). Transforming feminism: Islam, women and gender justice. In O. Safi (Ed.), Progressive Muslims. On justice, gender and pluralism (pp. 147-162). Oxford: Oneworld.

Singh, S. (2007). Deconstructing ‘gender and development’ for ‘identities of women’. International Journal of Social Welfare, 16, 100-109.

S’Jegers, S. (2005). Een feminisme voor alle vrouwen? De witte vrouwenbeweging in Vlaanderen in relatie tot multiculturaliteit, ‘allochtone’ vrouwen(organisaties) en het hoofddoekendebat. Onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Universiteit Antwerpen.

Spivak, G.C. (1995). Can the subaltern speak? (abbreviated by the author). In B. Ashcroft, G. Griffiths & H. Tiffin (Eds.), The post-colonial studies reader. Second edition (pp. 28-37). London & New York: Routledge.

Steans, J. (2008). Telling stories about women and gender in the war on terror. Global Society, 22 (1), 160-175.

Stearns, P.N. (2006). Gender in world history. London & New York: Routledge.

Stone-Mediatore, S. (2009). Cross-border feminism: shifting the terms of debate for US and European feminists. Journal of Global Ethics, 5 (1), 57-71.

Thobani, S. (2007). White wars. Western feminisms and the ‘War on Terror’. Feminist Theory, 8 (2), 169-185.

Tripp, A.M. (2006a). Challenges in transnational feminist globalization. In M.M. Ferree & A.M. Tripp (Eds.), Global feminism. Transnational women’s activism, organizing, and human rights (pp. 296-312). New York & London: New York University Press.

Tripp, A.M. (2006b). The evolution of transnational feminisms. Consensus, conflict and new dynamics. In M.M. Ferree & A.M. Tripp (Eds.), Global feminism. Transnational women’s activism, organizing, and human rights (pp. 51-75). New York & London: New York University Press.

Udayagiri, M. (1995). Challenging modernization. Gender and Development, postmodern feminism and activism. In M.H. Marchand & J.L. Parpart (Eds.), Feminism/Postmodernism/Development (pp. 159-177). London & New York: Routledge.

Vanderwaeren, E. (2005). ‘Moslima’s aan de horizon’. Islamitische interpretaties als hefbomen bij de emancipatie van moslima’s. In G. Coene & C. Longman (Eds.), Eigen emancipatie eerst? Over de rechten en representatie van vrouwen in een multiculturele samenleving (pp. 113-132). Gent: Academia Press.

Vargas, V. (2003). Feminism, globalization and the global justice and solidarity movement. Cultural Studies, 17 (6), 905-920.

Vintges, K. (2007). The life of Rabia al-Adawitta. Reflections on feminism and fundamentalism. In I. Dubel & K. Vintges (Eds.), Women, Feminism & Fundamentalism (pp. 53-60). Amsterdam: SWP Publishers.

Vintges, K. (2012). Muslim women in the Western media: Foucault, agency, governmentality and ethics. European Journal of Women’s Studies, 19 (3), 283-298.

Wadud, A. (2007). Rights and roles of woman. In J.J. Donohue & J.L. Esposito (Eds.), Islam in transition. Muslim perspectives (pp. 157-169). Oxford & New York: Oxford University Press.

Wekker, G. (1995). ‘After the sky, where do the birds fly?’ What can European women learn from anti-racist struggles in the United States. In H. Lutz, A. Phoenix & N. Yuval-Davis (Eds.), Crossfires. Nationalism, racism and gender in Europe (pp. 65-87). London: Pluto Press.

Wing, A.K. (1997). Essentialism and anti-essentialism: Ain’t I a woman? In A.K. Wing (Ed.), Critical Race Feminism. A reader (pp. 7-9). New York & London: New York University Press.

Winter, B. (2001a). Fundamental misunderstandings: Issues in feminist approaches to feminism. Journal of Women’s History, 13 (1), 9-41.

Winter, B. (2001b). Naming the oppressor, not punishing the oppressed: Atheism and feminist legitimacy. Journal of Women’s History, 13 (1), 53-57.

Winter, B. (2006). Religion, culture and women’s human rights: Some general political and theoretical cconsiderations. Women’s Studies International Forum, 29, 381-393.

Wolf, S. (1995). Martha C. Nussbaum: Human capabilities, female human beings. In J. Glover & M.C. Nussbaum (Eds.), Women, culture and development. A study of human capabilities (pp. 105-115). Oxford: Clarendon Press.

Wylie, G. (2003). Women’s rights and ‘righteous war’. An argument for women’s autonomy in Afghanistan. Feminist Theory, 4 (2), 217-223.

Yegenoglu, M. (2002). Sartorial fabric-ations. Enlightenment and western feminism. In L.E. Donaldson & K. Pui-Lan (Eds.), Postcolonialism, feminism, and religious discourse (pp. 82-99). London & New York: Routledge.

Yuval-Davis, N. (1997). Gender & Nation. London: SAGE Publications.

Yuval-Davis, N. (2006). Human/Women’s rights and feminist transversal politics. In M.M. Ferree & A.M. Tripp (Eds.), Global feminism. Transnational women’s activism, organizing, and human rights (pp. 275-295). New York & London: New York University Press.

Zemni, S. (2006). Politieke islam, 9/11 en jihad. Leuven: Acco.

Zemni, S. (2009). Het islamdebat. Berchem: EPO.

Zine, J. (2004). Creating a critical Faith-centered space for antiracist feminism. Reflections of a muslim scholar-activist. Journal of Feminist Studies in Religion, 20, 2, 167-187.

Zine, J. (2008). Lost in translation: Writing back from the margins. Journal of Feminist Studies in Religion, 24 (1), 110-116.

Download scriptie (703.8 KB)
Universiteit of Hogeschool
Universiteit Gent
Thesis jaar
2013