Geslachtsverandering van buitenlanders in België
In mijn meesterproef behandel ik de geslachtsverandering van buitenlanders in België sedert de Wet van 10 mei 2007 betreffende de transseksualiteit.
Een transseksuele persoon is iemand die zichzelf op psychisch, sociaal en seksueel vlak beleeft als behorende tot het andere geslacht. Dit gaat vaak gepaard met het verlangen naar of het reeds ondergaan hebben van een geslachtsverandering, met inbegrip van genitale chirurgie. De persoon die operatief gezien van geslacht verandert, zal deze aanpassing ook formeel bevestigd willen zien door middel van een wijziging van de geslachtsaanduiding in zijn geboorteakte en in zijn identiteitsdocumenten (de juridische geslachtsverandering). Ook zal hij zijn naam willen veranderen in een naam die beter strookt met zijn nieuwe geslachtsrol (de naamsverandering).
Staten weigerden aanvankelijk het bestaan van een genderidentiteitsstoornis in rechte te erkennen, laat staan er enig gevolg aan te geven. Hierdoor miskenden zij tal van rechten ten aanzien van transseksuele personen. Na ettelijke tussenkomsten van het EHRM, oordeelde deze laatste uiteindelijk dat Verdragstaten op grond van hun positieve verplichting ingevolge artikel 8 EVRM ertoe gehouden zijn de geslachtsaanpassing van een postoperatieve transseksueel juridisch te erkennen, en wel door onder andere de gegevens van zijn burgerlijke staat te verbeteren. Doorheen mijn uiteenzetting van de Wet van 10 mei 2007 betreffende de transseksualiteit blijkt dat de Belgische wetgever zich met deze wet heeft geconformeerd aan het EVRM en aan de rechtspraak van het EHRM.
Aangezien echter (nog) niet alle Verdragsstaten het recht op juridische geslachtsverandering erkend hebben en de voorwaarden en de gevolgen van de geslachtsverandering bovendien van land tot land enorm kunnen verschillen, kan men zich inbeelden dat een buitenlander die zijn geslacht wenst te veranderen, (ook in België) geconfronteerd wordt met diverse barrières en moeilijkheden. Na de bespreking van de juridische bronnen, kom ik dan ook tot de kern van mijn meesterproef, namelijk de internationale bevoegdheid en het toepasselijk recht ten aanzien van respectievelijk de geslachtsverandering en de naamswijziging van een buitenlander in België.
Al gauw kom ik tot de vaststelling dat de materies die kaderen binnen het personenrecht niet echt lijken te worden beheerst door enige dwingende Europese verwijzingsregels, en slechts in mindere mate door internationale regels. Het WIPR zal dan ook ten aanzien van beide aspecten van de geslachtsverandering het meest relevante instrument zijn.
Wat de juridische geslachtsverandering betreft van buitenlanders in België, blijkt dat enkel die buitenlanders die volgens de bevolkings- of de vreemdelingenregisters hun hoofdverblijf in België hebben een aangifte kunnen doen van hun overtuiging tot het andere geslacht te behoren. Deze aangifte gebeurt bij de ambtenaar van de burgerlijke stand. Enkel voor deze categorie van buitenlanders bestaat er dus een recht op toegang tot Belgische de procedure tot juridische geslachtsverandering. Zij moeten evenwel in beginsel enkele vereiste medische attesten kunnen voorleggen. Daaruit moet ten eerste blijken dat de betrokken buitenlandse transseksueel de voortdurende en onomkeerbare innerlijke overtuiging heeft tot het andere geslacht te behoren, dat hij ten tweede een geslachtsaanpassing heeft ondergaan die hem zodanig in overeenstemming heeft gebracht met dat andere geslacht, waartoe hij overtuigd is te behoren, als dit uit medisch oogpunt mogelijk en verantwoord is en dat hij ten derde niet meer in staat is om overeenkomstig het oorspronkelijke geslacht kinderen te verwekken.
Na de vaststelling dat ook buitenlanders in aanmerking komen om hun geslacht juridisch in België te veranderen, rijst onmiddellijk de vraag welk recht van toepassing is op een dergelijke procedure tot geslachtswijziging. Deze vraag wordt beantwoord door het (nieuw) artikel 35ter, eerste lid WIPR dat voorziet dat ten aanzien van de geslachtsaanpassing het recht van de nationaliteit van de betrokkene van toepassing is. Uit deze regel kunnen drie hypotheses worden afgeleid: ofwel geldt een specifieke procedure in het vreemde recht, ofwel is de geslachtsaanpassing verboden door het vreemde recht, ofwel voorziet het vreemde recht geen specifieke procedure. Indien het recht waarvan de betrokkene de nationaliteit heeft zelf in een regeling voorziet die de geslachtsverandering toelaat, zullen de grondvoorwaarden voor de geslachtsverandering door dit recht worden beheerst. Deze grondvoorwaarden moeten dan worden ingepast in de Belgische procedurevoorwaarden. Indien dit recht echter de juridische geslachtsverandering verbiedt, zal enkel het Belgische recht worden toegepast op de juridische geslachtsverandering. Ook indien dit recht de juridische geslachtsaanpassing niet verbiedt, maar daarnaast niet voorziet in een bijzondere regeling, zal het Belgisch recht worden toegepast.
Ten aanzien van het tweede luik, de naamsverandering van buitenlanders in België, blijkt onmiddellijk dat buitenlandse transseksuelen in beginsel hun voornaam niet kunnen veranderen in België. Dit leidt tot de vreemde vaststelling dat er dus ten aanzien van de buitenlanders die ingeschreven staan in de bevolkings- of vreemdelingenregisters verschillende regels gelden voor de geslachtsverandering en de voornaamswijziging. Een dergelijke buitenlander kan naar Belgisch recht wel van geslacht veranderen, maar niet van naam, zelfs niet na te zijn toegelaten tot de procedure tot geslachtsverandering.
Dit klinkt zeer vreemd in de oren. Ik stel me dan ook de vraag welke buitenlandse transseksueel zijn geslacht in België uiteindelijk nog juridisch zal willen veranderen, wetende dat hij naderhand verplicht zal worden om zijn oorspronkelijke naam te behouden? Een dergelijke regeling roept m.i. alleszins ernstige vragen op ten aanzien van haar overeenstemming met het EVRM.
Bibliografie
BIBLIOGRAFIE
A. WETGEVING
Internationale, Europese, buitenlandse en interne normen
- Verdrag van Genève betreffende de status van vluchtelingen van 28 juli 1951, BS 4 oktober 1953.
- Verdrag inzake de verandering van geslachtsnamen en voornamen van 4 september 1958, http://www.ciec1.org/Conventions/Conv04Angl.pdf.
- Verdrag van New York betreffende de status van staatlozen van 28 september 1954, BS 10 augustus 1960.
- Verdrag betreffende de erkenning van beslissingen van geslachtsverandering van 12 september 2000, http://www.ciec1.org/Conventions/Conv29.pdf.
- Verdrag over de erkenning van namen van 16 september 2005, http://www.ciec1.org/Conventions/Conv31.pdf.
- Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
- Resolutie A 3-16/89 van het Europees Parlement (9 oktober 1989), Pb. C., nr. 256.
- Aanbeveling nr. 1117 van de Raad van Europa (29 september 1989), http://www.assembly.coe.int/Documents/AdoptedText/ta89/erec1117.htm#1
- Nederlands Burgerlijk Wetboek, Stb. 2001, 9.
- Gender Recognition act.
- Gesetz vom 10 September 1980 über die Änderung der Vornamen und die Feststellung der Geschlechtszugehörigkeit in besonderen Fällen
(Transsexuellengesetz-TSG), BGBI. I S. 1654.
- Lag (1972:119) om fastställande av könstillhörighet i vissa fall, http://www.riksdagen.se/sv/Dokument-agar/Lagar/Svenskforfattningssamling/sfs_sfs-1972-119/
- Ley 3/2007, de 15 de marzo, reguladora de la rectificación registral de la mención relativa al sexo de las personas, Boletín Oficial del Estado, núm. 65 de 16 de marzo de 2007, páginas 11251 a 11253.
- Gecoördineerde Grondwet, BS 17 februari 1994.
- Burgerlijk wetboek, BS 3 september 1807.
- Wetboek der registratie-, hypotheek- en griffierechten, BS 1 december 1939, 8002.
- Wet 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen, BS 31 december 1980,
14584.
- Wet 15 mei 1987 betreffende de namen en voornamen, BS 10 juli 1987, 10774.
- Wet 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters, de identiteitskaarten, de vreemdelingenkaarten en de verblijfsdocumenten en tot wijziging van de wet van 8 augustus 1983 tot regeling van een Rijksregister van de natuurlijke personen, BS 3 september 1991, 19075.
- Wet 13 februari 2003 tot openstelling van het huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht en tot wijziging van een aantal bepalingen van het Burgerlijk Wetboek, BS 28 februari 2003, 9880.
- Wet 16 juli 2004 houdende het Wetboek van Internationaal privaatrecht, BS 27 juli 2004, 57344.
- Wet 10 mei 2007 betreffende de transseksualiteit, BS 11 juli 2007, 37.823.
- Wet 9 mei 2007 tot wijziging van de artikelen 628 en 764 van het Gerechtelijk Wetboek, BS 11 juli 2007, 37.822.
- Koninklijk Besluit 16 juli 1992 betreffende de bevolkingsregisters en het vreemdelingenregister, BS 15 augustus 1992, 18028.
- Circulaire 1 februari 2008 betreffende de transseksualiteitswetgeving, BS 20 februari 2008, 10758.
Voorbereidende werken en pseudowetgeving
- Omzendbrief 7 oktober 1992 betreffende het houden van de bevolkingsregisters en het vreemdelingenregister, BS 15 oktober 1992, 22100.
- Omzendbrief 23 september 2004 betreffende de aspecten van de wet van 16 juli 2004 houdende het Wetboek van internationaal privaatrecht die betrekking hebben op het personeelsstatuut, BS 28 september 2004, 69594.
- Wetsontwerp betreffende de transseksualiteit, Parl. St. Kamer 2006-07, nr. 0903/009.
- Wetsontwerp tot wijziging van de artikelen 628 en 764 van het Gerechtelijk Wetboek, Parl. St. Kamer 2006-07, nr. 3017/001.
- Wetsvoorstel (H. Vautmans et al.) betreffende de transseksualiteit, Parl. St. Kamer 2003-04, nr. 0903/001.
- Memorie van toelichting bij wetsvoorstel (H. Vautmans et al.) betreffende de transseksualiteit, Parl. St. Kamer 2003-04, nr. 0903/001.
- Memorie van toelichting bij Wetsvoorstel houdende het Wetboek van Internationaal Privaatrecht, Parl. St. Senaat 2003, nr. 3-27/1.
- Integraal Verslag met vertaald beknopt verslag van de toespraken, Hand. Senaat 2006-07, 22 maart 2007, nr. CRIV 51 PLEN 224.
- Integraal Verslag met vertaald beknopt verslag van de toespraken, Hand. Kamer 2006-07, 25 april 2007 nr. CRIV 51 PLEN 283.
- Verslag namens de Commissie voor de Justitie uitgebracht door mevrouw Nyssens en de heer Willems, Parl. St. Senaat 2003-04, nr. 3-27/7.
- Verslag namens de Commissie voor de Justitie uitgebracht door mevrouw De Roeck, Parl. St. Senaat 2006-07, nr. 3-1794/5.
- Advies van de Raad van State, Parl. St. Senaat, 2006-07, nr. 3-1794/5.
B. RECHTSPRAAK
Internationaalrechtelijke rechtspraak
- ECRM, Van Oosterwijck v. Belgium, 1979.
- ECRM, Rees v. United Kingdom, 1984.
- ECRM, Eriksson & Goldschmidt v. Sweden, 1989.
- EHRM, Rees v. United Kingdom, 1986.
- EHRM, F. v. Switzerland, 1987.
- EHRM, Cossey v. United Kingdom, 1990.
- EHRM, B. v. France, 1992.
- EHRM, Burghartz v. Switzerland, 1994.
- EHRM, X, Y and Z v. United Kingdom, 1997.
- EHRM, Sheffield and Horsham v. United Kingdom, 1998.
- EHRM, Goodwin v. United Kingdom, 2002.
- EHRM, I. v. United Kingdom, 2002.
- EHRM, Parry v. United Kingdom, 2006.
- EHRM, R. and F. v. United Kingdom, 2006.
- EHRM, L. v. Lithuania, 2007.
- EHRM, H. v. Finland, 2012.
- HvJ C-168/91, Konstandinis, Jur. 1993, I, 1191.
- HvJ C-117/01, KB v. National Health Service Pensions Agency, Jur. 2004, I, 541.
- HvJ C-148/02, Garcia Avello, Jur. 2003, I, 11613.
- HvJ C-353/06, Grunkin-Paul, Jur. 2008, I, 7639.
- HvJ C-208/09, Sayn-Wittgenstein, Jur. 2010, I, 13693.
Belgische rechtspraak
- Brussel 7 mei 1974, Rev.not.b. 1975, 137, noot Kluger, L.
- Rb. Mechelen 17 juni 1975, RW 1975-1976, 870, noot Pauwels, J.
- Cass. 25 oktober 1979, JT 1980, 560.
- Rb. Luik 1 april 1981, JL 1981, 219.
- Antwerpen 15 december 1981, RTDF 1982, 411.
- Rb. Namen 28 april 1982, RRD 1982, 311, noot Dijon, X.
- Rb. Luik 5 december 1984, JL 1985, 424.
- Rb. Doornik 19 januari 1987, RTDF 1987, 311; JL 1987, 357.
- Luik 15 juni 1987, JLMB 1987, 994.
- Rb. Dendermonde 1 december 1989, TBBR 1989, 163.
- Rb. Luik 11 mei 1990, JT 1990, 760.
- Luik 20 juni 1994, JT 1994, 773.
- Rb. Verviers 19 februari 1996, JLMB 1997, 1569.
- Cass. 29 april 2002, Arr. Cass. 2002, 1145.
- Cass., 19 augustus 2002, JT 2002, 583.
Buitenlandse rechtspraak
- BVerfG 18 juli 2006, 1 BvL 1/04 en 1 BvL 12/04, NJW, 2007, p. 900, http://www.bundesverfassungsgericht.de/entscheidungen/ls20060718_1bvl000104.html
- BVerfG, 11 januari 2011, 1BvR 3295/07 , http://www.bundesverfassungsgericht.de/ entscheidungen/ rs20110111_1bvr329507.html
C. DOCTRINE
- Cap, S. “La loi du 10 mai 2007 relative à la transsexualité”, RTDF 2009, 59-117.
- De Hert, P., “Mensenrechten en het liefdevol doodkussen van het liberale denken” in Liefde’s Onrecht: het onmogelijke huwelijk tussen liefde en recht, Gent, Mys & Breesch, 1998, 220 p.
- De Page, H. en Masson, I., Traité élémentaire de droit civil belge, II, Les Personnes, Brussel, Bruylant, 1990, 641 p.
- Delvaux, H., “Les conséquences juridiques du changement de sexe en droit comparé”, in Colloque de droit européen (ed.), Transsexualisme, médecine et droit, Paris, Conseil de l’Europe, 1995, 157-200.
- Eggermont, S., “Lost in transgender”, RoSa-factsheets, 2009, nr. 60, http://www.rosadoc.be/pdf/factsheets/nr60.pdf.
- Eggermont, S., “De houdbaarheid van het Belgische naamrecht”, TPR 2009, 1759-1850.
- Erauw, J., Clijmans, C., Jansegers, K., Storme, H., Rommelaere, C., Piers, M., Handboek Belgisch internationaal privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2006, 615 p.
- Erauw, J. en Storme, H., XVII: Internationaal Privaatrecht in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2009, 938 p.
- Erauw, J. en Defoer, L., Internationaal Privaatrecht: De Bronnen, Antwerpen, Kluwer, 1982, 484 p.
- Erauw, J., “Drie jaar wetboek IPR: ervaringen op het terrein van het personen- en familierecht”, T. Vreemd. 2008, 6-8.
- Erauw, J. en Fallon, M., De nieuwe wet op het internationaal privaatrecht: wet van 16 juli 2004, Mechelen, Kluwer, 2004, 374 p.
- Gabriëls, B., “Inschrijving na toelating of machtiging tot verblijf”, in B. Gabriëls (ed.),Verblijfswetgeving , 2009-2010, Brussel, Larcier, 2009, 63-66.
- Guez, P., “Identité de genre et droit international privé”, in N. Gallus (ed.), Droit des familles, genre et sexualité, Limal, Anthemis, 2012, 115-138.
- Hiernaux, G., “Approche de la transsexualité en droit belge”, in N. Gallus (ed.), Droit des familles, genre et sexualité, Limal, Anthemis, 2012, 35-62.
- L’Ecluse, P., “De rol van de openbare orde in de erkenning van buitenlandse echtscheidingen”, Jura Falc. 1985-86, 545- 554 en https://www.law.kuleuven.be/jura/art/22n4/lecluse.pdf
- Lievens, S., Pyck, H., Demuynck, K., Dequeecker, I., Van Nuland, M. en Liessens, L., Gezocht: vroedvrouw (M/V), Gent, Academia Press, 2007, 85 p.
- Motmans, J., Leven als transgender in België: de sociale en juridische situatie van transgender personen in kaart gebracht, Brussel, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009, 213 p. en http://igvm-iefh.belgium.be/nl/binaries/34%20-%20Transgender_NL_tcm336-81093.pdf
- Pauwels, J.M., Beginselen van personen-en familierecht, I, Personenrecht, Leuven, Acco, 1985, 187 p.
- Pintens, W., “Artikel 36” in J. Erauw ea. (eds.), Het Wetboek Internationaal Privaatrecht becommentarieerd, Antwerpen, Intersentia/Brussel, Bruyant, 2006, 191-194.
- Pintens, W., “Artikel 38” in J. Erauw ea. (eds.), Het Wetboek Internationaal Privaatrecht becommentarieerd, Antwerpen, Intersentia/Brussel, Bruyant, 2006, 212-216
- Rigaux, F. en Fallon, M., Droit international privé, Brussel, Larcier, 2005, 1038 p.
- Samyn, L., “Commentaar bij art. 36 WIPR” in X., Personen-en familierecht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., p. WIPR.II-1 – WIPR.II.8.
- Samyn, L., “Commentaar bij art. 38 WIPR” in X., Personen-en familierecht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., p. WIPR.II-17 – WIPR.II.26
- Samyn, L. “Commentaar bij art. 39 WIPR” in X., Personen-en familierecht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., p. WIPR.II-27 – WIPR.II.34.
- Senaeve, P. en Uytterhoeven, K., De rechtspositie van de transseksueel. Commentaar op de wetten van 9 en 10 mei 2007 en van 15 mei 2007, Intersentia, Antwerpen, 2008, 307 p.
- Sterckx, D., “Le mariage homosexuel et l’ordre international ministériel”, JT 2004, 390.
- Strikwerda, L., Inleiding tot het Nederlandse internationaal privaatrecht, Deventer, Kluwer, 2002, 295 p.
- Swerts, K., “De ambtenaar van de burgerlijke stand en de akten van de burgerlijke stand”, TPR 2009, 817-829.
- Traest, M., “De omzendbrief van 23 januari 2004 betreffende het homohuwelijk of : hoe een omzendbrief Belgische conflictenregels wil wijzigen”, EJ 2004, 49-52.
- Uytterhoeven, K., “Het onderscheid tussen de vorderingen van staat en de vorderingen tot verbetering van een akte van de burgerlijke stand m.b.t. interseksuelen en transseksuelen”, TBBR, 2000, 44-47.
- Vandenhole, W., “Straatsburg breekt lans voor volwaardige juridische erkenning van transseksualiteit”, Juristenkrant 2002, afl. 55, 11.
- Van Hecke, G. en Lenaerts K., Internationaal Privaatrecht, Gent, Story-Scientia, 1989, 435 p.
- Van Iterson, D., “Aspects internationaux des décisions de changement de sexe”, in Colloque de droit européen (ed.), Transsexualisme, médecine et droit, Paris, Conseil de l’Europe, 1995, 189-200.
- Vennix, P., “Het NISSO-onderzoek over travestie”, Tijdschrift voor Seksuologie, 1999, 17-27.
- Verschelden, G., “Gehuwde transseksueel kan ook juridisch van geslacht veranderen”, Juristenkrant 2004, afl. 81, 13.
- Verstraete, K., “Wet betreffende de transseksualiteit”, TVW 2007, afl. 4, 426-431.
D. ANDERE
- Report on “Transsexuality and international private law”, ILGA-Europe (September 2005), http://www.ilga-europe.org/home/get_involved/your_space/resources/ report_on_transsexuality_and_international_private_law
- Note Directorate General for Internal Policies, Transgender persons’ rights in the EU Member States, PE 425.621, http://www.lgbt-ep.eu/wp-content/uploads/2010/07/NOTE-20100601-PE425.621-Transgender-Persons-Rights-in-the-EU-Member-States.pdf
Online bronnen
- http://www.genderstichting.be
- http://transgenderinfo.be/m/leven/klachten/
- http://www.belgium.be/nl/huisvesting/verhuizen/naar_belgie/buitenlanders/
- http://www.ibz.rrn.fgov.be/index.php?id=2449&no_cache=1&L= 1#irfaq_a_7_ac307
- http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20121119_00374311
