Jozef Versou en het socialistisch realisme in Vlaanderen

Bram Van Praet
Persbericht

Jozef Versou en het socialistisch realisme in Vlaanderen

Jozef Versou: (onterecht) onbekend en onbemind

Jozef Versou, de auteur van de trilogie die ik in mijn thesis heb onderzocht, is simpelweg onbekend en onbemind. Zowel de schrijver als de stroming waartoe hij behoort, ontbreken in de literaire canon van de twintigste eeuw. De reden is simpel. Versou was een communist pur sang en schreef boeken om mensen te onderrichten en te begeesteren. Hij schreef, met andere woorden, boeken tegen het regime en het huidig maatschappelijk stelsel. Recent verkondigde Jan Verheyen in Knack: "Wij leven in een heel merkwaardig land. In andere landen zijn kunstenaars per definitie critici van het regime. In dit land worden ze zo gepamperd dat ze zich ertegen aanschurken. (...) Ik sta soms met verbazing naar dat conformisme te kijken."[1] Niet alleen gaan kunstenaars zich aanschurken tegen het regime, zij die zich ertegen afzetten, worden gewoon doodgezwegen. Zo is de bekendheid van talloze Vlaams nationalistische romans van voor, tijdens en na WOII groot als gevolg van het sterke Vlaams nationalistische aspect in de politiek. Deze bekendheid is onbestaande met betrekking tot de vele communistische romans en gedichten. Het Vlaamse boegbeeld van deze literaire stroming is Jozef Versou. Georges Van Acker, een goede vriend en bondgenoot, heeft Versou wel eens de vertegenwoordiger van het communisme in België genoemd. Versous bijdrage bestaat erin dat hij de door Stalin opgelegde cultuurpolitiek met betrekking tot de literatuur heeft vertaald naar een relevante, Vlaamse context.

De hoofdreden waarom communistische literatuur tot op vandaag geen plaats en aandacht krijgt in de literaire canon, heeft te maken met haar doel. Communistische literatuur streeft niet naar schoonheid, naar lyrische beschrijvingen en taalexperimenten. Communistische romans zijn geschreven voor het grote publiek, met een duidelijke boodschap en een missie. Die missie is mensen overtuigen om zich in te zetten voor een meer rechtvaardige wereld waarin mensen gelijk zijn. Als van een canoniek werk wordt aangenomen dat het in wezen een tijdloze boodschap verkondigt, welke boodschap is meer tijdloos dan het gelijkheidsstreven onder mensen en hun droom van een betere wereld? Na mijn onderzoek durf ik te beweren dat Versou brandend actueel is. Vandaag is de kloof tussen arm en rijk groter dan ooit. Vandaag is de werkloosheid groter dan ooit. Vandaag staan in Antwerpen rechts (NVA) en links (PVDA+, SPA) lijnrecht tegenover elkaar tijdens verkiezingen en in de gemeenteraad. Behalve ideologisch is Versous trilogie tevens inhoudelijk actueel. Zijn trilogie behandelt de crash in Wallstreet. Hij beschrijft hoe fabrieken de deuren moeten sluiten en arbeiders zonder pardon op straat staan (denk maar aan Ford Genk). Vanuit communistisch perspectief illustreert hij hoe dit alles heeft geleid tot WOII. Dit alles in acht genomen zijn de thema's in Versous werk nog nooit zo brandend actueel geweest als vandaag de dag. Nog nooit is de zoektocht naar een ideologie om het hele maatschappelijk stelsel op te baseren zo prangend geweest als nu. Economen, politici, de gewone mens, iedereen zoekt tevergeefs naar het juiste model om de samenleving en de economie te herlanceren. Centraal in deze hele discussie staat de gewone mens, de arbeider, en hoeveel belang er aan hem gehecht moet worden. Via de literatuur was en is Versou de stem voor deze groep en hun eerste verdediger.

Tot slot, los van het actuele, tijdloze aspect van zijn werk zijn de romans gewoon goed geschreven. Met enkele rake zinnen en typeringen slaagt Versou erin mensen te ontvlammen. Hij ontleedt de maatschappij en illustreert haar tegengestelde belangen en groepen. Daaraan koppelt hij een mooi verhaal, met een zoekend hoofdpersonage, verscheurt in zijn keuze tussen geld of ideaal. Dit alles koppelt hij aan de discussie rond de plaats van kunst in de maatschappij. Hiermee sluit hij volledig aan bij de literaire canon, waarin de kunst zelf een belangrijk thema vormt. Doorheen de trilogie staat kunst centraal. Wat is haar rol en relevantie in een maatschappij die streeft naar gelijkheid? Versou gaat nadrukkelijk op zoek naar de rol van literatuur, romans, zijn trilogie in een maatschappij die (volgens hem) nood heeft aan een revolutie.

Indien Versous werk een meer centrale plaats had gekregen in de canon, had Jan Verheyen zijn stelling niet moeten poneren en waren er misschien meer kunstenaars in de voetsporen van Versou getreden. Mijn thesis is een pleidooi om Jozef Versou en zijn werk de plaats te gunnen in de literaire canon die zij verdienen. Laten we hem niet langer doodzwijgen, maar eren om zijn bijdrage aan de literatuur en zijn werk naar waarde schatten. Mijn onderzoek is hierin een eerste stap waarin de relatie tussen het Russische prototypemodel van communistische literatuur en Versous invulling centraal staan. Daaarbij nodig ik anderen graag uit om dit onderzoek verder te zetten. Lees massaal communistische romans en laat de aandacht die naar hen uitgaat, resulteren in een breed onderzoek. Enkel op deze manier kunnen we communistische literatuur opnieuw onder de aandacht van mensen brengen en haar de plaats schenken die ze verdient. Literatuur die haar lezers doet nadenken over de maatschappij waarin ze leven en de rol van kunst, wat kan een literaire canon nog meer verlangen?

[1] http://www.knack.be/nieuws/belgie/jan-verheyen-de-n-va-is-een-bedreiging-voor-het-regime/article-normal-109953.html

 

Bibliografie

Robin, Régine. Socialist Realism. An Impossible Aesthetics. Stanford California: Stanford University Press, 1992.

Schepens, Jan. ‘Jozef Versou.’ Kruispunt-Summier 71.3 (september 1979): 17-34.

Suleiman, Susan. Authoritarian Fictions. The Ideological Novel as a Literary Genre. New York: Columbia University Press, 1983.

Van Nuijs, Laurence. La Critique Littéraire Communiste en Belgique. Le Drapeau Rouge et De Rode Vaan (1944-1956). Brussel: P.I.E. Peter Lang, 2012

Versou, Jozef. Proletariaat. Brussel: De Wilde Roos, 1937.

--. De Paradijsgang. Gent: Boekenfonds Marnix N.V., 1961.

--. Proletariaat. Gent: Boekenfonds Marnix N.V., 1962 (tweede herziene uitgave).

--. De Strijd. Gent: Boekenfonds Marnix N.V., 1967.

Universiteit of Hogeschool
Taal- en Letterkunde
Publicatiejaar
2013
Kernwoorden
Share this on: