Praktijkgericht onderzoek in de Vlaamse geïntegreerde lerarenopleidingen: Een kwalitatieve verkennende studie
Tien jaar praktijkgericht onderzoek in de lerarenopleidingen? De balans opgemaakt!
Een exploratieve studie naar praktijkgericht onderzoek in de Vlaamse geïntegreerde lerarenopleidingen
GENT – Sedert enkele jaren wordt in de onderwijswereld aan de alarmbel getrokken: er is een “kloof” tussen wat onderwijsonderzoekers doen aan de ene kant en wat leraren en scholen doen – de praktijk zeg maar – aan de andere kant. Deze “kloof” wijst op de vaststelling dat ons onderwijsonderzoek er onvoldoende in slaagt om de onderwijspraktijk en het onderwijsbeleid op een betekenisvolle manier te beïnvloeden. In plaats van nog langer te speculeren over mogelijke oorzaken en problemen van deze beruchte “kloof”, wordt in dit artikel stilgestaan bij een mogelijk oplossingsscenario, namelijk praktijkgericht onderzoek in de geïntegreerde lerarenopleidingen.
Praktijkgericht onderzoek in de geïntegreerde lerarenopleidingen… Wablief?
De geïntegreerde lerarenopleidingen zijn de professionele bacheloropleidingen die leiden tot het diploma van bachelor in het onderwijs, respectievelijk kleuteronderwijs, lager onderwijs en secundair onderwijs. Achttien van de eenentwintig erkende hogescholen in Vlaanderen bieden dergelijke opleiding tot leraar aan.
Elk van deze geïntegreerde lerarenopleidingen ontvangt sedert zo’n tiental jaar (2004) middelen van de Vlaamse Overheid om zogenaamd Praktijkgericht Wetenschappelijk Onderzoek (PWO) te organiseren. In de context van de lerarenopleiding gaat het om onderwijsonderzoek waarbij het optimaliseren van de onderwijspraktijk of het oplossen van praktijkproblemen centraal staat. Geen academische boekenkennis, maar wetenschappelijk onderbouwde praktijkkennis dus. Om die reden is er bij het opzetten van praktijkgericht onderzoek dan ook vaak sprake van samenwerking met het werkveld. Praktijkgericht onderzoek is op die manier een zeer beloftevolle vorm van onderzoek om de zogenaamde “kloof” tussen onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk effectief te overbruggen.
Uiteraard blijft de centrale taak van elke lerarenopleiding het opleiden van leraren tot startklare professionals. Wat van deze startklare professional - de leraar dus - verwacht wordt, is door de Vlaamse Overheid in ‘het beroepsprofiel van de leraar’ samengevat. Eén van de tien rollen in het beroepsprofiel van de leraar is die van onderzoeker. Willen lerarenopleidingen hun toekomstige leraren op deze rol voorbereiden, dan moet ook de ontwikkeling van onderzoekscompetenties gedurende de volledige opleiding gestimuleerd worden.
Het moge duidelijk zijn dat praktijkgericht onderzoek in de geïntegreerde lerarenopleidingen de laatste jaren steeds sterker in de verf wordt gezet. Het biedt bovendien veel potentieel om de relatie tussen onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk te optimaliseren. Vandaag - tien jaar nadat de hogescholen hun PWO-opdracht hebben ontvangen - wordt de balans opgemaakt.
Snelheidsverschillen
Om inzicht te krijgen in de verschillende activiteiten rond praktijkgericht onderzoek aan de geïntegreerde lerarenopleidingen, werden meerdere onderzoeksstrategieën uitgewerkt. Er werden onder andere vijf lerarenopleidingen (opleidingshoofden en onderzoekscoördinatoren) diepgaand bevraagd over de manier waarop praktijkgericht onderzoek vorm krijgt binnen hun lerarenopleiding. Op basis van deze bevragingen kan vooral geconcludeerd worden dat de integratie van praktijkgericht onderzoek in de lerarenopleidingen gekenmerkt worden door snelheidsverschillen. Concreet stellen we vast dat elke opleiding werkt aan praktijkgericht onderzoek, maar niet in hetzelfde tempo. Vier factoren blijken bepalend te zijn: (1) de aanwezigheid van een onderzoeks- en dienstverleningscentrum, (2) actieve betrokkenheid van docenten, (3) een leerlijn ‘onderzoeksvaardigheden’ voor leraren-in-opleiding, en (4) actieve betrokkenheid van studenten bij praktijkgericht onderzoek (zie figuur 1). Om het belang van deze factoren te duiden, worden drie lerarenopleidingen ter illustratie voorgesteld.
Figuur 1 Overzicht van de drie lerarenopleidingen
(Hier Figuur 1 toevoegen, zie journalistiek artikel bijlage)
Opleiding 1 - “Praktijkgericht onderzoek is een essentieel en wezenlijk onderdeel van degelijk onderwijs. Het is de krachtigste hefboom tot innovatie.”
Opleiding 1 nam een tiental jaar geleden een vliegende start en mag zich nu de eigenaar noemen van een heus onderzoeks- en dienstverleningscentrum. Het streefdoel van de opleiding is om minstens 70% van de docenten naast hun onderwijsopdracht een onderzoeksopdracht te geven. Studenten worden momenteel niet betrokken bij praktijkgericht onderzoek. Om dit mogelijk te maken is er volgens de onderzoekscoördinator een extra vierde jaar nodig om studenten op te leiden tot leraar.
Opleiding 2 - “Er heeft van alles gebroeid naar innovatie toe en dat is allemaal afgebrand, om het zo te zeggen. Maar in die verbrande aarde zitten wel heel veel kieuwen.”
Opleiding 2 heeft een eerder moeilijke periode van praktijkgericht onderzoek achter de rug. Hoewel vroeger heel wat onderzoeksprojecten georganiseerd werden, ging het meer om een “trial-and-error” proces. De opleiding kiest er nu voor om praktijkgericht onderzoek te implementeren op een meer structurele en weloverwogen manier. Opvallend binnen deze opleiding is daarom de denkoefening die gemaakt wordt rond praktijkgericht onderzoek. Hierbij worden vragen gesteld die tot interessante discussies kunnen leiden: “Waar ligt de scheiding tussen praktijkgericht onderzoek en loutere dienstverlening?”, “Hoe maken we onze docenten warm om ook een onderzoeksopdracht op te nemen?”, “Hoe willen we ons profileren naar het werkveld” én “Wat is onze visie op praktijkgericht onderzoek?”.
Opleiding 3- “De bachelorproef is praktijkgericht onderzoek. Praktijkgericht onderzoek heeft veel te maken met de latere professionaliseringshouding van studenten.”
Opleiding 3 trekt resoluut de kaart van studentenbetrokkenheid bij praktijkgericht onderzoek in het kader van bachelorproeven. Studenten leveren op die manier zelf een bijdrage aan het werkveld. Concreet stelt elke student zijn/haar bachelorproef voor tijdens een posterpresentatie waarbij mensen uit het werkveld uitgenodigd worden. Sinds kort maakt de opleiding ook deel uit van een onderzoek- en dienstverleningscentrum. Hierdoor hoopt de opleiding in de toekomst nog meer expertise inzake praktijkgericht onderzoek te kunnen ontwikkelen.
Goed begonnen is half gewonnen!
De Vlaamse lerarenopleiding doet het helemaal niet zo slecht. Recente krantenkoppen als “Niveau studenten lerarenopleiding laat te wensen over” en “Opschudding in de leraarskamer: Vlaamse lerarenopleiding gebuisd.” moeten daarom genuanceerd worden. Hoewel we snelheidsverschillen vaststellen tussen lerarenopleidingen, heeft praktijkgericht onderzoek de afgelopen tien een groei gekend aan de Vlaamse geïntegreerde lerarenopleidingen. Ondanks de beperkte middelen mikken de lerarenopleidingen toekomstgericht! Een sterkere profilering in het werkveld en een betere kruisbestuiving tussen onderzoek en onderwijs staan daarbij voorop. Met oog op een nog kwaliteitsvoller onderwijs kan deze positieve tendens enkel aangemoedigd worden. Graag bieden we deze studie aan als hulpmiddel voor elke lerarenopleiding die zijn beleid inzake praktijkgericht onderzoek wenst te optimaliseren.
Bibliografie
Aelterman, A., Meysman, H., Troch, F., & Verkens, A. (2008). Een nieuw profiel voor de leraar secundair onderwijs. Hoe worden leraren daartoe gevormd? Brussel: Entiteit Curriculum.
Artikel 275/3. (1992). Wetboek van de inkomstenbelastingen.
Bates, R. (2002). The impact of educational research: alternative methodologies and conclusions. Research Papers in Education(17), 403-408.
Biesta, G. (2007). Bridging the gap between educational research and educational practice: the need for critical distance. Educational Research and Evaluation, 295-301.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 77-101.
Broekkamp, H., & van Hout-Wolters, B. (2006). De kloof tussen onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk. Amsterdam: Vossiuspers UvA.
Broekkamp, H., Vanderlinde, R., van Hout-Wolters, B. H., & van Braak, J. (2009). De relatie tussen onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk verkend in Nederland en Vlaanderen. Pedagogische Studiën(86), 313-320.
Chafouleas, S. M., & Riley-Tillman, T. C. (2005). Accepting the gap: an introduction tot the special issue on bridging research and gap. Psychology in the Schools(42), 455-458.
Cochran-Smith, M., & Lytle, S. (1999). Relationships of knowledge and practice.Teacher learning in communities. Review of Research in Education, 24, 249-305.
Cochran-Smith, M., & Lytle, S. (2009). Inquiry as stance: Practitioner research in the next generation. New York: Teacher College Press.
de Bruïne, E., Everaert, H., Harinck, F., Riezebos-de Groot, A., & van de Ven, A. (2011). Bronnenboek Onderzoeksstrategieën. Nederland: Landelijk Expertisecentrum Onderwijs en Zorg.
de Lange, R., Schuman, H., & Montesano Montessori, N. (2011). Praktijkgericht onderzoek voor reflectieve professionals. Antwerpen/Appeldoorn: Garant.
Devos , G., & Van Petegem, P. (2010). De evaluatie van scholengemeenschappen in het basis- en secundair onderwijs. OBPWO project in opdracht van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Opgehaald op 18 mei 2012, van http://www.ond.vlaanderen.be/obpwo/projecten/2007/0702/Samenvatting_Synthese&beleidsaanbevelingen_0702.pdf
De Vries, B., & Pieters, J. (2007). Knowledge sharing at conferences. Educational Research Evaluation(13), 237-247.
Debever, A., Hermans, R., Merchie, E., Vanderlinde, R., & van Braak, J. (2010). Eindrapport: onderwijsinnovatie binnen praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek. Expeditie durven delen doen I. Universiteit Gent , Vakgroep Onderwijskunde. Gent: Universiteit Gent.
Depaepe, M. (2002). Gesplitst of gespleten? De kloof tussen wetenschappelijke kennis en praktische kennis in opvoeding en onderwijs. Leuven: Acco.
Departement Economie, Wetenschap en Innovatie van de Vlaamse Overheid. (2013, februari 16). Projectmatig Wetenschappelijk Onderzoek. Opgehaald van EWI-Vlaanderen: http://www.ewi-vlaanderen.be/node/3821/
Drever, E. (1995). Using Semi-Structured Interviews in Small-Scale Research. Edinburgh: Scottisch Centre for Research in Education.
Griffiths, R. (2004). Knowledge production and the research-teaching nexus: the case of the built environment disciplines. Studies in Higher Education, 709-726.
Gibbons, M., Limoges, C., Nowotny, H., Schwartzman, S., Scott, P., & Trow, M. (1994). The new production of knowledge: the dynamics of science and research in contemporary societies. London: Sage.
Healey, M. (2005). Linking research and teaching: disciplinary spaces. In R. Barnett, Reshaping the university: new relationships between research, scholarship and teaching (pp. 30-42). Maidenhead: Open University Press.
Healey, M., & Jenkins, A. (2009). Developing undergraduate research and inquiry. United Kingdom: The Higher Education Academy.
Hemsley-Brown, J., & Sharp, C. (2003). The use of research to improve professional practice: a systematic review of the literature. Oxford Review of Education, 449-471.
Levin, B. (2004). Making Research Matter More. Education Policy Analysis Archives, 12(56), 1-20.
Lunenberg, M., Ponte, P., & van de Ven, P. (2006). Waarom zouden docenten en opleiders geen onderzoek mogen doen...? Een kennistheoretische verkenning. VELON Tijdschrift voor Lerarenopleiders, 27(2), 4-12.
Maes, F., Clarebout, G., De Fraine, B., Smits, D., & Vanderhoeven, J. L. (2012). Evidence-based Education: over onderzoek en/in onderwijs in Vlaanderen. Tijdschrift voor lerarenopleiders (VELON/VELOV), 33(1), 12-19.
McIntyre, D. (2005). Bridging the gap between research and practice. Cambridge Journal of Education, 357-382.
Miles, M., & Huberman, M. (1994). Qualitative Data Analysis: An expanded sourcebook. London: Sage.
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Departement Onderwijs (2007). Besluit van de Vlaamse Regering betreffende het beroepsprofiel van de leraar. Afgehaald op 14 april 2012, op http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/document/document.asp?docid=13942
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Departement Onderwijs (2010). Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de toekenning van subsidies aan de expertisenetwerken en het regionaal platform in het kader van de lerarenopleidingen in Vlaanderen. Afgehaald op 14 april 2012, op http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/document/document.asp?docid=14249
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Departement Onderwijs (2003). Decreet betreffende de herstructurering van het hoger onderwijs in Vlaanderen. Afgehaald op 16 februari 2012, van http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/document/document.asp?docid=13425
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Departement Onderwijs (1994). Decreet betreffende de hogescholen in de Vlaamse Gemeenschap. Afgehaald op 18 maart 2012, van http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/document/document.asp?docid=12458
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Departement Onderwijs (2012). Decreet betreffende de integratie van de academische hogeschoolopleidingen. Afgehaald op 16 januari 2013, van http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/integratie/VR_2012_1307_DEC.0073_Decreet_Academische_hogeschoolopleidingen.pdf
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Departement Onderwijs (2006). Decreet betreffende de lerarenopleidingen. Afgehaald op 27 april 2012, van http://www.ond.vlaanderen.be/decretenbundel/pdf/decreetlerarenopleidingvlaanderen.pdf
Mills, A. J., Durepos, G., & Wiebe, E. (2010). Encyclopedia of Case Study Research. California: SAGE Publications.
Mommaerts, S., Cops, J., Slaets, A., Torbeyns, J., Van Hooste, A., Dang Kim, T., & Dhert, S. (2011). Onderzoek in onderwijs binnen de lerarenopleiding. Leuven: Groep T - Leuven Education College.
Onderwijsraad. (2003). Kennis van onderwijs: ontwikkeling en benutting. Den Haag: Onderwijsraad.
Op't Eynde, P., Verschaffel, L., & De Corte, E. (2001). Onderwijsonderzoek: wat hebben we eraan? Impuls, 214-228.
Sikes, P., Nixon, J., & Carr, W. (2003). The Moral Foundations of Educational Research: Knowledge, Inquiry and Values. Maidenhead: Open University Press.
Struyven, K., & De Meyst, M. (2010). Competence-based teacher education: Illusion or reality? An assessment of the implementation status in Flanders from teachers' and students' points of view. Teaching and Teacher Education , 1495-1510.
Validatiecommissie Kwaliteitszorg Onderzoek. Praktijkgericht onderzoek. Afgehaald op 20 maart 2013, van Validatiecommissie Kwaliteitszorg Onderzoek: kwaliteitszorg voor het onderzoek aan hogescholen op http://www.vkohogescholen.nl/kwaliteitszorg/praktijkgericht-onderzoek
van Braak, J., Vanderlinde, R., & Aelterman, A. (2008). De wisselwerking tussen onderwijsonderzoek in onderwijspraktijk: de rol van de lerarenopleiding. Tijdschrift voor lerarenopleiders, 4(29), 5-10.
Van Hove, G., & Claes, L. (2011). Qualitative Research and Educational Sciences: A Reader about Useful Strategies and Tools. Harlow: Pearson Education Limited.
Vanderlinde, R., & van Braak, J. (2007). De relatie tussen onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk in Vlaanderen. Brussel/Gent: viWTA/Universiteit Gent.
Vanderlinde, R., & van Braak, J. (2010). The gap between educational research and practice: views of teachers, school leaders, intermediaries and researchers. British Educational Research Journal, 299-316.
Veeckman, J., Smits, D., Stuyven, E., Lesaffer, G., Verhoest, P., & Van Koeckhoven, B. (2012). Praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek aan Vlaamse hogescholen. THEMA Hoger Onderwijs, 18-23.
Verschuren, P., & Hartog, R. (2005). Evaluation in Design-Oriented Research. Quality and Quantity, 733-762.
Vlaamse Overheid. (2009) Commissie Soete: vervolgrapport deel II. Brussel: Vlaamse Overheid.
VLHORA. (2009). Verankering van praktijkgebaseerd onderzoek in de bachelorpleidingen met professionele gerichtheid: Visietekst. VLHORA-advies door de Raad van Bestuur van 6 maart 2009 (p. 4). Brussel: VLHORA.
VLHORA. (2010, april 28). Schriftelijke reflectie ad hoc commissie hoger onderwijs. Afgehaald op 18 februari 2012, van VLHORA: VLHORA: http://www.vlaamsehogescholenraad.be/documenten/KOnieuwsActiviteiten/co…
VLHORA. (2011, maart 3). Innovatie in het kwadraat - De innovatiekracht van hogescholen en hun afgestudeerden. Afgehaald op 16 februari 2012, van VLHORA: VLHORA: http://www.vlaamsehogescholenraad.be/documenten/Werkgroepen/VLHORA%20po…
VLOR. (2007). Advies ten gronde over onderwijsonderzoek. Brussel: VLOR.
VLOR. (2009). Project praktijkgericht onderzoek: eindrapport. Brussel: VLOR.
