Prefiguratieve ethiek. Een moraalwetenschappelijk onderzoek naar de ethische verzuchtingen van het anarchisme.

Joris Luyckx
Persbericht

Prefiguratieve ethiek. Een moraalwetenschappelijk onderzoek naar de ethische verzuchtingen van het anarchisme.

P { margin-bottom: 0.21cm; }

Geen toekomst zonder anarchisme

 

“The anarchist century has only just begun,” stelden Andrej Grubačić en David Graeber bij het begin van de 21ste eeuw. Anarchisme wordt echter vaak geassocieerd met nihilisme en immoraliteit, met structuurloosheid en naïviteit. Vooral in het schrijven en spreken over de SHAME betoging, de Indignados en Occupy werd dit weer opvallend duidelijk. Wanneer er sprake wil zijn van een anarchistische eeuw, moeten we dus eerst de vooroordelen uit de weg ruimen. Het is deze uitdaging die moraalwetenschapper Joris Luyckx aangaat in zijn masterproef.

 

De eerste vraag in deze context is: wat is anarchisme? Joris Luyckx argumenteert dat het anarchisme een eeuwenoude en rijke geschiedenis kent. Doorheen de eeuwen heen nam het verschillende gedaanten aan, van de presocratici in de Griekse Oudheid over de libertijnse vrijgeesten in de middeleeuwen tot de turbulente 18de en 19de eeuw. In de jaren zestig van de twintigste eeuw kreeg het een nieuwe, frisse impuls die meer recent uitgroeide tot het andersglobalisme, dat als de huidige erfgenaam van het anarchisme kan beschouwd worden. Hoewel vele mensen in activistische circuits zich zelden of nooit zullen vereenzelvigen met het anarchisme, vinden hun acties wel plaats in de geest ervan. Eén van de meest spraakmakende voorbeelden uit de recente geschiedenis, is ongetwijfeld dat van de “aardappelactivisten”. Dit voorval toont eveneens het onvermogen van academici en wetenschappers, politici en magistraten, publieke opinie en media om hiermee om te gaan: in het debat dat volgde op het incident, werden zelden argumenten gebruikt die op een intellectueel eerlijke manier rekenschap namen van de positie van de activisten.

 

Deze veelheid aan verschijningsvormen is een logisch gevolg van de aard van het anarchisme: het wordt gekenmerkt door dynamische ideologische grenzen en staat daardoor open voor velerlei opvattingen en theorieën. In dat opzicht is Joris Luyckx er zich van bewust dat zijn analyse – en a fortiori de weergave ervan in een kort artikel – niet de hele complexiteit van het anarchisme kan vatten. Daar staat tegenover dat alle anarchisten – in de ruime zin – de wereld begrijpen in termen van macht. Ze verzetten zich tegen asymmetrische machtsverhoudingen die zich uiten in geweld, dwang, manipulatie, praktische autoriteit / gezag en materiële overtuigingsmacht. Ze vinden deze niet enkel terug in directe hiërarchische relaties, waarin de dominantie van de één over de ander rechtstreeks voel- of zichtbaar is. Ook het gegeven dat bijvoorbeeld vele Belgen hun kledij gaan halen in grote klerenwinkels, beschouwen ze als een vorm van machtsuitoefening: hierdoor bestendigen we immers de huidige constellatie – een constellatie die lageloonarbeid in stand houdt zodat wij kunnen profiteren van goedkope kledij. Hiertegenover stellen anarchisten andere machtsvormen, zoals empowerment (“yes, we can!” of “yes, I can!” – niet begrepen als politieke stemmingmakerij), coöperaties (“working for independence while cherishing interdependence”) en ongehoorzaamheid (institutionele macht en verdrukking van het individu weerstaan en bevechten).

 

Vanuit hun verzet tegen asymmetrische machtsverhoudingen richten anarchisten hun pijlen onder meer op het huidige politieke bestel. Zij weigeren te aanvaarden dat politiek moet samenvallen met de traditionele politieke instellingen, het publieke domein of een voortdurend streven naar homogeniteit en compromissen. Ze streven niet naar unificatie maar naar diversificatie en zijn in die zin de enige ware bondgenoten van pluralisme en diversiteit. Ze streven naar een horizontale democratie van individuen en netwerken waarin het politieke alle domeinen beslaat en conflict niet vermeden maar omarmd wordt. Om dit waarachtig, horizontaal democratisch leven te realiseren experimenteerden anarchisten doorheen de eeuwen heen met organisatievorming, netwerkstructuren en directe actiemethoden. Sinds de jaren zestig kregen deze nog een grotere boost als gevolg van de toegenomen welvaart, syndicale overwinningen en studentenrevoltes.

 

Joris Luyckx verzet zich tegen het heersende cynisme ten opzichte van de jaren zestig. Hij stelt dat we in de anarchistische tendenzen van deze jaren het werkelijk emancipatorische, progressieve en linkse project moeten zoeken. ‘Links’ is wellicht zelfs een verkeerde benaming: beter kunnen we over post-links of post-politiek spreken, omdat conventionele burgerlijke liberale waarden, zoals de links-rechts opdeling en de constitutionele democratie, vanuit een horizontaal democratisch standpunt voorbij gestreefd zijn. Politiek in institutionele zin, zoals we die vandaag kennen, is met andere woorden conservatief en oubollig, van PS tot N-VA. Bovendien tonen de talloze netwerken, alternatieve leefruimtes en globaal of lokaal georganiseerde (tegen)bewegingen aan dat deze horizontale democratie geen naïeve droom is, maar een werkelijk alternatief voor de huidige politieke conventies.

 

Maar wat dan met de traditionele beschuldiging dat anarchisten moreel nihilistisch zijn? Moraalwetenschapper Luyckx besteedt hier ruim aandacht aan. Hij toont aan dat het anarchisme gekenmerkt wordt door een zelden geëxpliciteerd maar diep moreel bewustzijn. Dit bewustzijn moet begrepen worden als een 'prefiguratieve ethiek', waarvan de welbekende boutade van Gandhi een gepaste samenvatting vormt: “Wees zelf de verandering die je wil zien in de wereld.” Anarchisme gaat uit van de menselijke wil om vrij te leven en beschouwt die als iets goed. Als socialisme gelijkheid omarmt, conservatisme stabiliteit en liberalisme vrijheid, omarmt anarchisme vitaliteit. Anarchisten willen meteen verandering in hun eigen leven en dat van anderen bekomen. Dat ongeduld manifesteert zich in een ‘prefiguratieve ethiek’: doe nu wat je wil verwezenlijkt zien in de toekomst – een voorafbeelding van het utopische in het hedendaagse. Het is vanuit die optiek dat de borden bij de Tahrirbezetters, de Indignados en Occupy, waarop te lezen stond: “This is what democracy looks like!”, moet begrepen worden. Waarachtige democratie, net als anarchisme, betekent experimenteren. Het is proberen, falen en weer opnieuw proberen. Er is geen plaats voor louter 'middel-doel'-denken, er is geen plaats voor starre dogmatische opvattingen, er is geen plaats voor statische en homogene structuren. Al deze overtuigingen gaan namelijk in tegen (het leven van) de mens: een mens is nooit altijd consequent, hangt nooit levenslang dezelfde overtuigingen aan en blijft nooit steeds dezelfde tout court. Daarnaast is deze ethiek een uitdagende maatstaf om ons eigen handelen te evalueren alsook de werking van instellingen en systemen rondom ons.

 

“Niemand van ons leeft in een moreel vacuüm,” schreef de beroemde Vlaamse moraalwetenschapper Leo Apostel († 1990) ooit. Dat geldt eens te meer voor activisten, anarchisten en andersglobalisten. Hun invloed is reeds merkbaar in vele ecologische, feministische, syndicale, religieuze en pacifistische bewegingen. Deze anarchistische opmars uit zich niet louter in theorie en in denken, maar ook en vooral in alternatieve praktijken en in directe acties. Zij willen “een nieuwe wereld bouwen in het omhulsel van de oude”. Het is hoop die uit verontwaardiging rijst.

Bibliografie

P.sdfootnote-western { margin-left: 0.5cm; text-indent: -0.5cm; margin-bottom: 0cm; background: none repeat scroll 0% 0% transparent; font-family: "Calibri",sans-serif; font-size: 10pt; }P.sdfootnote-cjk { margin-left: 0.5cm; text-indent: -0.5cm; margin-bottom: 0cm; background: none repeat scroll 0% 0% transparent; font-size: 10pt; }P.sdfootnote-ctl { margin-left: 0.5cm; text-indent: -0.5cm; margin-bottom: 0cm; background: none repeat scroll 0% 0% transparent; font-family: "Calibri",sans-serif; font-size: 10pt; }P { margin-bottom: 0.21cm; }A.western:link { }A.ctl:link { }

Bibliografie

 

The Anarchist FAQ Editorial Collective (2008). http://theanarchistlibrary.org/library/the-anarchist-faq-editorial-collective-150-years-of-libertarian (laatst geraadpleegd op 09/12/2012).

Apostel, L. (2003). Pluralistische grondslagen van de moraalwetenschap. Ethiek & Maatschappij 6:3-4, p. 98-144.

Arendt, H. (2009). Over revolutie. Amsterdam: Olympus.

Bailly, M.A. (1919). Dictionnaire Grec-Français. Parijs: Libraire Hachette.

Bakunin, M. (1873). Statism and Anarchy. http://theanarchistlibrary.org/library/michail-bakunin-statism-and-anarchy.pdf (gedownload op 18/05/2012).

BBC (2011). Spanish youth rally in Madrid echoes Egypt protests. http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-13437819 (laatst geraadpleegd op 13/12/2012).

Boggs, Jr., C. (1977). Revolutionary Process, Political Strategy, and the Dilemma of Power. Theory and Society 4:3, p 359-393.

Breines, W. (1988). Whose New Left? The Journal of American History 75:2, p. 528-545.

Breines, W. (1989). Community and Organization in the New Left, 1962-1968. The Great Refusal. Londen: Rutgers University Press.

Butler, M. (red.) (1984). Burke, Paine, Godwin, and the Revolution Controversy. Cambridge University Press.

Callinicos, A. (1989). Against Postmodernism: A Marxist Critique. Cambridge: Polity Press.

Carroll, W.K. (2007). Hegemony and Counter-Hegemony in a Global Field. Studies in Social Justice 1:1, p. 36-66.

Chomsky, N. (2012). Occupy. Londen: Penguin Books.

Christiano, T. (2004). Authority. The Stanford Encyclopedia of Philosophy Spring 2012 Edition, http://plato.stanford.edu/entries/authority/ (laatst geraadpleegd op 21/12/2012).

Claeys, G. (1986). William Godwin’s Critique of Democracy and Republicanism and Its Sources. History of European Ideas 7:3, p. 253-269.

Clark, H. & Terselic, V. (1998). More Power Than We Know. http://wri-irg.org/de/node/5761 (laatst geraadpleegd op 03/01/2013).

Colombo, E. “On Voting.” In Anarchism. A Documentary History of Libertarian Ideas. Vol. 3: The New Anarchism (1974-2012). Graham, R. (2013). Montréal: Black Rose Books.

Commers, R. (1991). Het vrije denken. Het ongelijk van een humanisme. Brussel: VUB-Press.

Cowling, M. & Reynolds, P. “Introduction: Marxism at the Millennium and Beyond?” In Marxism, the Millennium and Beyond. Cowling, M. & Reynolds, P. (2000). New York: Palgrave, p. 1-26.

CrimethInc. Worker Bulletins 47 & 74.

De Wever, B. (2012). Afbreken om op te bouwen. De Standaard van 22/12/2012, p. 45.

Decreus, T. & Lievens, M. (2011). Hegemony and the Radicalisation of Democracy. An Interview with Chantal Mouffe. Tijdschrift voor Filosofie 73:4, p. 677-699.

Déjacque, J. (1857). De l’être-humain mâle et femelle. Lettre à P.J. Proudhon. http://joseph.dejacque.free.fr/ecrits/lettreapjp.htm (laatst geraadpleegd op 09/12/2012).

Deschouwer, K. & Hooghe, M. (2008). Politiek. Een inleiding in de politieke wetenschappen. Den Haag: Boom Onderwijs.

Devos, C. (red.) (2006). De kleermakers en de keizer. Inleiding tot politiek en politieke wetenschappen. Gent: Academia Press.

Dolgoff, S. (1977). The Relevance of Anarchism to Modern Society. http://flag.blackened.net/liberty/spunk/Spunk191.txt (laatst geraadpleegd op 13/04/2013).

Dumolyn, J. & Jones, P.T. (red.) (2003). ¡Esperanza! Praktische theorie voor sociale bewegingen. Gent: Academia Press.

L’Editeur Perpétuel. (2003). Ouverture. http://joseph.dejacque.free.fr/ecrits/preludelapjp.htm (laatst geraadpleegd op 09/12/2012).

Enzinna, W. (2006). Horizontalism: Voices of Popular Power in Argentina. http://upsidedownworld.org/main/argentina-archives-32/542-horizontalism-voices-of-popular-power-in-argentina (laatst geraadpleegd op 11/04/2013).

Eynon, B. (1989). Community in Motion: The Free Speech Movement, Civil Rights, and the Roots of the New Left. The Oral History Review 17:1, p. 39-69.

Federale portaalsite: http://verkiezingen2003.belgium.be/ (laatst geraadpleegd op 07/03/2013).

Federale portaalsite: http://verkiezingen2007.belgium.be/ (laatst geraadpleegd op 07/03/2013).

Federale portaalsite: http://verkiezingen2010.belgium.be/ (laatst geraadpleegd op 07/03/2013).

Fotopoulos, T. (1997). Towards an Inclusive Democracy. The Crisis of the Growth Economy and the Need for a New Liberatory Project. Londen: Continuum International Publishing Group.

Franks, B. (2003). The Direct Action Ethic from 59 Upwards. Anarchist Studies 11:1, p. 13-41.

Franks, B. (2006). Rebel Alliances. The Means and Ends of Contemporary British Anarchisms. Oakland: AK Press.

Franks, B. “Anarchism and the Virtues.” In Anarchism and Moral Philosophy. (2010). Basingstoke: Palgrave Macmillan, p. 135-160.

Franks, B. & Wilson, M. (red.) (2010). Anarchism and Moral Philosophy. Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Franks, B. “Vanguards and Paternalism.” In New Perspectives on Anarchism. Jun, N. & Wahl, S. (2010). Plymouth: Lexington Books, p. 99-120.

Garland, C. (2010). The (Anti-)Politics of Autonomy: Between Marxism and Anarchism. http://www.anarchist-studies-network.org.uk/documents/Black%20and%20Red/Draft%20Papers/Garland%20Nottingham%20Abstract.doc (gedownload op 06/10/2012).

Gautney, H. (2009). Between Anarchism and Autonomist Marxism. WorkingUSA: The Journal of Labor and Society 12:3, p. 467-487.

Godwin, W. (1793). Enquiry Concerning Political Justice and Its Influence on Modern Morals and Happiness. http://snap3.uas.mx/RECURSO1/pensamiento%20economico/LECTURAS%20HISTORIA%20DEL%20PENSAMIENTO%20ECON%E0MICO.%20INGL%90S/Godwin_%201793_%20Enquiry%20Concerning%20Political%20Justice.pdf (gedownload op 08/12/2012).

Gordon, U. (2007). Anarchism Reloaded. Journal of Political Ideologies 12:1, p. 29-48.

Gordon, U. (2007). Anarchism and Political Theory: Contemporary Problems. http://theanarchistlibrary.org/library/uri-gordon-anarchism-and-political-theory-contemporary-problems.pdf (gedownload op 18/05/2012).

Gordon, U. (2008). Anarchy Alive! Anti-Authoritarian Politics from Practice to Theory. Londen: Pluto Press.

Gouldner, A.W. (1982). Marx’s Last Battle: Bakunin and the First International. Theory and Society 11:6, p. 853-884.

Goyens, T. (2009). Social Space and the Practice of Anarchist History. Rethinking History 13:4, p. 439-457.

Graeber, D. (2004). Fragments of an Anarchist Anthropology. Chicago: Prickly Paradigm Press.

Graeber, D. “The New Anarchists.” In A Movement of Movements. Is Another World Really Possible? Mertes, T. (2004). Londen: Verso, p. 202-215.

Graham, R. (red.) (2005). Anarchism. A Documentary History of Libertarian Ideas. Vol. 1: From Anarchy tot Anarchism (300 CE to 1939). Montréal: Black Rose Books.

Graham, R. (red.) (2009). Anarchism. A Documentary History of Libertarian Ideas. Vol. 2: The Emergence of the New Anarchism (1939-1977). Montréal: Black Rose Books.

Graham, R. (red.) (2013). Anarchism. A Documentary History of Libertarian Ideas. Vol. 3: The New Anarchism (1974-2012). Montréal: Black Rose Books.

Grubačić, A. & Graeber, D. (2004). Anarchism, or the Revolutionary Movement of the Twenty-First Century. http://theanarchistlibrary.org/library/andrej-grubacic-david-graeber-anarchism-or-the-revolutionary-movement-of-the-twenty-first-century.pdf (gedownload op 18/05/2012).

Guérin, D. (1965). Anarchism. From Theory to Practice. http://theanarchistlibrary.org/library/daniel-guerin-anarchism-from-theory-to-practice.pdf (gedownload op 18/05/2012).

Guérin, D. (2005). No Gods, No Masters. An Anthology of Anarchism. Oakland: AK Press.

Heller, A. & Fehér, F. (1988). The Postmodern Political Condition. Cambridge: Polity Press.

Heller, D. “Poëzie, praktijk en politiek van directe actie.” In ¡Esperanza! Praktische theorie voor sociale bewegingen. Dumolyn, J. & Jones, P.T. (2003). Gent: Academia Press, p. 454-480.

Honeywell, C. (2007). Utopianism and Anarchism. Journal of Political Ideologies 12:3, p. 239-254.

Honig, B. (1988). Arendt, Identity, and Difference. Political Theory 16:1, p. 77-98.

Jun, N. (2009). Anarchist Philosophy and Working Class Struggle: A Brief History and Commentary. WorkingUSA: The Journal of Labor and Society 12:3, p. 505-519.

Kokkinidis, G. (2012). In Search of Workplace Democracy. International Journal of Sociology and Social Policy 32:3, p. 233-256.

Kruithof, J. (1973). Eticologie. Inleiding tot de studie van het morele verschijnsel. Boom: Boom Meppel.

Kymlicka, W. (2002). Contemporary Political Philosophy. An Introduction. New York: Oxford University Press.

Lenaerts, J. “Over tegenmacht. Pleidooi voor een constructief anarchisme.” In ¡Esperanza! Praktische theorie voor sociale bewegingen. Dumolyn, J. & Jones, P.T. (2003). Gent: Academia Press, p. 482-511.

Maeckelbergh, M. (2011). Doing Is Believing: Prefiguration as Strategic Practice in the Alterglobalization Movement. Social Movement Studies: Journal of Social, Cultural and Political Protest 10:1, p. 1-20.

Maeckelbergh, M. (2011). The Road to Democracy: The Political Legacy of “1968”. International Review of Social History 56:2, p. 301-332.

Maeckelbergh, M. (2012). Horizontal Democracy Now: From Alterglobalization to Occupation. Interface: A Journal for and about Social Movements 4:1, p. 207-234.

McQuinn, J. (2004). Demoralizing Moralism: The Futility of Fetishized Values. http://theanarchistlibrary.org/library/jason-mcquinn-demoralizing-moralism-the-futility-of-fetishized-values.pdf (gedownload op 29/10/2012).

McQuinn, J. (?). “Facing the Enemy”: A Platformist Interpretation of the History of Anarchist Organization. http://theanarchistlibrary.org/library/jason-mcquinn-facing-the-enemy-a-platformist-interpretation-of-the-history-of-anarchist-organization.pdf (gedownload op 29/10/2012).

Moore, A.W. “Commentary on the Text.” In Ethics and the Limits of Philosophy. Williams, B. (2006) London: Routledge, p. 203-224.

Mouffe, C. “Radical Democracy: Modern or Postmodern?” In Universal Abandon? The Politics of Postmodernism. Ross, A. (1989). Minneapolis: University of Minnesota Press, p. 31-45.

Nail, T. (2010). Constructivism and the Future Anterior of Radical Politics. http://theanarchistlibrary.org/library/thomas-nail-constructivism-and-the-future-anterior-of-radical-politics.pdf (gedownload op 18/05/2012).

Onfray, M. (2007). Tegengeschiedenis van de filosofie. Antieke wijsgeren. Roeselare: Roularta Books.

Parenti, M. (1970). Power and Pluralism: A View from the Bottom. The Journal of Politics 32:3, p. 501-530.

Parenti, M. (2008). Democratie voor de elite. Berchem: Drukkerij EPO.

Price, W. (2007). The Abolition of the State. Anarchist & Marxist Perspectives. Bloomington: AuthorHouse.

Price, W. (2009). The Two Main Trends in Anarchism. http://theanarchistlibrary.org/library/wayne-price-the-two-main-trends-in-anarchism.pdf (gedownload op 18/05/2012).

Proffen eisen meer respect. De Standaard van 19/11/2010, p. 3.

Raes, K. (1991). Socialisme in de postmoderniteit. Berchem: Uitgeverij EPO.

Rocker, R. (1949). Anarchism and Anarcho-Syndicalism. http://theanarchistlibrary.org/library/rudolf-rocker-anarchism-and-anarcho-syndicalism.pdf (gedownload op 18/05/2012).

Sitrin, M. (red.) (2006). Horizontalism: Voices of Popular Power in Argentina. Oakland: AK Press.

Swann, T. (2010). Can Franks’ Practical Anarchism Avoid Moral Relativism? http://theanarchistlibrary.org/library/thomas-swann-can-franks-practical-anarchism-avoid-moral-relativism.pdf (gedownload op 29/10/2012).

Therborn, G. (1986). Karl Marx Returning: The Welfare-State and Neo-Marxist, Corporatist and Statist Theories. International Political Science Review 7:2, p. 131-164.

Thoreau, H.D. (1848). Civil Disobedience. http://theanarchistlibrary.org/library/henry-david-thoreau-civil-disobedience.pdf (gedownload op 18/05/2012).

Tobback, L. (2011). Jongens en meisjes, verjaag me. De Morgen van 27/05/2011, p. 19.

Van Cauwelaert, R. (2012). De jaren zestig: een kleine rechtzetting. Knack 2012:22, p. 3.

Van de Sande, M. (2011). Living Democracy on Tahrir Square: The Middle Eastern Revolts – A Prefigurative Perspective. Working paper.

Van de Sande, M. (2013). The Prefigurative Politics of Tahrir Square – An Alternative Perspective on the 2011 Revolutions. Res Publica: A Journal of Moral, Legal and Social Philosophy (forthcoming).

Van den Berghe, G. (2008). De mens voorbij. Antwerpen: Meulenhoff / Manteau.

Vanheeswijck, G. (2008). Tolerantie en actie pluralisme. De afgewezen erfenis van Erasmus, More en Gillis. Kapellen: Uitgeverij Pelckmans.

Vincke, J. (2007). Sociologie. Een klassieke en hedendaagse benadering. Gent: Academia Press.

Williams, B. (1985). Ethics and the Limits of Philosophy. London: Routledge.

White, S. (2007). Making Anarchism Respectable? The Social Philosophy of Colin Ward. Journal of Political Ideologies 12:1, p. 11-28.

Wolff,. R.P. (1970). In Defense of Anarchism. http://theanarchistlibrary.org/library/robert-paul-wolff-in-defense-of-anarchism.pdf (gedownload op 18/05/2012).

Wolff, R.P. (2011). Anarchism and Marxism. http://robertpaulwolff.blogspot.be/2011/04/anarchism-and-marxism.html (laatst geraadpleegd op 06/03/2013).

Wollen, P. (1989). The Situationist International. New Left Review I:174, p. 67-95.

Woodcock, G. (red.) (1977). The Anarchist Reader. Hassocks: The Harvester Press Limited.

Universiteit of Hogeschool
Moraalwetenschappen
Publicatiejaar
2013
Kernwoorden
Share this on: