Reading Education in Two Languages
LEESONDERWIJS IN DE LAGE LANDEN
Begrijpend lezen is een cruciale vaardigheid voor een succesvolle academische carrière. De laatste jaren is een discussie gaande over de leesvaardigheid van studenten in het hoger onderwijs. In de media wordt zelfs gesproken van “bedroevend slecht”. Hoe is het eigenlijk gesteld met de leesvaardigheid van de leerlingen in het secundair onderwijs die over een paar jaar ook student zullen zijn?
Uit een recent onderzoek blijkt dat het niveau van leesvaardigheid in grote mate afhangt van de school en leraar. Dit onderzoek naar leesvaardigheid in het secundair onderwijs heeft grote verschillen gevonden tussen afzonderlijke derde en vierde ASO en VWO klassen in Nederland en België. Daarnaast is er geen sterk verband gevonden tussen technische leesvaardigheid en begrijpend lezen. Wel blijkt leesvaardigheid in een eerste taal een goede voorspeller voor leesvaardigheid in een tweede taal.
Het hoger onderwijs krijgt de laatste jaren veel kritiek op de leesvaardigheid van hun studenten. De kloof tussen het secundair en het hoger onderwijs zou te groot zijn. Studenten komen niet door de dikke boeken en lange academische teksten heen. Het is zelfs zo slecht gesteld dat verschillende hoge scholen en universiteiten in Nederland en België programma’s hebben opgezet om de leesvaardigheid van studenten bij te spijkeren.
Naast leesvaardigheid in het Nederlands is ook Engels belangrijk voor studenten. Er wordt verwacht dat ze Engelstalige onderzoeken en boeken goed kunnen lezen en begrijpen. Door middel van subsidies vanuit Europa wordt tweetalig onderwijs en het vroeg beginnen met het leren van een tweede taal in toenemende mate gestimuleerd. Het aantal tweetalige scholen (Nederlands en Engels) neemt vooral in Nederland toe en ook op traditionele scholen beginnen leerlingen al op hun negende of tiende met Engels. De vraag is of zo vroeg aanvangen met Engelse lessen ook daadwerkelijk nut heeft voor bijvoorbeeld de leesvaardigheid in het Engels.
In België beginnen de leerlingen rond hun twaalfde of dertiende met het leren van Engels. Dat scheelt dus gemiddeld twee of drie jaar met de Nederlandse leerlingen. Aan Nederlands hebben ze ongeveer dezelfde hoeveelheid tijd besteed. Het bovengenoemde onderzoek heeft de verschillen tussen de Belgische en Nederlandse leerlingen onderzocht.
Aan dit onderzoek hebben vijf scholen in Nederland en België meegewerkt. De 127 leerlingen zijn allen derde- of vierdejaars van het secundair onderwijs op ASO of VWO niveau. Om een compleet beeld te krijgen van de leesvaardigheid van de leerling, is zowel een technisch- als een begrijpend lezen test in het Nederlands en Engels afgenomen.
Traditioneel wordt op zesjarige leeftijd begonnen met het aanleren van technische leesvaardigheid door middel van het matchen van klanken en letters. Op dat moment spelen technische vaardigheden dus een grote rol bij het begrijpend lezen. Deze relatie wordt, naarmate de leerling meer leeservaring opdoet en deze vaardigheden worden geautomatiseerd, zwakker. Bij de leerlingen in dit onderzoek blijkt deze relatie dan zelfs zeer zwak te zijn. Uiteindelijk is begrijpend lezen de belangrijkste vaardigheid van de twee en het is dus van belang dat hier voldoende aandacht aan wordt besteed vanaf het begin van het leesproces.
Wel geeft leesvaardigheid in het Nederlands een goed beeld van een leerling zijn leesvaardigheid in het Engels. Een leerling die een goede lezer is in een eerste taal heeft dus een grote kans net zo’n goede lezer te worden in een tweede taal. Deze overdraagbaarheid kan te maken hebben met spellingsovereenkomsten tussen de twee talen. Engels en Nederlands zijn beide alfabetische talen van Germaanse oorsprong. Maar de transparantie van de spelling van beide talen verschilt: het Nederlands is regelmatiger dan het Engels. In een niet-regelmatige taal is het leren lezen lastiger en neemt meer tijd in beslag dan in een transparante taal.
De leerlingen hebben waarschijnlijk voldoende ervaring met het lezen in hun eerste taal, zodat ze hun vaardigheden in het Engels kunnen toepassen. Leren lezen in een transparante orthografie zou het lezen in een niet-transparante taal kunnen faciliteren.
Een van de belangrijkste conclusies uit dit onderzoek is, dat de individuele verschillen tussen de leerlingen en de klassen redelijk groot zijn voor zowel Nederlands als Engels (figuur 1 en 2). Zo zijn er bijvoorbeeld forse verschillen tussen twee Belgische derde klassen, die eigenlijk gelijkwaardige scores zouden moeten laten zien. Dit geldt ook voor de twee Nederlandse derde klassen. Eén van de derde klassen scoort bijvoorbeeld zeer hoog op begrijpend lezen, zelfs hoger dan de vierde klassen. Een andere derde klas scoort zeer laag op beide testen. Leesvaardigheid hangt dus niet perse af van het aantal uren studie of het land, maar eerder van de school en klas.
De school en leraar hebben, waarschijnlijk een grotere invloed op de leesprestaties van de leerlingen dan vaak wordt aangenomen. De school moet een goede basis creëren voor de leerling en hoe hoger de kwaliteit van de lessen, des te kleiner de invloed van bijvoorbeeld socio-economische verschillen. Een leerling moet niet alleen technisch lezen leren, maar vooral ook hoe een leesproces verloopt, wat voor strategieën toegepast kunnen worden én wat een plezier men kan beleven aan lezen. Leraren hebben, helaas, vaak niet de juiste expertise. Goed onderwijs begint dus bij goede leraren en een goede lerarenopleiding. Binnen de lerarenopleiding zouden lezen en literatuur een grotere plaats in moeten nemen. De leraar moet tenslotte goed voorbereid worden om kennis over te kunnen dragen.
Voor Engels geldt eigenlijk een zelfde principe, de Nederlandse leerlingen scoren niet veel hoger dan de Belgische leerlingen. De extra tijd die in Nederland dus aan Engels wordt besteed lijkt niet direct effect te hebben. Kinderen lezen weinig Engels uit zichzelf en op de vraag wanneer ze Engels het meest gebruiken wordt het meest geantwoord “tijdens computerspelletjes”. Ook hier komt de invloed van de leraar naar voren. Veel leraren in het basisonderwijs zijn niet extra opgeleid voor Engels en ervaren dan ook problemen bij het onderwijzen van deze taal. Binnen de lerarenopleiding zou dus een onderdeel Engelse taal moeten worden ontwikkeld. Naast een betere opleiding voor leraren zou er ook een meer gestandaardiseerd systeem moeten worden ontwikkeld, waardoor de individuele verschillen tussen scholen afnemen.
Wanneer, tenslotte, de basis van het lezen niet goed ontwikkeld wordt, kan dit een kind tijdens zijn volledige carrière belemmeren.
Bibliografie
Bibliografie
Aarle, V. (1991). Definties en oorzaken van leesstoornissen. In A. Thomassen, L. Noordman, & P. Eling, Lezen en begrijpen: de psychologie van het leesproces. (pp. 253-274). Amsterdam: Swets & Zeitlinger.
Aarnoutse, C. (1991). Onderwijs in lezen. In A. Thomassen, L. Noordman, & P. Eling, Lezen en begrijpen: de psychologie van het leesproces. (pp. 223-252). Amsterdam: Swets & Zeitlinger.
Aarnoutse, C. (2004). Ontwikkeling van beginnende geletterdheid. Nijmegen: Thieme MediaCenter.
Aarnoutse, C., & Van Leeuwe, J. (1988). Het belang van technisch lezen, woordenschat en ruimtelijke intelligentie voor begrijpend lezen. Pedagogische Studien , 65, 49-59.
Aarnoutse, C., & Van Leeuwe, J. (1988). Het Belang van Technisch Lezen, Woordenschat en Ruimtelijke Intelligentie voor Begrijpend Lezen. Pedagogische Studien , 65, 49-59.
Aarnoutse, C., Van Leeuwe, J., Voeten, M., & Oud, H. (2001). Development of decoding, reading comprehension, vocabulary and spelling during the elementary school years. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal , 14, 61-89.
al., V. G. (2004). Linguistic knowledge, processing speed, and metacognitive knowledge in first- and second-language reading comprehension: A componential analysis. Journal of Educational Psychology , 96 (1), 19-30.
Andries, M. (2002). Taal & Werk. Retrieved july 02, 2013, from Vereniging van leuvens Romanisten: http://www.vlrom.be/pdf/021taalwerk.pdf
Aslander, M., & Hortensius, L. (2010). Dat woord is van mij! Didaktief: special begrijpend lezen , 8, 7-9.
Baselmans, A., & Van Splunder, B. (2007). Engels tekstbegrip and leesvaardigheid op de middelbare school. Utrecht.
Beaton, A. (2004). Dyslexia, reading and the brain, a sourcebook of psychological and biological research. Sussex: Psychology press.
Beeker, A. (2012). Is havo Engels goed genoeg voor het hbo? Een verkennend onderzoek naar mogelijke aansluitingsproblemen. Enschede: SLO.
Berckmoes, D., & Rombouts, H. (2003). Taalondersteuning academisch Nederlands in de praktijk: het taalmonitoriaat op de universiteit Antwerpen. Levende Talen , 54-59.
Bishop, D., & Snowling, M. (2004). Developmental Dyslexia and Specific Language Impairment: Same or Different? Psychological Bulletin , 130 (6), 858-886.
Blakemore, S., & Frith, U. (2006). The learning brain: lessons for education. Malden: Blackwell.
Boerma, I., Manders, A., & Markhorst, M. (n.d.). Begrijpend lezen nieuwe stijl. Retrieved 2013, from kennisnet.nl: http://www.kennisnet.nl/themas/taal-en-ict/handige-links/
Bogaert, N., & Van den Branden, K. (2011). Handboke taalbeleid secundair onderwijs. Leuven: Acco.
Bonset, H., & Braaksma, M. (2008). Het schoolvak Nederlands opnieuw onderzocht: Een inventarisatieonderzoek van 1997 tot en met 2007. Enschede: SLO.
Bonset, H., & De Boer, M. (2008). 42 doorlopende leerlijnen voor taal in het onderwijs: gesprekken met tien experts. Enschede: SLO.
Bonset, H., & Hoogeveen, M. (2012). Technisch lezen in het basisonderwijs: Een inventarisatie van empirisch onderzoek. Enschede: SLO.
Bouwman, A. (2010). Hardop oefenen met leerling in je kielzog. Didaktief: special begrijpend lezen , 8, 5-7.
Bowey, J. (2006). Predicting indivudal differences in learning to read. In M. Snowling, & C. Hulme, The science of reading: a handbook (pp. 155-172). Malden: Blackwell.
Byrne, B. (2006). Theories of learning to read. In M. Snowling, & C. Hulme, The science of reading: a handbook (pp. 104-119). Malden: Blackwell.
Cain, K., Oakhill, J., Barnes, M., & Bryant, P. (2001). Comprehension skill, inference-making ability, and their relation to knowledge. Memory and Cognition , 29 (6), 850-859.
Carr, T., & Levy, B. (1990). Reading and its development: componet skills analysis. San Diego: Academic press.
Carrell, P., Devine, J., & Eskey, D. (1988). Interactive approaches to second language reading. Cambridge: Cambridge UP.
CED groep. (2011). Japan moet scala aan rampen het hoofd bieden. Retrieved dec 10, 2012, from nieuwsbegrip: http://www.nieuwsbegrip.nl/nieuwsbegrip.htm
Cenoz, J., & Jessner, U. (2000). English in Europe: The acquisition of a third language. Clevedon: Multilingual Matters.
Coltheart, M. (2006). Modeling reading: The dual-route approach. In M. Snowling, & C. Hulme, The science of reading: a handbook. (pp. 6-23). Malden: Blackwell.
CSG Willem de Zwijger. (2013). CSG Willem de Zwijger Schoonhoven. Retrieved march 10, 2013, from http://www.csgwillemdezwijger.nl/
De Boer, M. (2007). Concretisering van de kerndoelen Nederlands. Enschede: SLO.
De Bot, K. (2004). Taalvaardigheid Engels in de basisvorming: een internationale vergelijking. Levende Talen Tijdschrfit , 5 (3), 21-29.
De Bot, K., Evers, R., De Quay, P., & Van der Slik, F. (2005). Engelde taalvaardigheid in de onderbouw: Nederland vergeleken met zes andere Europese landen. Levende Talen Tijdschrift , 6 (2), 3-17.
De Corte, E., Verschaffel, L., & Van de Ven, A. (2001). Improving text comprehension strategies in upper primary school children: A design experiment. British journal of Educational Psychology , 71, 531-559.
De Groot, A. (1991). Verschillen in leesvaardigheid. In A. Thomassen, L. Noordman, & P. Eling, Lezen en begrijpen: de psychologie van het leesproces. (pp. 201-222). Amsterdam: Swets & Zeitlinger.
De Jong, P. (2006). Units and routes of reading in Dutch. The Authors. Journal compilation , 441-442.
De Jong, P., & Leseman, P. (2001). Lasting Effects of Home Literacy on Reading Achievement in School. Journal of School Psychology , 39 (5), 389-414.
De Jong, P., & Van der Leij, A. (1999). Specific Contributions of phonological abilities to early reading acquisition: results from a Dutch latent variable longitudinal study. Journal of Educational Psychology , 91 (3), 450-476.
De Meyer, I., De Vos, H., & Van de Poele, L. (2002). Worlwide learning at age 15: First results from PISA 2000. Ghent .
De Meyer, I., Pauly, J., & Van de Poele, L. (2005). Learning for tomorrow's problems: First results from PISA2003. Ghent.
De Vocht, A. (2002). Basishandboek SPSS 11 voor windows. Utrecht: Bijleveld Press.
De Wachter, L., & Heeren, J. (2010-2011). Taalvaardig aan de start Een behoefteanalyse rond taalproblemen en remediëring van eerstejaarsstudenten aan de KU Leuve. Leuven: KULeuven.
De With, T. (2011). Literatuurstudie naar de kenmerken en leerkrachtvaardigheden van een effectieve interventie in het begrijpend leesonderwijs in PO en VO. Amersfoort: CPS.
Declercq, K., Denies, K., & Janssen, R. (2011). Vlaamse vreemdetalenkennis in Europees perspectief: Balance van het ESLC-onderzoek. Vlaamse Overheid.
Digischool. (n.d.). Ancient Stonehenge Village Unearthed. Retrieved dec 10, 2012, from digischool: http://oud.digischool.nl/en/hotpot/leesvaardigheid/3%20sterren/stonehen…
Digischool. (n.d.). Meow weighing 18kg in the running to be the world's fattest cat. Retrieved dec 10, 2012, from Digischool: http://wp.digischool.nl/engels/oefenen/lezen/niveau-a2/
Digischool. (n.d.). Will New Dig Solve Mystery of America's Lost Colony. Retrieved dec 10, 2013, from http://oud.digischool.nl/en/hotpot/leesvaardigheid/4%20sterren/colony.h….
Droop, M., & Verhoeven, L. (2003). Language proficiency and reading ability in first- and second-language learners. Reading Research Quarterly , 38 (1), 78-103.
Drye, W. (2004). America's Lost Colony: Can New Dig Solve Mystery? Retrieved dec 10, 2012, from National Geographic: http://news.nationalgeographic.com/news/2004/03/0302_040302_lostcolony…
Durgunoglu, A., Nagy, W., & Hancin-Bhatt, B. (1993). Cross-language transfer of phonological awareness. Journal of Educational Psychology , 85 (3), 453-465.
Ellis, R., & Barkhuizen, G. (2005). Analysing learner language. Oxford: Oxford UP.
ERK. (n.d.). Belgie en het ERK/CECR(L). Retrieved feb 02, 2013, from erk.nl: http://www.erk.nl/docent/erkineuropa/00002/
ERK. (n.d.). Eindtermen havo/vwo. Retrieved feb 01, 2013, from erk.nl: http://www.erk.nl/docent/streefniveaus/havo/
ESCL. (2011). First European Survey on language competences: Final report. European Commission.
Feenstra, H., Kamphuis, F., Kleintjes, F., & Krom, R. (2010). Begrijpend lezen voor groep 3 tot met 6. Arnhem: CITO.
Forrer, M. (2010). Actief lezen met leesstrategieen. Didaktief: special begrijpend lezen , 8, 3-6.
Frost, R. (2006). Orthographic systems and skilled word recognition. In M. Snowling, & H. C., The science of reading: a handbook (pp. 272-295). Malden: Blackwell.
Geva, E. (2006). Learning to read in a second language: research, implications and recommendations for services. In R. Tremblay, R. Barr, & V. Peters, Encyclopedia on Early Childhood Development (pp. 1-12). Montreal: Centre of Excellence for Early Childhood Development.
Goethals, M. (1997). English in Flanders (Belgium). World English , 16 (1), 105-114.
Goswami, U. (2000). Phonological representations, reading development and dyslexia: towards a cross-linguistic theoretical framework. Dyslexia , 6, 133-151.
Goswami, U., & Ziegler, J. (2006). Fluency, phonology and morphology: a response to the commentaries on becoming literate in different languages. The Authors. Journal compilation , 451-453.
Hacquebord, H., & Lenting-Haan, K. (2012). Kunnen we de moeilijkheid van teksten meten? Naar concrete maten voor de referentieniveaus. Levende Talen Tijdschrift , 13 (2), 14-24.
Hagers, M. (2009). English takes over at Dutch universities. Retrieved july 02, 2013, from NRC: http://vorige.nrc.nl/international/article2187638.ece/English_takes_ove…
Hall, K., Goswami, U., Harrison, C., Ellis, S., & Soler, J. (2010). Interdisciplinary perspectives on learning to read: Culture, cognition and pedagogy. New York: Routledge.
Hammadou Sullivan, J. (2002). Literacy and the second language learner. Greenwich: Information Age Publishing.
Hoffmann, C. (2000). The spread of English and the growth of multilingualism with English in Europe. In J. Cenoz, & U. Jessner, English in Europe: The acquisition of a third language (pp. 1-21). Clevedon: Multilingual matters.
Holdinga, L. (2007). Van Engels in het basisonderwijs naar Engels in het voortgezet onderwijs.
Huizinga, H. (2000). Aanvankelijk en technisch lezen. Groningen: Wolters Noordhoff.
Hulshof, H., Rietmeijer, M., & Verhagen, A. (2013, dec 10). Culturele transmissie in Taalkunde voor de tweede fase van het vwo.
IJsselcollege. (2013). Ijsselcollege Alkenlaan. Retrieved march 10, 2013, from http://www.ijsselcollege.nl/Alk/Pages/Welkom.aspx
ISW. (2013). ISW Gasthuislaan. Retrieved march 10, 2013, from http://www.isw.info/gasthuislaan-madeweg/
Jenkins, J., Fuchs, L., van den Broek, P., Espin, C., & Deno, S. (2003). Sources of Individual Differences in Reading Comprehension and Reading Fluency. Journal of Educational Psychology , 95 (4), 719-729.
KA Boom. (2013). Atheneum Boom. Retrieved march 10, 2013, from http://www.atheneumboom.be/info/onzeschool/
KA Tienen. (2013). Koninklijk Atheneum Tienen. Retrieved march 10, 2013, from http://www.katienen.be/
Kaak, M. (2003). De eerste stappen zijn gezet: taalbeleid op de hogeschool van Amsterdam. Levende talen , 60-63.
Karimi, A. (2012). Student kampt met taalprobleem. Retrieved july 02, 2013, from Spits: http://www.spitsnieuws.nl/archives/binnenland/2012/04/student-kampt-met…
Kerkhof, R. (2008). De leesvaardigheid van HAVO 4.5 en VWO 5/6 leerlingen. Twente.
Kintsch, W., & Rawson, K. (2006). Comprehension. In M. Snowling, & C. Hulme, The science of reading: a handbook (pp. 209-226). Malden: Blackwell.
Kniep, J., & Janssen, T. (2011). Studerend lezen in 4-havo: hoe doen leerlingen dat? Levende Talen Tijdschrift , 12 (1), 26-36.
Koda, K. (2005). Insights into second language reading: a cross-linguistic approach. Cambridge: Cambridge UP.
Koekebacker, E. (2010). Eerst begrijpen dan doen. Didaktief: special begrijpend lezen , 8, 9-12.
Kordes, J., & Gille, E. (2011). Vaardigheden Engels en Duits van Nederlandse leerlingen in Eurpees perspectief: Resultaten ESLC 2011. Arnhem: CITO.
Kuijpers, C. e. (2003). Leesproblemen in het voortgezet onderwijs en de volwassenheid. Pedagogische Studie , 80 (4), 272-287.
Lecocq, K., Kolinsky, R., Goetry, V., Morais, J., Alegria, J., & Mousty, P. (2009). Reading development in two alphabetic systems differing in orthographic consistency: A longitudinal study of French-speaking children enrolled in a Dutch immersion program. Psychologica belgica , 49 (2&3), 111-156.
Lesaux, N., & Siegel, L. (2003). The development of reading in children who speak English as a second language. Developmental Psychology , 39 (6), 1005-1019.
Liemberg, E., & Meijer, D. (2004). Taalprofielen. Enschede: MVT.
Loveys, K. (2010). Travesty of our 'stagnating' schools: In a damning indictment of Labour, OECD condemns British education which is now inferior to Estonia's OECD-condemns-British-education-inferior-Estonias.html# . Retrieved july 15, 2013, from MailOnline: http://www.dailymail.co.uk/news/article-1336410/OECD-condemns-British-e…
Meestringa, T., & De Vries, H. (2008). Beoordelingsgids taalvaardigheid UniC voor leerlingen. Enschede: SLO.
Meestringa, T., Ravesloot, C., & De Vries, H. (2010). 45 concretisering referentieniveaus schrijven en lezen in het voortgezet onderwijs. Enschede: SLO.
Meschyan, G., & Hernandez, A. (2002). Is native-language decoding skill related to second-language learning? Journal of Educational Psychology , 94 (1), 14-22.
Mol, S., & Bus, A. (2011). Lezen loont een leven lang De rol van vrijetijdslezen in de taal-en leesontwikkeling van kinderen en jongeren1. Levende Talen Tijdschrift , 12 (3), 3-14.
Mommers, F. C. (2003). Wat onderzoek leert over begrijpend lezen. ISW , 87 (5), 11-14.
Moonen, M., Stoutjesdijk, E., De Graaff, R., & Corda, A. (2010). Het ERK in het voortgezet onderwijs: ervaringen van docenten moderne vreemde talen. Levende Talen Tijdschrift , 11 (4), 34-45.
Muylaert, G. (2012). (Leren) lezen in twee talen. Brussel.
Naber, R., & Lowie, W. (2012). Hoe vroeger, hoe beter? Een onderzoek naar effectiviteit van vroeg vreemdetalenonderwijs. Levende Talen Tijdschrift , 13 (4), 13-21.
Nation, K. (2006). Children's reading comprhension difficulties. In M. Snowling, & C. Hulme, The science of reading: a handbook (pp. 248-266). Malden: Blackwell.
Nunn, A. (1998). Dutch orthography: A systematic investigation of the spelling of Dutch words. Nijmegen: KU Nijmegen.
Oakes, M. (1998). Statistics for corpus linguistics. Edinburgh: Edinburgh UP.
OECD. (2010). Finland: Slow and steady reform for consistently high results.
OECD. (2010). PISA 2009 results: learning to learn - Student Engagement, strategies and practices (volume III).
OECD. (2010). PISA 2009 results: What makes a school succesfull? Resources, policies and practices (Volume IV).
OECD. (2010). Viewing the United Kingdom school system through the prism of PISA.
Ofsted. (2012). Moving English forward: Action to raise standards in English. Manchester.
Onderwijs Vlaanderen. (n.d.). basisonderwijs. Retrieved feb 01, 2013, from onderwijs vlaanderen: http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/basisonderwijs/index.htm
Onderwijs Vlaanderen. (n.d.). Secundair onderwijs - derde graad. Retrieved feb 01, 2013, from Onderwijs Vlaanderen: http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/derde-graad…
Onderwijs Vlaanderen. (n.d.). Secundair onderwijs - eerste graad. Retrieved feb 02, 2013, from Onderwijs Vlaanderen: http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/eerste-graa…
Onderwijs Vlaanderen. (n.d.). Secundair onderwijs - tweede graad. Retrieved feb 01, 2013, from Onderwijs vlaanderen: http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/tweede-graa…
Oostdam, R. (2010). Are we satisfied? Engels na ruim twintig jaar in het basisonderwijs. Levende Talen Tijdschrift , 11 (4), 3-13.
Patel, T., Snowling, M., & De Jong, P. (2004). A cross-linguistic comparison of children learning to read in English and Dutch. Journal of Educational Psychology , 96 (4), 785-797.
Pater, J. (2000). Non-uniformity in English secondary stress: the role of ranked and lexically specific constraints. Phonology , 17 (2), 237-274.
Paulesu, E. (2006). On the advantage of ‘shallow’ orthographies: number and grain size of the orthographic units or consistency per se? The Authors. Journal compilation , 443-444.
Pelgrim, C. (2011). Samen lezen? Leuk! De invloed van samenwerkend leren in het leesstrategieonderwijs op de motivatie en de resultaten voor leesvaardigheid voor het vak Frans. Levende Talen Tijdschrift , 12 (3), 33-40.
Perfetti, C., Landi, N., & Oakhill, J. (2006). The acquisition of reading comprehension skill. In M. Snowling, & C. Hulme, The science of reading: a handbook (pp. 227-247). Malden: Blackwell.
Permentier, L. (2010). Wordt het Engels onze eerste internationale taal? Retrieved july 02, 2013, from Taalschrift: http://taalschrift.org/editie/73/wordt-het-engels-onze-eerste-internati…
Persson, L. (2012). Engels voor Kleuters: Een eerste verkenning naar de vormgeving van vroeg vreemdetalenonderwijs in Nederland. Levende Talen Tijdschrift , 13 (2), 25-32.
Plaut, D. (2006). Connectionist approaches to reading. In M. Snowling, & C. Hulme, The science of reading: a handbook. (pp. 24-38). Malden: Blackwell.
Reitsma, P. (1991). De ontwikkeling van leesvaardigheid. In A. Thomassen, L. Noordman, & P. Eling, Lezen en begrijpne: De psychologie van het leesproces (pp. 177-200). Amsterdam: Swets & Zeirlinger.
Renard, H. (n.d.). Interview met Philippe Van Parijs. Retrieved may 20, 2013, from Verbond er Vlaamse Academici: http://vva.vvb.org/artikels.html#INTERVIEWPHVANPARIJS
Robeck, M., & Wallace, R. (1990). The psychology of reading: an interdisciplinary approach. Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates.
Salverda, R. (2001). De lokroep van het Engels . Ons Erfdeel , 44.
Schijf, G. (2009). Lees- en spellingsvaardigheden van brugklassers. Amsterdam: UvA.
Schuurs, U., & Verhoeven, L. (2011). Taaltoetsing in vmbo en mbo. Levende Talen Tijdschrift , 12 (4), 38-48.
Seegers, G., Aarnoutse, C., & Mommers, M. (1987). Lezen: Een taalkundig-psychologische benadering. Tilburg: Zwijsen.
Seymour, P. (2006). Early reading development in European orthographies. In M. Snowling, & H. C., The science of reading: a handbook (pp. 296-315). Malden: Blackwell.
Seymour, P., Aro, M., & Erskine, J. (2003). Foundation literacy acquisition in European orthographies. British Journal of Psychology , 94, 143-174.
Slagter, M. (2011). De ellende an het hbo begint al bij het mbo. Retrieved july 02, 2013, from Volkskrant: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/3184/opinie/article/detail/2461094/2011/…
SLO. (n.d.). kerndoelen. Retrieved feb 01, 2013, from national expertisecentrum leerplanontwikkeling: http://www.slo.nl/primair/kerndoelen/
SLO. (2009). Kerndoelen onderbouw voortgezet onderwijs. SLO.
Smet, P. (2011). Samen taalgrenzen verleggen. Kinderen in Vlaanderen en Brussel voorbereiden op de wereld van morgen. Pascal Smet stelt talennota van de Vlaamse Regering voor. Retrieved july 19, 2013, from pascal Smet: http://www.pascalsmet.be/article/samen-taalgrenzen-verleggen-kinderen-i…
Snowling, M. (2000). Dyslexia. UK: Blackwell.
Snowling, M., & Hulme, C. (2006). The science of reading: a handbook. Malden: Blackwell.
Spangerberg-Urbschat, K., & Pritchard, R. (1994). Kids come in all languages: reading instruction for ESL students. Delaware: International Reading Association.
Sprenger-Charolles, L., Cole, P., & Serniclaes, W. (2006). Reading acquisition and developmental dyslexia. New York: Psychology press.
Stoop, A., Van der Kuip, J., & Janssen, T. (2012). Dialogisch leesonderwijs in de klas. Levende Talen Tijdschrift , 13 (3), 25-33.
Taalunie. (n.d.). Schoolloopbaan Nederlands. Retrieved 02 01, 2013, from taaluniversum.org: http://taalunieversum.org/onderwijs/termen/beschrijvingen/nederland/inl…
Taalunie. (n.d.). schoolloopbaan Vlaanderen. Retrieved 02 01, 2013, from taaluniversum.org: http://taalunieversum.org/onderwijs/termen/vlaanderen/
Thijs, A., Trimbos, B., Tuin, D., & Bodde, M. d. (2011). Engels in het basisonderwijs: Vakdossier. Enschede: SLO.
thomassen, A., Noordmann, L., & Eling, P. (1991). Lezen en begrijpen: de psychologie van het leesproces. Amsterdam: Swets & Zeitlinger.
Treiman, R., & Kessler, B. (2006). Writing systems and spelling development . In M. Snowling, & C. Hulme, The science of reading: a handbook (pp. 120-134). malden: Blackwell.
Trimbos, B. (2007). Concretisering van de kerndoelen Engels: Kerndoelen voor de onderbouw VO. Enschede: SLO.
Trimbos, B. (2006). Handreiking Nieuwe Onderbouw. Enschede: SLO.
Trimbos, B. (2006). Handreiking Nieuwe onderbouw: Modern vreemde talen. Enschede: SLO.
Truijens, A. (2011). Leer kinderen eerst goed nederlands. Retrieved july 02, 2013, from Volkskrant: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/6263/Aleid-Truijens/article/detail/24594…
Urquhart, S., & Weir, C. (1998). Reading in a second language: process, product and practice. Essex: Longman.
Van Berkel, A. (2012). Leren lezen in het Engels op de basisschool. Levende talen Tijdschrift , 13 (1), 16-25.
Van Berkel, A., & Wiers, E. (2011). Technische leesvaardigheid in het Engels en Frans: Hoe meet je die het beste. Levende talen Tijdschrift , 12 (3), 16-23.
Van Breugel, K., & Marreveld, M. (2010). Denken als een kind leidt tot beter lezen. Didaktief: special begrijpend lezen , 8, 10-13.
Van de Broeck, W. (2004). Technisch lezen: De centrale rol van woordherkenning in de schriftelijke taalontwikkeling. In F. Daems, K. Van den Branden, & L. Verschaffel, Taal verwerven op school. Taaldidactiek voor basisonderwijs en eerste graad secundair. Leuven: Acco.
Van de Craen, P. (2001). Content- and language-integrated learning, culture of education and learning theories. In M. Bax, & J. Zwart, Reflection on language and language learning (pp. 209-220). Amsterdam: John Benjamins.
Van de Craen, P. (2007). Mensentaal: Een inleiding tot de algemene taalwetenschap. Brussel: VUBPress.
Van de Mortel, K. (2010). Begrijpend lezen is kwestie vam denken. Didaktief: special begrijpend lezen , 8, 2-4.
Van den Branden, K. (2003). Leesonderwijs in Vlaanderen van hoera! naar aha! VN , 32 (3), 1-18.
Van den Branden, K. (2010). Taalbeleid in het kwadraat: Krijtlijnen voor een taalstimulerend jeugdbeleid op gemeentelijk niveau. Lerende Gemeente - Gids voor flankerend onderwijsbeleid , 3 (1), 3-29.
Van den Branden, K. (2003). Vernieuwing in taalonderwijs: ook in de lerarenopleiding? In e. T. Kool, J. Nortier, & B. Tahitu, Artikelen van de vierde sociolinguïstische conferentie (pp. 468-479). Delft: Eburon.
Van der Leij, A. (2003). Leesproblemen en dyslexie: beschrijving, verklaring en aanpak. Rotterdam: Lemniscaat.
Van der Leij, A., & Morfidi, E. (2006). Core deficits and variable differences in Dutch poor readers learning English. Journal of learning disabilities , 39 (74), 74-90.
Van Elsacker, W. (2002). Amsterdam: Stichting Lezen.
Van Gelderen, A. (2012). "Basisvaardigheden' en het onderwijs in lezen en schrijven. Levende Talen Tijdschrift , 13 (1), 3-15.
Van Gelderen, A., Schoonen, R., Stoel, R., De Glopper, K., & Hulstijn, J. (2007). Development of adolescent reading comprehension in language 1 and language 2: A longitudinal analysis of constituent components . Journal of Educational Psychology , 99 (3), 477-491.
Van Houtven, T., Peters, E., & Morabit, Z. (2010). Hoe staat het met de taal van studenten? Exploratieve studie naar begrijpend lezen en samenvatten bij instromende studenten in het Vlaamse hoger onderwij. Levende Talen Tijdschrift , 11 (3), 29-44.
Van oord, L. (2013). School kan een wereldtaal niet negeren. Retrieved july 19, 2013, from Volkskrant: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/3184/opinie/article/detail/3478075/2013/…
Van Steenbrugge, H. (2006). Begrijpend lezen en schematiseren. De impact van het leren maken van schema’s op metacognitie tijdens begrijpend lezen. Ghent.
Vandenbroucke, F. (2006). Antwoord op huistaakopdrachten 4 en 5 van minister van werk, onderwijs en vorming., (pp. 1-10).
Vandenbussche, W. (2008). CVN-rapport over het Engels in het hoger onderwijs. Ons Erfdeel , 51 (1), 186-187.
Verhagen, W., & Aarnoutse, C. (1997). Hoe leert een leeszwak kind het beste lezen. Nederlands Tijdschrift voor Opvoeding, Vorming en Onderwijs .
Vernooy, K. (2006). Knelpunten in het Nederlandse leesonderwijs nader bekeken.
Vernooy, K. Lezen stopt nooit: Van een stagnerende naar een doorgaande leesontwikkeling voor risicolezers. Doorlopende leerlijnen: Effectief taal- en leesonderwijs (pp. 1-36). Twente/Hengelo: Hogeschool Edith Stein; Expertis Onderwijsadviseurs.
Verspoor, M., De Bot, K., & Van Rein, E. (2010). Binnen- en buitenschools taalcontact en het leren van Engels. Levende Talen Tijdschrift , 11 (4), 14-33.
Wetenschap, O. C. Kerndoelen primair onderwijs.
Wijnstra, J. (2001). Bruikbare kennis en vaardigheden voor jonge mensen. Arnhem: CITO.
Ziegler, J., & Goswami, U. (2006). Becoming literate in different languages: similar problems, different solutions. Developmental Science , 9 (5), 429-453.
Ziegler, J., & Goswami, U. (2005). Reading acquisition, developmental dyslexia and skilled reading across languages: A psychological grain size theory. Psychological Bulletin , 131 (1), 3-29.
Ziegler, J., Perry, C., Jacobs, A., & Braun, M. (2001). dentical Words are Read Differently in Different Languages. Psychological Science , 12, 379-384.
Zijlstra, H. (2012). Antwoorden op vragen over taalvaardigheid van hbo-studenten. Den Haag: Ministerie van Onderwijs.
