Securitizing the EU-Russia Gas Trade: The Impact of Crises on Energy Policy

Simon
Van Hoeymissen

Thesis Simon Van Hoeymissen – Artikel

In de relatie tussen de EU en Rusland is hun onderlinge gashandel een aspect dat even complex als cruciaal is. Vandaag behartigt Rusland 34 procent van de EU’s gas invoer, terwijl de inkomsten die de verkoop van fossiele brandstoffen genereert een onthutsende 50% uitmaakt van het Russische BNP en 70% van haar export vertegenwoordigt. Deze inkomsten financieren haar binnenlandse sociale uitgaven en zijn op die manier letterlijk broodnodig. Gegeven de EU’s tanende globaal marktaandeel en haar zoektocht naar alternatieven voor Russisch gas (met name vloeibaar gas en schaliegas), lijkt Rusland erop gebrand haar energie-export te verzekeren door de groeiende Aziatische energiemarkten beter te ontsluiten. Maar niettegenstaande de Euraziatische koers van Moskou’s toekomstige energie-strategie behoudt Rusland een sterke band met Europa.

De enorme Russische gas export speelt zo’n belangrijke rol bij de behartiging van het Kremlin’s ambities dat het moeilijk is om haar ministerie van Buitenlandse Zaken te onderscheiden van het optreden van de bestuursraad van haar gas-kampioen Gazprom. Eén manier waarop Moskou gas gebruikt om haar invloed te laten gelden is via het bespelen van de gasprijzen in ruil voor politieke concessies. Binnenlandse klanten betalen een prijs die lager ligt dan wat het Gazprom kost om gas te produceren. Het bedrijf maakt dit goed op de buitenlandse markten. Het voormalige Soviet-gebied betaalt in het algemeen minder dan andere Europese klanten, met name wanneer ze het Kremlin gunstig stemmen. Rusland beschouwt haar “nabije buitenland” als cruciaal om haar binnenlandse en globale geopolitieke doelstellingen te bereiken. Bijvoorbeeld kregen de Oekraïense afnemers een korting op hun gascontracten nadat Rusland een verlenging bekwam van het leasen van de Oekraïense marine-basis in Sebastopol, cruciaal om de Russische vloot toegang te geven tot de Zwarte Zee (en dus: het conflict-geplaagde en energierijke Kaukasus-gebied). Met dit in het achterhoofd kan men volgende tabel interpreteren.


Tabel: Gazprom’s gemiddelde prijzen in Euro per 1000 m³

 

2009

2010

2011

Rusland

43.4

58.2

66.7

Europa

166.3

184

224.8

Voormalige Soviet staten

126.4

159.1

190.9

 

Een dramatischere illustratie van Rusland’s buitenlandse gaspolitiek vond plaats in de winter van 2009. Toen bracht een politiek conflict tussen Rusland en Oekraïne over het vermeende stelen van gas door Kiev het Kremlin ertoe haar gas-export naar Oekraïne gedurende twee weken stop te zetten (een tactiek die het geregeld heeft gebruikt tegen voormalige Soviet-staten). Terwijl Gazprom de druk op haar pijpleidingen verlaagde met de hoeveelheid gas die Oekraïne afnam, was Kiev in staat om in haar energie te voorzien door het gas te gebruiken dat via dezelfde pijpleidingen werd vervoerd naar EU-klanten.

Dit voorval toonde aan dat, naast de voordehand liggende economische belangen die hier in het spel zijn, deze kwestie ook een weerslag heeft op nationale, internationale, en (wat de EU betreft) boven-nationale veiligheidsbelangen. De confrontatie met de Oost-Europese politieke chaos na het uiteenvallen van de Soviet Unie had de EU reflexmatig doen teruggrijpen naar haar oorspronkelijke gedachtengoed: bredere en diepere integratie in de regio was nodig om de terugkeer naar de gewelddadige Europese geschiedenis van machtsbalansen en oorlogen te vermijden. De gascrisis van 2009 sterkte de EU in haar besef dat deze uitbreiding in het voormalige Soviet-gebied haar opgetelde afhankelijkheid van Russisch gas had vergroot, en dat dit haar energieveiligheid kon bedreigen. De pijpleidingen die Oost-Europa doorkruisten waren ontworpen in de Soviet-tijd, met centrale controle vanuit Moskou in gedachte. In combinatie met een gebrekkige interne solidariteit leidde dit ertoe dat de abrupte energie-schaarste met name de industrieën van vele nieuwe EU-lidstaten hard trof.

Sinds de jaren ’90 heeft Rusland geregeld haar “gaswapen” tegen voormalige Soviet-staten ingezet. Toch hebben de EU’s bekommeringen niet zozeer te maken met wantrouwen tegen Rusland als energieleverancier, maar met een existentieel onveiligheidsgevoel dat de voormalige Soviet-staten zonder diepere integratie mogelijk zouden terugkeren naar het gewelddadige Europese verleden. Oekraïne is deel van Rusland’s nabije buitenland, en dus van strategisch belang om haar globale doelstellingen na te streven. Dit verklaart waarom het Kremlin Kiev onder druk zet om af te zien van haar Europese optie (het Associatieverdrag met de EU), ten bate van haar Russische optie (de Customs Union). Bovendien hadden de conflicten van 2009 te maken met gas. Aangezien gas het belangrijkste instrument is waar het Kremlin over beschikt om Kiev te beïnvloeden, wilt het de controle over de Oekraïense gas-sector behouden.

De gascrisis van 2009 presenteerde de Commissie een gelegenheid om de energiesector te hervormen en haar bevoegdheden uit te breiden. Dit initiatief is vooral succesvol gebleken in de interne dimensie van het energiebeleid, maar heeft ook belangrijke gevolgen voor de gashandel tussen de EU en Rusland. Het Derde Energiepakket heeft door middel van de liberalisering en de ontkoppeling van producenten, transporteurs, en distributeurs binnen de Europese gasmarkt Gazprom gedwongen om haar activiteiten in Europa te herorganiseren. Anderzijds heeft de Commissie gefaald om haar destijds favoriete externe project te verzilveren: de Nabucco-pijpleiding die Kaspisch gas via Turkije naar de EU zou hebben getransporteerd.

Vandaag erkennen zowel de Europese als Russische beleidsmakers de nood om hun gasmarkten verder te integreren, liberaliseren, en diversifiëren. Toch interpreteren de EU en Rusland deze doelen op verschillende manieren. De EU wijst op het belang van een goede integratie van Rusland in the EU’s energiemarkt, en bekritiseert Rusland omwille van het afsluiten van haar eigen energiemarkt voor Europese bedrijven. De EU zoekt ook naar alternatieve bronnen van gas. Rusland verkiest symmetrische integratie van beide gasmarkten, de toegang van Gazprom tot de EU markt door liberalizering, en het bouwen van transport-routes die Oekraïne omzeilen (de Nordstream en South Stream projecten). De liberalizering van de energiemarkt die de EU doorvoerde na de crisis staat haaks op Rusland’s hantering van gas-export als drukkingsmiddel om haar geopolitieke ambities te bereiken. De reorganisatie van Gazprom’s Europese tak toonde aan dat de succesvolle interne reorganisatie van de EU’s gasmarkt ook een politieke impact heeft voor Moskou’s strategische opties. Op die manier heeft de EU door middel van de liberalisering van de Europese energiemarkt haar eigen “wapen” tegen Moskou ontwikkeld.

Bibliografie

Bechev, Dimitar. 2012. "A Stream of Questions over the South Stream Pipeline." European Council on Foreign Relations. Accessed July 2, 2013. http://ecfr.eu/blog/entry/a_stream_of_questions_over_the_south_stream_p….

Belyi, Andrei. 2012. "Russia‟s Position on the Energy Charter." Accessed July 2, 2013. http://www.chathamhouse.org/sites/default/files/public/Research/Russia%….

Bierman, Stephen. 2012. "Gazprom Gas Pipeline Projects Mean „Zero‟ Need for Ukraine." Bloomberg. February 22. Accessed July 2, 2013. http://www.bloomberg.com/news/2012-02-22/gazprom-sees-zero-need-for-ukr….

Buckley, Neil. 2013. "Russia‟s Eastern Energy Pivot Has Limits." Financial Times. June 27. Accessed July 23, 2013. http://www.ft.com/intl/cms/s/0/e0f0833a-dea8-11e2-b990-00144feab7de.html.

Buzan, Barry, and Ole Wæver. 2003. Regions and Powers: The Structure of International Security. Cambridge University Press.

Cassata, Peter. 2009. "Europe, Russia, and Ukraine: The Gas Crisis in Multimedia." Atlantic Council. Accessed March 24, 2013. http://www.acus.org/new_atlanticist/europe-russia-ukraine-gas-crisis-mu….

Christensen, Thomas. 2002. "Russian Security Policy According to a Hegelianised Copenhagen School." Thes., University of Copenhagen. Accessed June 28, 2013. http://academia.edu/2918303/Russian_security_policy.

De Jong, Sijbren. 2013. "The EU‟s External Natural Gas Policy: Caught Between National Priorities and Supranationalism." PhD Diss., Katholieke Universiteit Leuven. Accessed July 2, 2013. www.euglobalstrategy.eu/upl/files/88748.pdf. 39

Dickel Ralf, and Kirsten Westphal. 2012. "EU-Russia Gas Relations. How to Manage New Uncertainties and Imbalances." German Institute for International and Security Affairs, SWP Comments no. 12 (April). Accessed April 13, 2013. http://www.swp-berlin.org/fileadmin/contents/products/comments/2012C12_….

Deutsche Welle. 2013. "Germany‟s RWE Sells Share of Nabucco Gas Pipeline." Accessed July 2, 2013. http://www.dw.de/germanys-rwe-sells-share-of-nabucco-gas-pipeline/a-167….

Energy Charter Secretariat. 2004. "The Energy Charter Treaty and Related Documents." Accessed June 25, 2013. http://www.encharter.org/fileadmin/user_upload/document/EN.pdf.

Energy Charter Secretariat. "Russia." Accessed July 2, 2013. http://www.encharter.org/index.php?id=414&L=1%5C%5C%5C%5C%5C%5C%5C#c1338.

EurActiv. 2012a. "Putin slams Barroso: „You know you are wrong, you‟re guilty‟." December 21. Accessed July 2, 2013. http://www.euractiv.com/energy/putin-barroso-right-guilty-news-516827.

EurActiv. 2012b. "Gazprom May Unbundle to Escape EU Claims." September 21. Accessed July 2, 2013. http://www.euractiv.com/energy/gazprom-unbundles-escape-eu-clai-news-51….

EurActiv. 2012c. "EU-Backed Nabucco Project „Over‟ After Rival Pipeline Wins Azeri Gas Bid." June 27. Accessed July 22, 2013. http://www.euractiv.com/energy/eu-favoured-nabucco-project-hist-news-52….

Europa. 2009. "Gas Coordination Group Discusses the Gas Supply Outlook and the Emergency Preparedness in the EU." Accessed June 18, 2013. http://europa.eu/rapid/press-release_IP-09-1917_en.htm?locale=en.

European Commission. "Energy From Abroad: EU – Russia Energy Relations." Accessed June 6, 2013. http://ec.europa.eu/energy/international/russia/russia_en.htm. 40

European Commission. 2009. "The January 2009 Gas Supply Disruption to the EU: an Assessment." Accessed June 16, 2013. http://ec.europa.eu/danmark/documents/alle_emner/energi/2009_ser2_autre….

European Commission. 2013. "Green Paper." Accessed June 15, 2013. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2013:0169:FIN….

European Commission. 2013. "Renewable Energy Progress Report." Accessed June 9, 2013. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2013:0175:FIN….

European Dialogue. "Major Gas Pipelines of the Former Soviet Union and Capacity of Export Pipelines." Accessed May 7, 2013. http://eurodialogue.org/Major-Gas-Pipelines-of-the-Former-Soviet-Union-….

European Dialogue. "„Nabucco‟: Struggle Escalates." Accessed June 23, 2013. http://eurodialogue.org/files/fckeditor_files/Nabucco4.png.

European External Action Service. "EU Network of Energy Security Correspondents." Accessed June 4, 2013. http://eeas.europa.eu/energy/network_en.htm.

Expropriation News. 2011. "Yukos Oil Company – Five Years and Counting…" Accessed June 5, 2013. http://expropriationnews.com/2011/08/01/yukos-oil-company-%E2%80%93-fiv….

Fischer, Severin & Oliver Geden. 2013. "Updating the EU‟s Energy and Climate Policy: New Targets for the Post-2020 Period." Friedrich Ebert Stiftung. Accessed June 16, 2013. http://library.fes.de/pdf-files/id/ipa/10060.pdf.

Gazprom. "Gazprom in Foreign Markets." Accessed June 24, 2013. http://www.gazprom.com/about/marketing/europe/. 41

Gazprom. 2005. "BASF, E.ON and Gazprom Sign Agreement on North European Gas Pipeline Through the Baltic." Accessed July 2, 2013. http://www.gazprom.com/press/news/2005/september/article63266/.

Holslag, Jonathan. 2006. "Oost – West: Rusland‟s Geopolitieke Spreidstand." Brussels Institute of Contemporary China Studies. Accessed December 2, 2012. http://www.vub.ac.be/biccs/documents/APaper_07___Holslag__2006__Rusland….

Hurd, Ian. 2008. "Constructivism." In The Oxford Handbook of International Relations, edited by Christian Reus-Smit and Duncan Snidal, 297-316. Oxford: Oxford University Press.

Kononczuk, Wojciech. 2013. "Gas as an Instrument of Russian Pressure on Ukraine." Centre for Eastern Studies. Accessed July 20, 2013. http://www.osw.waw.pl/en/publikacje/eastweek/2013-01-30/gas-instrument-….

Korchemkin, Mikhail. 2012. "Ukrainian Policy of Gazprom in 2000-2012." East European Gas Analysis, February. Retrieved from http://www.eegas.com/images/archive/2012-02-28-Korchemkin_Ukraine_Energ….

Kovacevic, Aleksandar. 2009. "The Impact of the Russia–Ukraine Gas Crisis in South Eastern Europe." Oxford Institute for Energy Studies. Accessed June 23, 2013. http://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2010/11/NG29-TheIm….

Kratochvil, Petr and Lukas Tichy. 2013. "EU and Russian Discourse on Energy Relations." Energy Policy 56, 391-406. Accessed June 20, 2013. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0301421513000025.

Kusznir, Julia. "The Nabucco Gas Pipeline Project and its Impact on EU Energy Policy in the South Caucasus." Caucasus Analytical Digest 33 (12): 9-13. Accessed June 11, 2013. http://www.academia.edu/1460325/No_33_Oil_and_Gas_Pipelines_in_the_Sout…. 42

Leonard, Mark and Hans Kundnani. 2013. "Think Again: European Decline." Foreign Policy May/June: 46-52. Accessed April 14, 2013. http://www.foreignpolicy.com/articles/2013/04/29/think_again_european_d….

Maltby, Thomas. 2013. "European Union Energy Policy Integration: A Case of European Commission Policy Entrepreneurship and Increasing Supranationalism." Energy Policy 55: 435-444. Accessed June 2, 2013. http://dx.doi.org/10.1016/j.enpol.2012.12.031.

Mankoff, Jeffrey. 2009. Eurasian Energy Security. Council on Foreign Relations. Accessed July 1, 2013. http://i.cfr.org/content/publications/attachments/Eurasia_CSR43.pdf.

McDonald, Matt. 2008. "Securitisation and the Construction of Security." European Journal of International Relations 14 (4): 563-587.

McKillop, Andrew. 2012. "Germany Marches East – Russia Moves West, Putins Energy Diplomacy." Accessed June 29, 2013. http://www.naturalgaseurope.com/germany-russia-energy-diplomacy.

Mehdiyeva, Nazrin. 2012. "Russia, the Caspian or China? A New Look at Europe‟s Energy Dilemma." Energy World: July/August: 7. Accessed July 21, 2013. http://www.energyinst.org/filegrab/?ref=1338&f=Energy+World+-+August+20….

O‟Brennan, John. 2006. "„Bringing Geopolitics Back In‟: Exploring the Security Dimension of the 2004 Eastern Enlargement of the European Union." Cambridge Review of International Affairs 19 (1): 155-169. Accessed June 4, 2013.

http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09557570500501911#.UbZRgud7L….

Ögütcü, Mehmet. 2013. "Azerbaijan‟s Shah Deniz-2 and Southern Corridor: Potential Risks." Daily News. July 1. Accessed July 21, 2013. http://www.hurriyetdailynews.com/azerbaijans-shah-deniz-2-and-southern-…. 43

O Kelly, Cillian. 2010. "The Russian State and Gazprom: A Study in the Politics of Russia‟s Natural Gas." University College Cork. Accessed April 14, 2013. http://www.fintanhastings.eu/internationalrelations/wp-content/uploads/….

Pick, Lisa. 2012. "EU-Russia Energy Relations: a Critical Analysis." Polis 7: 322-365. Accessed July 2, 2013. http://www.polis.leeds.ac.uk/assets/files/students/student-journal/ug-s….

Prokhorov, Sergiy, and Marta-Maria Denshchykova. 2009. "European Union‟s Gas Supply Issue: To Securitize or Not to Securitize?" MA Thes., Lund University. Accessed May 4, 2013. http://lup.lub.lu.se/luur/download?func=downloadFile&recordOId=1405862&… 1405874.

Ratner, Michael, Paul Belkin, Jim Nichol, Jim, and Steven Woehrel. 2013. "Europe‟s Energy Security: Options and Challenges to Natural Gas Supply Diversification." Congressional Research Service, March 15. Accessed April 14, 2013. http://www.fas.org/sgp/crs/row/R42405.pdf.

Sergunin, Alexander. 2011. "The EU-Russia Common Space on External Security: Prospects for Cooperation." Nizhny Novgorod State Linguistic University.

Socor, Vladimir. 2013a. "The Curtain Falls on Nabucco‟s Last Act." June 28. Eurasia Daily Monitor Vol. 10 (23). Accessed July 2, 2013. http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=4108….

Socor, Vladimir. 2013b. "Ukraine Diversifies Gas Suppliers, Slashes Imports From Gazprom." July 15. Eurasia Daily Monitor Vol. 10 (129). Accessed July 19, 2013. http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Bswords%5D=8fd58…. 44

Stegen, Karen S. 2011. "Deconstructing the „Energy Weapon‟: Russia‟s Threat to Europe as Case Study." Energy Policy 39: 6505-6513.

Stratfor. 2012. "Russian Energy, Part 1: The Foundation of Power." Stratfor Global Intelligence. Accessed May 20, 2013. http://chemicalinfo.com/wp-content/uploads/2012/10/Stratfor.pdf.

Taureck, Rita. 2006. "Securitization Theory and Securitization Studies." University of Warwick. Accessed April 15, 2013. http://wrap.warwick.ac.uk/1082/1/WRAP_Floyd_Securitization_theory_and_s….

The Economist. 2010. "A Normal Day‟s Debate in Kiev." The Economist, April 29. Accessed June 17, 2013. http://www.economist.com/node/16015359.

Trans Adriatic Pipeline. Accessed July 20, 2013. http://www.trans-adriatic-pipeline.com/fileadmin/images/news/SD_export_….

Westphal, Kirsten. 2012. "Security of Gas Supply: Four Political Challenges Under the Spotlight." German Institute for International and Security Affairs. June. Accessed May 6, 2013. http://www.swp-berlin.org/fileadmin/contents/products/comments/2012C17_….

Wæver, Ole. 1995. "Securitization and Desecuritization." In On Security, edited by Ronnie D. Lipschutz, 46-86. New York: Colombia University Press

Download scriptie (920.09 KB)
Universiteit of Hogeschool
Vrije Universiteit Brussel
Thesis jaar
2013