Studeren met een 'functiebeperking' of studeren met een 'handicap'.
Studeren met een functiebeperking in kaart gebracht.
Dit artikel is een samenvatting van de thesis Studeren met een ‘functiebeperking’ of studeren met een ‘handicap’?, een eindwerk in de Master in de sociale en culturele antropologie. Het bijhorende onderzoek omvatte 1266 studenten in 5 verschillende Vlaamse universiteiten en hogescholen.Er werden hiervoor zowel kwalitatieve als kwantitatieve onderzoeksmethoden gebruikt.
Gelijke kansen betekent dat het hebben van een handicap geen rem mag zetten op iemands talent. Maar er is tot op heden weinig onderzoek dat deze groep studenten met een gediagnosticeerde handicap, lees: functiebeperking, in kaart brengt en vergelijkt met de rest van de studentenpopulatie. Nochtans een zinvolle oefening om te maken, vandaar de onderwerpkeuze. Het resultaat van deze oefening geeft een beeld van een significante groep potentieel kwetsbare studenten, waarbinnen er verdere onderverdelingen te maken zijn. De mate waarin enerzijds een functiebeperking zich vertaald naar een significante drempel, en anderzijds de instrumenten die een student ter beschikking heeft om daarmee om te gaan, zijn bepalend.
Concreet gaat in het laatste geval over de socio-economische situatie van de student en zijn weerbaarheid: waar je geboren wordt, hoeveel vaardigheden je in je omgeving kan opdoen en hoe krachtig je netwerk kan reageren wanneer je ongelijk behandeld wordt, zijn cruciaal. En in het geval van een functiebeperking zijn er situaties waar studeren helemaal niet problematisch hoeft te zijn, denk aan dyscalculie in een bachelor toegepaste taalkunde.
Deze twee factoren bepalen de kans dat een student zich vrijwillig zal ‘registreren’ bij zijn hogeronderwijsinstelling, wanneer die vraagt of de student een functiebeperking heeft. Zowel de studenten met een functiebeperking die op deze vraag positief antwoorden, als degenen die verdoken willen blijven, maken deze keuze bewust. In de meeste gevallen is het ook de ‘juiste’ keuze en kunnen ze op een normale manier vorderen in hun studie. Twee belangrijke implicaties hiervan zijn dat:
1) er een algemene trend is m.b.t. hoeveel studenten met een functiebeperking zich registreren ( +/- 40-45% v/d totale populatie in de onderwijsinstelling)
2) de verdoken groep studenten zeker niet kwetsbaarder is dan hun geregistreerde medestudenten, integendeel. Hier speelt geen Matteüseffect.
Dit neemt niet weg dat er ongeacht de uitkomst van het registratievraagstuk verschillen zijn in de kwetsbaarheid van de studenten. Teruggrijpend naar het en-en verhaal van functiebeperking & weerbaarheid, zijn hier parallelen te trekken met andere kwetsbare doelgroepen, en is omgaan met die kwetsbaarheid niet enkel een verhaal van redelijke aanpassingen voorzien. (maatregelen ter compensatie van de ‘ongelijkheid’ die een functiebeperking veroorzaakt.) Het aanleren van studievaardigheden, leren een studieplanning maken, doelgericht antwoorden op examenvragen, ... is eveneens zeer relevant voor deze groep studenten. Meermaals drukten ze in de loop van het onderzoek ook het verlangen voor meer van deze tools uit. De vraag naar het hoger onderwijs is: ‘Geef ons instrumenten waar we aan de slag mee kunnen.’ –wat paradoxaal kan klinken gezien de hoge tevredenheid van de studenten die gebruik maken van het ondersteuningsaanbod van de onderwijsinstelling.
Zonder ingrijpen van de onderwijsinstelling is er immers een sterk risico dat bestaande ongelijkheden zichzelf reproduceren in het hoger onderwijs. Sociaal determinisme is een te sterke uitdrukking, maar er zijn duidelijk algemene tekortkomingen in het leerplichtonderwijs die resulteren in ongelijke competenties bij de instroom in het hoger onderwijs. Tijdens het onderzoek kwamen meermaals verhalen naar voren van discriminatie in scholen, dixit ‘Iemand met dyslexie heeft geen plaats in mijn klas.’ Daarnaast zijn er verhalen van slechte studie-adviezen, waarbij de participanten in kwestie aangaven dat vooral hun functiebeperking in rekening werd gebracht in plaats van hun studieresultaten of motivatie. De vaststelling is dat jongeren die zich verzetten tegen die discriminatie of adviezen, op het einde van de rit gemiddeld beter voorbereid aan hun hogere studies beginnen dan degenen die ze volgen. Een bezorgde moeder die een leraar de huid vol schold omdat hij bovenstaand citaat gebruikte, lijkt in het belang te zijn van het kind. Uiteindelijk is het een zaak van geluk hebben: het geluk om een leertraject zonder incidenten af te leggen, of het geluk van een sterke omgeving die de jongere steunt als er incidenten zijn. Vandaar: ongelijkheidsreproducerend.
Dit is in het hoger onderwijs ook niet helemaal afwezig, getuige dit citaat van een participant over hoe hij de procedure om ondersteuning te krijgen beleefde: ‘Het is een soort wet van de sterkste, een wet van de mondigste. En dat is niet rechtvaardig. We laten ons registreren om hulp te krijgen, niet voor om het langst met de ombudsdienst aan de telefoon te hangen. Uiteindelijk bepaalt dat of je al je faciliteiten krijgt in plaats van of je netjes de procedure doorliep.’ Het citaat is niet representatief voor de totaliteit van studenten met een functiebeperking, maar het bevestigd wederom de rode draad doorheen dit onderzoek: de meerderheid van studenten met een functiebeperking heeft omwille van goede omkadering of zelfredzame vaardigheden geen problemen en een goede studieloopbaan, terwijl een minderheid van deze doelgroep waarbij dit ontbreekt zeer kwetsbaar is.
De uitdaging voor het hoger onderwijs is in te zetten op de detectie en begeleiding van deze kwetsbare studenten en bredere criteria te hanteren naast het hebben een functiebeperking. (opleidingsniveau ouders, vooropleiding secundair, ...) Dit maakt een deel van de remedie ook geen exclusieve zaak voor studenten met een functiebeperking, maar ook voor andere kwetsbare studenten. Tijdens het onderzoek werd er ook vastgesteld dat deze studenten – ‘kwetsbare’ studenten met een functiebeperking en andere kwetsbare studenten, vaak in contact staan met elkaar en via wederzijdse vriendschappen een sociaal netwerk vormen. Dit sociaal netwerk functioneert in de meeste gevallen ook onderwijskundig gezien de studenten hierin elkaar helpen in de studie. Dit fenomeen vraagt om verder onderzoek, maar dat deze kwetsbare studenten elkaar in een opleiding kunnen vinden en samenwerken, terwijl slechts een fractie ook bij de onderwijsinstelling als kwetsbare doelgroep te boek staat, illustreert het belang van een brede benadering. Het daagt het hoger onderwijs uit haar reeds goede inspanningen verder te verbeteren zodat de impact van sociale ongelijkheid en functiebeperking kleiner wordt op het studierendement.
Bibliografie
Boeken & Artikels
Albrecht, G., & Devlieger, P. J. (1999). The Disability Paradox: High Quality of Life against all Odds. Social Science & Medicine, 48, 977-988.
Barga, N. (1996). Students with Learning Disabilities in Education: Managing a Disability. Journal of Learning Disabilities, 29(4), 413-421.
Boxall, K., Carson, I., & Docherty, D. (2004). Room at the Academy: People with Learning Difficulties and Higher Education. Disability & Society, 19(2), 99-112.
Brunton, K. (1997). Stigma. Journal of Advanced Nursing, 26, 891-898.
Caroll, J., & Iles, J. (2006). An Assessment of Anxiety Levels in Dyslexic Students in Higher Education. British Journal of Educational Psychology, 76, 651-662.
Chapman, V. (2007-2008). Developing Inclusive Curricula. Learning and Teaching in Highed Education (LATHE), 3, 62-89.
Dickinson, L. (1995). Autonomy and Motivation: A Literature Review. System, 23(2), 165-174.
Drieghe, S., & Vernaeve, L. (2010). Laat me maar gewoon student zijn: AF/studeren met een functiebeperking in het hoger onderwijs. Bevindingen en aanbevelingen. Gent: Hogeschool Gent.
Fougeyrollas, P. (1995). Documenting environmental factors for preventing the handicap creation process: Quebec contributions relating to ICIDH and social participation of people with functional differences. Disability and Rehabilitation, 17(3-4), 145-153.
Fougeyrollas, P., St-Germain, D., & Boivin, B. (2011). The Caring-Disability Creation Process model: a new way of combining 'Care' in nursing and 'Rehabilitation' for better quality of services and patient safety. Disability and Rehabilitation, 33(21-22), 2105-2113.
Fuller, M., Bradley, A., & Healey, M. (2004). Incorporating Disabled Students within an Inclusive Higher Education Environment. Disability & Society, 19(5), 455-468.
Gibson, S. (2012). Narritive Accounts of University Education: Socio-cultural Perspectives of Students with Disabilities. Disability and Society, 27(3), 353-370.
Giordano, G. N., & Lindström, M. (2011). Social Capital and Change in Psychological Health over Time. Social Science & Medicine, 72, 1219-1227.
Goffman, E. (1963). Stigma: notes on the managent of spoiled identity. New Jersey: Prentice-Hall.
Hall, T., Healey, M., & Harrison, M. (2004). Fieldwork and Disabled Students: Discourses of Exclusion and Inclusion. Journal of Geography in Higher Education, 28(3), 255-280.
Hurst, A. (2006). Towards Inclusive Learning for Disabled Students in Highed Education - Staff Development: A Practical Guide. Londen: Skill/UClan/HEFCE.
Hyungshim, Y., Reeve, J., & L., D. E. (2010). Engaging Students in Learning Activities: It is not Autonomy Support or Structure but Autonomy Support and Structure. Journal of Educational Psychology, 102, 588-600.
Ingold, T. (2008). When ANT meets SPIDER: Social theory for anthropods. In L. Malafouris, & C. Knappett, Material Agency: Towards a Non-Anthropocentric Approach (pp. 209-215). New York: Springer.
Jelfs, A., & Richardson, J. (2010). Perceptions of Academic Quality and Approaches to Studying among Disabled and Nondisabled Students in Distance and Education. Studies in Higher Education, 35(5), 593-607.
Kopytoff, I. (1986). The cultural biography of things: commoditization as process. In A. Appadurai, The Social Life of Things: commodities in cultural perspectives (pp. 64-91). Cambridge: Cambridge Univ. Press.
Latour, B. (2011). Fetish-Factish. Material Religion, 7(1), 42-49.
Lucas, J. W., & Phelan, J. C. (2012). Stigma and Status: The Interrelation of Two Theoretical Perspectives. Social Psychology Quarterly, 75(4), 310-333.
Nevill, R. E., & White, S. W. (2011). College Students' Openness Towards Autism Spectrum Disorders: Improving Peer Acceptance. Journal of Autism and Developmental Disorders, 41, 1619-1628.
Papadopoulos, K., Metsiou, K., & Agaliotis, I. (2011). Adaptive Behaviour of Children and Adolescents with Visual Impairments. Research in Developmental Disabilities, 32, 1086-1096.
Richards, M., & Hatch, S. L. (2011). A Life Course Approach to the Development of Mental Skills. The Journals of Gerontology vol. B: Psychological and Social Sciences, 66, 26-35.
Ridell, S., Weedon, E., Fuller, M., Healey, M., Hurst, A., Kelly, K., & Piggott, L. (2007). Managerialism and Equalities: Tensions within widening Access Policy and Practice for Disabled Students in UK Universities. Higher Education, 54(4), 615-628.
Scheiter, K., & Gerjets, P. (2007). Learner Control in Hypermedia Environments. Educational Psychology Review, 19, 285-307.
Shevlin, M., Kenny, M., & Mcneela, E. (2004). Participation in Higher Education for Students with Disabilities: an Irish Perspective. Disability & Society, 19(1), 15-30.
Stull, A., & Mayer, R. E. (2007). Learning by Doing versus Learning by Viewing: Three Experimental Comparisons of Learner-Generated versus Author-Provided Graphic Organizers. Journal of Educational Psychology, 99(4), 808-820.
Susman, J. (1994). Disability, Stigma and Deviance. Social Science & Medicine, 38(1), 15-22.
Tatnall, A. D. (2010). Using actor-network theory to understand the process of information systems curriculum innovation. Education and information technologies, 15(4), 239-254.
Thomassen, B. (2013). Anthropology and Social Theory: Renewing Dialogue. European Journal of Social Theory, 16(2), 188-207.
Websites & online bronnen
Neyens, Koen: Het examenreglement en flexibiliteit: redelijke aanpassingen voor studenten met een functiebeperking
http://www.associatie.kuleuven.be/nieuws/dagvandedocent/docs/Sessie5_NeyensKoen.ppt 31/7/2013
Callens, Jean Claude: Student Ownership: de student beheert het eigen vormingsproces www.associatie.kuleuven.be/nieuws/dagvandedocent/docs/Sessie7_JCCallens.ppt 31/7/2013
Jackmaert Sophie
2011 Inclusief hoger onderwijs: het perspectief van docenten: een kwalitatieve bevraging http://www.siho.be/files/Perspectief%20van%20docenten.pdf 31/7/2013
Rombaut, Cantillon, and Verbist
2006 Determinanten van de differentiële slaagkansen in het hoger onderwijs. Centrum Voor Sociaal Beleid. http://webh01.ua.ac.be/csb/docs/20071106131351QTTP.pdf 31/7/2013
Soetaert, Jolien
2011 Verder studeren is... : een kwalitatief onderzoek naar de beleving van studenten met een functiebeperking in het Vlaamse Hoger Onderwijs http://www.siho.be/files/Verder%20studeren%20is.pdf 31/7/2013
Tinklin, T., Riddell, S. & Wilson, A.
2004 Disabled students in Higher Education. CES Briefing 32.
http://www.ces.ed.ac.uk/PDF%20Files/Brief032.pdf 31/7/2013
Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Rascismebestrijding. Met een handicap naar de school van je keuze: Redelijke aanpassingen in het onderwijs. http://www.siho.be/files/news/met%20een%20handicap%20naar%20de%20school%20van%20je%20keuze.pdf 31/7/213
SIHO (Steunpunt Inclusief Hoger Onderwijs). Studeren met een functiebeperking in het Vlaamse hoger onderwijs: Exploratieve studie naar de beleving van (oud-)studenten in drie instellingen voor hoger onderwijs. http://www.siho.be/files/Rapport%20studentenbevraging%20-%20definitief.pdf 31/7/2013
SIHO. Succesvol studeren. Tips voor beleid en praktijk in hoger onderwijs. http://www.siho.be/files/gids_succesvol_studeren.pdf 31/7/2013
SIHO. Verder studeren, het kan! Ook met extra ondersteuning. http://www.siho.be/files/SIHO%20gids.pdf 31/7/2013
VLIR (Vlaamse Inter-universitaire raad) Rapport Gelijke Kansen 2010
http://www.vlir.be/media/docs/Gelijkekansen/VLIRrapportGelijkekansen2010.pdf 31/7/2013
VLOR (Vlaamse Onderwijsraad). Advies over de invulling van het VN-verdrag voor gelijke rechten voor personen met een handicap voor het Vlaamse hoger onderwijs http://www.vlor.be/sites/www.vlor.be/files/advies/rho-adv007-0910.pdf 31/7/2013
VLOR. Advies registratie van kansengroepen
http://www.vlor.be/sites/www.vlor.be/files/advies/rho-end001-0809.pdf 31/7/2013
VLOR. Handeleiding registratie studenten met een functiebeperking en bijbehorende formulieren http://www.vlor.be/sites/www.vlor.be/files/advies/rho-end002-0809.pdf 31/7/2013
Wikipedia. Matteüseffect http://nl.wikipedia.org/wiki/Matte%C3%BCseffect 31/7/2013
